De economische aspecten
van samenwerking bij de produktie
in de landbouw
3
Ing. M. MURRE
J. M. VAN DER WEELE
C.A.R. - Goes
Een afnemend arbeidsaanbod en stijgende kosten nopen
de landbouwondernemer tot bedrijfsaanpassing.
Mogelijkheden daartoe zijn o.m. inschakelen van het
landbouwloonbedrijf of een volledige samenwerking met
één of meer collega's.
Samenwerking op en enkel onderdeel biedt weinig of
geen economisch perspectief.
Opbrengst toegerekende kosten en saldo in guldens per ha gewas
bedrijf ABC
gewas
op
toeger. saldo
op
toeger. saldo
op
toeger. saldo
brengst kosten
brengst kosten
brengst kosten
wintertarwe
2124
459
1665
2124
770
1354
2124
459
1665
zomergerst
1805
349
1456
1805
624
1181
1805
349
1456
graszaad
2700
946
1754
2700
1466
1234
2700
876
1824
zaai uien
4400
1614
2786
4400
2322
2078
4400
1534
2866
cons.aardappelen
4800
1682
3118
4800
2652
2148
4800
1592
3208
suikerbieten
3500
1274
2226
3500
1428
2072
3500
774
2726
Onder saldo te verstaan: totale geldopbrengst toegerekende kosten (zaaizaad/
pootgoed, kunstmest, bestrijdingsmiddelen, werk door derden, afleveringskosten, ver
zekering, rente omlopend bedrijfskapitaal).
Niet toegerekende kosten
pacht incl. kosten drainage is gesteld op 448,/ha;
arbeidskosten 20.000,per man/jaar,
werktuigkosten: voor de bedrijven A en B 21 en voor C 24 van de vervan
gingswaarde;
groenbemesting 85,/ha;
algemene kosten 100,/ha.
SAMENWERKINGSVORMEN
WAAROM SAMENWERKING?
^E capaciteit van de moderne machines is veelal groter dan de te bewerken opper
vlakte op de individuele bedrijven. Eigen mechanisatie komt bedrijfseconomisch
pas in aanmerking, als de machine(s) zo volledig mogelijk benut kan worden. Boven
dien is de arbeidsbezetting op de meeste bedrijven te klein om de organisatie van
bepaalde werkzaamheden rond te zetten. In principe beoogt men met samenwerking:
het verhogen van het bedrijfsrendement;
het arbeidsorganisatorisch rondzetten van de werkzaamheden.
Bij oppervlakkige bestudering van samenwerkingsrapporten zou men gemakkelijk
de indruk kunnen krijgen dat samenwerking de oplossing voor alle financiële- en
arbeidsorganisatorische problemen biedt. Een dergelijke conclusie is echter te onge
nuanceerd en in bepaalde gevallen zelfs onjuist.
Om de vraag te kunnen beoordelen welk voordeel samenwerking voor een bepaald
bedrijf kan opleveren, mag men zich niet uitsluitend baseren op de vergelijking tussen
het huidige inkomen en het bij samenwerking te behalen inkomen. Deze beoordeling
moet namelijk in beginsel worden gebaseerd op de vergelijking:
inkomen bij een optimale bedrijfsopzet als individueel bedrijf, resp. met
inschakeling van het loonbedrijf met het inkomen bij een optimale opzet bij onder
linge samenwerking
JTNKELE van de vele variaties die denkbaar zijn, kunnen als volgt worden omschre
ven:
MET INSCHAKELING VAN HET LANDBOUWLOONBEDRIJF:
Bij deze organisatievorm dus, met inschakeling van het loonbedrijf, is van de
volgende veronderstellingen uitgegaan:
a. basisinventaris enkele oogstmachines met één of meer collega's en In
schakel en van de loonwerker,
Een vorm die men nogal eens tegenkomt is dat op elk bedrijf een basisinventaris
aanwezig is. Voor enkele werkzaamheden, bijv. aardappeloogst en maaidorsen,
beschikt men over werktuigen die met één of meer collega's zijn aangekocht.
De overblijvende werkzaamheden, met grotere en/of gespecialiseerde machines,
worden gegund aan het landbouwbedrijf.
b. basisinventaris en volledige inschakeling van het landbouwloonbedrijf,
Op het landbouwbedrijf is alleen een basisinventaris aanwezig. Alle werkzaam-
hedlen met grote en gespecialiseerde werktuigen, alsmede het transport van de
roodgewassen, worden verricht door het landbouwloonbedrijf.
b1. gezamenlijk aanbieden van een bepaalde hoeveelheid werk aan het land
bouwloonbedrijf.
De laatste tijd begint een nieuwe organisatievorm te ontstaan, waarbij centraal
staat het voor meerdere jaren aanbieden van een hoeveelheid werk, die afge
stemd is op de capaciteit van de in te zetten machine. Een en ander betekent
dat o.a. het bietenrooien beduidend) beneden het „BovaPtarief kan worden ver
richt. (Zie verder het eerder aangehaalde artikel in „Landbouwactualiteiten
1973").
2. GEZAMENLIJKE INZET VAN ARBEID EN MACHINES
Bij deze organisatievorm zal ook de omvang van de basisinventaris, alsmede
de grootte van de basiswerktuigen, veranderen. Voorwaarde voor het goed en
efficiënt functioneren van een dergelijke opzet is een totale samenwerking, dius
volledige inzet van aanwezige arbeid, één werktuigeninventaris en één bouw
plan.
DE PROBLEEMSTELLING
DEKEN1NG houdende met hetgeen hiervoor is vermeld en met die wetenschap dat
de kosten van jaar tot jaar stijgen, waardoor het rendement van de akkerbouw
bedrijven wordt belaagd, kan het probleem als volgt worden geformuleerd. Biedt
samenwerking perspectief bij:
a. inschakelen landbouwloonbedrijf?
b. volledige samenwerking tussen meerdere landbouwbedrijven?
Alvorens in te gaan op die economische aspekten is het noodzakelijk enkele uit
gangspunten aan te geven.
ORGANISATIEVORMEN
Bedrijf A: 40 ha 2 man basisinventaris. Pootmachine, aardappelrooimachine, maai
dorser pers, met één, resp. twee soortgelijke bedrijven. Verder inscha
kelen van loonbedrijf.
Bedrijf B: 40 ha 1 man basisinventaris loonbedrijf.
Bedrijf C: 160 ha 4 bedrijven, 4 ondernemers 1 vreemde arbeidskracht, een vol
ledige werktuigeninventaris.
Voor de duidelijkheid is uitgegaan van 4 gelijksoortige bedrijven. Een
samenwerking tussen bedrijven met verschillende oppervlakte grond) is
echter evengoed mogelijk, bijv. 60 40 en 2 x 30 ha.
Investering in werktuigen op basis van vervangingswaarde en totale kosten per jaar
en per ha in guldens
bedrijf
omschrijving ABC
totale vervangingswaarde 124.600 62.500 415.800
idem per ha 3.115 1.562 2.599
totale kosten, incl. brandstof en smeermiddelen 27.366 14.325 105.391
idem per ha 684 358 659
De volgende tabel geeft van de genoemde bedrijfsopzetten een samenvattend over
zicht.
Bouwplan en exploitatieoverzicht bij verschillende bedrijfsopzetten
ABC
omschrijving
40 ha, 2 man
ged. eigen
mechanisatie
aanv. loonwerk
40 ha, 1 man
loonwerk
160 ha (4 bedr.)
4 1 man
eigen
mechanisatie
Gewassen
wintertarwe 12 ha 14 ha 48 ha
Zomergerst 4 ha 12 ha
Graszaad 4 ha 16 ha
Zaaiuien 4 ha 4 ha 12 ha
Consumptieaardappelen 10 ha 10 ha 40 ha
Suikerbieten 10 ha 8 ha 32 ha
40 ha 40 ha 160 ha
Totale opbrengsten 136888
Toegerekende kosten 45308
Totaal saldo 91580
Niet toegerekende kosten
Pacht (grond gebouwen) 16000
Onderhoud, drainage etc. 1920
Groenbemesting/kalk 1020
Luchtgekoelde bewaarplaats 5000
Machines/ werktuigen 27366
Arbeidsloon (te betalen) 20000
Algemene kosten 4000
Totaal niet toeger. kosten 75306
Arbeidsinkomen ondernemer(s) 16274
Berekend arb.loon ondern. 20000
Ondernemers overschot 3726
Ondern. overschot/ha 93
130556 523612
60508 147092
42435 237321
27613 739199
34799
20000 20000
7613 14799
190 370
(Zie verder pagina 10)
70048 376520
16000
64000
1920
7680
1190
4250
5000
20000
14325
105391
20000
4000
16000