11
den beschouwd. Vestiging van een zakelijk recht als
juridische constructie houdt naar het oordeel van de
ondergetekenden zodanige onzekerheden en risico's
in om grond als buisleidingen straat zowel in te rich
ten als ook te gebruiken, dat verwerving van de
eigendom de enige verantwoorde methode moet wor
den geacht
Overigens wordt erop gewezen dat de wettelijke
voorbereidingsprocedure, welke ingevolge de artike
len 5 e.v. van de onteigeningswet voor de indiening
van de nutswet moet zijn gevolgd, weliswaar minder
uitgebreid is dan die van de Wet op de Ruimtelijke
Ordening. Dit strekt overigens geheel tot het waar
borgen van alle belangen die bij het plan van het
werk de ter uitvoering daarvan noodzakelijke ont
eigening zijn betrokken.
WERKZAAMHEDEN
AANLEG LEIDINGENSTRAAT
TWE Memorie van Antwoord gaat vervolgens uit-
voerig in op hetgeen in feite bij de aanleg van
leidingen in een buisleidingenstraat gaat gebeuren.
Voor het leggen van één of enkele leidingen is een
strook grond nodig van 25 tot 30 m breedte, welke
direct grenst aan de al liggende leidingen. In de loop
der jaren „verplaatst" zich de strook waarin gewerkt
wordt van de ene naar de andere zijde van de leidin
genstraat. Door de onderlinge afstanden tussen de
leidingen van 1 tot 5 m (dagwijdte) wordt dezelfde
vierkante meter grond meerdere maler, betrokken
bij het leggen van opeenvolgende buisleidingen en
dus meerdere malen vergraven en hersteld. Bij zeer
zorgvuldig werken en onder gunstige weersomstan
digheden gaat van de bouwvoor, dit is de grondlaag
die voor een belangrijk deel de bodemvruchtbaarheid
bepaalt, bij eenmaal verwerken toch altijd 10 a 15
pet. verloren. Onder gemiddelde omstandigheden be
tekent meerdere malen verwerken dus een belang
rijk verlies. Hierbij komt, dat na het leggen van buis
leidingen in het algemeen een grondtekort wordt ge
constateerd. Dit tekort ontstaat door oxydatie van
grondbestanddelen en door structuurverlies welke
een dichtere pakking veroorzaakt. Dit tekort wordt
aangevuld met grond van elders, waarbij blijkt, dat
moeilijk te bepalen is welke hoeveelheden aangevoerd
moeten worden, temeer daar overhoogte nodig is van
wege de moeilijk te voorspellen nazakkingen. Meer
tekort treedt op naar mate meer grond verzet moet
worden, dus naar mate de sleuf breder en dieper is.
Bij leidingen die na elkaar gelegd worden en van
verschillend formaat zijn betekent een en ander ver
schillende overhoogten en verschillende nazakkin
gen. Verwacht moet dan ook worden dat een strook
die vol ligt me* leidingen een wasbordachtig maai
veld zal hebben. Herstel door egalisatie is eerst zin
vol als deze strook ten minste 1015 breed is, dus
veelal na verloop van enige jaren. Het voorgaande
betekent dat gedurende enkele jaren landbouwkundig
een minder ideale toestand zal kunnen bestaan. Het
is echter een taak van de beheerder van de leidingen
straat om het herstel van de circa 30 m brede strook
jaarlijks na het leggen van de leidingen zo goed mo
gelijk te doen uitvoeren. Met name het structuurher
stel, vooral ten behoeve van de doorlatendheid en het
herstel van de drainage is van groot belang, mede
omdat het voor de beheerder een plicht is aan de
volgende leidingleggers een goed begaanbaar terrein
aan te bieden waarvan de landbouwkundige ontwate
ringsnormen te boven gaan.
■Onvermijdelijk is dat de vruchtbaarheid door ver
lies aan bouwvoor terug loopt en dat tijdelijk egali
satie van het terrein te wensen zal overlaten. Niette
min dient landbouwkundig gebruik, zij het met be
perkingen, als de meest aantrekkelijke exploitatie
vorm van de bovengrond te worden beschouwd. Dit
geldt zowel voor de strook die voorlopig niet gebruikt
behoeft te worden voor het leggen van leidingen, als
voor de strook waar reeds leidingen liggen, nadat
deze strook na enige jaren volledig geëgaliseerd is
en van een nieuwe drainage voorzien is, en nadat ge
bleken is dat deze strook niet regelmatig voor onder
houd van of andere werkzaamheden aan de leidingen
overhoop wordt gehaald.
De aanleg van de eerste leidingen maakt reeds vol
ledige uitvoering van een belangrijk deel van de aan-
passingswerken noodzakelijk. Dit is een gevolg van
het feit dat alvorens de eerste leidingen kunnen wor
den gelegd op de wijze zoals voor de leidingenstraat
wordt voorzien, gevolgen daarvan voor het waterbe
heersingssysteem van het doorsneden gebied moeten
worden voorkomen. Ten einde deze aanpassingswer-
ken op een verantwoorde technische wijze te reali
seren is fasering veelal niet mogelijk. Vanuit finan
cieel oogpunt gezien is fasering ongewenst. Daarom
is het verkrijgen van de eigendom van de grond voor
de in te richten leidingenstraat reeds voor de aanleg
van de eerste leidingen noodzakelijk.
DE WAARDE VAN DE TE VERWERVEN GROND
MADAT aldus de M. v. A. het uitgangspunt was
dat voor de realisering van de buisleidingen
straat de weg van eigendomsverwerving moest wor
den gevolgd is getracht in overleg met vertegenwoor
digers van de rechthebbenden tot overeenstemming
te komen over basisnormen voor de verschillende
schadefactoren, ten einde daarna in korte tijd de to
tale schadeloosstelling voor een groot aantal recht
hebbenden individueel te kunnen bepalen. Bovendien
werd gehoopt, dat na vaststelling van de basisnormen
bedoelde rechthebbenden geen bezwaar zouden heb
ben tegen vervroegde beschikbaarstelling van de be
nodigde gronden. Het overleg heeft nog niet tot over
eenstemming geleid; het voornaamste struikelblok
was het verschil in inzicht over de basisnormen voor
de grondprijs. Toen bleek, dat langs de weg van een
op dergelijke normen gebaseerde bepaling van de
schadeloosstelling geen resultaat in het verschiet lag
is vervolgens overgegaan tot individuele benadering
van de schadegevallen. Deze methode bestaat hierin,
dat aan de rechthebbenden een aanbod wordt gedaan
aan de hand van taxaties van onafhankelijke ont
eigeningsdeskundigen. Wordt hierover geen overeen
stemming bereikt dan moet de beslissing worden ge
laten aan de rechter in het kader van de gerechtelijke
onteigeningsprocedure, aangespannen nadat de be
trokken percelen ter onteigening zijn aangewezen.
Dat de aanleg van de buisleidingenstraat voor zo
ver zij tot minder gunstige doorsnijdingen leidt be
zwaren oplevert voor het grondgebruik kan niet wor
den ontkend. Opgemerkt wordt echter dat deze na
delen, in het algemeen gesproken, minder groot zijn
dan bij aanleg van een autosnelweg waarbij minder
mogelijkheden aanwezig zijn om verbindingen te ma
ken met afgesneden gronden. Waar mogelijk zal ten
behoeve van deze gronden een zakelijk recht van
overpad worden gevestigd. Naar alle waarschijnlijk
heid zal een beperkte wijze van landbouwkundig ge
bruik van de grond in veel gevallen mogelijk zijn.
Overigens wordt overeenkomstig het grondbeginsel
van het onteigeningsrecht de schade volledig vergoed
zodat de grondgebruikers in financieel opzicht geen
nadeel zullen ondervinden.
IYE waarde van de te verwerven gronden zal t.b.v.
de minnelijke aankoop worden bepaald op grond
van een taxatie van deskundigen en ingeval van ont
eigening door de rechtbank.
In dit licht bezien zal het dan ook duidelijk zijn,
dat het niet juist zou zijn hier een uitspraak te doen
over de basis waarop de waardebepaling van de grond
moet geschieden; dit is een aangelegenheid die, aan
de hand van de jurisprudentie in onteigeningszaken,
ter beoordeling staat van de deskundigen c.q. de bur
gerlijke rechter, die over de onteigening uitspraak
doet. Het valt niet te ontkennen, dat de vaststelling
van één tracé voor een grote doorgaande leiding eni
germate prejudicieert ten aanzien van de vraag waar
het tracé voor een buisleidingenstraat zal komen te
liggen. Met dit aspect, waar terecht op gewezen wordt
zal bij de verdere tracé-bepaling voor individuele
leidingen dan ook rekening moeten worden gehouden.
ZWARE INGREEP AGRARISCHE STRUCTUUR
AOK de betrokken ministers zijn zich er van be-
wust dat de aanleg van een leidingenstraat een
zware ingreep betekent in de bestaande agrarische
structuur. Combinatie van deze aanleg met een ruil
verkaveling zou dan ook aantrekkelijk zijn. Belang
rijke gedeelte van de voorgestelde tracés liggen bin
nen een ruilverkaveling in voorbereiding t.w. Hoekse
Waard-Oost, Willemstad, Oud-Gastel-Oudenbosch en
Schelde zoom. Het is om praktische redenen onmoge
lijk ook de andere gedeelten van de voorgestelde tra
cés nog in een ruilverkaveling uit kracht van de wet
te betrekken. De ruilverkaveling bij overeenkomst
zou een oplossing kunnen betekenen. De medewer
king van alle betrokkenen dient echter verkregen te
zijn. Van overheidswege zal in samenwerking met het
georganiseerde bedrijfsleven gaarne medewerking
worden verleend aan het tot stand komen van zulke
ruilverkavelingsovereenkomsten, eventueel in de
vorm van de zgn. eenvoudige kavelruil. Het aanko
pen van overhoeken en aangrenzende of op korte af
stand gelegen percelen is dan niet nodig en wense
lijk. Deze grond kan rechtstreeks bij een ruilverkave
ling bij overeenkomst worden ingebracht en vervol
gens aan bestaande, doorsneden bedrijven worden
toegedeeld. Voor het overige zal bij de grondverwer
ving, evenals dit geschiedt bij grondverwerving voor
andere soortgelijke objecten, ernaar worden gestreefd
de schade te beperken door waar mogelijk en waar
daarvoor de medewerking kan worden verkregen,
ruilingen tot stand te brengen ter verkrijging van
betere kavels en ter voorkoming van omrijschade.
Door de aanleg van de buisleidingenstraat treedt
tengevolge van de doorsnijding van een groot aan
tal agrarische bedrijven inderdaad bedrijfsverklei-
ning op. Compensatie van de verloren grond is moge
lijk indien meerdere agrarische bedrijven volledig
worden beëindigd en de vrijkomende grond aan de
overige bedrijven wordt toegevoegd hetzij door mid
del van de eerdergenoemde ruilverkavelingen in voor
bereiding, hetzij door ruilverkaveling by overeen
komst.
OM-NIET IN GEBRUIK
/•RONDEN gelegen binnen de leidingenstraat en
in eigendom van de beheerder daarvan zullen,
zo mogelijk, aan daarvoor in aanmerking komende
agrarische grondgebruikers bij voorkeur de dichtst
bijzijnde dus veelal huidige verbruikers om niet
in gebruik worden gegeven. Bij de inrichting van de
leidingenstraat wordt rekening gehouden met de be
staande verkavelingspatroon. Uiteraard speelt daar
bij de huidige perceelsgrootte een belangrijke rol. Zo
zal het bijv. onmogelijk zijn op een traject van circa
twee kilometer meer dan dertig gebruikspercelen in
dé leidingenstraat te handhaven.
Daarentegen zal daar waar over grote lengte spra
ke is van doorsnijding van een bedrijf bij voorkeur
de huidige gebruiker in de gelegenheid kunnen wor
den gesteld de gronden in de leidingenstraat, met in
achtneming van de dan geldende beperkingen, te ge
bruiken, (bijv. in de doorsneden ruilverkaveling
Hoekse Waard-Noord). Het kruisen van de leidingen
straat met landbouwmachines tijdens landbouwwerk-
zaamheden, evenals het passeren van de leidingen
straat met vee is, zolang geen sleuf openligt voor het
leggen van of het werken aan buisleidingen, moge
lijk. Niettemin worden afgesneden perceelsgedeelten
zonodig van een vervangende ontsluiting voorzien via
nieuw aan te leggen kavelwegen.
Wanneer overhoeken ontstaan zal de waardever
mindering alsmede de schade in de inkomenssfeer
van de grondgebruiker mede zijn begrepen in de to
tale schadeloosstelling. In de gevallen, waarin mede-
overneming van een overboek schadebeperkend is,
zal overeenkomstig de bestaande praktijk het aanbod
ook de overneming van de overhoek behelzen. Bij de
te volgen methode van individuele behandeling kan
bezwaarlijk gesproken worden van een algemene
richtprijs voor de grond. Op grond van het onteige
ningsrecht zal de prijs moeten worden betaald die de
eigenaar in het vrije commerciële verkeer zou heb
ben ontvangen, uitgaande van de veronderstelling
dat hij zou willen verkopen, dat er een gegadigde is
en dat beiden redelijk handelende partijen zijn. Alle
in het vrije commerciële verkeer van belang zijnde
omstandigheden zullen bij de prijsbepaling in acht
moeten worden genomen.
HET TRACE
JIVE betrokken ministers hebben aan de memorie
van antwoord als bijlage een kaart toegevoegd,
welke een beter beeld geeft dan de aanvankelijk door
hen overgelegde kaart van de bestaande en de te ver
wachten infrastructuur in het gebied van de leidin
genstraat. De in het voorlopig verslag gemaakte op
merkingen ten aanzien van de tracékeuze gelden in
hun algemeenheid ook voor individuele buisleidin
gen. Een individuele buisleiding geeft een belemme
ring en een fixatie van de ruimtelijke structuur, wel
ke door een wirwar van leidingen onevenredig wordt
vergroot.
Het planologisch overleg over het tracé voor de in
dividuele leiding dient derhalve even zorgvuldig te
geschieden als voor elk ander ruimtefixerend ele
ment. Individuele leidingen kunnen alleen met grote
financiële offers worden verlegd. Bij het bepalen van
de tracé's van individuele leidingen dient daarmee
derhalve rekening te worden gehouden.
Vanzelfsprekend zijn bij het voorbereiden van
het tracé van de buisleidingenstraat deze overwe
gingen mede bepalend geweest. In het algemeen
wordt opgemerkt, dat bij het ontwerpen van de tra
cé's de volgende uitgangspunten zijn gekozen.
a. In het tracé dient een dichte bundeling moge
lijk te zijn, d.w.z. een zo efficiënt mogelijke benutting
van de gronden dient te worden nagestreefd.
b. Het tracé dient woonkernen en toekomstige uit
breidingen daarvan onverlet te laten. Uit veiligheids
overwegingen dient de afstand tot (toekomstige)
woonconcentraties niet te beperkt te zijn.
c. Het aantal kruisingen met waterkeringen en
boezemwateren dient zoveel mogelijk te worden be
perkt.
d. Eventuele amovering van bestaande bebouwing
dient, waar mogelijk, te worden voorkomen.
e. Waar mogelijk dient aansluiting te worden ge
zocht bij bestaande ondergrondse buisleidingen en
hoogspanningslijnen.
Het spreekt vanzelf dat zich bij het ontwerpen van
de voorgestelde tracé's conflicten tussen de gestelde
eisen zouden voordoen. Tegen de gestelde achtergrond
heeft een totale belangenafweging plaatsgevonden op
provinciaal niveau, waarbij in brede kring overleg is
gevoerd. Zo kan bijvoorbeeld worden opgemerkt, dat
in Zuid-Holland vier alternatieve tracé's zijn beoor
deeld. Eén van de beschouwde alternatieven heeft
daarbij duidelijk de voorkeur gekregen. In Noord-
Brabant zijn de voorgestelde tracé's op enkele details
na volledig onderschreven door de bij het overleg be
trokkenen. Op rijksniveau hebben de voorgestelde
tracé's vervolgens de goedkeuring gekregen van de
interdepartementale Planologische Werkcommissie en
van de Rijksplanologische Commissie. Uit de gebleken
voorkeur voor de gekozen tracé's is het vertrouwen
geput, dat, vooruitlopend op de definitieve beslissing,
de voorbereidingen voor de realisering van de leidin
genstraat, die om des tijds wille geen uitstel konden
lijden ter hand konden worden genomen.
TWEE LEIDINGENSTRATEN
IN de beide richtingen Zeeland en Antwerpen wordt
een zodanig aanbod van leidingen verwacht, dat
het ontwerpen van twee leidingenstraten gerecht
vaardigd is. Wel zijn de ministers van oordeel, dat het
aanbod voor de oostelijke tak wellicht minder zal zijn
dan voor de westelijke tak.
Om deze redenen zal de oostelijke tak met gerin
gere prioriteit worden behandeld en gefaseerd wor
den uitgevoerd. Van de geplande 100 m zal voors
hands 50 m worden aangelegd en ingericht. Het lei
dingenaanbod voor het westelijke tracé, Noordhoek-
Zeeland, is daarentegen zodanig dat de aanleg en in
richting van die tak terstond volgens de aanvankelij
ke plannen ter hand zal dienen te worden genomen.
Het alternatieve tracé in Zuid-Holland is reeds tij
dens het vooroverleg in een vroegtijdig stadium op
provinciaal niveau onderzocht en verworpen. Ter
aanvulling van de in de memorie van toelichting ge
noemde bezwaren, worden in de M.v.A. nog een groot
aantal aanvullende bezwaarlijke punten vermeld. Het
leidingaanbod rechtvaardigt, aldus de memorie, twee
tracé's door Noord-Brabant
(Zie verder pag. 18)