Kleine
kroniek
van
Kerstmis
T f I
15
EMILE BUYSSE
SINT-ANDRIES
1
Tot en met 1913, vlak voor de eerste wereldoorlog dus, maar vooral tussen 1880 en 1900
was het in Brugge de gewoonte, dat op Kerstavond groepjes „carols" mèt een draaiende
ster op een stok, en drie der jongens of mannen verkleed als de Drie Koningen, door de
straten trokken om van huis tot huis te gaan zingen. „Carols" waren en zijn er nog al
tijd: koorknapen-kerkzangertjes. Guido Gezelle luisterde reeds in 1835'40 naar die
„carols". „Carol' is nóg de naam van kerstliederen in Engeland.
it Paus Julius I stelde pas in het jaar 351 de Kerstda
tum op 25 december. Daarvoor had men de geboorte
van Christus herdacht: 6 januari, 28 maart, 20 april of
20 mei. Het is overigens wel zeker, dat 2425 december
niét de nacht was waarin de Zoon Cods werd geboren.
De jongste onderzoekingen zeggen: vermoedelijk in mei!
it Er is nog altijd een kleine groep van mensen in de
Amerikaanse staat Louisiana die Kerstmis vieren in het
voorjaar. Het zijn afstammelingen van de bemanning
van een Engels schip, dat rond 1750 in de Golf van
Mexico verging.
it De Verenigde Staten waren laat met het in voeren"
„van de Kerstboom. Eerst in 1851 plaatste een dominéé,
uit een familie van Duitse „landverhuizers" er een in de
kerk, voor de avond-Kerstdienst. Een heel klein meisje
zei tot haar moeder: O, kijk toch eens mammie, de do
minéé heeft een groene boom met allemaal lichtjes van
Onze Lieve Heer uit de hemel gekregen!
Of de groene boom die bij ons de Kerstboom is, af
komstig is van de zeer oude Romeinse feesten rond het
begin van het nieuwe jaar, de z.g. „Saturnalia", dan wel
of hij van Germaanse oorsprong is, weet men niet.
it Zeker is dat „ónze Kerstboom" voor het eerst vermeld
wordt in een handschrift uit Elzas-Lotharingen van rond
1803. De boom hing, evenals later ook in det Rijnland het
geval was, aan de zolder, was met rode linten versierd en
behangen met vergulde noten ('n oud-Germaans vrucht-
baarhei,dssijmbool, èn met appelen.
it Pas vorig jaar, winter 1974'75, verklaarde een
Zwitsers predikant, dat de oorsprong van de Kerstboom
gezocht moet worden in een vervorming van de „Levens
boom''. De versiering bestond uit appelen, herinnerend
aan het Bijbelverhaal over Adam en Eva. Derhalve werd
aanvankelijk als „Kerstboom" een echte appelboom met
vruchten gebruikt (in de Elzas en in een deel van Zwit
serland). Omdat vruchtdragende groene appelbomen on
vindbaar zijn in december, nam men een andere, wél
groene boom en behing die met rode appelen uit de
„wintervoorraad".
it Het eten van kalkoen op Kerstmis stamt uit Engeland,
waar men er rond 1750 mee begon. Waarom de kalkoen
„turkey" heet, is onbekend. De dieren komen niét uit
Turkye, maar uit Noord-Amerika.
it In verscheidene Brugse kloosters, o.a. in het 12e
eeuwse Sint-Janshospitaal (waar het Hans Memling-mu-
seum is), bewaart men nog ééuwenoude „kerstkribbe
tjes". Het van oorsprong wel 6 eeuwen oude klooster van
Sinte Godelieve te Brugge bezit een van de schoonste:
een gothisch Kerst wiegje dat uit de 15e eeuw dateert. Het
werd in de Kerstnachtmis gebruikt! Er werd een popje in
gelegd en bij het wiègende „bedje" zongen de klooster
zusters: Nu wiegen wij, nu wiegen wij, dat aldersoetste
Kindekijn. Een zéér blij-klinkende melodie, waarbij
niet alleen het „kribbetje" wérd gewiegd, maar waarrond
soms de nonnetjes een langzame dans uitvoerden!
it In Ierland geldt nóg het volgende „volks-bijgeloof":
Volle maan op Kerstavond voorspelt een ongunstig ko
mend jaar. Brandt het Kerstvuur hoog en helder, dan
staat een voorspoedig jaar te wachten.
it De „Kerstman" heet in Amerika Santa-Claus, een
overblijfsel van „Sankt-Niklaus", door Duitse immigran
ten daarheen meegebracht. Sinterklaas op 56 decem
ber wordt er niet „gevierd". In de stad Albion, in de staat
New-York, stichtte Charles Howard in 1937 een „School
voor Sinterklazen", Santa Claus dan, Kerstmannen. Na
18 lessen werd een examen afgelegd en kreeg men al of
niet een diploma dat de .leerling" het recht gaf zich „Mr.
Santa Claus" te noemen.
it De duurste kerstboom van de wereld zal dit jaar wel
in Tokio staan. Het is een boom van bijna 3 m. hoog, van
kunststof, die een twintigtal juweliers van de stad „voor
hn promoti'e-verkoop" behangen hebben met „geschen
ken voor KerstmisNieuwjaar", die louter bestaan uit
sieraden, met edelstenen ter waarde van in toaal ongeveer
twaalf miljoen gulden. De kostbaarste „steen" is een dia
mant van 19.53 karaat, die 4 miljoen gulden waard is.
it In het zuidelijkste deel van Ierland geloven oude
mensen nog, dat de bessen van de mistletoe (maretak), op
Kerstnacht geplukt op een soldatengraf, bij kaars
licht worden tot „echte mensentranen". In die streek zegt
men ook dat in de Kerstnacht Judas als „geest" weer op
de wereld komt. Wie dan in de spiegel kijkt, ziet Judas'
gelaat achter het zijne? Doch ook het Christuskind „wan
delt" in de Kerstnacht door d'e dorpen. Daarom plaatst
men brandende kaarsen voor de vensters der kleine, lage
dorpshuizen.
Het gothisch „Kerstwiegje",
15e eeuw, uit de Ste Gode
lieve-abdij te Brugge.
it In 1846 werden in Engeland de eerste speciale Kerst
kaarten gedrukt. De oplage van 1.000 stuks was zo vlug
uitgeput, dat er in allerijl nog een paar duizend bijge
maakt moesten worden. Het was overigens al (in Duits
land o.a.) in de 15e eeuw bij rijke mensen gewoonte, dat
men elkaar „kers-brieven" schreef, vaak fraai met de
hand versierd en met een „heilwens" in schoonschrift.
it Tussen 1580 en 1582 werd door paus Gregorius een
verbetering aangebracht op de „Juliaanse tijdrekening"
(van keizer Julius Cesar afkomstig). De wérkelijke duur
van het jaar, het zonnejaar, de tijd n.l. waarin de aarde
om de zon draait, is wat méér dan 365 dagen! en dus lan
ger dan de Juliaanse kalender aangaf. In 1580 was „de
tijdrekening" zover achtergeraakt, dat Gregorius een
zeer belangrijke correctie aanbracht. In de oude Zuide
lijke Nederlanden (België, Vlaanderen) sloeg men der
halve 10 dagen over. De laatste dag van het jaar 1582 was
21 december, zodat het jaar 1583 begon: 22 december,
dat werd 'dan 1 januari 1583. Maar dat bracht mee,
dat er in 1582 geen Kerstdag zou zijn geweest. Dat kon
niet!, zodat men Kerstdag vierde „op de dag in 1583"
waarop bij behoud .van de oude kalender de Kerstdag zou
zyn gevierd. En dat was in 1583 derhalve op 4 januari'.
it In of rond 1850 is in Frankrijk het aldaar bekendste
en beroemdste Kerstlied ontstaan: „Minuit, Chrétiens",
tekst van Capp'eau de Roquemaure, een bekend (een
beetje berucht) tekstschrijver van „komische opera's". De
melodie werd gecomponeerd door Adolphe-Charles
Adam, die een allesbehalve kerkelijk man was. Hij was
een van de eerste socialisten en hijzelf noemde zijn „can-
tique de Noël": „De Religieuze Marseillaise"!
it Maar veel bekender dan „Minuit, Chrétiens" is het
„Stille Nacht", dat zelfs in Zuid-Amerika gezonden wordt,
o.m.thans door de groep „Los Mayos", onder de titel:
„Noche buena, noche sancta". Het „Stille Nacht, heilige
Nacht" werd in het Oostenrijkse dorp Oberndorff gebo
ren, in 1818, op een melodie van de organist van het
kerkje: Franz Gruber. Pastoor Joseph Mohr van het
dorp had een tekstje gemaakt, en Gruber speelde op
Kerstavond 1818 voor de 'eerste maal het lied, op gitaar,
omdat het kerkorgeltje kapot was, en hij zong er samen
met de pastoor de fijne, innige tekst bij. Reeds in 1834
werd het „Stille Nacht" opgenomen in een paar liederen
bundels voor de Oostenrijkse en Duitse jeugd. Franz Gru
ber overleed in 1863.
it In het Middeleeuwse Vlaanderen, vóór 1450, vierde
men niet alleen le Kerstdag en 2'e Kerstdag, maar ook de
derde, vierde,tot 7e of 8e Kerstdag toe. Het was een
periode waarin door de ambachtslieden en hun knechten
niet werd gewerkt. De Vlaamse steden schonken in dié
lange Kerstweek de armen extra brood, brandhout, turf
en wat kleding. Op de Burg in Brugge brandde een groot
„Kerstvuur", waarbij de armsten zich „elke dag wat kon
den warmen".
it Van 1840 tot en met 1974 heeft het in Engeland op
Kerstavond maar negen of tienmaal gesneeuwd. Op
Kerstdag zelf daar: 13 of 14 keer.
it In Rome vindt nog elk jaar de „Kerstnachtmis" plaats
in de kerk van Santa Maria Maggiore( H. Maria de Meer
dere), die „volgens de overleving" gebouwd werd naar
het model van de basiliek van Bethlehem.
it In de Indische Oceaan ligt een klein eiland dat „het
Kersteiland" wordt genoemd. Het werd, niet ver van
huidig Indonesië, door schepelingen in de 18e eeuw ont
dekt. Overigens heet ook de Zuidafrikaanse „provincie"
Natal naar „d'ë Geboorte van Christus". Het land moet op
Kerstdag, ongeveer 150 jaar geleden, die naam van „pio
niers" hebben gekregen.
it Het eerste speciale Kerstnummer van een krant werd
in 1850 in Londen uitgegeven! Door niemand minder dan
de beroemde schrijver Charles Dickens, die het blad ook
grotendeels met zijn proza heeft gevuld, 125 jaar geleden.
B.
