Groninger Mij. H. de Kroon
K.N.L.C. op bezoek bij
Groninger akkerbouw in notedop
D e DOMO-fabriek in Bedum ontvangt alle melk uit Noord-
Groningen van de Lauwers tot Nieuwolda. Er zijn 770 melkle-
veranciers, die 220 miljoen kg melk aanvoeren. Per leverancier
wordt bijna 300.000 kg per jaar aangevoerd. Er is geen bussen-
melk meer. Ongeveer een kwart van de aanvoer wordt door de
R.M.O. direkt afgeleverd bij de Centrale Melkinrichting voor
konsumptiemelkprodukten van de DOMO in de stad Gronin
gen.
H et K.N.L.C.-bestuur moest uiteraard ook op bezoek bij een
boer. De keus viel deze keer op de heer F.A.M. de Schutter, in
Vierhuizen. De familie de Schutter woont op de boerderij Wes
terhalm, die tot voor kort bezit van de familie Mansholt was.
De familie De Schutter komt oorspronkelijk uit de Biesbosch en
is nu bezig met de 8e oogst in Groningen.
D e lunch op de borg Verhildersum viel goed in de smaak.
Deze burcht uit de 14e eeuw is nu ingericht als museum. Er is
een vaste expositie van antieke kamers, schilderijen, e.d. Op de
zolder is een permanente tentoonstelling over het ontstaan van
Groningen en de geschiedenis van het wad.
H et K.N.L.C.-bestuur bracht vorige week een bezoek
aan Groningen. De Groninger akkerbouw heeft door de
aard van de bedrijven een aantal bijzondere kenmerken die
hierna per gewas zullen worden gegeven.
D e provincie Groningen levert jaarlijks ongeveer 200.000 ton
stro. In het verleden werd een belangrijk deel van dit stro ver
werkt door de traditionele strokartonindustrie. Door problemen
met de afzet en met de milieuaspekten van het produktieproces,
zijn alle fabrieken gesloten of overgeschakeld op andere
grondstof. Dit betekent, dat de veehouderij en de tuinbouw
vrijwel de enige afnemers zijn van stro.
H et laatste bezoek van deze exkursie bracht de K.N.L.C.-be
stuursleden in Uithuizermeeden, waar de meelfabriek Moor-
lach b.v. is gevestigd.
D e koolzaadteelt loopt in Groningen terug. Rond 1975 werd
in Groningen 6.700 ha koolzaad verbouwd. Dat was de helft van
het Nederlandse areaal. De andere helft werd verbouwd door de
Rijksdienst IJsselmeerpolders op de nieuwe gronden, die kul
tuurrijp worden gemaakt. In de driejaar van 1973 tot en met
1975 was het areaal in Groningen altijd rond 6.700 ha. In 1976
begon de teruggang tot 4.500 ha en in 1977 en 1978 zette die
ontwikkeling zich voort naar 1.900 ha.
I n Nederland wordt dit jaar bijna 2.700 ha karwij verbouwd.
De omvang van de teelt liep de laatste jaren sterk achteruit,
maar dit jaar was de oppervlakte 2x zo groot als vorig jaar. In
Groningen wordt steeds ongeveer 60% van het landelijk areaal
verbouwd.
Goede landbouw in Noord-Groningen
Gr roningen was op 3 juli het reisdoel van het hoofdbestuur van het Koninklijk Nederlands Landbouw Comité. De
Groninger Mij. van Landbouw was gastheer en zorgde met een vlotte ekskursie voor een goede kennismaking.
Een rondrit per bus bracht de bestuurderen van het K.N.L.C. nader in kontakt met de Groninger akkerbouw en de
melkveehouderij, maar ook het Groninger landschap kreeg de aandacht.
Het bestuur van de Groninger Mij. was er ook, bij, zodat de persoonlijke kontakten en gedachten wisselingen eveneens tot
hun recht kwamen.
Melkveehouders uit den vreemde
D e exkursie door Groningen startte met een bezoek aan de
zuivelfabriek van de DOMO in Bedum. Direkteur J. de Boer
ontving het gezelschap met een glasheldere inleiding over de
melkveehouderij in Noord-Groningen. Oorspronkelijk is deze
streek grotendeels een akkerbouwgebied. Toch hadden deze
akkerbouwbedrijven vaak wel 8-12 koeien.
Door het heersende landbouwbeleid is daar een radikale ver
andering in gekomen. De gemengde bedrijven zijn verdwenen.
De grotere bedrijven op de jongere gronden specialiseerden zich
op akkerbouw. De kleinere bedrijven en de bedrijven op de
oudere zeeklei kozen vaak voor melkveehouderij. Deze om
schakeling naar melkvee gebeurde soms door de Groningers
zelf, maar vaak kwam het bedrijf ook in andere handen. Boeren
uit Friesland, Zuid-Holland, Overijssel, Brabant en zelfs België
kwamen naar Groningen om hier een modern melkveebedrijf te
beginnen. Daardoor komt een derde deel van de leveranciers
van de DOMO-fabriek in Bedum oorspronkelijk uit een andere
provincie.
De helft in de kaas
Een ander kwart wordt in Bedum verwerkt tot speciale pro-
dukten zoals Kompleta voor de koffie en produkten voor de
bakkerij. Ongeveer de helft van alle melk wordt in een nieuwe
kaasfabriek verwerkt tot grote Gouda's van 12 kg.
Het bedrijf heeft ook een verstuivingstoren en een indampin-
stallatie voor de verwerking van 250 miljoen kg wei tot poeder
en veredelde produkten.
Het K.N.L.C.-bestuur bekeek de nieuwe kaasfabriek, die per
jaar 12 miljoen kg kaas maakt. De groep raakte onder de
indruk van de verregaande automatisering. Voor het gehele
produktieproces van de kaas zijn 6 man nodig. Na de inloop
periode zal dat waarschijnlijk zelfs 4 man worden.
Blik uit de bus
V oor een rondrit door een landbouwgebied is een bus een
ideaal vervoermiddel. Je hoeft zelf niet te rijden en je zit even
hoger boven de weg en dus ook boven de gewassen. De Zeeu
wen in het gezelschap misten nog wel hun wegen over de pol
derdijken, omdat die een nog betere kijk op het gewas geven.
Het hoofdbestuur van het K.N.L.C. heeft echter onderweg toch
wel alle gelegenheid gehad om met boerenogen in Groningen
ron<4 te kijken. Wat ze zagen kon de vergelijking wel doorstaan,
maar het was niet allemaal goed. De naweeën van het slechte
voorjaar lieten zich vooral in de bieten nog goed zien. De aard
appelen staan er in Groningen belangrijk beter voor dan de
bieten en de tarwe doet het uitstekend.
Onderweg werd ook een ontwikkeling van de Groninger vee
houderij duidelijk geïllustreerd.
Tussen Onderdendam en Baflo is de grond zwaar - er staan
steenfabrieken in de buurt -, zodat de streek overschakelde op
veehouderij. Dit is vrij fors gebeurd, zodat het hoofdbestuur op
een bepaald moment 7 torensilo's tegelijk kon zien.
"Het lijkt Swifterbant wel", zei een buspassagier.
De boer op
De boerderij was in het begin ongeveer 52 ha groot. Door de
rechten van de oevereigenaren en de ingepolderde Lauwerszee
groeide het bedrijf met 84 ha tot 134 ha. Bovendien werd er nog
104 ha bijgekocht, zodat het gehele bedrijf nu 240 ha groot is.
Daarvan ligt 188 ha in de Lauwerszee.
De oppervlakte akkerbouw wordt gebruikt voor: pootaardap-
pelen: 11%, konsumptieaardappelen: 11%, bieten: 24%, winter
tarwe: 19%, graszaad: 9%, zomergraan: 26%. Dijken en grasland
met een totale oppervlakte van 24 ha worden verhuurd. Het
bedrijf voert alle werkzaamheden in eigen beheer uit, behalve
het bietenrooien.
De arbeidsbezetting bestaat uit boer, zoon, vaste medewerker,
losse medewerker en praktikant.
De bestuurderen van het K.N.L.C. werden bij een blik op de
gewassen vooral getroffen door de goede stand van de winter
tarwe. De verwachting is dat deze tarwe 9-10 ton zal gaan op
brengen.
Nieuw land
og napratend over de mooie gewassen die de familie de
Schutter op de nieuwe grond had staan, trok men verder de
Lauwerszee in. Daar bleek dat niet alleen de boeren hun oog op
de ingepolderde Lauwerszee hebben laten vallen.
6
Van de totale oppervlakte van 9.000 ha blijft meer dan een derde
deel water, dat dient als bergboezem en voor de watersport. Ook
een groot deel van het land wordt bestemd voor natuur en
rekreatie. Voor de landbouw blijft er maar 1.400 ha over.
Aan de Groninger kant is de landbouwgrond allemaal in ge
bruik bij de aangrenzende bedrijven op het oude land. Aan de
Friese kant maakt de Rijksdienst IJsselmeerpolders een deel
kultuurrijp. Dat komt binnenkort gereed voor stichting van
nieuwe bedrijven. De regering wil echter in deze polder 2.400 ha
oefenterrein voor de militairen inrichten. Dit gaat voor het
grootste deel ten koste van natuur en rekreatie, maar ook de
landbouw moet dan wat inleveren. Het K.N.L.C.-bestuur was
verrast over de onverwachte eigenschappen van dit gebied op de
grens tussen Groningen en Friesland.
Eten op Verhildersum
Rondom de borg liggen de grachten en daaromheen zijn ver
schillende stijltuinen aangelegd. Ook is er een rijke borgflora en
een kruidenverzameling.
Tarwe in beweging
Een kwart van alle Nederlandse tarwe wordt in Groningen
geteeld; ongeveer 30.000 ha. Met name in het Oldambt is tarwe
ook financieel nog het belangrijkste produkt.
Op initiatief van de Groninger Mij. is door de Groninger Sa
menwerkende Standsorganisaties samen met handelaren, kom-
missionairs en koöperaties een werkgroep Baktarwe ingesteld,
die de afzet van de Groninger tarwe naar de maalindustrie
bevordert.
Met behulp van tarwestudieklubs wordt geprobeerd de op
brengst te verhogen. De 10 ton is op een enkel bedrijf gehaald.
De oppervlakte gerst in Groningen is ruim 13.000 ha. Dat is 20%
van het Nederlandse areaal. Opvallend is dat 60% van de Ne
derlandse wintergerst in Groningen wordt geteeld.
Het areaal haver liep vrjj sterk terug. Zo'n 40% minder in 3 jaar.
Op het ogenblik is er een opleving. Groningen verbouwt 35%
van het landelijk areaal.
Met 9.200 ha is haver het belangrijkste zomergraan in Gronin
gen.
Strofabriek in de ijskast
Deze situatie is een belangrijk nadeel voor de Groningse ak
kerbouw, aangezien door deze marktverhoudingen er een reeële
kans is op lage stroprijzen. De prijzen kunnen zo laag worden
dat algemeen tot verbranden of onderploegen wordt overge
gaan. Daarmee dreigt dan een productiewaarden van 15-20
miljoen gulden voor de Groninger akkerbouw verloren te gaan.
Het is verheugend dat het Instituut voor Bewaring en Verwer
king van Landbouwprodukten een nieuw procédé voor de in
dustriële stroverwerking heeft ontwikkeld. Daarbij worden niet
alleen de reeds bekende produkten cellulose en lignine uit stro
gewonnen, maar ook de vroegere afvalprodukten moeten geld
opbrengen.
In het nieuwe produktieproces wordt o.a. ook hemicellulose
gewonnen, die een grondstof is voor verschillende medicinale
produkten.
De Noordelijke Ontwikkelings Maatschappij en het Land
bouwschap namen deel aan dit projekt. Helaas is het in de
ijskast beland in afwachting van nader onderzoek naar kanker
verwekkende aspekten van deze produkten.
Meer aardappelen dan graan
ardappelen is voor de provincie Groningen een belangrijk
gewas. De oppervlakte fabrieks-, konsumptie- en pootaardap-
pelen tesamen is ongeveer 33.000 ha en dat is meer dan de
oppervlakte tarwe in deze provincie. De FABRIEKSAARDAP
PELEN nemen met hun 25.000 ha uiteraard verreweg de
grootste oppervlakte voor hun rekening. Deze oppervlakte is al
meer dan vijf jaar vrij konstant, omdat het aandeel van de
fabrieksaardappelen in het bouwplan vrijwel op het maximum
zit.
Van alle Nederlandse fabrieksaardappelen ligt 35% in de pro
vincie Groningen. De oppervlakte POOTAARDAPPELEN op
Tijdens de lunch bood voorzitter J.D. Leeuwma alle deelnemers
een flesje Hooghoudt dubbel gebeide graanjenever aan als
produkt van Groninger tarwe. Dit flesje werd vergezeld door
een echte Groninger koek, die van tarwe wordrgebakken. maar
waarvan de tarwesmaak wordt verdrongen door amandel, su
kade, gember en nog wat smaakmakers.
Aangezien het gezelschap 's morgens in Bedum al de Groninger
kaas van Groninger melk had geproefd sloot dit alles mooi op
elkaar aan.
Van tarwe tot meel
Uithuizermeeden is het uiterste noordoogsten van de provincie
en ligt voor een meelfabriek wel wat op het voeteneind, maar
dat is historisch zo gegroeid. Het is allemaal begonnen met een
windmolen, maar nu is het uitgegroeid tot een volwaardige
fabriek die 5 6% van de Nederlandse produktie voor zijn
rekening neemt.
Het K.N.L.C.-bestuur kwam door de hele fabriek en kon het
produktieproces op de voet volgen. Een deel bleef zich echter
afspelen achter buizen en schotten zodat er ook wat te raden
overbleef.
Speciale aandacht werd besteed aan de proefbakkerij. Déze
bakkerij moet de gegevens leveren voor de goede samenstelling
van het mengsel van verschillende soorten tarwe. Ook wordt
daar voortdurend het eigen mengsel op kwaliteit getest.
Moorlach haalt zijn tarwe uit alle windstreken, maar slaat
uiteraard de Groningse tarwe niet over. De bloem en het meel
worden verkocht in de 3 noordelijke provincies en de IJssel-
streek.
Na één dag omzwervingen door Groningen heeft men een goe
de indruk gekregen van wat er in Groningen leeft en groeit. Het
hoofdbestuur van het K.N.L.C. werd er duidelijk door geboeid.
de Groninger klei is de laatste jaren sterk gestegen. Sinds 1973,
toen er 2.500 ha lag, is de oppervlakte ieder jaar ruwweg met 800
ha gestegen.
Het totale areaal pootgoed bedraagt nu dan ook rond 7.000 ha.
Door deze voortdurende stijging is het areaal pootgoed op de
Groninger klei sinds 1977 groter dan in de belangrijke poot-
goedprovincie Friesland. Ook op de zand- en veenkoloniale
gronden van Groningen wordt pootgoed verbouwd. Deze op
pervlakte van zo'n 500 ha wordt grotendeels bestemd voor ver
meerdering ten behoeve van de telers van fabrieksaardappelen.
De oppervlakte KONSUMPTIEAARDAPPELEN is de laatste
jaren niet gestegen, maar schommelde steeds tussen de 2.000 en
2.500 ha.
Areaal suikerbieten groeide snel
De oppervlakte suikerbieten is de laatste jaren in Groningen
fors gestegen. Van 1973 tot 1978 nam de oppervlakte met bijna
80% toe van 9.700 ha naar 17.200 ha.
In Groningen is wel behoefte aan uitbreiding van het bietena
reaal. Dit wordt veroorzaakt door de behoefte aan verdere in
tensivering van het bouwplan en door de uitvoering van een vrij
groot aantal ruilverkavelingen.
Met name in het Oldambt zorgen de ruilverkavelingen voor een
betere ontsluiting, die de oppervlakte bieten met sprongen doet
stijgen.
Tegen deze achtergrond is de Groninger Mij. steeds voorstander
geweest van het mengprijssysteem.
De moeilijkheden bij de invoering van het kontraktenstelsel, de
tegenvallende bietenprijs en de goede verwachtingen van de
nieuwe koolzaadrassen kunnen de stijgende tendens van het
bietenareaal omzetten in een dalende.
Koolzaad: kelderde maar komt terug
De Rijksdienst IJsselmeerpolders handhaafde de oppervlakte.
De problemen bij de bieten en de goede verwachtingen van de
nieuwe rassen kunnen voor een belangrijke opleving zorgen.
Meer karwij dan graszaad
De oppervlakte graszaad in Groningen valt tegen. In Groningen
wordt 20-30% van het Nederlandse graan verbouwd. Het aan
deel van Groningen bij het graszaad is belangrijk lager en be
draagt rond 6%. Daardoor is graszaad met ruim 900 ha in de
provincie een betrekkelijk klein produkt.
De oppervlakte vlas schommelt de laatste 6 jaar tussen de 50 en
150 ha.
De belangstelling voor deze teelt is als regel gering, omdat de
mechanisatie nog niet volledig is geslaagd, Ook de vlaskern, die
enkele jaren heeft geprobeerd om het vlas mechanisch te oog
sten, is niet volledig geslaagd.
Het areaal groentekonserven dat op kontrakt wordt geteeld be
draagt nog steeds ongeveer 1000 ha. Doordat dit jaar de erwten
terug vielen op 100 ha is er een duidelijke teruggang. De sper
ziebonen handhaven zich op ongeveer 500 ha.
