De Akker- en Weidebouw in Hontenisse
en Vogelwaarde
ZATERDAG 18 JUNI 1955.
4Ö1
De Kring Hulst van de Z.L.M. houdt haar ten
toonstelling in Kloosterzande.
U zult daar naar toe trekken om de paarden, het
rundvee, de landbouwwerktuigen enz. te bezichti
gen. Maar u zult ook op uw weg daarheen en tij
dens de rijtoer uw blik werpen over de streek.
Wilt u deze streek begrijpen en kunnen beoordelen,
dan zult u er iets meer van moeten weten. Van
daar deze beknopte landbouwkundige beschrijving
van de gemeenten Hontenisse en Vogelwaarde, die
zich uitstrekken van Hulst tot Perkpolder, van
Boschkapelle tot Lamswaarde.
Hierbij is gebruik gemaakt van verschillende ge
gevens, ons ter beschikking gesteld door het Cen
traal Bureau voor de Statistiek.
Zeeuwsch-Vlaanderen staat in den lande bekend
als een gebied met overwegend grote akkerbouw
bedrijven. Niets is minder waar, alhoewel toege
geven moet worden, dat de prachtige grote bedrij
ven sterk in het landschap opvallen.
1. BEDRIJFSGROOTTE
Bezien we slechts de cijfers voor Hontenisse,
Vogelwaarde en in vergelijking daarmede de aan
grenzende gemeente Zaamslag, dan blijkt het bo
vengestelde duidelijk.
Hontenisse Vogelwaarde Zaamslag
Aantal bedrijven
groter dan 5 ha. 179 184 124
Verdeeld in pet.:
5— 10 ha 37.0 25.0 18.0
10— 15 ha 17.0 17.0 13.0
15— 20 ha 7.0 16.5 9.0
2030 ha 14.5 17.5 22.0
30— 50 ha 23.5 19.0 30.0
50—100 ha 1.0 4.0 7.0
groter dan 100 ha 0.0 1.0 1.0
Een groot aantal bedrijven beneden 5 ha zijn hier
niet vermeld, daar deze niet precies bekend zijn.
Duidelijk blijkt echter, dat de bedrijven kleiner
dan 20 ha in aantal overheersen. Speciaal in Hon
tenisse is dit het geval.
Uit gegevens, die ons ter beschikking staan,, leren
we, dat de gezamenlijke bedrijven, die kleiner zijn
dan 20 ha, ruim 35 procent van de cultuurgrond:
in gebruik hebben.
Naar aantal zijn de kleinere bedrijven in de
meerderheid, terwijl zij een aanzienlijk deel van de
cultuurgrond in beslag nemen. Dit houdt in, dat
deze groep zeer veel aandacht verdient bij het
landbouworganisatievverk, eventuele ruilverkave
lingen en andere landbouwkundige belangen.
2. PACHT EN EIGENDOM
Het aantal bedrijven, dat eigendom van de ge
bruikers is, is niet groot. Ook daarover enkele
cijfers:
Hontenisse Vogelwaarde Zaamslag
Pachtland 77 73 67
Eigendom 23 27 33
Buitenlands
eigendom 15
15 15
Men zou kunnen denken, dat bijv. de kleinere
bedrijven meer in eigendom en de grotere bedrijven
meer pachtbedrijven zouden zijn. Dit is echter niet
het geval. Bij kleine, middelgrote en grote bedrij
ven komt in verhouding evenveel pacht en eigen
dom voor.
Wel is het zo, dat verschillende grondgebruikers
eigenaren ook nog land gepacht hebben.
Interessant is de positie van het Kroondomein.
In Hontenisse behoort 40 van de cultuurgrond
aan het Kroondomein, die in pacht is uitgegeven.
In Vogelwaarde behoort slechts 8 van de cultuur
grond aan het Kroondomein.
Het buitenlands eigendom, dat in enkele Zeeuwsch-
Vlaamse gemeenten bijna 50 bedraagt, is in Hon
tenisse en Vogelwaarde ongeveer 15 Dit buiten
lands grondbezit is een apart vraagstuk, waarop
hier niet nader kan worden ingegaan.
3. VERKAVELING
Dit voornamelijk oude landge
bied, met een zeer belangwekkende
historie en landschappelijke ont-
wikkeling, heeft ten dele een slech
te verkavelingstoestand.
Speciaal ten Oosten van het dorp
Hengstdijk in de Grote Hengstdijk
polder is de verkaveling zeer slecht.
Van 'n goed grondgebruik is bij ver
verwijderde, kleine en onregelmatig
gevormde percelen geen sprake.
Hier en ook in delen van andere
polders is dringend verbetering no
dig, willen deze gebieden bij de mo
derne, snelle ontwikkeling van de
landbouw niet achterblijven.
Landbouwbedrijven in moderne,
grote stijl met trekkers en machi
nes, eisen goed ontwaterde gronden,
gelegen aan prima wegen met grote,
rechtlijnige kavels.
Wanneer we zien, dat hier gemiddeld 6 van de
kadastrale bedrijfsoppervlakte bestaat uit erf, on
land en sloten, dan is dit een bewijs van een weinig
ideale toestand.
4. DE GRONDGEBRUIKERS
Natuurlijk zijn de grondgebruikers landbouwers.
Op vele bedrijven is de bedrijfsleider een landbou
wer van rijpere leeftijd, terwijl naast hem enkele,
I tot zelfs vier of vijf volwassen zoons, op het bedrijf
aanwezig zijn.
Deze laatsten hadden eigenlijk al landbouwer
moeten zijn, maar grond- en ook geldgebrek ver
hinderen dit.
Hiervoor moet een oplossing gevonden worden:
emigratie, andere beroepskeuze, enz. Anders wordt
een deel van onze boerenzoons niets meer dan land
arbeider inplaats van bedrijfsleider op het land
bouwbedrijf
Een en ander wordt duidelijker door de volgende
tabel.
Aantal landbouwers in de gemeenten Hontenisse
en Vogelwaarde in procenten per leeftijdsgroep:
Bedrijfsgrootte Jonger dan 3040 4050
30 jaar jaar jaar
3—10 ha 3 15 21
10—20 ha 1 10 19
20—30 ha 0 21 21
30—50 ha 0 10 23
groter dan 50 ha 0 11 11
5060 Ouder- dan Totaal
jaar 60 jaar
3—10 ha 36 25 100
10—20 ha 41 29 100
20—30 ha 21 37 100
30—50 ha 23 44 100
groter dan 50 ha 56 22 100
Hieruit blijkt, dat in het algemeen op kleinere
bedrijven de spreiding in leeftijd groter is dan op
de grotere. Dit moet waarschijnlijk verklaard
worden uit het feit, dat het aantal kleinere bedrij
ven toeneemt door bedrijfssplitsingen.
5. BEDRIJFSPLAN
Om een overzicht te krijgen van het bedrijfs
plan dienen we eerst de bouw- en graslandverhou
ding te bezien. We vergelijken weer de reeds eerder
genoemde drie gemeenten:
Hontenisse Vogelwaarde Zaamslag
Cultuurgrond in ha 3650 4098 3292
Bouwland in 75 80 84
Grasland in 25 20 16
Hontenisse met veel kleinere bedrijven heeft het
meeste grasland. Wij zien voor de kleinere be
drijven het grasland met een daarbij passende
rundveehouderij inderdaad als een belangrijk fun
dament voor de bedrijfsvoering.
Helaas is hier een goede graslandexploitatie dik
wijls niet mogelijk vanwege de minder goede ont
wikkeling en verkaveling, zodat er niet van ge
maakt kan worden wat er van gemaakt zou kunnen
worden.
6. BOUWPLAN
Om een inzicht te krijgen in het bouwplan geven
we een tabel betreffende het jaar 1954, met de
oppervlakte der verschillende teelten, uitgedrukt in
procenten.
Hontenisse Vogelwaarde Zaamslag
Tarwe 17 20.5 18.5
Rogge -"0.5 0
Gerst 14 16.0 _14
Haver 4 3.5 2
Maïs 1.5 1.0 1
Granen 38.5 41.5 35.5
Erwten 10 10.5 13.5
Stambonep 5.5 5.5 5.5
Peulvruchten 15.5 16.0 19
Vlas
Koolzaad
Maanzaad
Karwij
Handelsgewassen
Aardappelen
Hontenisse Vogelwaarde Zaamslag
Voederbieten
Hakvruchten 30.5
Lucerne
Klaver
12.5
0
0
0
9.0
0.5
0
0.5
14
0.5
1
0.5
12.5
10.0
16.0
9.5
8.0
8
17
""C5
16.5
3
30.5
29.5
27.5
O O
M »-H
2.0
1.0
1.5
0.5
Groenvoeder-
gewassen 3.0 3.0 2.0
De graanteelt bedraagt in alle 3 gemeenten rond
40 Wel valt ons in verschillende jaren op, dat
in Hontenisse wat zomertarwe wordt verbouwd.
Wellicht een kwestie van nattere, minder geschikte
wintertarwegronden.
De haverteelt is het grootst in Hontenisse, hetgeen
mede verklaard kan worden door het aantal paar
den dat in deze gemeente op de bedrijven wordt
gebruikt.
De pculvruchtenteelt is vrij groot, met in Zaam
slag in 1954 zelfs 13,5 erwten.
De verbouw van handelsgewassen, in het bijzon
der vlas, is van veel betekenis.
Een vierde deel van het vlasland wordt in som
mige jaren verhuurd als zaaiklaar land. Deze
handelswijze achten we in het algemeen onjuist.
Bijna 30 van de oppervlakte bouwland wordt
met hakvruchten beteeld, waarbij de suikerbieten
overheersen.
De niet onbelangrijke verbouw van voederbieten
in Hontenisse kan ten dele worden toegeschreven
aan de grotere paarden- en rundveestapel in deze
gemeente. Met wat minder voederbieten zou het
ons inziens ook wel kunnen.
Tenslotte de groenvoedergewassen, die naar de
oppervlakte bezien, van geringe betekenis zijn.
7. VEEHOUDERIJ EN TREKKRACHT
Ook hier weer een statistiek om mee te beginnen,
waarin vermeld het aantal dieren per diergroep in
de drie genoemde gemeenten in het jaar 1954.
Hontenisse Vogelwaarde Zaamslag
Jongvee 2513 2228 1012
Melkvee 567 516 335
Overig vee 224 128 54
3304
2872
1401
Paarden
boven 3
.laar
437
446
300
onder 3
jaar
163
189
135
Een moderne hofstede in het kleigebied.
600 635 435
Trekkers
(cijfers 1950) 56 59 70
Uit bovenstaande gegevens blijkt, dat het aantal
stuks rundvee vpj gering is en hoofdzakelijk uit
pinken en kalfvaarzen bestaat.
Overeenkomstig de kleine oppervlakte grasland
en voedergewassen is het aantal stuks vee in Zaam
slag wel zeer gering.
Op de kleinere bedrijven (Hontenisse) is het per
centage melkvee groter dan op de grotere bedrijven.
De melkveehouderij is arbeidsintensief en is een
regelmatige bron van inkomsten, hetgeen noodzake
lijk is voor de kleinere bedrijven. In feite zou op
deze bedrijven het melkvee een veel grotere plaats
moeten innemen. Dit is niet mogelijk zolang er
geen regelmatige en lonende melkafzet is.
Het aantal paarden en het aantal trekkers staan
tegenover elkaar. Men vergelijke Hontenisse en
Zaamslag. De aanfok van jonge paarden is op ver
schillende grotere bedrijven nog van belang.
8. SLOT
Wanneer we aldus deze drie gemeenten hebben
vergeleken, dan is naar voren gekomen, dat Vogel
waarde bijna in alle onderdelen een positie tussen
Hontenisse en Zaamslag inneemt. We willen zeker
niet beweren, dat Hontenisse in de eerste plaats en
ook Vogelwaarde het voorbeeld van Zaamslag:
„bijna uitsluitend gemechaniseerde akkerbouw met
wat rundveehouderij in de vorm van opfok van
jongvee" moet volgen. Maar zonodig moeten deze
gebieden kunnen volgen, wat nu in verschillende
polders niet mogelijk is.
Daarom dienen hier plannen te worden gemaakt
voor:
betere ontwatering;
betere verkaveling;
betere wegen;
meer electriciteit, waterleiding, enz. enz.
Kortom: er dient een welvaartsplan tot uitvoering
te komen, opdat deze landbouwkundig belangrijke
gemeenten tot de béste in Zeeuwsch-Vlaanderen
kunnen gaan behoren.
7 Juni 1955. Ir. P. R. BOUMAN.
