Oude boerderijen
in Zeeland
(XXX111)
„DE WITTE PAUW"
Borssele
te
W.E.P. VAN IJSSELDIJK
Nisse
EIGENAARS EN PACHTERS IN DRIE EEUWEN
TN 1618 (dus twee jaar na de herdijking) was het
eerstgenoemde perceel eigendom van Pieter Holle
polder. Hij bezat ook nog 65 gem. 218 R. aan de over
zijde van de Korte Zuidweg in de zgn. Zuid-Oosthoek.
Voor die tijd dus een redelijk groot bedrijf, waarop hij
zelf woonde en werkte. Ook in 1623 was die situatie de
zelfde.
Tot 1672 ontbreken dan de 7-jaarlijkse overlopers, het
geen betekent dat over die periode weinig met zeker
heid over de eigenaar (s) te zeggen is. In laatstgenoemd
jaar staat Alewijn Alewijnse als eigenaar te boek. Hij be
zit het perceel in Holenhoek 21 gem. 69 R. van het eer
dergenoemde perceel in de Zuid-Oosthoek, verder 39
gem. 267 R in Sluishoek en samen met Huybert de Hase
29 gem. 33 R. in Moolhoek.
Het merendeel van deze gronden wordt gepacht door
Jacobus Koens (of Koene). Deze naam ook wel als Coene
of Coens te lezen. Zeker woont deze pachter dan op de
hofstede in de hoek van de Korte Zuidweg en de dijk.
Zeven jaar later, in 1679, is in de eigendoms- en pacht-
situatie weinig of geen verandering gekomen. Als pach
ter wordt dan genoemd Jan Jacobse Coene. Nog acht jaar
later, in 1687 is Alewijn Alewijnse nog steeds de eige
naar en Jan Coene de pachter. Het bedrijf beslaat dan be
halve de boerderij in Holenhoek, 21 gem. 69 R. in Zuid-
Oosthoek, 29 gem. 33 R. in Moolhoek en 24 gem. in
Sluishoek. De pachter heeft ook nog land in gebruik van
de Kinderen Blaubeen en van Corn. Rijmelant.
De dan volgende overloper van 1694 vermeldt voor de
hofstede en gronden nog steeds Alewijn Alewijnse als
eigenaar, met gronden in verschillende hoeken. Ook de
pachter is nog J. Koene. In 1721 wordt Alewijn Alewijnse
als voorheen als eigenaar genoemd. Het huisperceel (wo
ning en bedrijfsgebouwen) is ook het zelfde gebleven
met 3 gem. 82 R. in Holenhoek. De pachter is niet meer
de eerder genoemde, doch thans Jacob Musse, die in
hoofdzaak dezelfde percelen als zijn voorgangers be
werkt.
De zevenjaarlijkse overlopers (veldboeken) ontbreken
dan tot het jaar 1777. Gerechtelijke en notariële stukken
(Inventaris Lasonder 1914) helpen ons echter wat verder,
want in oktober 1762 werd de hofstede in Holenhoek
groot 79 gem. 19 R. verkocht aan Hubrecht Dignusse
de Jonge. De hofstede was tot dan eigendom van de
minderjarige erfgenamen van wijlen Vrouwe Agatha Jo
hanna van Aarssen, Douarière van de Heer Mr. Fere-
steijn van Aalewijn. In deze laatste naam is het verband
met de eerder genoemde Alewijn Alewijnse (tussen 1672
en 1721) wel vast te stellen.
"QE nieuwe eigenaar, hierboven genoemd, leende in
verband met de aankoop van de hofstede van zijn
broer Jacob de Jonge een bedrag van 200.Vl„ terug
te betalen binnen een termijn van zeven jaar. Als onder
pand (hypotheek) gold de hofstede in de Holenhoek.
Aangenomen kan wel worden, dat de hoeve nu niet
meer werd verpacht, maar dat Hubrecht de Jonge zelf
het bedrijf beheerde.
Uit de volgende overloper, die van 1777, lezen we dat
inmiddels Pieter Pieterse de Jonge (vermoedelijk een fa
milielid in horizontale lijn) de hoeve in eigendom heeft ver
kregen.
In 1791 staan de hofstede en bijbehorende landerijen
op naam van Pieter Pieterse de Jonge's Weduwe. Hijzelf
is derhalve in de periode tussen de beide laatstgenoem
de jaren overleden.
De voorzijde van het royale woonhuis.
Totaalbeeld van „De Witte Pauw".
De grote schuur steekt hoog boven huis en bijgebouwen
uit.
was gehuwd met Janna de Jonge. Het is niet onmogelijk,
dat deze laatste een dochter was van de eigenaar in
1791, dus van Pieter Pieterse de Jonge.
De bij de hoeve behorende gronden lagen in 1805 als
voorheen in Holenhoek (de hoeve), en verder in Zuid-
Oosthoek, Sluishoek, Moolhoek en in 't Land bij de Ron-
dout, in totaal ruim .110 gemeten.
De laatst genoemde Van 't Westeinde werd in 1828 op
gevolgd door zijn zoon Jan Pieterse van 't Westeinde,
gehuwd met Johanna Maria de Bie, geboren in Halsteren.
Eerstgenoemde overleed toen hij 59 jaar oud was op 18
januari 1864. Zijn vrouw stierf op 11 september 1871
en wel in Duffel (België).
\7AN hun zes toen nog levende kinderen verwierven
Cornelia, geb. 10 juli 1829 en Pieter, geb. 9 augus
tus 1833, bij akte van 11 april 1872, opgemaakt door no
taris Johannes Tobias Prumers, te Ellewoutsdijk, samert
de hofstede met één kavel grond in de Zuid-Oosthoek,
ter waarde van ƒ25.200,en een bedrag in contanten
groot 2.260,dus in totaal 27.460,Ook de overige
broers, n.l. Jan, geb. in 1839, Marinus, geb. in 1838, Cor-
nelis, geb. in 1842, kregen elk een gelijk deel ter waar
de van ƒ13.730,
Zo voerden daarna Pieter en zijn zuster Cornelia het
bedrijf van „De Witte Paauw", zoals de naam in de be
treffende akte werd vermeld.
Cornelia overleed op 7 november 1912, Pieter in 1922.
In 1923 ging de hofstede in eigendom over op de gebroe
ders Adriaan en Willem van 't Westeinde, zoons van Ma
rinus, die geboren was op 22 januari 1838 en gehuwd met
Apollonia de Jonge.
De genoemde broers, resp. geboren op 24 februari
POLDERGESCHIEDENIS
O ET oorspronkelijk gebied van wat genoemd werd West-Borssele ging verloren bij de St. Felixvloed van
1530, terwijl na de soortgelijke ramp van 12 november 1532 het gehele gebied van ca. 2500 ha gedurende
84 jaar onder water bleef.
De ambachtsheerlijkheid Borssele werd in 1615 verkocht aan de stad Goes, die op 16 september van dat jaar
octrooi tot herdijking verkreeg en in 1616 was de nieuwe Borssele-polder gereed.
In 1645 en 1673 werden daaraan resp. de Wolphertspolder en de Watervlietpolder toegevoegd, doch door
stormvloeden gingen deze beide weer verloren.
Door inlaagdijken trachtte men het dreigend verlies te keren, doch in 1721 had de polder Borssele de begren
zing aan de Westerschelde gekregen, zoals die nu nog bestaat. Reeds enkele jaren na 1616 werden in de pol-v
der op verschillende plaatsen boerderijen gebouwd, terwijl de gronden in het bezit kwamen van leden van de
hogere standen.
Het is zeer waarschijnlijk, dat het bedrijf, dat thans bekend is ondei de naam „De Witte Pauw", >en gelegen in
de zgn. HOLENHOEK (de hoek tussen de Korte Zuidweg en de scheidingsdijk met de Hollepolder), ook toen reeds
zijn ontstaan heeft gekregen, al zullen zowel woning als schuur sedertdien wijzigingen en zelfs algehele vernieu
wing hebben ondergaan.
In genoemde veldhoek lag reeds in 1618 een perceel groot 3 gemeten en 82 roeden op hiervoren aangeduide
plaats, waarop nu de boerderij ligt en zeker ook in het begin van de 17e eeuw reeds aanwezig was.
Deze veronderstelling wordt versterkt door de aanwezigheid van veel oude bakstenen en puin (zgn. Zeeuwse
moppen met groen-blauwe glazuuriagen) in het bouwland vlak bij de huidige, later gebouwde woning.
Bij genoemd perceel kwam aansluitend in dezelfde hoek (in 1805 of wat later) nog een perceel van 7 gem.
243 R. Deze totale oppervlakte vormt sedertdien het terrein, waarop de boerderij met erf, tuin, boomgaard, enz.
is gelegen.
Nog vóór 1800 is dan eigenaar geworden Hubrecht
Jansse van 't Westeinde (in 1806 schepen van Borssele).
Hij was gehuwd met Cornelia Hubrechtse de Jonge, we
duwe van Laurus Hubrechtse Vermue, zoals blijkt uit een
akte uit het jaar 1796 (Lasonder nr. 2440).
Uit een akte van 25 januari 1800 blijkt, dat hij de hof
stede verkocht aan Pieter Jansse van 't Westeinde (mo
gelijk zijn broer) voor 31.VI. het gemet, in totaal voor
£3680.1.4.— VI. (ca. 25.760,—).
Uit de overloper van 1805 opgesteld door de ge
zworen landmeter Iz. Paardekoper, zien we dat Pieter
Jansse van 't Westeinde ook toen nog eigenaar was. Hij
