Rassenkeuze tarwe en gele
roest
H
Ook in '78 kans op ernstige aantasting
Ir. R W. Stubbs
(Instituut voor Plantenziektenkundig Onderzoek, Wageningen)
i et is vanaf de oogst in 1977 tot nu toe meer dan gunstig geweest voor het overblijven
van de gele-roestschimmel in het veld en zijn verdere ontwikkeling. De verwachting
wordt daarom uitgesproken dat gele roest het tarwegewas in 1978 opnieuw ernstig zal
aantasten. Hoe schadelijk deze ziekte kan zijn heeft men in 1975 en 1977 kunnen
ondervinden. De schade loopt in de miljoenen guldens. De faktoren die bij het optreden
van gele roest een rol spelen zijn bekend; deze zijn zowel van teeltkundige, planteziek-
tenkundige, veredelingstechnische en organisatorische aard. Het oplossen van het ene
houdt echter in dat het andere ook dient te worden opgelost, hetgeen de bestrijding van
gele roest voor een langere periode dan tot nu het geval is, juist zo gecompliceerd maakt.
Daarom zijn vorig jaar, naar aanleiding van de grote schaden door gele roest, stappen
ondernomen om de ziekte op een zo breed mogelijke basis aan te pakken.
Een klimaatkamer van het IPO.
Ir. Stubbs bestudeert hoe tarwerassen reageren
na infektie met verschillende fysio's.
Verschillende soorten roest
2^ oals gezegd zal gele roest weer het tarwege
was kunnen aantasten en dit zal op uitgebreide
schaal kunnen plaats vinden omdat vrijwel alle
rassen in meer of mindere mate voor de ziekte
vatbaar zijn. Hoe sterk een gewas door gele
roest zal worden geïnfekteerd hangt van vele
faktoren af o.a. van de hoeveelheid schimmel
die in het veld is achtergebleven; dit kan per
regio verschillen afhankelijk van de rassen die
in de regio's in 1977 hebben gestaan en welke
nu zijn ingezaaid. Verder speelt een rol hoe
groot het ingezaaide oppervlak van elk ras is en
hoe de fysio's van de gele-roestschimmel in
Nederland verspreid zijn. Zoals men tarwe on
derscheidt in verschillende tarwerassen, is ook
gele roest in verschillende rassen te onder
scheiden. Deze gele-roestrassen worden we
tenschappelijk aangeduid als fysiologische ras
sen. De afgekorte naam is fysio. Deze fysio's
zijn uiterlijk gelijk maar ze zijn wel te onder
scheiden door hun gedrag op tarwerassen, bij
voorbeeld: het fysio dat Clement aantast (het
zgn. Clement-fysio) tast Lely niet aan; het fysio
dat Lely aantast (het zgn. Lely-fysio) kan Cle
ment niet aantasten. Een fysio kan ook twee of
meer tarwerassen aantasten. Het Lely-fysio in-
fekteert zowel Lely als Norda, en het Caribo-
fysio zowel Caribo als Cyrano en Okapi.
Rassenspreiding
Een nieuw fysio wordt vrijwel altijd gevon
den in rassen die nooit eerder door gele roest
zijn aangetast. Een voorbeeld hiervan is de gele
roest die vorig jaar plotseling in Anouska is
opgetreden en wel in de IJsselmeerpolders, laat
in het seizoen. Met vrij grote zekerheid kan
worden gezegd dat het Anouska-fysio, dat ook
Caribo aantast, zich nog niet ver buiten de
IJsselmeerpolders heeft verspreid. Wel zal er
rekenipg mee moeten worden gehouden dat
Anouska sterk vatbaar is.
en rassenkeuze staat hier nauw in verband.
Hoe groot de schade kan zijn door overwegend
één ras in té zaaien hebben wij in 1955 onder
vonden toen Heine's VII op 81% van het win-
terareaal was ingezaaid, in 1975 Clement op
55% en in 1977 Lely op 22% (hoofdzakelijk in
de polders). Na de gele-roestepidemie in Hei
ne's VII was rassenspreiding dan ook één van
de eerst aanbevolen maatregelen die nog steeds
van kracht is. Chemische bestrijding was toen
niet mogelijk, maar nu het wel tot één van de
mogelijkheden van bestrijding van gele roest
gaat worden is men geneigd rassenspreiding te
verontachtzamen, vooral als het om rassen gaat
die produktief zijn. Chemische bestrijding staat
nog in de kinderschoenen en er zijn zowel
voordelen als nadelen aan verbonden. Net
zoals bij de-toepassing van medicijnen en in-
sekticiden is behoedzaam gebruik van chemi
sche middelen voor bestrijding van schimmels
in granen wenselijk.
Rassenmengsels
X n de huidige gele-roestsituatie die wel als zeer
ernstig moet worden beschouwd, is rassen
spreiding met juiste rassenkeuze daarom sterk
aan te bevelen. De mogelijkheden hiertoe zijn
echter wel beperkt doordat niet veel rassen
meer resistent zijn. Dit is dan ook de reden dat
vorig jaar stappen zijn ondernomen om de in
zaai van rassenmengsels in de praktijk mogelijk
te maken. Een rassenmengsel is niets anders
dan een mengsel van zaad van verschillende
rassen. De rassen moeten dan wel onderling
van elkaar verschillen wat hun reaktie op gele
roest betreft. Mengen van Lely met Norda
heeft geen zin omdat beide voor hetzelfde fysio
vatbaar zijn. Lely en Caribo wel omdat Lely
niet door het Caribo-fysio wordt aangetast en
Caribo niet door het Lely-fysio.
Bij het optreden van het Lely-fysio in een Ca-
ribo-Lely mengsel fungeren de Caribo planten
als buffer tussen de Lely planten. De ziekte
verspreid zich trager in een mengsel dan in een
ongemengd ras en rassenspreiding geeft feite
lijk hetzelfde effekt. Kavels met verschillende
rassen vormen onderling een buffer.
Samenvattend kan men zeggen dat voor ras
senspreiding met juiste keuze van rassen be
kend moet zijn hoe de fysio's over Nederland
Netwerk van tarweproefveldjes in Europa voor het vangen van gele roest. Nagegaan wordt welke
fysio's er zijn en hoe gevaarlijk zij zijn voor Nederland.
zijn verspreid, door welke fysio's de tarweras
sen worden aangetast en hoe sterk (niet. weinig,
matig, veel of zeer veel aangetast). Overzichte
lijk is dit weergegeven in een tabel dat het
Rijksinstituut voor het Rassenonderzoek van
Cultuurgewassen (RIVRO) in samenwerking
met het Instituut voor Plantenziektenkundig
Onderzoek (IPO) heeft opgesteld en in de 53e
Beschrijvende Rassenlijst voor Landbouwge
wassen heeft gepubliceerd. Dezelfde tabel staat
hieronder aangegeven maar met nadere infor
matie over de fysio's en gewijzigd volgens re
cente door het IPO verkregen gegevens.
Anouska was weinig vatbaar, maar kortgele
den is in een kasproef aangetoond dat Anouska
zeer vatbaar voor het Anouska-fysio is. Het
verontrustende beeld dat gele roest vorig jaar
in Anouska te zien gaf, is door deze proef be
vestigd. Verder is uit veldproeven gebleken dat
Manella niet weinig, maar matig voor het Le
ly-fysio vatbaar is.
Rassen uit verschillende groepen
O m een zo goed mogelijk spreiding van ras
sen te hebben, hetzij per bedrijf of per regio, zal
men niet rassen moeten nemen binnen één
groep, maar uit verschillende groepen; daarbij
zal ook gekeken moeten worden of een ras on
der één of meerdere fysio's is gegroepeerd. Er
dient geen onderscheid te worden gemaakt
tussen zomer- en wintertarwe. Een voorbeeld
van goede spreiding is bijvoorbeeld: Nautice,
Manella en Caribo als wintertarwe en Adonis
als zomertarwe. Toro en Sicco kunnen ook als
zomertarwe worden genomen omdat beide
weinig vatbaar zijn en Manella en Caribo van
wege hun matige vatbaarheid betrekkelijk
weinig gevaar opleveren. Bastion of Arkas
naast Caribo ingezaaien is riskant, omdat het
Caribo-fysio Bastion zeer sterk zal infekteren.
Helaas kan niet goed worden aangegeven hoe
vatb aar Cyrano, Sicco, Bastion en Arkas voor
het Anouska-fysio zijn. Van Arminda zijn wij
ook nog niet zeker bij welke groep dit ras thuis
hoort. Het heeft dezelfde kruisingsouder als
Caribo en Okapi, maar is weinig vatba.ar voor
het Caribo-fysio. Er is nog geen fysio gevondön
dat dit ras sterk kan aantasten, maar de zeker
heid dat er geen Arminda-fysio zal ontstaan,
hebben wij niet. Hetzelfde geldt voor Nautica,
dat nu nog vrij resistent is.
Gele roest en gerst
oor gerst is de keuze van rassen niet zo
ingewikkeld. Er is voorlopig met één fysio re
kening te houden en de resistentiecijfers die in
de Rassenlijst voor de gerstrassen staan opge
geven, zijn gebaseerd op resultaten van toet
singen die het IPO met dit fysio heeft verricht.
In de laatste jaren is in Nederland gele roest in
gerst wat toegenomen, mede als gevolg van
vergroting van het wintergerstareaal in West
Duitsland en België. Net als bij tarwe over
wintert gele roest in het veld in opslag en
doorwas van wintergerst. Bij een opeenvolging
van zachte winters kan gele roest zoveel op
winter- als op zomergerst overwinteren en dan
zeer stérk het gewas aantasten. Een dergelijke
situatie heeft zich in 1961 in het noorden van
ons land voorgedaan. Ook voor gele roest in
gerst is het weer tot nu toe gunstig en bij
voortduring ervan zal de schimmel gerst in het
voorjaar kunnen aantasten. Nog niet kan ge
zegd worden hoe sterk de infekties zullen zijn.
De voorlichting en de bedrijven worden vrien
delijk verzocht om zodra gele roest in resistente
rassen optreedt bladmonsters ervan naar het
IPO toe te sturen ter determinatie van het fysio.
Zelfde netwerk in Nederland.
Groepen van tarwerassen die door hetzelfde gele-roestfysio worden aangetast
Mate van Fysio en verspreidingsgebied
aantasting "Clement"-fysio "Lely"-fysio "Caribo"-fysio "Anouska"-fysio "Adamant"-fysio
heel Nederland heel Nederland heel Nederland vnl. vnl.
IJsselmeerpolders IJsselmeerpolders
Wintertarwe
0-25% (zeer weinig (Nautica)
tot weinig vatbaar)
goed bruikbaar
25-50% (matig vat
baar tot vatbaar)
bruikbaar
Cama
50-100% (matig vat- Clement
baar tot vatbaar)
onbruikbaar
(Nautica)
Cama
Manella
Lely
Norda
(Arminda)
Okapi
Caribo
Cyrano
(Arminda)
Okapi
Caribo
Cyrano?
Anouska
Adamant
Cama
In Nederland is nu een situatie ontstaan dat er
tegenover verschillende tarwerassen verschil
lende fysio's staan. De mate waarin deze rassen
zullen worden aangetast hangt niet alleen af of
ze zeer vatbaar, vatbaar, matig of weinig vat
baar zijn, maar ook van hun verdeling over het
gehele tarweareaal, per regio en per bedrijf.
Men spreekt van spreiding van rassen ter ver
mindering ran risiko van schade door gele roest
Zomertarwe
0-25% (zeer weinig
tot weinig vatbaar)
goed bruikbaar
25-50% (matig vat- Melchior
baar)
bruikbaar
50-100% (vatbaar tot Selpek
zeer vatbaar)
onbruikbaar
Toro
Melchior
Kaspar
Selpek
Sicco
Bastion
Arkas
Sicco?
Bastion?
Arkas"'
Adonis
Melchior
Selpek
Bastion
Arkas
