De graanoogst
staat voor de deur
door H. C. M. BOGERS,
Consulentschap voor de Rundveehouderij
en Akkerbouw
Het lijkt wellicht een merkwaardige zaak als U
op deze plaats in deze tijd van het jaar weer een
artikel aantreft óver de graanoogst. Het komt U
waarschijnlijk voor alsof het zo hoort en is de con
clusie snel getrokken: geen tijd aan verspillen en
verder gaan, want de graanoogst staat voor de
deur en het werk moet klaar. Moeilijkheden die zich
hierbij voor kunnen, doen,liggen buiten mijn in
vloed. De machines en werktuigen zijn klaar en het
bedrijf dat het produkt ontvangt, heeft ook de no
dige maatregelen getroffen.
wel zeer algemeen gesteld, ziet men dat reeds heel
wat faktoren bekend zijn. Zaak is nu deze te ordenen.
Om de maaidorser zonder oponthoud te laten wer
ken, moet men weten hoeveel graan er kan worden
afgevoerd, m.a.w. hoeveel wagens er nodig zijn. Men
moet dan ook weten na hoeveel tijd een wagen -op
het perceel terug is. Deze tijd is de laadtijd (t/la)
de transporttijd (t/t) de lostijd (t/lo).
De laadtijd op een stilstaande wagen uit een tank
van 1500 kg wordt gesteld op 2 minuten per tank.
De transporttijd op en neer 10 km. met een snelheid
van 10 km per uur is 60 minuten en vóór de lostijd
is aangenomen 10 minuten.
De totale wagencyclus wordt dan t/la t/t
t/lo 4 60 10 74 minuten. De tijd, nodig
voor het vullen van één wagen is afhankelijk van het
aantal' tanks van een maaidorser, nodig om één wa
gen te vullen (n). Dit is in ons geval 2. Tevens van
de tijd voor het vullen van de tank (t/v). Deze vultijd
is de maaidorstijd per 1500 kg en wordt als volgt
inhoud tank 1500
berekend X 60 minuten X 60
cap. per uur 3600
minuten 25 minuten. Als derde faktor komt hierbij
de lostijd van de tank (t/lov), waarvoor we 2 minu
ten hebben aangenomen.
De vultijd van een wagen is nu n(t/v t/lov)
2(25 2) min. 54 minuten. Het aantal wagens
74
dat nodig is wordt dan =1,4 wagen.
54
Deze min of meer uitvoerige omschrijving kan men
kort samengevat weergeven met de formule van
Tischler.
t/la t/t t/lo 4 60+10
w 1,4 wagen
n (t/v t/lov)
2 (25 2)
•We-zien nu dat er voor-de transport-organisatie éép
wagen met trekker nodig is, met dien verstande, dat
op het veld nog een wagen nodig is, omdat na 25
minuten de tank van de maaidorser reeds vol is en
de trekker-chauffeur nog niet terug. De besparing in
dit geval is één man met één trekker. Hierbij kan nog
worden opgemerkt dat, om tot grotere transporteen
heden te komen, een grotere, dure wagen niet direkt
noodzakelijk is, maar dat men ook twee wagens aan
'elkaar kan koppelen. Ook is in ons voorbeeld alleen
het transport berekend, terwijl werd verondersteld
dat de oogst en de opslag bekend waren. Men kan
echter ook de oogst en het transport als bekend ver
onderstellen en de opslag uitrekenen. Hierbij dient
men rekening te houden als men de opslag en be
waring van het graan zelf of in combinatie met an
dere bedrijven wil gaan verzorgen.
DE ORGANISATIE
Hoewel het mogelijk en ook nuttig is de organisa
tie op dezelfde wijze te benaderen als de afstemming,
is het niet doenlijk hierover in dit artikel een bereke
ning op te zetten. De oorzaak is gelegen in het zeer
grote aantal variaties, dat zich hierbij voordoet. Men
dient nu namelijk rekening te houden met hele bedrijf,
vooral de werkzaamheden die elkaar overlappen,
zoals maaidorsen, stro persen en stro afvoer. Ook
wordt het aantal wagens en trekkers niet alleen
bepaald door de graanoogst, maar mede door de
oogst en de afvoer van hakvruchten als aardappelen
en suikerbieten. Om enigermate een indruk te krijgen
van het begrip organisatie bij de graanoogst, kunnen
we dit het beste doen aan de hand van een voorbeeld.
We nemen nu weer aan dat elke 81 minuten een
wagen wordt gevuld van 4,5 ton. Begint het maai
dorsen om 9.30 uur, dan zijn om 18.00 uur 6 wagens
Een goede arbeidsorganisatie is zeer belangrijk.
Ik wil het daarom met U hebben over enkele zaken,
die niet zo vaak aan de orde komen en die bovendien
een veel verder bereik hebben dan alleen de graan
oogst, n.l. over de afstemming en de organisatie.
De afstemming duidt op het evenwicht dat er moet
bestaan tussen de hulpmiddelen en het aantal per
sonen dat aan een bepaald proces deelneemt. Denk
hierbij b.v. bij de graanoogst met een maaidorser aan
het aantal wagens dat men nodig heeft i.v.m. de af
voer. Faktoren hierbij van invloed zijnd zijn de inhoud
van de wagens, de afstanden, de mogelijkheid om
twee wagens te koppelen, de wachttijd bij de los
plaats. Zou de transport-capaciteit kleiner zijn dan
de capaciteit van de maaidorser, dan betekent dit dat
er minder wordt geoogst dan mogelijk is. Dit is zeer
nadelig als de maaidorser de beschikbare werkuren
reeds hard nodig heeft. Ook bij andere gewassen
speelt in wezen dezelfde problematiek, evenals in de
veehouderij b.v. bij het inkuilen van gras.
De organisatie wijkt af van de afstemming doordat
hier geen sprake is van een bepaald proces, maar
meer van een geheel bedrijf. Werkzaamheden van
verschillende aard moeten hier bij elkaar worden
aangepast. Voorbeelden hiervan zijn de oogst van
granen en hakvruchten en de grondbewerking direkt
na de oogst.
Deze werkzaamheden kunnen elkaar overlappen en
personen en trekkers kunnen nu eenmaal niet op
twee plaatsen tegelijk zijn. Vooral bij de organisatie
binnen een bedrijf is het gevaar groot dat men sub
jectief te werk gaat. Zo komt het voor dat na een
ingrijpende verandering van de bedrijfsopzet de overi
gens goede ervaringen vanuit de oude situatie wor
den overgebracht op de nieuwe situatie, waarin de
produktie- en hulpmiddelen in een andere verhouding
tot elkaar staan.
DE AFSTEMMINGSBEREKENING
De vraag, die men zichzelf bij het werk in de prak
tijk stelt, is uiteraard die van hoe moet dat dan. Deze
vraag is niet zo verwonderlijk, als men bedenkt dat
de afstemming tussen personen en hulpmiddelen niet
afhankelijk is van één gewas, -maar ook moet passen
voor andere gewassen en uiteindelijk voor het ge
hele bedrijf. Mensen en materieel zijn immers duur
en moeten worden beschouwd als vaste kosten. Men
heeft dus te maken met een zeer groot aantal fak
toren. Bij de hierna volgende berekeningen gaat het
dan ook vooral om het denkpatroon als verantwoorde
basis bij het nemen van beslissingen. Keren we nu
terug naar de oogst van graan, dan zijn de groot
heden, die op elkaar moeten worden afgestemd, de
oogst, het transport en de opslag.
Voor de oogst gaan we uit van een maaidorser en
tank met een capaciteit van 1,2 uur per ha en een
opbrengst van 4500 kg graan per ha. Bij het transport
wordt gebruik gemaakt van vierwielige wagens met
een inhoud van 3 ton. De gemiddelde rijsnelheid van
de trekkers is 10 km per uur. De afstand naar de
losplaats 5 km.
Als losplaats wordt aangenomen die van een
coöperatie of handelaar, wiaar zonder wachttijden
per wagen niet meer dan 10 minuten nodig is. Hoe-
De betekenis van deze uitkomst is nu dat men, om
de afvoer bij de gekozen uitgangspunten vlot te laten
verlopen, 2 wagens en 2 trekkers nodig heeft met 2
trekker-chauffeurs.
Hoewel hier geen rekening is gehouden met op
onthoud en storingen bij. het transport, zal men in
dit geval toch spoedig tot de conclusie komen dat
hier zeer grote wachttijden op het veld ontstaan voor
de twee trekker-chauffeurs met hun materiaal. De
vraag is nu of de afstemming van mensen en hulp
middelen beter kan worden geregeld. Men kan sneller
gaan rijden of vlugger lossen, maar komt dan al spoe
dig tot de conclusie dat dit weinig helpt. Een alge
mene regel voor het transport is dat bij grotere af
standen grotere vrachten nodig zijn. Aangezien hier
de afstand 5 km is, zou men waarschijnlijk met voor
deel grotere wagens kunnen gebruiken. Laten we
aannemen met een inhoud van 4500 kg graan. De
laadtijd vanuit de tank wordt nu 3 X 2 min. 6 min.
De transporttijd veronderstellen we gelijk, is 60 min.,
evenals de lostijd. Het aantal vullingen vanuit de tank
wordt nu echter 3. Ingevuld in de formule van Tisch-
6 60+10
Ier wordt dit: w 0,9 wagen.
3 (25 2)
van 4,5 ton vol. Dit is 6 ha. Met graan moet echter
ook worden afgevoerd. Als er nu 4 wagens beschik
baar zijn, dan hoeft de tweede man tijdens het maai
dorsen van 6 volle wagens slechts één keer de afvoer
te verzorgen, wat naar we hebben aangenomen, on
geveer één uur in beslag neemt met gekoppeld trans
port. Deze tweede man moet ook de maaidorser
chauffeur vervangen tijdens de schafttijd van bijv.
een half uur. Tijdens het maaidorsen heeft deze man
nog 7 uren voor ander werk. Hierbij wordt aangeno
men dat de andere dag vóór 9.30 uur de vier volle
wagens worden afgevoerd, terwijl de maaidors-chauf-
feur in die tijd kan zorgen voor het onderhoud van
de maaidorser. Gaat men uit van 12 maaidorsbare
dagen, dan kan op deze wijze 72 ha graan worden
geoogst, met als grote organisatiewinst, dat een
tweemansorganisatie gedeeltelijk onafhankelijk is ge
maakt, dus een eenmanssysteem is geworden, dank
zij de beschikbare wageninhoud.
Hoewel dit artikel wat theoretisch aandoet, zij er
op gewezen, dat hier ook een rekenvoorbeeld is ge
geven. Een voorbeeld echter dat meer toepassing in
de praktijk verdient op velerlei gebied.
Uw bedrijfsvoorlichter zal U hierbij graag behulp
zaam zijn en daarmee in vele gevallen kosten en
narigheid besparen.
7
