De Hofstede „Heuvelhof" te Baarsdorp
Oude
boerderijen in
Zeeland
(XXXII
8
W. E. P. VAN IJSSELDIJK - Nisse
Schuur en huis aane>engebouwd. (Terrein oplopend naar de gebouwen).
LIET gehucht Baarsdorp ligt in de Poel, binnen de
ringdijk van de Breede Watering bewesten Yerseke
en wel aan de noordzijde, niet ver van het dorp 's-Heer
Arendskerke. Baarsdorp is heel oud en reeds omstreeks
1200, evenals andere dorpen, ontstaan op een wat hogere
rug in het lage gebied van de Poel.
woning. De aanblik aan de zuidzijde (vanaf de weg) is
die van een huis van omstreeks 1700, opgetrokken in
gele IJsselsteen en met kleine ramen, waaruit ten dele
de verdeling in kleine ruitjes is verwijderd. Van de drie
ramen is het meest noordelijke nog in de oude stijl aan
wezig.
tere blokken zandsteen, terwijl in het bovengedeelte onder
de goot en tussen de ramen ruitvormige figuren in het
metselwerk zijn aangebracht.
De linkerhelft van deze opvallende gevel is ter breedte
van 5 meter opgebouwd met IJsselsteen. In het midden
bevindt zich één raam, verdeeld in 9 kleinere ruiten, en
De eerste ambachtsheer was volgens Smallegange (zie
Cronyk van Zeeland, blz. 399) een Heer Van Borsselen
in 1232 en een eeuw later was dat Jan van Baersdorp, ge
huwd met Clarisse van Yerseke.
Tot een dorp van formaat groeide Baarsdorp evenmin
uit als andere dorpen in de Poel. Hoewel er eertijds een
kasteel verrees en een kerk bestond (omstreeks 1880
gesloopt), is van dat alles nog slechts een kleine heuvel
en een sedert kort herstelde kerkhofmuur aanwezig. De
bebouwde kom van het dorp was steeds gering van om
vang. Er waren weinig woningen, hoewel hun aantal eer
tijds groter was dan thans, en enkele boerderijen, welke
laatste ten dele schaars in het gebied verspreid lagen.
Tot de enkele boerderijen in de omgeving van de kerk
behoorde ook de hier beschreven hofstede „Heuvelhof.
Deze naam is waarschijnlijk van latere tijd en kwam in
1920 voor, doch de boerderij zelf is al aangegeven op de
steeds geraadpleegde kaart van W. T. Hathnga uit 1747
en eveneens te vinden op de zgn. Roman-Visscherkaart
uit 1655, waar juist ten zuiden van de kerk een bebou
wing is getekend, die niet anders dan de bewuste boer
derij kan voorstellen.
J
[~)E situatie van de hofstede is aan de zgn. Oude
Hoeveweg, aan de zuidzijde van de veldhoek ge
naamd Hemhoek. Hem zou volgens Van Dale „buitendijks
land" zijn en in dat geval zou deze hoek dus vermoede
lijk reeds in de 10e of 11e eeuw (vóór ontstaan van het
dorp) aan een vroegere dijk ten zuiden van de kerk
gelegen kunnen zijn geweest.
De heerlijkheid Baarsdorp was verdeeld in 14 hoeken,
waarvan de Hemhoek de kleinste was, n.l. 14 gemeten
en 26 roeden, benevens 1 gem. 20 vroon. De grootste
hoek is de „Hubrechtse Merken" groot 260 gem. 150 r.
plus 1 gem. 290 r. vroon.
Dikwijls is het vaststellen van de ligging en begren
zing van een bepaalde hoek een probleem, doch in dit
geval kon gebruik gemaakt worden van een kaart van de
heerlijkheden van 's-Heer Abtskerke, Sinoutskerke en
Baarsdorp, getekend door de landmeter L. Paardekooper
omstreeks 1845, waarop alle hoeken zijn aangegeven,
alsmede de wegen, watergangen, vroonlanden, boerde
rijen, alles met kadastrale aanduiding. De hoeken worden
genoemd in de zgn. overlopers en wat Baarsdorp betreft
is de oudste beschikbare die uit het jaar 1599.
Van de in de Hemhoek genoemde percelen (12 stuks
van verschillende grootte) kwamen er sedert eeuwen
enkele voor, welke toebehoorden aan de Armen van Goes
geschonken door Burgem Pieter Jasperse, ca. 1600
doch reeds eerder vermeld als bezit van de zgn. Spi
ritus Sanctus (Heilige Geestgoederen).
Daarnaast worden door de eeuwen heen enkele zgn.
vronen genoemd, eveneens in de Hemhoek liggend.
Steeds komen we de bedoelde percelen tegen, aanvan
kelijk soms als gepacht land door de eigenaar van „Heu
velhof", later ten dele tot diens eigendom behorend.
DE GEBOUWEN
l~JEZE liggen ten dele op de hierboven genoemde
percelen (S.S. en vroon). Het terrein ligt misschien
iets minder duidelijk dan in vorige eeuwen toch nog
goed waarneembaar hoger dan de omgeving en is vrij
wel aan alle zijden door sloten (mogelijk restant van een
soort gracht uit vervlogen dagen) omringd.
Aan de indruk, dat het hier gaat om een bijzonder punt,
dicht bij het niet opvallende centrum van Baarsdorp
niet ver van de plaatsen waar eertijds een kerk en een
kasteel aanwezig waren ontkomen we niet bij de be
schouwing van de met de landbouwschuur verbonden
daarboven vlak onder de dakgoot een kleiner raam,
in tweeën verdeeld, met in elke helft 6 ruitjes. Hierdoor
wordt daglicht tot de zolder toegelaten.
Het rechter gedeelte van deze gevel is, gezien het ma
teriaal en de aard van het metselwerk, van veel oudere
datum. De twee fraaie vensters van ca. 140 x 200 cm zijn
verdeeld in vele kleine ruitjes. De onderste helft is voor
zien van openslaande ramen, welke door luiken kunnen
worden afgesloten. Boven elk raam is een boog gemet
seld.
Links van deze ramen bevindt zich de toegangsdeur.
(Zie voor een en ander de bijgevoegde foto's.)
Het hier beschreven muurgedeelte geeft zoals ge
zegd de indruk uit een vroegere periode te zijn dan het
aan de wegzijde gelegen deel van de woning en dit wordt
nog versterkt door de situatie aan de noordzijde.
Nog moet worden vermeld, dat inwendig een zware
tussenmuur, links van de toegangsdeur, deze beide de
len scheidt zij het met aanwezigheid van een tussen
deur.
DE NOORDGEVEL
{"EZIEN we dan nu de noordgevel, dan blijkt dat deze
recht omhoog loopt en eindigt in een gemetselde
top. Het metselwerk is als bij de oostgevel van Zeeuwse
moppen en eveneens van versieringen voorzien. Hier be
vinden zich slechts enkele kleine vensters, welke dag
licht op de zolder verschaffen. Een kelderraampje is
eveneens in deze gevel aangebracht. De kelder bevindt
zich onder dit kennelijk oudste deel van het huis, doch
strekt zich niet onder het zuidelijk woongedeelte uit. De
hoeken van de genoemde noordgevel zijn, als eerder
vermeld, van zandstenen versterkingen voorzien. De
hoogte van deze gevel tot de top is ca. 9 meter.
De achter-(noord)gevel van de eigenlijke boerenwoning
springt dan ca. 41/2 meter terug. Hierin bevindt zich de
achterdeur, toegang gevend tot het gedeelte van de wo
ning, waarin zich keuken, toilet en douche bevinden. Een
hardstenen stoep voor deze achterdeur draagt ingebei-
teld het jaar 1875 en wijst op een latere wijziging.
Het laatstgenoemde gedeelte van de achtergevel
tussen de noordelijke vleugel en de landbouwschuur in
geklemd behoort weer tot de bouwperiode van om
streeks 1700 en is evenals de voorzijde in gele IJsselsteen
uitgevoerd, doch met specie bestreken.
Het oudste (oostelijke) gedeelte van het beschreven
pand geeft de indruk belangrijk ouder te zijn dan het
overig deel en kan zeker uit de 15e a 16e eeuw dateren.
De gehele constructie van dit gedeelte, met een grond-
oppervlag van ca. 8 x 51/2 meter, is veel zwaarder dan
het later aangebouwde woninggedeelte. Dit blijkt uit de
dikte der muren en funderingen, de zwaarte der zolder
balken, muurankers, e.d.
Funderingsresten in de directe omgeving wijzen op een
grotere omvang in een vroegere periode.
VELE TEGELTABLEAUX
LIET inwendige van dit wooncomplex valt o.a. op door
de volgende bijzonderheden.
De woonkamer is aan alle wanden voorzien van vele
tegels (blauwe en paarse), waaronder tableaux met bloe
men, landschappen, vogels, e.d. Een gedeelte van de
westelijke kamerwand springt in op de plaats waar voor
heen de open haard was. In later tijd is deze weggebro
ken en werd de vrijkomende muur van blauwe tegels
voorzien.
Een tussendeur geeft toegang tot de slaapkamer, ge
legen in de zuidoosthoek van de woning. Ook hier zijn
De onderhavige voorgevel is tot op de hoek 11 meter
lang. Hier ligt, aansluitend aan de schuur, de woonkamer,
terwijl rechts daarvan (met één raam) een slaapkamer
is gelegen. Als geheel is deze zuidgevel niet opvallend,
hoewel opmerkelijk is, dat het gedeelte naar de hoek
een groot vlak zonder ramen te zien geeft.
Het woonhuis (voorzijde langs de weg).
Gedeelte woonkamerwand met veel tegels.
OPVALLENDE OOSTGEVEL
QE oostelijke gevel maakt evenwel een geheel an
dere indruk. Bij een breedte van 13 meter en een
hoogte van 4y2 meter (tot aan de dakgoot) zien we hier
voor een belangrijk deel metselwerk van grote zgn.
Zeeuwse moppen ten dele met een groene glazuur-
laag.
Op de hoeken is het metselwerk verstevigd met gro-
