BRIEF VOOR KERSTFEEST
M
I
HET KIND
T
D,
A Heen al over de Kerst- en Nieuwjaarskaar
ten in Engeland is een studie van tientallen
bladzijden te schrijven. De post verwerkt er
thans zo'n 180 a 190 miljoèn per Kerstmis. Wat
het sturen van goede wensen voor Kerst- en
Nieuwjaar zeer heeft bevorderd, is het invoe
ren, rond 1850, van een eenvormig posttarief
voor brieven en kaarten, eender over welke
afstand zij vervoerd moesten worden: één
penny namelijk! Ook lang voor 1843, zelfs al in
de 16e en 17e eeuw, "bestonden" er Kerst
kaarten, d.w.z. meer: "Kerstbrièven". met de
hand geschreven, met de hand gekleurd, voor
zien van dikwijls zeer mooie tekeningen, maar
uiteraard bestond er van elke "Kerstbrief'
maar één exemplaar, en het is bijna een wonder
dat prachtige "brieven" tóch bewaard zijn ge
bleven, vooral in SDuitsland, waar men een
kaart bewaart die door een onbekende meester.
"E.S.", vervaardigd moet zijn al in 1466. "met
het kleine Jezuskind erop. voortstappend over
bijzonder schone bloemen"!
F, en "vervolg" op het hoofdstuk der Kerst- en
D OLF van der Schaaf betaalde de koffie en liep naar buiten,
de drukte in van winkelende mensen. Waarschijnlijk bezig met
het kopen van kerstgeschenken. Naar die sfeerhad hij verlangd:
te lopen onder een grijze Hollandse hemel en overal de feeste
lijke etalages. Om je heen Hollandse stemmen te horen. In ieder
geval moest hij ook nog een paar cadeautjes kopen voor de
neefjes en nichtjes. Hij zou Bets maar meevragen. Zo alleen was
er geen aardigheid aan. Eva had ook over een dochtertje ge
sproken. Heel terloops. Zou hij voor Eva's kind een geschenkje
mogen kopen? Maar eerst afwachten hoe het contact met Eva
DECEMBER 1976
EMILE BUYSSE
12
I. k schrijf u in de donkere dagen voor Kerstmis een speciale brief, en daar
heb ik zoveel stof voor, dat ik er een hele krant mee zou kunnen vullen,
zelfs een boekje, rijk geïllustreerd met oude prentjes!
Maar ik zie wel, dat ik mij zéér zal moeten beperken. Er is over het
Kerstfeest zelf, en over al de gebruiken en vreemde tradities die eraan
verbonden zijn, van ééuwen her, zoveel te vertellen, dat zelfs een heel boèk
niet zou volstaan.
Ik weet het wel, hèt voornaamste, ook het schóónste, kunt gij vinden in
"Lucas 2". Zonder enige twijfel wordt het prachtige Bijbelverhaal niet
alleen in de kerk, maar ook in tèl van huizen gelezen. Mij treft elk jaar
weer die verrukkelijk-schone statige taal, dat oud-Nederlands uit de Sta
tenbijbel, en niet minder natuurlijk; hetgeen Lucas verhaalt.
"Kerstnummer "Ons Zeeland", 1926"
aar ik lees op Kerstavond ook andere
dingen dan het eenvoudige, ontroerende ver
haal uit het Nieuwe Testament, en ik denk dat
velen onzer, in Zeeland en Brabant, om bij de
gebieden te blijven waar dit Z.L.M.-Kerst-
nummer vooral gelezen en genoten wordt,
naast het Bijbelverhaal hun eigen Kerstherin
neringen vertellen of lézen. Ik? Er gaat geen
jaar voorbij, geen Kerstavond, waarop ik niet
Charles Dickens' "A Christmas Carol" bij me
leg om erin te lezen, èn dat innige, zeer ver
fijnde verhaal dat Stijn Streuvels (Frank La-
teur) voor 1914 schreef: "Het Kerstekind", die
novelle over de bittere armoede van "het
werkvolk in het Vlaanderen vóór de eerste
Wereldoorlog", maar ook over de rijkdom,
gééstelijke rijkdom, die het beseffen van "het
Kerstgebeuren" de mens schenken kan. Dat is
niet alles: ik neem elk jaar op Kerstavond, als
de kaarsen branden in onze eenvoudige, zo
al van dag- en weekbladen hadden toen een
apart Kerstnummer. Ik geloof dat alleen in
Engeland dié traditie gebléven is! Kerstnum
mer "Ons Zeeland" is mij méér dan dierbaar,
om de andere bijdragen ook; die van Jan Eek
hout. die van S. de Vries jr.. die van Alie Sme
ding, van mr. Greta van Rijn, van Johan Ko
ning (die mij de journalistieke weg dééd op
gaan. via de literaire bladzijde van elke week
donderdag in de "Haagsche Courant", en dat
was al in 1930!), en vele anderen meer. Bij de
illustraties vind ik: de pracht van reproducties
van schilderijen en tekeningen van Lily Bos
man. A.J. van Dyck. Jan Toorop, maar niet
minder houd ik van de prachtige "winterfoto's"
uit het Zeeuwse land van toén. door C.M.J.
Merx uit Middelburg.
"De allereerste Kerstkrant!"
december. Voordien had men de geboorte van
Onzen Heer "gevierd" op een of andere dag in
januari, april of mei. Men weet wérkelijk ook
niet precies wannéér Jezus Christus gebo
ren werd. Doét dat er toe? Weineen! Maar het
is wel van belang, dat wij die geboorte herden
ken in de periode van mid-winter, als de hei
dense voorouders in hun duistere, koude hut
ten hongerig hunkerden naar "het Nieuwe
Licht", in de tijd van èl die merkwaardige
"feesten van de Bloedverwantschap, van de
"terugkomst" der "dode zielen" op Aarde, van
de spoedig terugkerende Vruchtbaarheid ook,
enz. De heidense mid-winterfeesten, met vuren
en offers, zijn geworden: ons feest van Chri
stus' geboorte, die immers "hèt Licht der We
reld" is.
och ik kan ook over dié "verre histories'"
geen details geven omdat het mij te ver zou
voeren. Laat mij gaan naar de vorige eeuw! En
dan vermeld ik eerst dat genoemde Charles
Dickens niet alleen zijn "Christmas Carol"
heeft geschreven, maar dat hij de man is ge
weest "die het eerste Kerstnummer van een
krant heeft "bedacht", volgeschreven en uitge
geven, in 1840, in Londen! In 1843 werden in
Londen reeds de allereerste speciale Kerst
kaarten uitgegeven; gedrukt naar een tekening
van J.C. Horsley, op bestelling van sir Henry
Cole. De hele oplage bedroeg 1.000 exempla
ren, die èlle met de hand gekleurd werden door
dall haastte zich er nog een paarduizend bij te
laten drukken, ook al was Kerstmis 1843 nog
maar twee. drie dagen vér. Maar gij moet be
denken dat de kaarten, vóór Sir Henry Cole
gemaakt (zie foto), ook voor het wensen van
een Gelukkig Nieuwjaar bestemd waren!
"Kerstbrieven" al in 1466!
Uit de Noordelijke Nederlanden zijn overigens
ook Kerstbrieven bewaard, al meen ik dat de
oudste niet verder teruggaat dan tot 1754. na
melijk diè.welke door Klaas Heijn als
"KERSTBRIEF" aan zijn "Eerwaarde Ou
ders" geschreven werd.
"Kalkoen"...voor Cuba
k heb over dat Kerstnummer 1926 wat uit-
•tw/v
Barre wioter! hoe natuurlijk
Wordt gij ons hier voorgesteld:
De arme vrouw gaat met haar brandhout,
Afgemat door 't sneeuwwit veld.
Jan, de voerman, spoort zijn blesje
Even wit besneeuwd als hij
Rust'loos voorwaarts, en zijn pijpje
Maakt hem vergenoegd en blij.
De allereerste speciale Kerst- en Nieuwjaarskaart: Londen. 1843. Voor Sir Henry Cole
vervaardigd naar een tekening van J.C. Horsley en met de hand gekleurd door Joseph Cundall.
Speciale Kerst- en Nieuwjaarskaart van de schrijver van deze bijdrage, met handgekleurde
afbeelding uit een kinderboekje van zijn grootvader uit 1858.
gezellige woning, die geurt naar hulst.^denne-
groen en "appelsienen", óók het
KERSTNUMMER 1926 van het weekblad
"ONS ZEELAND" ter hand. dat toen pas was
gesticht, en aan welk Kerstnummer o.m. werd
medegewerkt door Jan Vermeer, maar dat was
het pseudoniem van niemand mindèr dan dr.
P.J. Meertens. die daarin precies 50 jaar gele
den een belangwekkende studie schreef over
"Kerst- en Nieuwjaarseebruiken in Zeeland".
gewijd, het is een van mijn schatten. Ik las het,
onder de gèslamp in de kleine huiskamer van
de woning in de Sluisse Dinsdagstraat waar ik
toen woonde, en het was alsof ik toén "de grote
wereld van kunst en letteren" had ontdekt!
Pas veel later heb ik tèl van merkwaardige
dingen rond de Kerstviering leren kennen. Al
lereerst het feit dat pas in het jaar 351 paus
Julius I de dètum van Kerstmis vèststelde op 25
een hoogst bekwaam tekenaar-kunstschilder:
Joseph Cundall. Zóveel had sir Henry Cole er
niet nodig! De rest, enkele honderden kaarten,
werd verkocht dóór mr. Cundall, die in de
Londense Bondstreet zijn winkel had. Ze kost
ten een shilling per stuk, en dat was 'n massa
geld in die tijd. Nog na de eerste Wereldoorlog
was een shilling immers 60 "goeie Hollandse
centen" waard! Maar ze vlogen weg, en Cun-
Nieuwjaarskaarten is natuurlijk het verschij
nen van de KERSTPOSTZEGELS Jammer,
ik weet (nog) niet, wanneer de éérste speciale
Kerstzegel is uitgegeven, doch ik meen wel:
tussen 1910 en 1914,in Oostenrijk. Ik zal pro
beren er u uitvoerig overste schrijven in het
Z.L.M.-Kerstnummer voor 1977; vandaag kan
ik toch al zeggen dèt de allerschoonste Kerst
postzegels gedrukt werden, ook thans nog, in
RITA LAMPERS
Ze herkenden elkaar vrijwel gelijktijdig.
"Eva!"
"Dolf."
Midden in de drukke winkelstraat bleven ze staan en keken
elkander sprakeloos aan. Toen zei de vrouw:
"Dat is lang geleden. Ik had gehoord, datje in Zuid-Amerika
zat."
Iemand botste onzacht tegen haar aan en mompelde een achte
loos excuus.
"Heb je even tijd?" vroeg de man. "Laten we ergens een kop
koffie gaan drinken. Dan kunnen we praten." ze aarzelde.
"Mijn lunchtijd is eigenlijk om. Ik moet naar kantoor. Nou
vooruit, dan haal ik de schade morgen wel in."
Hij nam haar elleboog en loodste haar naar de overkant.
"Hier?" Hij wees naar een kleine coffeeshop. Binnen was een
tafeltje vrij en even later zaten zij. Een beetje onwennig, een
beetje verlegen. Hij bestelde koffie en bood haar een sigaret aan.
"Twaalf jaar. Eva. sinds we elkaar het laatste hebben gezien-
Weetje nog. wanneer dat was?"
"Je bracht me thuis na de eindexamenfuif en daarna heb ik je
nooit meer gezien." "Vertel eens wat over jezelf. Ben je ge
trouwd? Je sprak over kantoor. Wat doe je?" Eva Harinksma-
Terhoghe keek de rook na van haar sigaret.
"Ik ben weduwe," zei ze kort. En op zijn verschrikte beweging:
"Driejaar geleden is Jaap verongelukt met zijn auto. Hij reed in
de mist tegen een boom. Op slag dood."
"Ik weet niet wat ik moet zeggen. Eva. Wat verschrikkelijk."
"Ik ben er nu wel overheen. Moeder woont bij me en die zorgt
voor mijn dochtertje. Ik ben weer gaan werken. Dat is de beste
remedie. Zo heeft mijn studie toch nog zin gehad. Financieel
hebben we geen krimp."
Dolf van der Schaaf keek naar de tengere jonge vrouw tegeno
ver hem. Ze was niet veel veranderd sinds hun schooltijd, maar
nu zag hij grijze draden in het donkere haar.
"Dolf." zei ze, "nu heb je me nog niets over jezelf verteld. Is het
waar van Zuid-Amerika?"
"Ja. ik woon in Lima. in Peru. Daar heb ik een im- en exports
bedrijf. Maar ik kreeg opeens heimwee naar de december
maand in Holland, naar Sinterklaas. Kerstmis en Oudejaar.
Gek. eigenlijk voor het eerst na al die jaren. Dus ben ik op een
vliegtuig gestapt en logeer nu bij mijn oudste zus. Nee. getrouwd
ben ik niet. Eva. Gewoon geen tijd voor gehad en eerlijk gezegd,
in het begin ook geen geld."
Ze zwegen beiden. Eva keek op haar horloge.
"Dolf. ik moet nu echt naar kantoor. Het was fijn om je te zien
en te horen, dat het je goed gaat." Ze stak hem haar hand toe.
"Eva. kunnen we elkaar niet nog eens ontmoeten? Nog eens
samen praten over vroeger?" Hij hield haar hand vast. "Eva? Op
school waren we altijd goede vrienden. Ik wil zo graag horen wat
er van de andere klasgenoten is geworden. Je zult toch nog wel
contact hebben met deze of gene."
"Weetje wat..." ze trok haar hand los en grabbelde in haar tasje.
"Hier is mijn adres en telefoonnummer. Bel op als je zin hebt op
een avond een kop koffie te komen drinken. Kun je mijn moe
der ook weer eens ontmoeten. Doe je het?
Hij bleef haar nakijken, toen ze weg liep. Bij de deur keerde ze
zich nog even om en zwaaide.
Dolf van der Schaaf bestelde een tweede kop koffie en bleef in
gedachten zitten. Was het toeval, dat hij Eva Terhoghe nu net
vandaag moest ontmoeten? Nu hij eigenlijk al weer besloten had
om te vertrekken, omdat' het vaderland en zijn eigen stad zo
bitter waren tegengevallen. Omdat hij er rond liep als 'n thuis
loze vreemdeling. Bij Bets en Karen was het niet ongezellig en
de kinderen waren aardig, maar een feit bleef dat ze elkaar
waren ontgroeid: de oudste zus en haar gezin en hij, het jongste
broertje.
En nu Eva. Het liefste meisje van de klas. Ze was altijd aardig
voor hem geweest al die jaren door, dat ;ze klasgenoten waren.
En een paar keer, in de hoogste klas had ze hem bij zich thuis
gevraagd om haar te helpen met scheikunde voor het eindexa
men.
Hij keek naar het kaartje in zijn hand. Mr. Eva Harinksma-
Terhoghe. Zou ze gemeend hebben, dat hij haar moest bellen?
Hij haalde zijn schouders op. Nou ja, één bezoekje en als het een
teleurstelling werd, hij ging toch weer gauw terug. Het zou wel
leuk zijn om iets te horen over vroegere klasgenoten. Gesprek
stof zou er in ieder geval zijn.
