I k heb heel wat speculaasjes, doch vooral
"sükerwaofeltjes" gekregen op Nieuwjaarsdag,
toen ik kind was in Zeeuws-Vlaanderen en wij
familie en vriendenvan-thuis, maar ook wild
vreemden Nieuwjaar gingen wensen. De be
doeling was natuurlijk: een paar centjes te
krijgen, doch dat lukte niet altijd. In het oude
boerenland van Cadzand gaf men op Nieuw
jaarsmorgen de armen, meestal bedelaars, iets
van de slacht van nov-dec: een varkenspoot uit
het zout, kaantjes (heerlijk, ik proef ze nog,
maar ik kan ze nergens meer vinden!), allerlei
varkens- "knuivelinge", samen met brood,
soms wat reuzel, enz. De vrome wens van die
Nieuwjaarwensers was: - 'k Wens je véé' zegen
in 't Nieuwe Jaor. Véé gezonde dagen binnen 't
jaor. Da'je lange meug' leven en zaolig meug
sterven; 't Koninkryk in den Hemel mag erven!
(Zo heb ik het van mijn moeder geleerd, die uit
De Groe kwam). Uit die "geschenken" blijkt
duidelijk, dat "varkensvlees" ook dan nog, tot
1914 toe, het geliefde, eeuwenoude Nieuw
jaarsgeschenk was. Zingt men niet nog op de
Bevelanden, bij de "koenkelpot" (refrein):
Vrouwtje geef me dit, vrouwtje geef me dat, geef
me een stikje van 't verken zijn gat!?
W aarschijnlijk is het waar, dat de kerstboom
voor het eerst in Duitsland in de huizen werd
geplaatst (of: opgehangen aan de zolder met
gekleurde linten en appeltjes "versierd"), in de
17e eeuw. Het zou een soort symbolische "le
vensboom" zijn geweest, en die appelen zou
den "de appel van Eva" voorgesteld hebben.
Bij gebrek aan appelen (vaak) in midwintertijd,
gebruikte men dan maar rode bollen van glas...
Nu: in Nederland was de Kerstboom voor 1914
slechts in weinige (rijke) huizen te vinden. Ik
heb "de mijne" voor het eerst in 1917 mogen
versieren. Het was volop oorlogstijd (eerste
Wereldoorlog, en het was in Sluis, vlakbij de
Belgische grens, waar je de frontkanonnen bij
zuidenen vooral bij zuid-westenwind altijd ho
ren kon); van geschenken was geen sprake. Wij
D e ouderen herinneren zich nog uit de geïl
lustreerde bladen van 1914 - 1918 in Neder
land, hoe Duitsers, Fransen, Engelsen en Bel-
D at er zo'n "verbroedering" in Brugge in
1917, Kerstavond, plaats vond, tussen Duitse
soldaten en krijgsgevangenen gemaakte En
gelse "Tommies", is vrijwel onbekend! Die
Tommies waren gevangen genomen in- de
laatste dagen van het enorme offensief dat van
juli tot midden november 1917 duurde in de
streek van Passendale-Ieper. Engelse krijgsge
vangenen, tijdelijk in Brugge in een oude ka
zerne ondergebracht, wachtend op transport
naar Duitse gevangenkampen, mochten de
DUITSE KERSTVIERING een paar uur bij
wonen, die gehouden werd in het voormalige
Huis der Genuese Kooplieden, Schouwburg
plein, waar de bezetters hun "Matrosenheim
und Garnisonsbücherei" hadden! Zelfs de op
perbevelhebber, von Schroder, admiraal, ver-
Maar men wist toen nog lang niet, dat iedere
sneeuwdag zijn "eigen" sneeuwkristallen heeft;
ook niet dat er slechts drie "hoofdsoorten" van
sneeuwkristallen zijn, alle zeshoekig, maar
(evenals de vingerafdrukken van de mensen): er
zijn geen twee sneeuwkristallen die precies
eender zijn. Reeds in de jaren 1920 tot 1945
legde een zekere mr. Bentley uit de Ameri
kaanse staat Vermont, 5.300 verschillende
sneeuwvlokken vast op de gevoelige plaat, met
zijn zelfvervaardigd foto-toestel!
Het geboortehuis van Guido Gezelle (1830 -1899) in de sneeuw, op het einde van de Rolweg, maar voor de restauratie van de woning (het
Gezellemuseum, al van 1926), in 1975-'76.
waren toen al blij met wat borstplaatjes of
"kerstkransjes" van chocolade.
In België vond men voor 1914 alleen een
Kerstboom in de woningen der rijke Duitse
kooplieden, die bij tientallen in Antwerpen,
Luik en Brussel woonden toen.
Maar de Duitse soldaten in bezet België, ook
aan het IJzerfront, vierde hun "Weihnachten"
algemeen. Zo is het gekomen, dat ook de
Vlaamse mensen de Kerstboom leerden ken
nen. En in 1920 vond dan te Brugge de eerste
Kerstviering rond een reusachtige boom plaats,
in een paardenstal, die gevestigd was in de
voormalige, schone kapel van het Ambacht der
Smeden van die stad!
blijvend te Brugge, die aan het hoofd stond van
het "Marinekorps Flandern", kwam een kijkje
nemen!
ISJ a de tweede Wereldoorlog, 1948 en 1949,
vond te Brugge, op straat, naast die oude Am
bachtskapel der Smeden, toen allang garage
geworden, de Kerstviering plaats, bij een grote
"Kerstkribbe" met levende figuren: Maria en
Jozef, de Drie Koningen, de Herders enz. Al
leen "het Kindje" was een pop.... En voor de
Kerststal zong het gewone volk van de wijk zijn
zeer oude Brugse Kerstliederen. Iets meer on
troerends op een Kerstavond heb ik nooit
meegemaakt!
In de jaren tussen 1932 en 1937 vierden wij
(mijn vrouw en ik), eerst in Den Haag, later in
Sluis, maar in en na 1937 in Brugge, het Kerst
feest met wat kaarslicht, wat groen en een paar
Tegen de achtergevel van de voormalige St.-Elooiskapel, van het Ambacht der Smeden te Brugge,
vond o.m. op deze grote houten "kribbe" met levende personen, die "de Geboorte in de Stal"
uitbeeldden, terwijl de mensen van het volkskwartier nabij de Smedenpoort er zeer oude Brugse
Kerstliederen bij zongen.
gen het feest van de verbroedering op Kerst
avond ook in de loopgraven "vierden". Zij los
ten geen schot en wensten elkaar een "Geluk
kig Nieuwjaar", Vrolijk Kerstfeest en "Vrede
op Aarde" toe. De Duitsers hadden kerst
boompjes in hun loopgraven, zij werden ver
sierd met slingers, geknipt van krantenpapier.
gekleurde glazen bollen. De geschenken
moesten eenvoudig zijn, het was volop krisis-
tijd. Maar een pakje sigaretten kostte toen 15 of
20 cent. ("Faroka", of "Cocktail"), een Kerst
kransje of boterstaaf vergde niet meer dan 50
75 cent. Een (Belgisch) Kerstbrood kosste toen
ongeveer 5 frank (30 cent). Een boek (voor
mijn vrouw) kocht ik voorl5 fr. (90 cent), en de
heerlijkste koffie kostte niet meer dan 11 frank
(66 cent) 14 fr. per kilo, terwijl een fles rode
Bordeaux al voor 4 fr. te koop was, maar dat
was "eenvoudige landwijn". Een "fijne fles"
kostte niet meer dan 8 10 fr (48 k 60 ct). Dat
was in de periode dat in Nederland een zeer
goed herenkostuum 40 gld. kostte, schoenen
ongeveer 7 gld., zeer mooie herenschoenen 10
gld., maar een koffergrammofoon was duur:
van fl. 85 tot 100 of zelfs 125 gulden. En een
radiotoestel (puik merk) was ook niet goed
koop het onze kostte in 1937: 3.200 frank, of
ruim 190 gld. Maar een kilo suiker had je in
Brugge al voor 3 fr., 18 ct. Een citroen voor 0.50
fr., 3 cent. Sinaasappelen: 20 ct. per kilo, en
bananen: 3 voor één fr., of 2 ct. p. stuk.
E* n dat was dan allemaal al duur, vergeleken
bij de (Nederlandse) winkelprijzen in 1870 on
geveer. Toen een half pond beste kaas 20 ct.
kostte (ik heb het rekeningsboek van een
Zeeuwse kruidenier bij mij liggen). 13 "eyeren"
kostten 29 ct., een halve kilo boter: 37,5 ct, een
groot brood 12 k 13 ct. Een paar klompen: 18
ct. 100 gram koffie: 8 ct.; een ons reuzel: 9 ct.,
een kwart liter olie: 11 ct., een eenvoudig stuk
zeep: 2,5 ct.; 200 gram stroop: 4,5 ct.;en een
borrel (jenever, want de kruidenier schonk een
"neutje" in de keuken achter de winkel!): 3 ct.
"voor een pikketanussie". Tenslotte: een pakje
cichorei "deed" 2 cent, en aangezien de
kruidenier ook koster van de r.k.-kerk was,
verkocht hij o.m. paternosters: 5 ct. voor een
"gewone" en 10 ct. voor een heel mooie!
oor een hard turfje betaalde men rond
1870: 1 cent, en er waren ook toen barre winters
naast zachte winters.
En: ik wens U allen een Vrolijk. Zalig Kerst
feest toe en een Gelukkig Nieuwjaar! Een
"wenskaart" kan ik u allen niet zenden. De
posterijen, in alle westerse landen, hebben het
al druk genoeg. In de Ver. Staten, Engeland,
Frankrijk, België, Duitsland en Nederland sa
men werden vorig jaar een half miljard Kerst
en/of Nieuwjaarskaarten verzonden!
Drie zeer oude speculaasvormen (speculaas
planken) van de in 1948 rond Kerstmis overle
den Sluisse bakker: mijn goede vriend Jan Ley-
sennaar. Hij had ze van zijn vader geërfd, die
reeds rond 1850 - '60 in hetzelfde huis op de
Hoogstraat, tegenover de voormalige brouwerij
"De Stad Sluis", zijn bakkerij en winkel had. j
Maar de "planken" links en midden zijn veel
ouder dan uit 1850. De oude Leysennaar had
het bakkersvak geleerd in Dordrecht, en van
"zijn baas" daar kreeg hij de speculaasvormen
toen hij er wegging. De speculaasvorm links,
met militair tamboer en fluittist, moet al rond
1810-'15 (volgens kenners) gemaakt zijn!
