H et zou onjuist zijn alle voorstanders van
alternatieve landbouw te vereenzelvigen met
gebruikers van heermoesthee en koeiepoep-
pap. We laten dtfarom bijv. ir. A. van 't Hooft
aan het woord, vertegenwoordiger van de
Wereldbond tot behoud van Mens en Milieu,
die erop wijst dat van de 160.000 landbouwers
in Nederland er in de komende 10 jaar 100.000
moeten verdwijnen en dat de overblijvende
60.000 gedegradeerd worden tot moedeloze
loonslaven met miljarden schuld aan de mee
dogenloze en hebzuchtige winstmakers. Hij
waarschuwt er voor dat wanneer men doorgaat
met het behandelen van de natuur als winstge
vend objekt. (namelijk met zomin mogelijk
moeite de bodem een maximum aan goederen
te laten leveren), dat zal leiden tot een ernstige
voedselkrisis.
D at waren dus uitspraken van twee personen
die weliswaar niet in de praktijk werken, maar
toch wel weten waarover ze praten. Misschien
dat er tevens een maatschappij-visie achter
schuilgaat waardoor een en ander extra scherp
overkomt.
A lies bij elkaar dus zeer uiteenlopende me
ningen over de alternatieve landbouw. En
iedereen denkt dat hij het bij het rechte eind
heeft.
Pittige uitspraken
Rijke-mensen-bezigheid
Onbespoten kan ook giftig
zijn!
Waar of niet waar
Gezondheid en milieu
Middenweg
Zonder groeistofbespuitingen is het bijzonder moeilijk om distels op te ruimen
Twee emmers klei dooreen fijne zeef. daarna 1
emmer koemest zeven en het geheel mengen
met heermoesthee a 150 gram heermoes op 10
liter water. Daarna water toevoegen tot het
mengsel spuitbaar is. Bij de biologisch-dyna-
mische methode moet ook nog koehoornmest.
prep. 500. door de spuitpap worden gemengd.
We kunnen het echt niet helpen, maar bij zulke
recepten denken we aan de medicijnman en
toverdokter bij de primitieve volken in Afrika.
In feite is het volgens ir. Van 't Hooft zover
gekomen dat de bodem als een slaaf behandeld
wordt door een wrede rentmeester. De slaaf
wordt voortdurend geslagen om gedurig meer
préstaties te leveren en krijgt zelfs niet de tijd
zich enigszins te herstellen. Iets minder cru,
maar toch ook overduidelijk is de zienswijze
van het P.S.P. Tweede Kamer lid Van der Lek,
die vooral bezwaren heeft tegen het gebruik
van chemische bestrijdingsmiddelen. We cite
ren: "Als ik me tegen moderne landbouwmet
hoden opstel, dan is het niet alleen om een
direkte gezondheidsbedreiging, maar ook om
een aantal indirekte gevolgen. Kun je bijv. met
deze landbouw eindeloos doorgaan zonder het
milieu te verwoesten? Zijn de sociaal ekono-
mische gevolgen van deze landbouwpraktijken
zo gunstig? Er is een sterke uittocht uit de
landbouw, terwijl degenen die overblijven het
in de landbouw toch niet zo best hebben."
Van der Lek spreekt over een "mvthe-vor-
ming". die volgens hem ook bij de wereld
voedselorganisatie (FAO) hoogtij viert. Die
mythe bestaat dan hieruit, dat men wil beweren
dat er nog meer miljoenen van honger zouden
moeten omkomen als in de landbouw geen
kunstmest en bestrijdingsmiddelen zouden
worden gebruikt. "Men maakt hierbij een ern
stige denkfout", aldus van der Lek. "De che
mische middelen zijn bij ons in een eerste fase
toegepast om de landbouwproduktie te verho
gen en in de huidige fase om de arbeidspro-
duktiviteit te verbeteren. In de ontwikkelings
landen is men meteen in de tweede fase ges
tapt. Dus geen produktieverhoging ten behoe
ve van hongerende massa's, maar wel arbeids
besparing en dus nog meer werkloosheid en
urbanisatie. De problemen van de ontwikke
lingslanden worden er alleen maar gekompli-
ceerder door."
Als tegenwicht een geluid uit de andere hoek,
en wel van een broer van de bekende Sicco
Mansholt. Het is namelijk ir. Ubbo Mansholt,
die in het noorden van Groningen een boerde
rij met 350 ha grond exploiteert. Op 20 ha heeft
hij een aantal jaren (vanaf 1972) op verzoek
van een dokter uit Sneek alternatieve tarwe
geteeld. Die 20 ha betrof buitendijks nieuw
land. onkruidvrije grond waarop nog geen
chemische bestrijdingsmiddelen of kunstmest
waren gebruikt.
De eerste jaren ging het (vanzelfsprekend)
goed. Maar er komt nu steeds meer onkruid, en
wieden is te duur. Mede hierdoor loopt de op
brengst terug. Vorig jaar lag die al 20% lager en
de grond vervuilt steeds meer. Vooral de distels
worden lastig. De hogere prijs voor de alterna
tieve tarwe kompenseert dit alles onvoldoende
als de opbrengstdaling doorgaat en daarom zal
Mansholt er straks mee stoppen. Hij zegt: "De
biologisch dynamische bedrijven werken vaak
met onvolwaardige goedkope arbeidskrachten
en daar voel ik niet voor."
Hij kreeg aanbiedingen van studenten, die zich
voor weinig geld voor "schone" landbouw wil
den inzetten. Hij heeft er een paar geprobeerd,
maar ze hadden twee linkerhanden. Ze waren
wel zinvol bezig!
De heer Mansholt bekijkt alles dus nogal
nuchter. Hij is het eens met een uitspraak van
een Belgische publicist, dat de alternatieve
landbouw een rijkemensenbezigheid is, die
zich alleen kan uitbreiden in overontwikkelde
gebieden, gewend aan verspilling. Hij merkt
op: "Ik heb wel eens in een reformzaak een
middagje doorgebracht om te kijken wie deze
waar nu koopt. Dat is een soort kulturele elite,
niet het V. en D. publiek. Mensen die gezonder
eten dan ze eruit zien. Er kwam 's een vent
helemaal uit Stadskanaal met een ponywagen
naar ons toegereden om 100 kg tarwe. Die reis
had tijden geduurd!
Leuk hoor. romantisch, maar ook wereld
vreemd. En dat is mijn bezwaar tegen deze
kuituur, ze is even idealistisch als amateuris
tisch."
Z eer opmerkelijk is ook de zienswijze van
prof. dr. ir. J. Dekker, verbonden aan de
Landbouwhogeschool te Wageningen.
Deze wijst op de gevaren van bepaalde schim
melgiften die gedijen op onbespoten gewassen.
Veel van die giften ontstaan tijdens opslag van
het geoogste produkt, zoals aflatoxinen in
geoogste aardnoten en maïs. Deze stoffen blij
ken, al in zeer geringe hoeveelheden kanker
verwekkend te zijn. "Wij worden er ons lang
zamerhand van bewust dat schimmelgiften wel
eens veelvuldiger kunnen voorkomen dan we
hadden vermoed." aldus prof. Dekker. Het
eenzijdige benadrukken van mogelijke ongun
stige nevenverschijnselen van schimmelbestrij
dingsmiddelen kan ertoe leiden dat we in plaats
hiervan uiterst giftige en soms kankerverwek
kende schimmelprodukten in ons voedsel vin
den!"
Het is bovendien nog maar een kleine bloem
lezing, zeer onvolledig. Als we proberen uit dit
alles nog weer eens een eigen visie te distilleren,
zijn we er ons van bewust waarschijnlijk ook
niet objektief te zijn en alleen aan het zeer grote
aantal meningen nog een mening toe te voegen.
We menen te mogen konkluderen:
De alternatieve landbouw is nog van zeer
beperkte betekenis. Een algemene toepas
sing achten zelfs veel voorstanders (voorlo
pig?) onmogelijk, hoogstens een kleine uit
breiding.
Er is geen enkel bewijs, sterker nog, er zijn
geen aanwijzingen dat alternatief geteelde
produkten beter voor de gezondheid zijn
dan naar volgens de konventionele metho
den geteelde gewassen. Het zou dan een
kwestie van betere smaak moeten zijn. Over
smaak valt nu eenmaal niet te twisten.
Sommige alternatief gekweekte produkten
vragen zoveel meer arbeid bij een lagere
opbrengst, dat ze waarschijnlijk het dubbele
zouden moeten kosten van de "normale"
prijs. De biologische produkten worden nu
veela-1 geteeld door idealisten met bijv. stu
denten die met zeer weinig loon genoegen
nemen, maar dat aanbod is alleen voldoen
de zolang het aantal biologische bedrijven
klein is. Enquete's heWben uitgewezen dat
weliswaar vrij veel mensen voorkeur geven
aan biologische produkten, maar dat men
er slechts 10-15% extra voor wil betalen. En
dat is veel te weinig.
Vooral in Duitsland maakt de biologische
teeltwijzen nogal opgang. Een grootscheeps
onderzoek van een Duitse konsumentenor-
ganisatie wees echter uit dat er geen enkel
verschil in samenstelling was tussen aiieï-
natief en konventioneel geteelde produk
ten. Ook op de produkten van reformhui
zen werden nog vaak spuitresidu's gevon
den, zij het in ongevaarlijke hoeveelheden.
In andere gevallen (o.a. in Nederland)
werden bij onderzoek eveneens spuitresten
gevonden bij alternatieve produkten.
- Er zijn weliswaar nu en dan forse over
schotten van bepaalde landbouwprodukten
(boterbergen, tarwebergen enz) maar het
gaat daarbij om een overproduktie van een
paar procent. In een jaar met een lagere
produktie (erg droog of erg nat) zijn de
bergen dan ook plotseling verdwenen. De
enorme graanoverschotten van Amerika
vonden bijv. een onverwachte bestemming
in Rusland
Bij gehele overschakeling op alternatieve
landbouw zou de produktie echter niet met
een paar procent, maar met tientallen pro
centen dalen, en dat zou doodgewoon
voedselschaarste betekenen, ook in Europa.
V erder nog enkele opmerkingen over het
gevaar van chemische middelen en over het
milieu:
- De gevaren van chemische gewasbescher
mingsmiddelen worden meestal overdre
ven. Het meest gebruikte middel dat bijv.
tegen appelschurft wordt gespoten is cap-
tan, en dat is minder giftig dan keukenzout.
Echt giftige middelen worden steeds min
der gebruikt, en bovendien zijn ze als regel
slechts kort werkzaam. Wie op een appel
spuitresten aantreft, heeft overwegend te
maken met poedertalk (zacht voor baby
billetjes) dat als vulstof werd gebruikt. De
werkzame stof is inmiddels al lang afge
broken en verdampt.
- Het verschil tussen plantaardige en chemi
sche middelen is trouwens maar beperkt.
Oxalzuur en nicotine bijv. zijn ook erg pit
tig, al worden die eveneens na vrij korte tijd
afgebroken. De fruittelers zijn blij dat ze
niet meer zoals vroeger met nicotine tegen
luis moeten spuiten, want de huidige che
mische middelen zijn minder giftig.
- Er is een zeer strenge kontrole op het ge
bruik van gewasbeschermingsmiddelen. De
toelaatbare grens is zo gesteld, dat men
meer nadelige stoffen binnenkrijgt via een
lippenstift, een aspirinetabletje, het zout m
de aardappels of de uitlaatgassen van auto's
bij het rijden in een stad, dan via de "bes
poten" land- en tuinbouwprodukten.
De deernis met de boeren die slachtoffer
zijn of worden van de grootschalige land
bouw is vaak vermengd met politieke bij
bedoelingen, behorend bij een zogenaamde
maatschappijhervorming. De gepropageer
de alternatieve landbouw in kombinatie
met kleinschaligheid en hogere prijzen voor
de boeren is daarom meer een toekomstvi
sie in een totaal gewijzigd bestel.
De gewassen halen uit stalmest en kunst-
mest precies dezelfde stoffen. Het is niet zo
dat de wortel een "hap" stalmest naar bin
nen kan werken, maar de opname gebeurt
via osmose in de vorm van ionen. Ureum-
stikstof in gier en stalmest wordt in de grond
door bakteriën eerst omgezet in amoniale
salpeter, zoals die ook in kunstmest voor
komt. Wel is stalmest goed voor de struk-
tuur en het bodemleven in de grond.
De Kommissie Onderzoek Biologische
landbouwmethoden die het in alternatieve
gewaarde rapport "Alternatieve Land
bouwmethoden" na 6 jaar studie tot stand
bracht doet over het milieu de opmerkelijk
uitspraak dat alternatieve landbouwmetho
den hoogstens iets milieuvriendelijker zijn
dan de gangbare methoden.
Ook bij sommige alternatieve methoden is
er sprake van milieuvervuiling. Het popu
laire dogma dat alternatieve landbouw per
definitie milieuvriendelijker is, berust vol
gens de kommissie op onvoldoende kennis
van zaken!
13
Schimmels op onbespoten produkten kunnen zeer giftig zijn
D,
'aarom hebben de voorstanders van
de alternatieve landbouw gelijk als ze
pleiten voor meer gebruik van organische
stof. Als het zo doorgaat wordt het an
ders een zwak punt bij veel landbouw
gronden.
Gebruik van kunstmest is niet fout, maar
er moet daarnaast gezorgd worden voor
voldoende organische stof voor behoud
of verbetering van de struktuur en de
bodemorganismen. Het gaat dus op dit
punt als het ware om een middenweg
tussen alternatieve en konventionele
landbouw. Ook is het goed dat er wordt
gewaarschuwd teqen een ongebreideld
gebruik van chemische middelen. Dat
punt kreeg trouwens al veel aandacht JDe
kontrole is enorm versterkt en er wordt
met succes gestreefd naar beperking van
het gebruik. Er wordt bijv. gezocht naar
resistentie tegen ziekten, bepaalde pla
gen worden biologisch bestreden met
sluipwespjes, er wordt geexperimenteerd
met lokstoffen^ met steriele mannetje-
sinsekten en de geleide bestrijding vindt
snel ingang waarbij zeer doelbewust ges
treefd-wordt om alleen te spuiten als het
dringend noodzakelijk is. De langdurig
giftige middelen, zoals DDT zijn verbo
den, het gebruik van allesdodende insek-
ticiden is al sterk teruggedrongen en het
aantal middelen dat we (link giftig kun
nen noemen slinkt snel. Er wordt wel
degelijk zeer veel werk gedaan voor een
zo goed mogelijke bescherming van de
konsument.
De bezwaren die voorstanders van de al
ternatieve landbouw naar
ten opzichte van de huidige la
zijn dus weliswaar overtrokken, maar
toch ook niet geheel ongegrond. Maar er
wordt hard aan gewerkt om de werkelijke
bezwaren weg te nemen.
En daar is men vooral met het gebruik
van de chemische middelen al een flink
eind op de goede weg.
