„UIT DE
GOEIE OUWE TIJD"?
- 50 jaar
op de Nassau-hoeve
- veel ten goedeveranderd
Normen verrekenen werkzaamheden op
Land- en Tuinbouwbedrijven 1970
9
iiALVERWEGE Zevenbergen en Moerdijk ligt
n de Nassau-hoeve. Onder aan de Koekoekse-
dijk liggen de gebouwen lommerrijk in het land
schap. De Nassaupolder ligt onder een wijde lucht,
die na een donker voorjaar de zon vrije doorgang
heeft verleend. Zo zal de polder eeuwen hebben
gelegen. Goede en slechte jaren brengend voor
degenen, die er hun boterham hebben verdiend.
In wezen is er door de jaren heen weinig veran
derd.
De Nassau-hoeve is er nog steeds. Maar zal dat
nog lang duren? inmiddels flankeert rijksweg 17
sinds een aantal jaren het bedrijf en is de agra
rische toekomst aan de andere kant van de weg
al zeer kort geworden. De 2000 ha industrieterrein
onder Moerdijk moeten hier worden gerealiseerd
en binnen een aantal jaren zal de Nassau-hoeve
onder de rook van de nieuwe industrie liggen. Op
de huidige grens van heden en verleden lijkt de
toekomst een industrieel perspectief te hebben
waar de landbouw een bijkomende rol zal gaan
spelen. Maar wie weet voor hoelang de Nassau
de lijn vanuit het verleden nog kan doortrekken
naar een voorspoedige toekomst.
50 EN 44 JAAR LANG
AP de Nassau viel begin mei een bijzondere ge-
v beurtenis te herdenken. De heer S. Vermeulen
herdacht toen het feit, dat hij 50 jaar onafgebroken
vanaf zijn 12e jaar op dit bedrijf werkzaam is ge
weest. De andere werknemer, de heer Ripmeester,
was 44 jaar in dienst. Maar dat kwam wat minder
uit de verf: het aantal jaren was minder afgerond!
We hebben van hen een aantal herinneringen ge
noteerd. Het bedrijf was oorspronkelijk 50 ha. Rijks
weg 17 nam 5 ha zodat dit Domein-bedrijf nu nog
45 ha groot is. Sinds 1953 is het bij de huidige pach
ter P. Groenewege in gebruik. Daarvoor zwaaide de
fam. Nelemans er de scepter. De totale oppervlakte
is thans als bouwland in gebruik, maar in het ver
leden was er toch ook nogal wat grasland. In de
twintiger jaren werd er nog gemolken en later was
het de vetweiderij. Een groot deel van het grasland
werd t.b.v. de koolzaadteelt in de oorlog gescheurd
en het laatste grasland ging in 1959 ondersteboven.
De paardenfokkerij was op de Nassauhoeve een
bedrijfstak, die speciale belangstelling genoot. Maar
ook de periode van de paarden is achter de rug.
In de schuur staan andere p.k.'s die de mogelijkheid
hebben geboden om met een minimum aan arbeid
een maximum prestatie te leveren. In de laatste 50
jaar heeft de landbouw nogal wat variaties getoond.
DE TWINTIGER JAREN
E familie Vermeulen heeft generaties gediend
op de Nassau-hoeve. De jubilaris zelf heeft er
50 jaar op zitten en zijn vader werkte er 40 jaar. En
zij waren niet de enigen. Als 12-jarige begon Seger
Vermeulen op dit bedrijf toen er nog 12 andere
vaste personeelsleden waren. Vader en zoon werk
ten dus op dit bedrijf. Dat was niet ongebruikelijk,
want het ging de boer niet alleen om één werk
nemer; het gezin in zijn geheel was interessant. Dat
gezin deed n.l. veel aangenomen werk in de bieten-
verpleging en in de oogst werkzaamheden van ver
schillende gewassen. Daarnaast stonden de vrou
welijke gezinsleden de boerin vaak bij in de huis
houding. Zo waren in de graanoogst 4 krooien aan
het werk en een krooi werd gevormd door een ge
zin. Het vrouwenwerk bestond uit binden van de
schoven en het maaien van een pad met de sikkel
tussen de stukken graan die door elke krooi moest
worden geoogst. De mannen stonden 4 a 5 weken
aan de zicht. De bieten verpleging was ook aange
nomen werk en er moest heel wat gebeuren: 2 x
schrepelen, hakken, wieden op de bos dunnen en 2
keer wieden. Deze vorm van werkgelegenheid was
voor de betreffende gezinnen bijzonder belangrijk,
want alternatieve mogelijkheden om wat te verdie
nen waren er niet veel.
Toen de mechanisatie dan toch de eerste schreden
ging zetten in de graanoogst werd de vooruitgang
wel eens gesaboteerd door ijzeren pinnen in de
grond te steken, waarop de graanmaaier dan kapot
liep. Hier en daar bood een opkomende industrie
kansen om buiten de landbouw de boterham te
verdienen. De „Kunstzij" in Breda bood gezinnen
met minstens drie dochters, die in de fabriek wil
den gaan werken, ook werk aan voor de vader.
Voor velen was dit kennelijk aantrekkelijk genoeg
om er gebruik van te maken. Hoewel het een tijd
was van grote onzekerheid, was er ook de prettige
keerzijde van veel leven en bedrijvigheid.
DE DERTIGER JAREN
Zowel voor de boer als voor zijn medewerkers
waren dit slechte jaren. Slechte productenprijzen
maakten loonsverlagingen noodzakelijk. Het was
duidelijk dat een en ander wel met spanningen ge
paard ging. De arbeiders wisten onderling precies
wat ze verdienden en over de gang van zaken werd
veel gepraat. Een loonsverlaging had veel gerede
kavel met de boer tot gevolg. Veel werd er ook ge
knibbeld op lonen en betaling van producten in
natura. Een en ander kwam de verstandhouding
tussen werkgever en werknemers niet ten goede.
De werknemer voelde zich in zijn positie bijzonder
kwetsbaar; hij was blij dat hij werk had en bracht
weinig in tegen voor hem minder gunstige voor
waarden. Hij maakte lange werktijden. De rijknecht
begon 's morgens om 4 uur om de paarden te ver
zorgen en klaver te maaien. Om 6 uur 's avonds
was zijn dagtaak ten einde. De gewone knechts be
gonnen 's morgens een uur later. Per dag werd 2
uur schaft gehouden. Op zaterdag werd er tot 5 uur
in de middag gewerkt. De verdiensten van een rij
knecht waren 12,per week in de winter en 14
per week in de zomer, 's Avonds werd er van de
rijknecht verwacht, dat hij de paarden nog ging
voeren en ging kijken of alles goed was in de stal.
Was alles goed dan moest hij op het raam van de
woonkamer kloppen en melden „alles is goed in de
stal". Men was het er roerend over eens, dat er veel
armoede is geleden in de dertiger jaren.
DE OORLOG EN DE WATERSNOOD
Deze zijn niet ongemerkt aan de Nassauhoeve en
zijn mensen voorbijgegaan. Weliswaar is Zevenber
gen deels verwoest, maar de Nassauhoeve.had wei
nig schade. Bij de heef Vermeulen thuis was de
schade wel weer aanzienlijk. Toch gaf de oorlog zijn
eigen specifieke herinneringen. Bij de familiebezoe-
Uit de tijd van de
vetweiderij
soneelsleden is teruggelopen tot de heren Vermeu
len en Ripmeester. De mechanisatie heeft tot gevolg
gehad, dat er weinig lichamelijke arbeid meer be
hoeft te worden verzet. Als het werk weer op de
oude manier zou moeten gebeuren, zou het niet
klaar komen. De jeugd van nu zou de prestaties
niet meer op kunnen brengen: '1100 a 1200 zakken
graan op de wagen dragen! Daarbij was de vader
van de jonge arbeider erger dan een baas.
De arbeidsprestatie moest verhoogd worden.
Lange dagen waren er toen, maar als de lichten
De 50 jaar zijn vol!
1.: de heer Groenewege
r.: de heer Vermeulen
ken was het station Lage Zwaluwe begin- en eind
punt. Daar moesten de families worden gehaald en
gebracht in het rijtuig. De geallieerde vliegtuigen
beschoten het station regelmatig en spannende mo
menten waren het gevolg. Ook moest de familie
's zondags naar de kerk worden gereden. De Duit
sers hebben onder de paardenstapel danig huis ge
houden. De tuigen en alles wat er bij hoorde werd
geroofd. Verder waren er uiteraard ervaringen met
brutale Duitsers, onderduikers en Ortskommandan-
ten. De watersnood bracht meer materiële schade
en de heer Vermeulen is maanden ziek geweest van
de pogingen om vee bij buren te redden. Veel kon
in veiligheid worden gebracht, maar veel dankbaar
heid kon niet worden geoogst. Bovendien leverde
de weken evacuatie nog een loonsverlaging op.
EN NU
Gelukkig zijn de sociale verhoudingen door de
jaren heen aanmerkelijk verbeterd. Het aantal per
van „de coöperatief" aangingen was het einde van
de werkdag in zicht. Ook de verschillen in werk
zaamheden zijn opvallend. De vorm van de kunst
mest (super, kalizout) scheelt nogal wat van de
moderne mengmest. Strooien met de hand, de wa
gen op de dam en de zakken van 100 kg moesten
over het land worden gedragen.
Er is veel ten goede veranderd. In een avondje
praten is het prettig^om eens terug te blikken in het
verleden maar de huidige werkelijkheid is ondanks
alles aantrekkelijker. De tijd zal leren wat de toe
komst voor ons in petto heeft. In één generatie, ook
al is dat een lange, is er veel veranderd en de ver
anderingen volgen elkaar in een steeds sneller
tempo op.
In dit avondje praten hebben we ongeveer 50
jaren terug kunnen blikken. Misschien zijn de ko
mende 10 jaren van wezenlijker invloed dan de
afgelopen 50 jaren. Maar op de Nassauhoeve liggen
ze daar nog niet van wakker.
R. H.
In vervolg op de resp. in 1966 en 1968 verschenen
le en 2e druk heeft de Aid. Onderzoekcentrum
Raad voor Bedrijfsontw. in de Landbouw in de
IJsselmeerpolders voor 1970 de 3e druk laten ver
schijnen van de „Normen voor het verrekenen van
werkzaamheden op de land- en tuinbouwbedrij
ven". Daar in toenemende mate uitwisseling van
machines tussen bedrijven plaatsvindt en zich sinds
19)38 verschillende prijs- en kostenveranderingen
hebben voorgedaan is het nuttig dat de tarieven,
die in rekening kunnen worden gebracht, daaraan
zijn aangepast.
Alhoewel deze tarieven niet meer maar ook niet
minder zijn dan richtlijnen geven ze een goede
richtlijn, door een ieder naar eigen inzicht toe te
passen. In deze 3e druk zijn ook de tarieven bij uit
wisseling van machines op de bollen- en fruitteelt-
bedrijven opgenomen. Door belangstellenden aan
te vragen bij de Aid. Onderzoekcentrum van de
Raad Bedrijfsontwikkeling IJsselmeerpolders te
Emmeloord.
