Kwaliteitsverbetering
van consumptie
aardappelen door
uitbetaling naar kwaliteit
D e produktie van consumptie-aardappelen in Nederland is ongeveer
het dubbele van wat we zelf nodig hebben. Dit betekent, dat elk jaar een
grote hoeveelheid als vers produkt of verwerkt tot bijvoorbeeld frites,
moet worden uitgevoerd. Vooral in jaren met een ruime marktvoorzie-
ning in de landen om ons heen is een zo grote export nauwelijks of niet
te realiseren, hetgeen in het verleden meerdere malen is gebleken.
Alleen als we regelmatig over een betere kwaliteit aardappelen be
schikken dan onze concurrenten zijn er meer mogelijkheden voor een
lonende afzet.
SYSTEEM VAN UITBETALING NAAR
KWALITEIT TELER-COLLECTEUR
A an de hand van een monster
wordt een partij aardappelen of een
gedeelte daarvan beoordeeld op de
hierboven genoemde kwaliteitsei
genschappen. Hierbij wordt ook de
zwaarte van het gebrek, bijvoorbeeld
de mate van blauwgevoeligheid of de
mate van glazigheid, opgenomen.
Dit resulteert per eigenschap in een
D e monstername vindt in principe
plaats op het collecterend bedrijf,
direct na aankomst van de aardap
pelen. Teler en handelsbedrijf kun
nen echter anders overeenkomen. Per
partij van 50 ton (of 25 ton, maar dan
betaalt de teler extra kosten) wordt
bij voorkeur met behulp van auto
matische monsternameapparatuur
een zgn. tarreringsmonster genomen.
Uit dit monster worden willekeurig 2
zogenaamde kwaliteitsmonsters van
elk 100 knollen in de maat 45/55 mm
(of in een jaar met een grof produkt
50/60 mm) geraapt. Eén van deze
monsters wordt in het kwaliteitsla
boratorium van het collecterend be
drijf door een beëdigd kwaliteitsdes-
kundige beoordeeld op blauwgevoe
ligheid, beschadiging en onderwa
tergewicht; het andere, het zoge
naamde duplomonster wordt tot 5
dagen na verzending van de uitslag
van de kwaliteitsbeoordeling aan de
teler, onder geconditioneerde om
standigheden bewaard. Dit monster
dient als controlemonster in geval
van geschillen.
Kwaliteit is noodzaak
Ir. C.D. van Loon,
PAG V, Lelystad
Hoe de kwaliteit verbeteren?
Welke
kwaliteitseigenschappen
zijn in de regeling
opgenomen?
Indeling in klassen
Premies en kortingen
Vaststelling van de
kwaliteit
a. Bemonstering
b. Beoordeling
c. Geschillen
Kwaliteit is ook bijzonder belangrijk voor de aardappelverwerkende
industrie, teneinde tegen een zo laag mogelijke kostprijs een goed
eindprodukt te kunnen maken. Een kwalitatief goede aardappel kan er
verder belangrijk toe bijdragen, dat de al jarenlang durende daling van
de binnenlandse consumptie tot staan komt.
In het vorige nummer van dit blad werd ingegaan op de financiële
betekenis van uitbetaling naar kwaliteit. Er zijn verschillen mo
gelijk tot 1800,— per ha. In bijgaand artikel wordt uiteengezet
hoe de kwaliteitsbeoordeling plaats vindt. Opgemerkt kan nog
worden dat het beschreven systeem de laatste jaren snel aan bete
kenis heeft gewonnen. Reeds wordt circa 25% van de aardappel
oogst op deze wijze verhandeld en uitbetaald.
Een betere kwaliteit van de con
sumptieaardappel kan alleen wor
den bereikt als alle betrokken scha
kels hieraan meewerken. Noch de
telers, noch de handel kunnen dit al
leen. Beide zullen elk op hun terrein
die maatregelen moeten nemen wel
ke tot een goed produkt leiden. Een
stimulans hiertoe kan uitbetaling
naar kwaliteit zijn. Als een beter
produkt meer geld in 't laatje brengt,
dan wordt men als teler of als han
delsbedrijf beloond voor de extra
aandacht en moeite die het streven
naar een kwaliteitsprodukt vergt.
Begin 1978 zijn Landbouwschap en
VBNA, de organisatie van de aard-
appelhandel, het eens geworden over
een systeem van uitbetaling naar
kwaliteit voor de schakel teler - col
lecterende handel. Deze regeling is
vastgelegd in de Algemene Model-
voorwaarden voor de uitbetaling
naar kwaliteit en consumptie-aard-
appelen teler/collecteur.
Sinds medio 1977 is een soortgelijke
uitbetalingsregeling van kracht voor
de schakel collecterende handel/fri-
tesindustrie, PF-1 genaamd.
Afhankelijk van de kwaliteit van de
aardappelen betaalt de fritesindus-
trie premies of worden kortingen ge
hanteerd, als op basis van deze rege
ling zaken wordt gedaan. In deze
brochure zal de regeling teler-collec
teur in grote lijnen worden uiteenge
zet. Daarnaast zal worden ingegaan
op een aantal maatregelen die bij de
teelt en de verdere behandeling van
de aardappel kunnen leiden tot een
betere kwaliteit.
B ij uitbetaling naar kwaliteit zijn
de volgende kwaliteitseigenschap
pen betrokken:
- blauwgevoeligheid (knoltempe-
ratuur)
- onderhuidse verkleuringen (als
gevolg van rooi- en transportbe
schadiging)
- glazigheid (als gevolg van door
was)
- onderwatergewicht (drogestofge
halte)
Een grote blauwgevoeligheid van
aardappelen kan bij stoten of vallen
aanleiding geven tot blauwverkleu-
ring van het knolweefsel. Blauw is
een gebrek dat samen met onder
huidse verkleuringen als gevolg van
rooi- en transportbeschadiging de
kwaliteit van een partij ernstig af
breuk doet. Deze gebreken bezorgen
in het bijzonder de fritesindustrie
grote problemen: de blauwe of be
schadigde plekken moeten na het
schillen met de hand worden uitges
neden, hetgeen extra arbeid vergt en
verlies aan grondstof met zich mee
brengt. Bovendien is de kwaliteit van
het eindprodukt gemaakt uit een
partij met veel blauw en beschadi
ging als regel slechter dan van een
goede partij.
Ook voor de huisvrouw betekent het
10
moeten wegsnijden van blauwe en
beschadigde plekken meer werk en
verlies aan produkt. Een bijzonder
ernstig kwaliteitsgebrek is glazigheid
van aardappelen. Glazige knollen -
dit zijn knollen met een laag onder-
water-gewicht - zijn niet eetbaar.
Ook de aardappelverwerkende in
dustrie ondervindt veel moeilijkhe
den van dit gebrek.
De temperatuur van de knollen heeft
een grote invloed op het wel of niet
blauw worden van blauwgevoelige
aardappelen bij bewerking. Als de
aardappelen bij het collecterend be
drijf aankomen moeten ze daarom
een temperatuur hebben van min
stens 12 graden C. Met name in jaren
waarin doorwas is opgetreden kan
het onderwatergewicht van sommige
partijen zo laag zijn, dat hierdoor
ernstige afbreuk wordt gedaan aan
onder meer de kookkwaliteit. Met
het oog hierop is voor het ras Bintje
een minimum onderwatergewicht
gesteld van 320 gram. Partijen met
een lager onderwatergewicht worden
in de categorie "afwijkend" ge
plaatst.
waarderingscijfer (index). Elk waar
deringscijfer wordt nu vermenigvul
digd met een zgn. wegingsfactor.
Hoe ernstiger het gebrek, hoe hoger
de wegingsfactor. De wegingsfactor
voor glazigheid is 3, voor onder
huidse verkleuringen 2 en voor
blauwgevoeligheid 1De drie waar
deringscijfers, vermenigvuldigd met
hun wegingsfactor worden tenslotte
opgeteld. Dit levert de zogenaamde
kwaliteitsindex van de partij (zie
voorbeeld in tabel 1). De hoogte van
de kwaliteitsindex bepaalt de inde
ling van de partij in één van de kwa
liteitsklassen. Er zijn vier kwaliteits
klassen, namelijk:
Klasse 1 Extra
Klasse 1
Basisklasse
Afwijkend
De eisen die aan de basisklasse wor
den gesteld, komen ongeveer over
een met de minimumkwaliteitseisen
van de "Verordening kwaliteits- en
sorteringseisen consumptie-aardap
pelen 1969" van het Produktschap
voor aardappelen. De begrenzing
van de kwaliteitsklassen is als volgt:
oor de klassen 1 Extra en 1 wordt
een premie gegeven van respectieve
lijk 10 en 5% van de prijs die geldt
voor de Basisklasse. Als een partij
niet aan de eisen van de Basisklasse
voldoet (klasse Afwijkend), dan
wordt een korting toegepast, die bij
een kwaliteitsindex tussen 15 en 25
varieert van ca 3 tot 20%. Bij een
kwaliteitsindex gröter dan 25, d.w.z.
een zeer slechte kwaliteit van de
partij, zullen teler en collecteur ge
zamenlijk een prijs moeten overeen
komen.
Als glazigheid in een partij wordt
vermoed, wordt bovendien een
monster van 20 kg uit het tarrerings
monster genomen ter beoordeling op
het voorkomen van glazigheid.
Dé kwaliteitsbeoordeling gebeurt als
volgt: Zodra het kwaliteitsmonster is
genomen, wordt het geschud op het
zogenaamde blauwschudapparaat.
Na 3 dagen bewaring onder gecon
ditioneerde omstanstandigheden
worden de knollen licht geschild (80
-95% van de schil verwijderd). Ver
volgens wordt de mate van blauw-
verkleuring, die een maat is voor de
blauwgevoeligheid en het voorko
men van onderhuidse verkleuringen
vastgesteld. Hierna wordt het ge
schilde monster het onderwaterge
wicht bepaald.
Als de aardappelen "van achter de
rooimachine" zijn geleverd, wordt
bij het de ontvangst van de partij ge
nomen monster binnen drie weken
beoordeeld. Dit om eventuele rooi-
beschadiging (rooierslag) vast te
kunnen stellen.
Eventuele beoordeling op glazigheid
gebeurt met behulp van een zoutbad
(soortelijk gewicht 1,060) en door
doorsnijden van de knollen die in het
zoutbad komen bovendrijven. De
temperatuur van de aardappelen
wordt direct na aankomst op het
collecterend bedrijf met electroni-
sche apparatuur gemeten.
In geval van geschillen over het niet
voldoen van de aardappelen aan de
overeengekomen voorwaarden,
wordt de mogelijkheid van expertise
geboden. Geschillen naar aanleiding
van een overeenkomst aangegaan
op basis van de modelvoorwaarden
voor uitbetaling naar kwaliteit kun
nen worden beslecht door arbitrage.
Klasse
Kwaliteitsindex
Toleranties
glazigheid
onderwatergewicht
1 Extra
1
Basis
Afwijkend
Max. 5,0
5,1 - 10,0
10,1 - 15,0
>15,0-25,0
0%
max. 4% licht
max. 1% zwaar
4% matig of
max. 6% matig
min. 320 gram
min. 320 gram
min. 320 gram