De ruilverkaveling Heusden/Altena
en de Biesbos afgesloten M. van Wezel
Even ter zijde!
D e ruilverkaveling is voorbij. Het gedaver van buldozers,
draglines, vrachtauto's en zandzuigers is verstomd. De
landmeters, arbeiders en andere betrokkenen bij de direkte
uitvoering zijn weer elders bezig. Er heerst wederom rust in
het land van Heusden en Altena en in de Biesbos. De be
zoeker die er niet eerder is geweest en niets van de historie,
kent, zal het landschap aanvaarden als iets wat er zo altijd is
geweest. Niets is minder waar. Maar is dat niet tegelijkertijd
een kompliment voor de uitstekende afwerking van dit ge
bied! Een opnieuw ingerichte streek die de rust weergeeft
van een welvarend land waar het goed toeven is. Soms lijkt
het wel eens of de overheid niets dan kritiek kan krijgen.
Toch mag het ook wel eens gezegd zijn, dat deze landin
richting waaraan de overheid in belangrijke mate heeft bij
gedragen inderdaad de konkurrentiekracht en de produkti-
viteit heeft bevorderd!
R eeds van de aanvang af heeft men gestreefd tegelijkertijd
met de uitvoering van de werken ook het landschap opnieuw
aan te kleden. Daarin is men wonderwel Wie nu tijdens de
zomer het gebied doorkruist zal onder de indruk komen van de
beplanting. Om maar eens wat te noemen; er werden 10.000
bomen geplant, 150 erfbeplantingen, 35 ha populierenbos en
verder plantsingels rond sportvelden, zwembaden en industrie
terreinen aangelegd. Het totaal aantal geplante bomen en
struiken bedraagt vele honderdduizenden. Daarnaast werd me
dewerking verleend aan de Molenstichting bij het instandhou
den en aanpassen van erven van de landschappelijk zeer be
langrijke windmolens. De ruilverkaveling heeft ook grote in
vloed op het woon- en leefklimaat. De werkgelegenheid is er
door toegenomen, terwijl velen de streek uitkozen om er te gaan
wonen.
D e kosten bedroegen voor de gezamenlijke rechthebbenden
na aftrek van de Rijksbijdrage ruim 24 miljoen gulden. De
De Biesbos
D e ruilverkaveling Altena-West en de Noordwaard, eigenlijk
het Biesbos gebied beslaat een oppervlakte van 7000 ha. Hier
lagen de problemen weer anders. Het geheel bestond uit een
groot aantal verschillende polders. De waterlozing was afhanke
lijk van eb en vloed en was gestremd bij langdurige hoge rivier
standen. De bedrijven waren voor een groot deel alleen over het
water bereikbaar, soms ging dit slechts bij hoog water. Hierdoor
moest het laden en lossen dikwijls op de meest onmogelijke tijden
gebeuren. Daarnaast was er voortdurend het gevaar van over
stromingen omdat de kaden aan een maximum hoogte gebonden
waren en het gebied tevens als vloedberging dienst deed bij hoge
waterstanden.
N u moesten er voorzieningen worden getroffen voor de be
maling van alle gronden. De polders die alleen bij hoog water
bereikbaar waren kwamen geïsoleerd te liggen. En zo waren er
H et gebied is nu ook ontsloten. Voor de bedrijfsvoering een
gunstige zaak, maar ook voor de bewoners betekende het een
hele verandering. De grond is nu danig verbeterd. De drainage
en de waterbeheersing zijn aangepast. Het land is beter be
werkbaar waardoor er nu een ruimere keus van gewassen is.
Door het veranderde peil ging een groot deel van de riet en
griendkultuur verloren. Het landschapsplan heeft echter voor
zien in het handhaven van nog bestaande griendbossen en het
bebossen of als natuurgebied inrichten van het grootste deel van
de overige kreekoevers buiten de vroegere bekadingen. Deze
gronden zijn aan de Staat toegewezen zodat ze blijvend in stand
gehouden kunnen worden. In totaal werd circa 200 ha bos in
geplant. Er zijn nu gerekend naar het aantal km heel wat minder
D e grote ruilverkaveling (19.500 ha) Altena-West, Noordwaard en Het Land van Heusden en Altena is nu definitief
afgesloten. In december vorig jaar werd er een officiële streep onder gezet. De betrokkenen in deze gebieden kunnen nu
beginnen aan een dertig-jarige aflossing van hun deel aan de totale kosten.
M aar tijdens de ruilverkaveling werd het anders. Meer dan
tweehonderd kilometer wegen werden er verbeterd of nieuw
aangelegd. Daarnaast dienen als nuttige wegen voor land
bouwkundige ontsluiting nog 100 km dijk en parallelwegen.
Met de ontwatering was het ook niet zo best gesteld. Er waren
maar liefst 32 waterschappen en 2 partikuliere polders. Het was
een ingenieus systeem dat echter niet de broodnodige optimale
waterbeheersing kon brengen. Nu is er één waterschap verdeeld
in twee bemalingsgebieden met een totale oppervlakte van
13.600 ha. Een met een kapaciteit van 750 m3 per minuut en het
andere met 680 m3 per minuut. Indien het nodig mocht blijken
te zijn dan zou ieder gemaal de taak van de ander even over
kunnen nemen. Om alles goed te laten funktioneren is er een
totaal waterlopenstelsel van 325 km. Er bestaat ook een polder-
peilenplan waarvoor het gebied weer is onderverdeeld in 40
regelbare vakken die door middel van stuwen ieder hun eigen
peil hebben. Een aantal kleinere gebieden kreeg een speciale
opmalingsinstallatie omdat daarjuist in de zomefhet peil on
voldoende hoog kon worden gehouden.
H et land werd voorheen doorsneden met circa 2000 km sloot.
Een wirwafdie werd teruggebracht tot slechts 700 km. Hierdoor
werd de kavelindeling zeer verbeterd. Ruim 10.000 ha werd er
gedraineerd. Daarnaast werden 5000 ha komgrond zodanig
verbeterd dat deze optimaal voor grasland konden worden be
nut. Het aantal kadastrale percelen werd verminderd met circa
35%.
Landschapsaankleding
De kosten
Een bijzondere ontwatering
Het kost gemiddeld 50,— per ha
Onbereikbaar
Optimale waterbeheersing
Toedeling en kavelindeling
Vergroting en verplaatsing
Va
O p 3 maart zal het gehele ruilverkavelingsgebeuren ojji-
cieel worden afgesloten met een receptie in het Wapen van
Emminkhoven te Almkerk. Hier zal afscheid wordèn geno
men van de plaatselijke kommissie. De leden van deze
kommissie hebben heel wat werk verzet. Sommigen hebben
er gedurende de gehele ruilverkavelingsperiode deel van
uitgemaakt. Iets waar toch wel eens even bij stilgestaan mag
worden. Deze mannen hebben vele uren van hun vrije tijd
het algemeen belang gediend Heel vaak moest dat gebeuren
terwijl moeder de vrouw geduldig thuis zat. Bovendien was
het een taak waar je beslist niet veel rijker van werd. Maar
ze hebben het met liefde en plezier gedaan. De bevolking
mag hen er dankbaar voor zijn. Daarnaast mag zeker niet
onvermeld blijven de inspanningen die werden betoond door
de mensen van de kultuurtechnische dienst, het kadaster en
de landinrichting. Een waar samenspel van mensen en
diensten. Geen gemakkelijke taak om in een ruilverkaveling
het iedereen naar de zin te maken. Toch is het hen gelukt.
Het resultaat mag gezien worden. Ze mogen er trots op zijn,
hun kinderen en achterkleinkinderen kunnen er dankbaar
voor zijn.
De verkavelde gebieden behoren nu tot de beste landbouw
gebieden in Nederland Er waren in het begin nog wel eens
tegenstanders maar die geven nu ruiterlijk toe dat zij zich
toen vergisten.
an de andere kant moet ook eens duidelijk gesteld worg
den dat de zegeningen niet alleen ten goede zijn gekomen
aan de agrarische bevolking, ook andere hebben er voordeel
van. Het is een gebied geworden waar iedereen graag wonen
wil. Vroeger was dit land een afgesloten gebied Niet alleen
de grond is op de schop gegaan, maar om het plastisch uit te
drukken ook de mensen zijn op de schop gegaan, aldus
voorzitter Koekoek van de drie C.L.O. 's.
vergroting. Daarnaast werden er ook nog eens 19 tuinbouwbe
drijven verplaatst.
betaling zal met ingang van 1 januari 1978 in de vorm van
ruilverkavelingsrente gedurende 30 jaar plaatsvinden. Gemid
deld zal dit per jaar 90,— per ha bedragen. Tot zover het
gebied Land van Heusden en Altena.
Toen het Haringvliet afgesloten zou worden en de werking van eb
en vloed niet meer merkbaar was zou de situatie onhoudbaar
worden'
Prima wegen ontsluiten nu een gebied waar vroeger alleen maar
een groot moeras te vinden was.
meer problemen. De ruilverkaveling werd toen aangevraagd
door het waterschap. De aanpassingswerken werden opgeno
men in de ruilverkavelingsplannen zodanig dat een doelmatig
gebruik van de grond mogelijk werd. Hiervoor moesten kreken
worden afgesloten waardoor beide gebieden in een omringdijk
kwamen te liggen. Er moest dusdanig bemalen worden dat alle
polders ten allen tijde hun overtollige water kwijt konden. Er
moesten wegen komen zodat ook alle polders steeds bereikbaar
waren. Hierdoor veranderde tevens de hele waterschapsstruk-
tuur. Waterlopen en wegen werden overgedragen aan het wa
terschap. "De Brabantse Biesbos" en de gemeenten. Voor velen
was dit aanvankelijk maar moeilijk te aan vaarden. Er moest
haast gemaakt worden met de werken. Voor het Haringvliet
dicht ging moest men in de Biesbos klaar zijn. Dat is gelukt.
i
Er zullen weinig of geen personen te vinden zijn die tegen die afbetaling van de kosten erg opzien. Bijna iedereen is er wel
van overtuigd dat dit gebied niet zonder deze verkaveling verder kon. Wanneer er hier niets was gebeurd dan waren we in
een verpauperde situatie terecht gekomen. Dan hadden we niet meer met onze tijd meegekund, aldus een veelgehoorde
mening.
H et is nu al bijna twintig jaar geleden dat de ruilverkaveling
Heusden en Altena door de drie landbouworganisaties in het
gebied werd aangevraagd. Ook toen was het merendeel van de
agrariërs er al van doordrongen dat er wat moest gaan gebeuren.
Tijdens de stemming bleek dat overduidelijk. Met vlag en
wimpel kwam de toen grootste ruilverkaveling van ons land
door de officiële procedure. Twintig jaar is een hele tijd. Er is
hier en daar zelfs een nieuwe generatie boeren gekomen. Zij
waren nog kinderen toen hun vaders besloten tot deze drastische
ingreep. In die tijd was de streek verre van ideaal. Het midden
gebied stond in najaar, winter en voorjaar steeds onder water. Je
kon er niet komen dan alleen met een paar lieslaarzen aan. Een
oord waar je slechts terecht kon met wat jongvee die het dan
maar moesten doen met slecht gras en een drassige grond. We
gen vond je cr nauwelijks. Wat onverharde banen met daarnaast
diepe sloten. Soms kon je niet eens onderscheiden waar dit pad
was, en liep je kans te verdrinken.
Toen het plan van toedeling bekend werd kreeg de plaatselijke
kommissie 582 bezwaarschriften te verwerken. Met ruim 80%
van hen wist men overeenstemming te bereiken. De rechtbank
wees de laatste vonnissen op 8 februari 1974, waarna het toede
lingsplan vast kwam te staan.
E r werd zoveel mogelijk gestreefd naar koncentratie van per
celen. Hierdoor werd de ontmenging in de hand gewerkt. Vooral
de veehouderij heeft hiervan profijt getrokken. Er werden nu
3000 stuks vee meer gehouden op circa 400 ha minder grasland.
Maar ook de akkerbouw, fruitteelt en de tuinbouw konden
onder betere bedrijfsomstandigheden gaan werken.
Er was via het S. al 890 ha beschikbaar voor bedrijfsvergroting.
Er werden 49 bedrijven verplaatst die geen 5 ha grond bijkregen.
Verder konden ca. 130 bedrijven met een inbreng variërend van
10 tot 20 ha met totaal ca. 640 ha werden vergroot. Eveneens
werden er nog een aantal bedrijven verplaatst zonder bedrijfs-
Destijds vond je de gebouwen voornamelijk langs de dijken.
12
