Paasvuur
en
paaseieren
HET geheel doet nog echt een beetje heidens aan. Een goede
tekstschrijver en een dito muzikant zouden van deze
elementen best een goed passiespel hebben kunnen vormen met
wat meer handeling en meer muzikale inhoud. Het is nooit ge
beurd. Dat komt omdat men het oude gebruik onverlet heeft
willen bewaren. Of het inderdaad een oud gebruik is dat eeuwen
lang in stand gebleven is? Laten wij pr n;et rvr tw<=fpr»
Schrijven over folkloristische verschijnse
len is niet moeilijk. Bijna elk oud gebruik is
geregistreerd, onderzocht en verklaard. Het
lastige is alleen maar, dat die oude gebruiken,
liedjes en verhalen vaak dermate melig, saai
of belachelijk zijn dat er onmogelijk iets van
te bakken is dat nu nog gelezen wordt. Men
kan vluchten in de diepzinnigheid en na om
vangrijke gedachtenspinsels triomfantelijk
het heidendom ten tonele voeren, dat achter
heel wat paasgebruiken schuilt.
HET zoeken van eieren (later: het vragen van eieren bij
mensen met kippen) kwam oorspronkelijk het meest voor
in Brabant en Limburg. De kinderen deden dat op Witte Don
derdag of Goede Vrijdag. Omdat dan de klokken nogal eens
werden geluid maakte men er een versje op:
Bim bam beieren
De koster lust geen eieren.
Wat lust hij dan?
Spek in de pan
Met een rogge boterham.
Paasvuren zijn overigens veel interessanter. Goed, het ei wa&
dan een vruchtbaarheidszinnebeeld en omdat vroeger de kippen
's winters bijna geen eieren legden werd het ei tevens symbool
van de lente. Maar het Paasvuur is toch heel wat meer spek-
takulair. Het moet eertijds zeer algemeen zijn geweest in Ne
derland, maar naderhand trok het zich terug naar het oosten
en zuiden. Daar kan invloed bij zijn geweest van het geloof. In
sommige streken zou men het b,v. een schande gevonden heb
ben om op zondagavond vuurtje te gaan stoken, want men deed
het op Eerste Paasdag. Weer wat later stookt men het vuurtje
wèl maar verschuift dat dan naar de avond van de Tweede
Paasdag.
Dat Paasvuur is in vele plaatsen zomaar een groot vuur. Maar
in het oosten hadden vele dorpen een z.g. Paaswei waar men
dat vuur ontstak en daar hield men ook de Paaskermis. Die
Paaswei was overigens wèl gewenst. Een groot vuur en wat
wind was in vele streken levensgevaarlijk in verband met de
vele rieten daken èn het feit dat vele bossen in het voorjaar
soms kurkdroog zijn. De Paaswei was dus zó gelegen dat het
vuur geen gevaar opleverde.
Daar kunt u om glimlachen, maar het grootste Paasvuur dat
ooit in Nederland is opgeknetterd was dat van Almelo in 1927.
Daar sleepte men 70 voeren hout bijeen. Een voer hout is een
partij takkebossen die men op een boerenwagen kan laden, op
zijn minst toch wel 200. De brandstapel werd 15 m in doorsnee
en 12 m hoog. Bij windstil weer en goed droog hout kan zo'n
vuur hoog oplaaien. Men geloofde, dat zover de rook ging en
het vuur zichtbaar was, de akkers vruchtbaar zouden worden.
Al zal dat in 1927 in Almelo wel niet meer het geval zijn ge
weest!
|N de dertiger jaren, toen men trachtte tal van oude gebrui
ken in leven te houden of te herstellen, breidden de
Paasvuren zich weer 'uit. Tevens ontstond daarbij een nieuw
gebruik. Het nagloeiende houtskool moest namelijk met water
geblust worden om veilig te zijn. Als het zover was hadden
ondernemende jongelui een pracht gelegenheid om de meisjes
zwart te maken met roet en houtskool. Daar dit echter nogal
eens tot vechtpartijen leidde is het weer uitgestorven. Overi
gens één van de onschuldigste manieren om iemand zwart te
maken.
Een overzicht van de Paasgebruiken is natuurlijk onvolledig
zonder vermelding van het vlöggelen in Denekamp, waarbij
men. Paasliederen zingend, hand in hand door het dorp trekt
en door de huizen heen. Minder bekend is dat daar ook restan
ten van een soort Passiespel bestaan. Ze zijn niet zo uitgebreid
als het bekende spel van Oberammergrau maar wel kernen van
zo'n spel. Twee jongens, meestal de brutaalsten van het dorp,
werden Judas en Klariot genoemd, een verbastering van de ver
rader Judas Iskariot uit het Evangelieverhaal. Deze twee wer
den op Palmzondag gekozen. Zij moesten geld ophalen en hout
voor het Paasvuur verzamelen. Bij dat laatste werden ze echter
door iedereen geholpen. Een week lang sprak iedereen ze aan
met hun spotnamen, Judas en Klariot. Vanouds trok men dan
op Paaszondag het bos in om de z.g. „Paastaken" te halen. Dit
is enkelvoud: het is een boom die gedurende de avonddienst in
de kerk vóór de kerk bleef liggen. Daarna werd hij onder ge
zang door de jongens naar de Erve Elfermans gesleept waar
zich de Paaswei bevindt. De spar werd dan overeind gezet met
een teerton eraan. Vervolgens zet men een ladder tegen de
boom en Judas klimt er op. Als hij op de bovenste sport staat
mag hij uitverkoop houden. Omdat niemand daarbij betaalt lijkt
het ons een kinderachtig spelletje, maar het herinnert natuur
lijk aan de 30 zilverlingen waarvoor Judas zijn Meester inder
tijd verried. Intussen wordt Judas, geplaagd, uitgescholden en
met kluiten gegooid. Het geheel eindigt natuurlijk met het in
brand steken van de teerton.
Och. feitelijk doen wij allemaal wat bijzonders met Pasen.
Voor de een zal het inderdaad .tyet feest van Christus' opstan-
In dit nummer o.m.:
Ons kort verhaal - Paaskaping Pagina 4
Goud- en zilverkeurtekens Pagina 5
Een landbouwer omstreeks 1880 Pagina 6
De afsluitingswerken van de Oosterschelde
Kabelbaantorens
Het gebruik van hefschroefviiegtuigen
Pagina 7-8-9-10
Voor de vrouw
Het 2e deel van: De Ezeltjes vertelden
Turken in Axel Pagina 11
Paaspuzzel
Urgentieprogramma Landbouwschap en
Matiging opdracht voor allen Pagina 13
Agenda, mededelingen, zitdagen
Uit de praktijk
Vee en vlees
P.J. Zuid-Geluid
Pagina 12
Pagina 14
Naar grotere eenheden in het veilingwezen
Pagina 15
Rijksgroepsregeling zelfstandigen en de
stormschade Pagina 16
Pagina 17-19
Meeldauw ongewenst bij graanteelt Pagina 18
Waterzuivering Noord-Brabant Pagina 21
Meer belangstelling voor mechanische mestafvoer
in varkensstallen Pagina 25
Pagina 27
Pagina 31
ding zijn, voor de and'er slechts folklore. Maar u
eet en kleurt eieren of trekt er op uit. Vanouds
is er zo altijd wel wat te doen geweest rond
Pasen. Het eiertikken was wel bijzonder on
schuldig. U weet wel: eieren tegen elkaar tik
ken en wiens ei gekneusd werd verloor. Dat
ging natuurlijk net zo lang goed tot iemand
stenen nesteieren ging gebruiken. Als dat be
drog ontdekt werd kon hij een pak rammel krij
gen dat niet mals was.
Wist u dat u ook eieren aan tafel kunt tikken?
Dat moet tegen uw eigen voorhoofd gebeuren.
Heus, dat gaat best. Wie te zacht slaat, doet
zich een beetje pijn, wie te hard slaat houdt een
gezicht met struif over. De juiste slag en uw
eitje is keurig gekneusd. Helaas, ook bij dit
tafeltikken waren er judassen die stiekum een
echt ei vervingen door een stenen nestei. Het
beetgenomen slachtoffer sloeg zich een bult op
de kop en de anderen lachten er zich een...
Dat heeft natuurlijk al helemaal niets meer
met het Paasfeest te maken. De Paashaas trou
wens ook niet. Die is ingevoerd uit Duitsland en
er bestaan dikke boeken theorie over zijn my
thologische herkomst en betekenis. In de Paas-
advertenties zouden wij het dier echter node
missen.
W. B.