to)
toenöen
ome
lexers
prettige ISerStöageti
(gelukkig
üieutojaar
Francois en Pierre Hemony
Kerstfeest
De herders
D e gebroeders Remony vestigden zich in
Zutphen, vermoedelijk in het laatst van de
dertiger jaren der 17de eeuw. Hun woon- en
werkplaats bevond zich "in den Isendoorn op
die nieuwe stadt", een voormalig klooster. De
huur bedroeg 35 daalders per jaar.
Aanvankelijk hielden de Hemony's zich in
Zutphen bezig met het gieten van metaalwer
ken en geschut. Wij weten, dat zij bijv. in 1653
ook metalen pennen voor watermolens ver
vaardigden. Maar al spoedig hebben zij zich
toegelegd op de klokken. En het geleverde
werk gaf de magistraat der stad blijkbaar vol
doende vrijmoedigheid om aan deze "kon-
strycke meesteren" een belangrijk werk op te
dragen.
D e stadsregering ging echter niet over één
nacht ijs en nodigde daarom het volgende jaar
een tweetal deskundigen uit om het te keuren.
Dit waren jhr. Jacob van Eyck, direkteur van
de speelwerken te Utrecht en Lucas van Len-
ninck, stadsorganist van Deventer. Hun oor
deel was in elk opzicht gunstig. Alleen advi
seerden zij, nog zes kleine klokjes toe te voegen,
om een dubbel octaaf te kunnen spelen.
De Zutphense magistraat was zeer voldaan en
gaf op 3 oktober 1646 aan de beide broers een
getuigschrift, waarin hij verklaarde, de "uyr- en
speelklocken door onpaatijdige meesters" te
hebben doen onderzoeken, die ze "niet alleen
goet verklaert" hadden, maar zelfs "anderer
M et het afleveren van hun eerste grote werk
in Zutphen was de naam der Hemony's als
klokkengieters en fabrikanten van voortreffe
lijke speelwerken zowel in als buiten republiek
gevestigd. De bestellingen bleven niet uit. In
1645 leverde Francois voor de kerk van Venray
een grote, rijk met beeldwerk versierde klok,
die zijn naam droeg, 3564 pond woog en
waarvan het kerkbestuur getuigde, dat zij was
"sonder foute, schaede, breucke, glat en effen,
volcomelick met goede resonantie". Ook in
Hoorn en Medemblik werden klokken gele
verd.
De klokkengieterskunst
Kerstfeest is het feest van het Licht,
want het Kindeke Jezus is geboren.
Herders brengen blijde dit bericht,
aan ieder die dit nieuws wil horen.
Kerstfeest, feest van licht en luister,
feest van kaarsen in het duister,
feest van rijk versierde bomen,
feest waarbij geen herders komen,
feest van overdadige pracht,
feest zonder kerstlied in de nacht,
feest van drinken en veel eten,
feest waarbij het Kerstkind wordt vergeten,
feest van borrels en veel wijn,
feest waarbij geen "armen" zijn,
feest van ook twee vrije dagen,
feest waarbij mensen elkander vragen,
feest van flinkerende juwelen,
feest om zich danig te vervelen,
feest waarbij men niet moet zeuren,
om het vroegere kerstgebeuren.
Toch is Kerstfeest het feest van het LICHT,
omdat de Heiland is geboren.
Ook vandaag geldt nog dit blij bericht,
voor ieder die dit nieuws wil horen.
J.M. Dootjes.
Anton van Duinkerken
Omdat eenvoudigen verstaan
wat door geen ingewikkeld zoeken
Noch leren in geleerde boeken
Begrepen wordt of nagegaan.
Zijn herders toen in Uwen stal
Geknield en hebben U aanbeden
Dit is tweeduizend jaar geleden
en nog weet elk het overal.
Geen mens heeft ooit hun naam gemeld,
De rest van hun onschuldig leven
Is door geen wetenschap beschreven,
Wordt slechts aan kinderen verteld.
F rancois Hemony werd in het jaar 1609 te Levécourt in Lotharingen geboren. Zijn broer
Pierre aanschouwde een tiental jaren later het levenslicht. Vermoedelijk waren de ge
broeders van goede komaf en genoten zij een zorgvuldige opvoeding. Dit gevoegd bij hun
uitstekende aanleg stelde hen instaat, zich de kundigheden eigen te maken, die zij later in
zo ruime mate bleken te bezitten. Door hun bedrevenheid in wis- en natuurkunde en hun
wetenschappelijke beoefening van de muziek muntten zij boven hun vakgenoten uit.
Klokkengieters in een klooster
In 1642 was de Wijnhuistoren herbouwd. Het
uurwerk bleek echter geheel versleten te zijn.
Men besloot een nieuw klokkespel in de toren
te plaatsen en trad met Francois in onderhan
deling. Deze ging op zijn beurt eens met de
stadmetselaar een kijkje nemen in Nijmegen en
Amsterdam. Daar immers waren belangrijke
carillons te bezichtigen en voor wat de oudste
der Hemony's betreft, kunnen we gerust zeg
gen: bestuderen. Teruggekomen in Zutphen
maakte hij een bestek. Dit werd goedgekeurd
en in 1644 leverde hij een klokkespel af van 19
klokken, waarvan de zwaarste 4082, de lichtste
94 pond woog. Met behulp van zijn broer had
hij deze gevaartes in zijn eigen werkplaats ge
goten.
2
Uyr- en speelklocken "voor goet verklaert'!
nabuirige steden speelwercken in toon ende
resonnantie te bovengaende".
Francois kreeg 17.000,— uitbetaald en
bovendien werd hem een jaar later het burger
recht verleend.
11.729 gulden voor 137.799 pond klokken
Belangrijker waren echter nog de volledige ca
rillons. Bij zijn bezoek aan de Lebuïnuskerk in
Deventer was Francois tot de overtuiging ge
komen, dat het klokkenspel aldaar beneden de
waardigheid bleef van zo'n groots gebouw. Hij
bood daarom de regering aan, een nieuw ca
rillon te leveren, zoals er geen beter in de re
publiek te vinden zou zijn. Voor het gehele
werk, dat uit 25 klokken zou bestaan, vroeg hij
4.000 carolus guldens, terwijl hij de oude klok
ken in betaling wilde accepteren.
Het contract werd gesloten en na een paar jaar
was het carillon klaar. Het woog totaal 137.799
pond en daar het pond tegen 17 stuivers bere
kend was, zal Francois hiervoor 11.729 gulden
ontvangen hebben.
Verder vervaardigden de Hemony's in deze tijd
klokkenspelen voor Purmerend, Doesburg
voor de Eusebiuskerk in Arnhem, voor Enk
huizen en Antwerpen en ook voor de St. Wal-
burgkerk in Zutphen. Het laatste geval betrof
een restauratie.
Naar Amsterdam, die grote stad.
In 1655 was het nieuwe Raadhuis van de
Amstelstad in zoverre voltooid, dat 't in ge
bruik kon worden genomen. Maar in de toren
moest nog een klokkenspel geplaatst worden,
terwijl verschillende carillons van kerken drin
gend vernieuwing behoefden. Daarom zag de
stadsregering uit naar een bekwaam meester,
die men voor goed in dienst wilde nemen. Al
spoedig viel het oog op Francois Hemony. De
ze had wel oren voor het op 6 nov. 1655 gedane
verzoek, over te komen naar Amsterdam.
Alleen al in Amsterdam moesten drie carillons
vernieuwd worden: die van de Wester-, Zui-
der- en Oude Kerk. In 1664 kwam het nieuwe
spel voor de Raadhuistoren aan de beurt. Ver
der staan op Francois' rekening de speelwerken
van de Grote kerk te Rotterdam, de O.L.
Vrouwekerk te Amersfoort, de St. Bavo te
Haarlem, het H. Geest-Gasthuis te Kampen,
de Nieuwe kerk in Delft, een drietal kerken in
Utrecht: Dom, Nicolaï- en Jacobikerk, de
Martini in Groningen en nog tal van andere.
Het valt bijna niet te begrijpen, hoe Francois
het heeft klaargespeeld, binnen.een zo kort
tijdsbestek een zo groot aantal van de fraaiste
carillons te vervaardigen.
In mei 1667 stierf hij op 58-jarige leeftijd en de
24ste van die maand werd hij op het koor van
van de Nieuwe kerk, waar ook zijn vrouw
rustte, begraven.
Broer Pierre, die aanvankelijk in Zutphen was
blijven wonen en werken, voegde zich in 1664
bij Francois in Amsterdam. Ook op zijn naam
staan vele schone werken. De 17de februari
1680 ontsliep hij en vijf dagen later werd ook
deze kunstenaar bijgezet op het koor van de
Nieuwe kerk.
