Het verhaal van
de kerstboom
D,
R
M,
O
O,
H et verhaal van de kerstboom is al een oud verhaal. Een verhaal dat
al begint lang voordat de kerstbomen er als zodanig waren, een verhaal
ook dat misschien niets en misschien alles te maken heeft met de wijze
waarop wij nu Kerstfeest vieren. Het verhaal begint in de oude tijden,
lang voor het begin van onze jaartelling, voor de geboorte van Christus.
En het begin is universeel. Bijna alle volken hadden bomen die ze
vereerden, waar ze hun goden in huisvesten en waaraan ze bijgevolg
bovennatuurlijke krachten toeschreven. Bomen, die in het leven en
denken van de mensen van toen een centrale plaats innamen.
Erf
en
akker
D,
C.J. Nouse Beveland B.V.
e goddelijke symboliek die met
een boom verbonden was treffen we
aan in de vroege kuituren van zowel
de oosterse als de westerse volken. In
het oude Babyion woonden de goden
in de ceders, in Indië kwam Boeddha
tot het volmaakte inzicht onder wat
later de heilige vijgeboom Ficus re-
ligosa zou worden en in Egypte gold
de moerbeivijgeboom als de syco-
more waarin goden over leven en
dood, over voor- of tegenspoed be
schikten. In de Noorse mythologie
was de heilige wereldboom een es,
aan Athene de Griekse godin van
wijsheid en wetenschap was de olijf
wilg gewijd en de Galliërs hadden
hun heilige eiken met maretakken.
Feest van het licht
ondom de boom, de boom die in
een bepaald gebied heilig was, ont
stonden belangrijke godsdienstige
gebruiken en tijdens religieuze fees
ten was zo'n boom middelpunt van
erediensten. Een van de jaarlijkse
religieuze hoogtepunten viel onge
veer gelijk met de tijd van het jaar
waarop we nu kerstfeest vieren. Voor
de toenmalige gelovigen was het al
tijd weer een spannend afwachten of
hun goden het weer een jaar met ze
zouden proberen. Of er na de lange
donkere dagen weer opnieuw licht
zou gaan schijnen. Devoot en offer
vaardig werd er toegeleefd naar het
ogenblik waarop de dagen gingen
lengen en was het eenmaal zover dan
werd er dankbaar maar uitbundig
feest gevierd. Het zogenaamde joel
feest.
Ter gelegenheid van dat joelfeest
werden op heilige plaatsen vuren
gestookt, heilige bomen werden
"versierd" met etenswaren om de
goden gunstig te stemmen en er werd
een joelblok, een wortelstuk van een
magische boom, gebrand. De as van
het joelblok, symbool voor de heilige
boomziel, werd over erf en akker
uitgestrooid teneinde vruchtbaar
heid en groeikracht te bevorderen en
ziekten en kwalen te weren.
De kerstening
et de komst van het Licht der
wereld, moest het licht van de hei
denen verdwijnen. Althans dat was
de strijd die de boodschappers van
het Christendom op vaak niet zacht
zinnige wijze voerden. Een strijd die
verre van eenvoudig bleek, want het
geloof in bovennatuurlijke krachten
was diep geworteld en de daarbij
behorende gebruiken leken welhaast
onuitroeibaar. In de middeleeuwen
vaardigde de kerk vele verbodsbe
palingen uit tegen o.a. boomvererin
gen en het ontsteken van vuren en
lichten ter gelegenheid van heidense
feestdagen. Vooral in Duitsland
werden flinke straffen gesteld op het
overtreden van deze verboden.
Ofschoon de kerstening belangrijk
vorderde bleven velen van twee wal
letjes eten. Enerzijds was er het oude
joelfeest, feest van nieuw licht met
boomverering en vuur, en anderzijds
was er het feest van de geboorte van
Jezus, het Licht der wereld. Er was
duidelijk geloof en bijgeloof. De
strenge verbodsbepalingen van de
kerk leidden er toe dat de boomve
rering steeds minder openlijk ge
beurde. In plaats daarvan werd in het
geniep een boompje in huis gezet, er
werden kaarsen gebrand en het joel
blok werd in de (open)haard ges
tookt. Het boompje werd behangen
met voor heidense gebruiken sym
bolische versieringen. Appels, noten
en koekvormen waren vruchtbaar
heidssymbolen, een achtstralige ster
stelde het zonnerad voor, de klok of
de bel diende voor het oproepen van
de doden en in de boom gehangen
haarlokken verbeeldden het van de
Grieken of Germanen stammende
haaroffer. Het boompje dat gebruikt
werd was meestal een naaldboom, in
bepaalde streken een taxusboompje
maar vanwege de gemakkelijke ver
krijgbaarheid in de meeste gevallen
een spar. Daarnaast was ook het ge
bruik van hulst en laurier als licht
boom bekend.
bruiken min of meer getolereerd en
gelegaliseerd en dienstbaar gemaakt
aan haar eigen kerstfeest als feest van
Het Licht. Daardoor ontstond een
eigenaardige vermenging van Chris
telijke en heidense gebruiken. Een
vermenging die tot vandaag de dag
voortduurt en waar sommige Chris
ten-puristen-nog moeite mee heb
ben.
De kerstboom met zijn kaarsjes werd
symbolisch voor het Kerstkind als
Licht der wereld. De achtstralige ster
werd de ster van Bethelehem en de
haarlokken werden engelenhaar.
Belangrijke gedaanteverwisseling
mdat de gebruiken van het joel
feest ondanks alle strafbepalingen
onuitroeibaar bleken heeft de kerk
zij het uiterst schoorvoetend die ge-
p het eind van de negentiende
eeuw werden de echte appels en no
ten, de papieren bloemen en andere
versieringen vervangen door glazen
versierselen, glas dat werd verzilverd
waardoor de kerstboom een glinste
rende schoonheid verkreeg. Wellicht
Een kerstboom met echt brandende
kaarsjes. Een beeld dat meer en meer
verdwijnt.
juist daardoor heeft de kerstboom
die tot dusverre een voornamelijk
Duitse aangelegenheid was, zo rond
de eeuwwisseling een grote vlucht
genomen. De kerstboom heeft, haar
oneigenlijk gebruik ten spijt, in vele
huiskamers een sfeer van welbeha
gen gebracht.
Nu staan we aan de vooravond van
weer een gedaanteverwisseling van
de kerstboom. Eerst veranderden le
vende vruchten in glazen versierse
len, toen verwerd levend kaarslicht
tot steriel elektrisch licht en nu wordt
de levende boom langzaam maar
zeker vervangen door een kunststof
boom kompleet ingericht met plastik
ballen. Ziedaar de romantiek van de
tachtiger jaren, de plastik symboliek
voor het geluk van mensen vol on
behagen.
Een vreemde in eigen huis.
it is het laatste ZLM blad van dit jaar en dan past het ons om
u, die uw ogen pijnigt aan deze regeltjes, een prettig Kerstfeest en
een Gelukkig Nieuwjaar toe te wensen. Het is al in vele toonaarden
bezongen, dat we op de drempel van de tachtiger jaren staan en het
is verleidelijk om nu meer dan anders met een schone lei te begin
nen en van start te gaan met vele goede voornemens. We doen daar
vlijtig aan mee en zijn van plan zo weinig mogelijk belasting te
betalen en met een gelukkig hart onder alle omstandigheden ver
der te leven.
Terwijl bij de meesten nu de kerstboom is aangekleed en de sfeer
van stal is gehaald, kleden wij ons huis en het meest recente
verleden uit. Het is niet anders want wie a zegt die moet ook b
zeggen. Overigens betekent dit niet dat wij nu met een onbewogen
ziel afscheid nemen van al datgene wat ons de afgelopen vier jaar
omringde. Het lijkt soms wel een beetje op een film die wordt
teruggedraaid. Op het moment dat we een schilderijtje van de muur
halen lijkt het alsof we dat gisteren pas ophingen. Onzin, maar het
onderstreept wel hoe snel we leven. Ook dat is weer volslagen
waanzin, want in ieder uur zitten ook in 1980 nog precies 60
minuten. Het komt er alleen op aan hoe we die minuten besteden.
Het horloge en de agenda beheersen te vaak ons bestaan. A nderen
leggen te dikwijls beslag op onze tijd. Kortom we willen gewoon te
veel zaken gelijk aanpakken, met als gevolg een gehijg en geren
van het een naar het ander.
In dat kader past ook de vaststelling dat we nu in de tachtigerjaren
komen. We onderstrepen zelf dubbel en dik dat we ons moeten
bezinnen op de komende tijd. Tien tegen één dat ons dan wordt
voorgehouden, noest en vlijtig te zijn, niet te veel om te zien, want
tijd is geld.
In deze gedachtengang past ook het jaarlijks weerkerend ritueel
van de verjaardagsvieringen. Er zijn volkeren die daar niet aan
mee doen. Oud wordt je pas als het je is aan te zien, niet als de
jaartelling dat heeft bepaald. Maar we beseffen dat we zo nog wel
een poosje door kunnen leuteren, maar dat toch niemand er zich
aan zal storen. De enige uitweg is zelf ruim baan te kiezen en zoals
U al begreep zijn we in de rommelige sfeer van voorbereidingen
daartoe. Nu de gordijnen van de ramen zijn gehaald, lijkt het huis
een kop met uitgestoken ogen. Donker en zwart gapen de ven
sters,gezien van een afstand, ons ernstig aan.
Langzaam aan zijn we toch weer een vreemde aan het worden in
onze eigen woning, precies zoals dat vier en een half jaar geleden
was toen we begonnen met de inrichting ervan. Er is veel veranderd
in die tijd. Toen we het huis betrokken lag het kaal en onper
soonlijk in het land. Driftig hebben we vele bomen geplant, die nu
het gebouw in de zomer vanaf de weg bijna onzichtbaar maken.
Alleen aan de voorkant lieten we slechts een lage beukenhaag
groeien, waardoor we vrij zicht hielden over het wijde polderland
schap, dat overigens intussen danig werd verkracht in haar onge
reptheid door naakte hoogspanningsmasten. Men kon niet alles op
de laatste minuut aan laten komen en daarom was het verstandig
nu reeds het huis leeg te laten halen. De nieuwe bewoners die zelf
hun eigen huis verkochten en nu van ons gaan huren staan onge
duldig te dringen en willen er tussen Kerst en Nieuwjaar intrek
ken. Ze hebben onze zegen, alleen 't is soms oppassen geblazen.
Afgelopen week droegen zij reeds wat spullen binnen, om die alvast
in een lege kamer, weg te zetten, terwijl anderen bezig waren om
ónze zaakjes naar buiten te dragen. Hoofdschuddend hebben onze
agrarische brave bedaarde buren onze vreemde capriolen gevolgd.
Het gaat boven hun pet, want als je zo op het oog alles hebt wat je
hartje begeert en je gaat dat "weggooien dan is er misschien toch
wel een steekje aan los. 't Werd nog gekker toen we hen onlangs
wat foto's lieten zien van de ruines van enkele huizen in Tanzania,
die momenteel worden opgeknapt om ons team te huisvesten. Het
zijn vervallen huizen die jaren geleden op een suikerrietplantage
werden gebouwd. De plantage werd verlaten, terwijl de huizen ten
prooi vielen aan de wildernis. Toch ondervinden we van diezelfde
buren ook weer een onbaatzuchtige medewerking als we om hulp
vragen. Nog niet zo lang geleden zetten zij hun krachtige schou
ders onder een klein maar zwaar houten hokje, dat straks voor ons
als badkamerdienst moet doen. Gelachen dat ze hebben, want
eigenlijk hadden ze nog nooit zo'n goede mop gehoord. Al een tijd
geleden hebben we een oude stacaravan gekocht en die in een hoek
van onze tuin weggezet. In die caravan gaan we nu zelf zeer
tijdelijk wonen want je moet toch ergens heen. Groot is het alle
maal niet maar met wat passen en meten zal het wel lukken. Van
een kennis hebben we ook een oude plee gekregen.*Hij had dat
ding nog staan uit de tijd dat hij nog aannemer was en met dat
"Een tijdelijk onderdak".
hokje van bouw naar bouw sleepte, om zijn bouwvakkers te gerie
ven. Zo op het eerste gezicht lijkt het een vrij aardige plee. Hier en
daar wat wankel, maar het is tenslotte ook maar voor tijdelijk
gebruik, terwijl men er overigens ook niet de hele dag op vertoeft.
We willen nog graag een hartje in de deur zagen, op zithoogte
maar, zodat we op ons gemak de polder kunnen overzien.
Onze beide jongens verkneukelen zich al om straks een poosje in
die caravan te gaan bivakeren, gezellig, zeggen ze. Laten we hopen
dat het niet gaat vriezen, want dan zullen we elders onze voeten
moeten warmen. We hebben al een lijstje adressen klaar liggen.
Het zal trouwens wel een rare gewaarwording zijn als we straks
vanuit ons "kampeervertier" uitkijken naar ons eigen huis, waar
anderen dan in wonen. Een spannend experiment waar overigens
een fikse dosis humor in verborgen ligt. Al met al zal het een
vreemde, merkwaardige Kerst worden. We hebben onder elkaar
afgesproken dat we tijdens die dagen wel in het huis zullen slapen,
maar omdat alle bedden er dan al uit zijn gehaald, zullen we
trachten wat nachtrust op te doen, dromend op de luchtbedden en
goed verpakt in de slaapzakken. We slapen met zijn vieren bij
elkaar, in de huiskamer maar, dan kunnen we gezellig nog wat
kletsen terwijl we de openhaard laten branden. Wat er ook van
terecht komt, één ding is zeker, 't wordt vast een Kerst om nooit te
vergeten. Sommige mensen worden nimmer echt volwassen, ver
weet men ons onlangs, naast de nadelen die daar aankleven, zijn
deze zonderlingen echter wel bevoorrecht met een uiterst unieke
vorm van originele belevenissen. Al met al is het een gek stukje
geworden, maar 't is ook voor 't eerst na jaren dat we het met de pen
schrijven, want het schrijfmachientje is, zoals U weet, al uit het
huis, ingepakt en opgestuurd. Wij volgen ter zijner tijd.
Schrijfkouter.
15
