Aanbevelingen tot het behoud van historische boerderijen
Hoeven op land gebouwd
I
D e Stichting Nationale Contactcommissie Monumen
tenbescherming NCM, heeft een rapport uitgebracht over
"boerderijenbehoud" in Nederland, met als motto de
zorg voor onze waardevolle landelijke bouwkunst". Er
wordt gesteld dat de boerderijen een van de meest be
dreigde kategorien monumenten in ons land vormen. Het
rapport probeert duidelijk te maken dat momenteel de
inspanning van zowel de overheid als de partikuliere mo
numentenzorg te gering is om deze situatie aanzienlijk te
verbeteren. Er worden aanbevelingen gedaan langs welke
weg naar een oplossing zou moeten worden gestreefd.
D e Werkgroep Boerderijenbehoud komt na bestudering van
de verschillende probleemvelden met betrekking tot het behoud
van objekten van landelijke bouwkunst tot een aantal aanbeve
lingen.
H et komt niet zo dikwijls voor dat de Boerenbond in het nieuws komt bij het ver
schijnen van een boek. Wij halen ook liever de pers met aktuele landbouwproblemen, waar
de belangen van boer en tuinder op het spel staan. Maar vandaag zijn wij dan toch
bijzonder blij u dit boek te kunnen presenteren".
D,
P rof. Goedseels schetst in bijna drie honderd
bladzijden de evolutie van een gesloten, eko-
nomie, waarin ieder voor zichzelf of hoogstens
ook voor zijn medebewoners in het dorp werkt,
naar de huidige open ekonomie. Dertig jaar is
het nog maar geleden dat volgens eeuwenoud
model ontworpen boerderijgebouwen in 'ge
bruik werden genomen om er een inmiddels
veel efficienfer werkende landbouw mee te
beoefenen. Het landbouwbedrijf als zodanig is
de afgelopen kwarteeuw aan zijn fraaie oudere
hofsteden ontgroeid. Ekonomische verschui
vingen, technologische integratie, verandering
van de bedrijfsstruktuur, andere teelttechnie
ken, schaalvergroting en specialisatie. Dat alles
steeds resulterend in uitstoot van arbeids
krachten bedreigden vandaag zowel de monu
menten van machtige boerderijen als de scha
mele bedoeninkjes van weleer.
H,
Unieke publikatie van Belgische Boerenbond
Hoe het was in Vlaanderen
JAN WERTS, Brussel
1 -
Het rapport is in een beperkte oplage bij het sekretariaat
van de NCM verkrijgbaar. De kosten zijn f 7,50, plus
f 2,00 verzendkosten. Het adres is Wassenaarseweg 220,
Postbus 93200, 2509 BA Den Haag.
Aanbevelingen
Deze punten vragen in bijna alle gevallen nog een nadere uit
werking.
1. Vanuit een oogpunt van boerderijenbehoud gezien verdient
een voortzetting van het agrarisch gebruik van een boerderij
de voorkeur boven andere bestemmingen.
2. Wanneer de bedrijfsvoering niet meer in hoofdzaak plaats
heeft in de oude bedrijfsgebouwen (bijvoorbeeld door
nieuwbouw) kunnen deze wellicht toch nog een geschikte
funktie vervullen in de bedrijfsvoering. Ook kan gedacht
worden aan uitbreiding ten gunste van de woonfunktie.
3. Mogelijkheden voor nieuwe funkties voor objekten van lan
delijke bouwkunst dienen onderzocht te worden.
4. Nagegaan dient te worden op welke wijze de overheid de
instandhouding van, om redenen van kuituurhistorie en
landschap waardevolle landelijke bouwkunst kan bevorde
ren door regelingen in de financiële sfeer te treffen (investe-
rings- of onderhoudssubsidies, fiscale aftrekmogelijkheden,
beheersovereenkomsten).
5. Er is behoefte aan een goede inventarisatie van het boerde
rijenbestand in ons land. Naast kwantitatieve gegevens is
ook kwalitatieve informatie van belang over bijvoorbeeld:
de kultuurhistorische en landschappelijke waarde, de be
stemmingen de staat van onderhoud.
6. Op basis van een goede inventarisatie van het boerderijen-
bestand moet worden nagegaan welke aanvullingen gewenst
zijn van de rijksmonumentenlijst, maar vooral ook van pro
vinciale en gemeentelijke lijsten.
7. Weerstanden tegen wettelijke bescherming zouden kunnen
verminderen door betere voorlichting en snellere procedures
voor het verlenen van vergunningen en subsidies.
8. Er zou meer aandacht moeten worden besteed aan behoud
van boerderijen door aankoop en restauratie gevolgd door
verkoop, verpachting of verhuur. Behoud door aankoop is
een methode die in de natuurbescherming zeer effektief is
gebleken. Voor zover het de boerderijen betreft ontbreekt
hiervoor echter een beherende organisatie. De Rijksoverheid
zou een budget moeten hebben om deze aankopen, even
tueel in samenwerking met andere overheden, te subsidië
ren.
9. In bouwplannen en dergelijke voor een boerderij dienen ook
het erf betrokken te zijn.
10. Ontwerpen voor verbouw en nieuwbouw dienen rekening te
houden met aanwezige (kuituur-) historische en landschap
pelijke waarden.
11. Het ontwikkelen van bedrijfsgebouwen die beter harmonië
ren met het streekgebonden karakter van de landelijke
bouwkunst in verschillende delen van ons land, dient
krachtig gestimuleerd te worden. De overheid zou konkrete
opdrachten voor dergelijk onderzoek moeten geven.
12. Mogelijkheden voor subsidiëring in de meerkosten van
agrarische bebouwing ten gevolge van verzwaarde wel-
standseisen dienen te worden uitgebreid en krachtig te wor
den gestimuleerd.
13. Onderzocht zou moeten worden of in de sfeer van onder
meer werkverruimingsprojekten grotere aandacht besteed
zou kunnen worden aan projekten voor restauratie, herstel
en aangepaste nieuwbouw voor boerderijen.
14. De werkgroep beveelt stimulerende maatregelen, zoals een
subsidieregeling en fiscale maatregelen, ter bevordering van
onderhoud van waardevolle boerderijen aan.
15. De subsidieregeling voor landelijke bouwkunst zoals deze in
een aantal provincies funktioneert zou moeten worden ver
ruimd.
16. Gestreefd moet worden naar een meer geïntegreerde aanpak
van het welstandstoezicht en de monumentenzorg.
In de eerste plaats zou daartoe de samenstelling van de
welstandskommissie moeten worden verbreed.
In de tweede plaats moet bij voorkeur op regionaal niveau
tot samenwerkingsverbonden worden gekomen waarin alle
bij het boerderijenbehoud betrokken partijen vertegen
woordigd zijn.
17. Meer informatie over boerderijenbehoud, nieuwbouw, ver
bouw, restauratie, onderhoud en dergelijke zou verkrijgbaar
moeten zijn op gemeentehuizen en bij provinciale centra
voor monumentenvoorlichting.
18. De boer zou via de HID voor de bedrijfsontwikkeling in zijn
provincie deskundige informatie en adviezen moeten kun
nen verkregen over zijn (waardevolle) boerderij.
19. Op landelijk niveau, zo mogelijk ondergebracht bij een
nieuwe boerderijenbehoudorganisatie, zou een boerderij-
bouwbureau moeten worden opgericht van waaruit voor
lichting en nieuwe ontwikkelingen worden gestimuleerd. Dit
dient in nauw overleg met de landbouw te worden gereali
seerd.
20. Naast voorgaande bepleit de werkgroep voor wat betreft het
beleid van de Rijksoverheid een snelle realisering van de in
de Relatienota genoemde maatregelen.
21. Voor een betere aanpak van het boerderijenbehoud is ook
een grotere inspanning van het partikuliere initiatief vereist.
Deze zou tot zijn recht kunnen komen door de oprichting
van een specifieke organisatie voor boerderijenbehoud met
als taken:
1belangenbehartiging
2. beheer (behoud door aankoop)
3. dokumentatie.
De konkrete mogelijkheden voor de oprichting van een der
gelijke organisatie zouden op korte termijn onderzocht
moeten worden.
Deze aanbevelingen kwamen tot stand in het kader van
de volgende vragen:
1. Is het gewenst en mogelijk om een specifieke vereniging
voor het boerderijenbehoud op te richten?
2. Hoe staat het met de inventarisatie, registratie en be
schrijving van het boerderijenbestand?
3. Hoe staat het- met de wettelijke bescherming van de
boerderijen?
Hoeveel boerderijen staan op de monumentenlijst en
hoeveel zouden daarvoor nog in aanmerking komen?
4. Op welke wijze is aanpassing van bestaande bedrijfsge
bouwen aan moderne agrarische bedrijfsvoering moge
lijk?
5. Welke eisen moeten aan nieuwbouw van agrarische be
bouwing worden gesteld opdat deze in harmonie is met
aanwezige bebouwing en een streekeigen karakter ver
toont?
6. Welke nieuwe funkties kunnen voor boerderijen worden
gevonden waarbij behoud van het karakter en historische
waarde mogelijk is?
We zijn in de Brusselse randgemeente Sint Pieters Leeuw in het Hof ten Brukom en
luisteren naar de nationaal voorzitter van de Belgische Boerenbond Dries Dequae. Dank
zij de steun van de grootste boerenorganisatie van onze zuiderburen verscheen een dezer
dagen het werkelijk prachtige foto/tekstenboek "HOEVEN OP LAND GEBOUWD",
naar goeie Belgische gewoonte zowel in een Nederlandstalige als ook Franse uitgave.
it initiatief verdient ook in Nederland wel
even aandacht. Wie de Belgische boerenorga-
nisaties volgt weet dat ook zij zich druk maken
over de melkprijs, ruilverkaveling, monetaire
kompensaties en andere belangwekkende za
ken. Maar tegelijk schenken zij in ruimere
mate dan in Nederland het geval is, aandacht
aan andere kanten van het bestaan van de boer
en de tuinder. Zijn manier van leven. De gang
van zake in de dorpen waar zoveel verandert.
Het belang van een fraai landschap waarin de
boerenhof als een ster schittert. Kortom het
"savoir-vivre", de kunst om te leven en ervan te
genieten, daarin liggen ze aan gene zijde van
Wuustwezel nog altijd net iets op ons voor.
n dit boek, zo groot als een plavuis uit een
Vlaamse hoeve en zeker twee keer zo dik, met
bijna 300 kleurendruk-foto's vertellen de
boerderijen het verhaal van de mensen die er
sedert eeuwen leefden. De geschiedenis van de
boer in zijn dagelijkse strijd met de natuur van
de Leuvens hoogleraar prof. Vic. Goe'dseels en
zijn vroegere leerling ir. Lux Vanhaute. Foto's
van de hier bekende Anton Hardy, Peter La-
barque en Jan Nackaerts en tekeningen van het
agrarisch bestaan in vroeger eeuwen van Lukas
Kroll. Een boek dat zijn prijs ruim waard is, zo
schreef Boer en Tuinder het blad van de Bel
gische Boerenbond. Een konklusie waarmee
we graag instemmen, al beseffen we dat ruim
honderd gulden voor veel liefhebbers toch te
veel is.
Oud-minister en Kamervoorzitter Dequae die
tegenwoordig de Boerenbond leidt zei er bij de
presentatie het volgende van. "Dit boek houdt
ook een boodschap van onze landbouworgani
satie in. Het is een bijdrage aan de geschiedenis
van de landbouw. En het is verbazend hier te
lezen hoe de boer reeds vele eeuwen geleden te
kampen had met lage prijzen voor zijn pro-
dukten. Zodat hij gedwongen werd te kiezen:
ofwel het landbouwbedrijf opgeven, ofwel het
rendement verhogen door een betere techno
logie en uitbreiding van het bedrijf. Is er wel
iets nieuws....?
Ongekend in aantal liggen ze uitgezaaid over
Vlaanderen en Wallonië, deze stille getuigen
van een intens boerenverleden. Vaak onbe
grijpend bouwt men ze om. Dikwijls zonder
rekening te houden met hun persoonlijk ka
rakter. Het verhaal van iedere boerderij dat rijk
is aan ervaringen, aan gewoonten, behoeften,
liefde en smart, waarvan deze foto's in hun
veelkleurigheid nauwelijks kunnen getuigen.
"Zijn deze oudere boerderijen nu ook nog een
rijkdom voor de hedendaagse landbouw? Zo
vroeg prof. Goedseels zich bij de presentatie af.
Een groot deel van zijn betoog was verder aan
dit vraagstuk gewijd. Konkluderend kwam hij
ertoe de hoeven van weleer aangepast (des
noods met sub-, sidies) in de hedendaagse
landbouwexploitatie te handhaven. Een advies
waarvan we de haalbaarheid nog niet zo zien
zitten. Maar ieder zal wel kunnen instemmen
(ook voor Nederland) met het pleidooi van de
Leuvense hoogleraar' om de boerenhofsteden
samen met de overheid en andere belangstel
lenden, waar mogelijk bewoond door agrariërs,
te bewaren.
et grootste deel van de teksten in dit foto
boek is besteed aan de beschrijving van de di
verse soorten boerderijen, die weerspiegelen
hoe rijk of arm een streek was en welke land
bouwmethoden er werden beoefend. In het
laatste hoofdstuk komt de moderne landbouw
aan de orde. De moderne boerderij, als een
"open" bedrijf met hoog oprijzende silo's,
loopstallen, hallen voor legbatterijen of var
kens op roostervloeren. Hier is de eeuwenoude
wisselwerking met het omliggende landschap
en met de bodem geheel verloren gegaan, zo
eindigt het boek.
HOEVEN OP LAND GEBOUWD, door
Vic Goedseels en Luc Vanhaute, Uitg.
Lannoo/De Standaard, Amsterdam,
f ito,-.
13
