^eeututfe 3£erkbode
L. A. HARTMANOpen oog voor de geestelijke nood van de mens
HET WONDER van CALUMET
Wat komt hij doen
v
j
7 JULI 1966
21e JAARGANG No. 2
OFFICIEEL ORGAAN TEN DIENSTE VAN DE GEREFORMEERDE KERKEN IN ZEELAND
RedactieDs. W. H. Gispen, Terneuzen Ds. B. Wentsel, Brouwershaven Ds. G. van Wilgenburg, Middelburg.
Correspondentie-adres Littooij Olthoff, Spanjaardstraat 47, Middelburg.
Medewerkers J. A. van Bennekom, Middelburg Dr. A. J. Boom, Vlissingen Ds. J. Bosman, Vrouwenpolder
Ds. M. V. J. de Craene, St. Laurens Ds. H. Eikelboom, HeinkenszandDrs. A. Elshout, Koudekerke
jk worstel Ds. W. Kats, ApeldoornDs. A. G. Kornet, Vlissingen Dr. P. C. Kraan, Vlissingen
ea ontkom" Ds. G. S. Oegema, Arnemuiden Ds. D. Ringnalda, Middelburg Drs. J. Vlaardingerbroek, Ermelo.
Abonnementsprijs
4,per halfjaar
bij vooruitbetaling
Advertenties
15 cent per mm.
Bij abonnement lager
Losse nummers 15 cent
Drukkers-Uitgevers
Littooij Olthoff
Spanjaardstraat 47
Middelburg, tel. 24 38
Giro no. 4 22 80
j
Nog geen tien jaar geleden was er
ten zuiden van Chicago een woestijn.
Een huilende wildernis, waar riet en
biezen de boventoon voerden en het
enige lied, dat gehoord werd, het lied
was waarover een onzer dichters sprak:
,,0, ruisen van het ranke riet, o, wist
ik maar uw droevig lied".
Het land weliswaar was man-made,
d.w.z. door de mens zelf daar gebracht,
maar verder was aan de natuur over
gelaten het te bekleden. Moeder Natuur
had dat op eigen, boven aangegeven
wijze gedaan. Eindeloos ver strekte
zich deze savannah uit met hier en daar
een boomstronk, of waterplas, waar in
het stilstaand vocht slechts muggen zich
voortplantten en een waterspin of
.schrijvertje" de naam schreef van zijn
Schepper.
Ook was er aan de grens van het
land het af- en aankabbelen van de
golfjes van het meer van Calumet.
Dit alles was zo, nog geen tien jaar
geleden.
Toen begon de nijvere mensenhand
zijn sporen achter te laten. Vrachten
bouw-vruchtbaar zand werden aange
voerd, buldozers trokken diepe voren in
de grond waarin later als kiemend zaad
de fundamenten van mijlen-lange lood
sen werden neergelaten.
Niet lang daarna verrezen ook de
kademuren. Ook kranen kwamen er
meer en meer kon men de contouren
van de komende haven onderkennen.
Calumet-haven, Port of Chicago had
zijn aanzijn gekregen.
Schepen begonnen af- en aan te va
ren landsvlaggen spraken hun kleur
rijke vlaggentaal en zware vrachten aan
lading werden uit- en ingevoerd. Enke
le grote graanelevantoren voltooiden
het bedrijvig tafereel van een wereld
haven, waar zwaar geladen ,,dry cargo
tankers" langzaam voeren als roofdie
ren, die, zat gegeten, zich haast niet
meer kunnen voortbewegen.
Het was al business wat de klok hier
sloeg. Loodsen, kaden, rails met slier
ten spoorwagons, kantoren en liftmoto-
ren zeiden alle hetzelfde we werken
hier, verdienen, vervoeren en worden
bewogen, maar we wérken. En als dan
de klok van vijven sloeg en in lange
rijen auto's de mens naar zijn huis ging,
dan werd het stil rond de loodsen. De
kaden lagen dan verlaten, geen mens
werd er meer gezien. In het donker en
ver weg naar west en zuid blikkerden
alleen nog maar de lichten van de stad
en de suburbs, minstens vijf km hier
vandaan.
Slecht de zeemeeuw had hier nu nog
zijn terrein ende zeeman, die met
zijn schip aan wal gemeerd, het nakij
ken had gehad toen ieder na een werk
dag zich naar eigen huis en haard
repte.
Wat wisten de bewoners van Chica
go en de nabij gelegen stadswijken toen
af van de haven Uit de courant had
den ze vernomen hoe er gleuven gegra
ven werden en er een haven in aan
maak was, en ook, dat met de opening
van de Seaway een groot aantal bui
tenlandse schepen verwacht konden
worden. Wat zegt dit de man van de
vaste wal echter laat staan, dat hij zich
enige voorstelling maakt van de beman
ning die op schepen hun verblijf heb
ben. Wie denkt er, als hij voor een brug
moet wachten, aan de bewoners van dat
binnenschip, dat voorbijglijdt Of aan
de problemen van het schippersgezin,
waarvan hij nu en dan een glimp te
zien krijgt Zo was het Roseland, in
Englewood en hoe de verdere onder
steden" ook mogen heten.
Ook de kerk had geen idee van enig
vreemde zeevarende. Dat er aan boord
van die komende schepen ook voor
haar een taak lag, telkens als er een
schip van elders" kwam meren, was
iets wel heel ver buiten haar horizon.
Zo was het. Nog geen tien jaar ge
leden.
„En tóch gekomen Waarom
„Wel, ik ben eens een kijkje gaan nemen in Zeeland.
En toen fascineerde me die veranderende samenleving,
zoals we dat hier zo graag plegen te zeggen, zó enorm,
dat ik na overleg met mijn gezin heb besloten het toch
maar te doen
„Spijt van gehad
„Nee, ik heb er bepaald geen spijt van gehad Integen
deel. Ik heb hier een bijzonder boeiend arbeidsterrein
gevonden. Ik had me er op ingesteld, dat het de nodige
jaren zou kosten om dit werk bij de kerken ingang te
doen vinden. Als er iets is dat me geweldig is meege
vallen, dan is het de manier waarop men in Zeeland
open stond voor adviezen en waarop het werk zich
hier heeft kunnen ontwikkelen. Daar ben ik erg dank
baar en blij om."
„Was er hier in Zeeland al iets, waarop u kon voort
bouwen Of moest u wat gaan pionieren
,,Voor een belangrijk deel moest ik gaan pionieren.
Er was al wel wat ten aanzien van het algemeen maat
schappelijk werk en de gezinsverzorging. Maar dat is
tenslotte maar een betrekkelijk onderdeel. En ook dat
was nog lang niet voldoende ontwikkeldDat is het
trouwens nóg nietOnze stichting bestond al wel
een paar jaar, maar er was nog geen functionaris voor
de dagelijkse leiding. Men kon dus niet zoveel doen.
Had praktisch ook nog niets gedaan. Het hele werk
moest eigenlijk helemaal worden opgezet.
„Ik heb wel gehoord, dat in het begin mensen zich af
vroegen „Wat moet die man hier komen doen Dat
kan ik me ook best voorstellen. Want, weet u, maat
schappelijk werk en alles wat er omheen ligt, dat is
dikwijls zo verschrikkelijk vaag. Het is zo weinig spec
taculair, je timmert niet aan de weg, je kunt het dikwijls
zo weinig duidelijk maken. Als je zegt„Ik benoem
een hoofd van een school", dan weet iedereen wat de
man moet doen er is een school, er zijn kinderen
en die moeten onderwezen en opgevoed worden. Maar
als je zegtik benoem een directeur van maatschappe
lijk werk, dan vraag je je af hoe en waar moet-ie
werken
„Kon u direct met concreet werk aan de slag gaan
„Nounee. Ik heb me eerst eens georiënteerd.
Wat rondgekeken en rondgezworven door de provincie.
Om de sfeer in te ademen en de mensen te ontmoeten.
Waar ik verschrikkelijk veel moeite mee had, dat was
dat ik opeens moest gaan denken in heel andere ver
houdingen. Om een voorbeeld te geven In Den Haag
was ik voorzitter van de commissie voor de gerepa-
trieerden daar waren er 40.000. Toen ik hier in Zee
land vroeg naar de gerepatrieerden, zei men .,Die heb
ben we hier ook". Maar ze zaten verspreid en hun aantal
stond in geen verhouding tot de duizenden gerepatrieer
den in Den Haag. Iets anders. Als ik vroeg ,.Hoe is
het hier met de a-socialiteitsbestrijding, dus met mensen
die bijzondere zorg nodig hebben dan kreeg ik als
antwoord ,,Ja, die hébben we eigenlijk hier niet
D'r zijn hier en daar wel wat gezinnen waar het niet zo
best mee is, maarTerwijl dat in de grote stad dik
wijls problemen zijn die betrekking hebben op hónder
den gezinnen."
„Als men zei„Er zijn hier geen bijzondere problemen"
had men dan gelijk of onderkénde men de
problemen dan niet
„Ik moet zeggen Men zag de problemen vaak ook
niet. Ik zal u een voorbeeld noemen. Ik kwam in één van
onze dorpskerkeraden om wat te vertellen over m'n werk.
En toen zeiden ze ,,Ach, wij hebben hier geen moeilijk
heden". Ik wilde niet wijzer zijn dan de kerkeraad. Maar
ik heb geprobeerd om duidelijk te maken dat er toch wel
noden kónden zijn die niet naar buiten kwamen. En dat
er toch wel mensen zouden rondlopen met vragen, omdat
dat nou eenmaal in élke menselijke samenleving het geval
is. Nou ja, zei men, die worden dan wel opgevangen
door de dominee en de ouderlingen of diakenen. Ik ging
terug en werd diezelfde avond nog opgebeld door een
mevrouw uit die gemeente. Ze had gehoord, dat ik er
geweest was. Bij haar thuis zaten ze met een ernstig
probleem. „Zou u eens willen komen vroeg ze."
„Was dat nu een typische kwestie, waarvan je moest
zeggen Daar had de kerkeraad ook inderdaad
maar weinig aan kunnen doen Of hadden daar
ambtsdragers, als ze er in gekend waren, even
goed kunnen helpen
„Nou, laat ik het zo zeggen het was nou duidelijk
een geval, waarin je een stuk technische kennis moest
hebben. Dat moet je niet te zwaar zien. Maar er zaten
juridische aspecten aan vast enzovoort enzovoort. Je
moest de weg weten, instanties kennenDan kon je
daar noch van een ouderling noch van de predikant ver
wachten, dat hij dat zou kunnen oplossen. Het was, wat
je noemt, mijn eerste geval in Zeeland
Z~~
""N
In bovenstaande hebben wij de heer Hartman
enkele herinneringen laten vertellen uit zijn Haagse
periode en zijn eerste tijd in Zeeland. In het ge
sprek dat we met hem mochten hebben, is hij ook
ingegaan op een aantal facetten van het maat
schappelijk werk, zoals dat hier in Zeeland door
de gereformeerde stichting wordt verricht. In het
artikel van vandaag willen daar iets van laten horen
Bosman.
„U hebt het nu even goed over dat eerste geval van die
mevrouw. Is het zo, dat U zich nog steeds met
individuele gevallen inlaat
„Ja, dat doe ik nog wel. Maar ik bén er niet om gevallen
te behandelen. Ik ben er voor om het werk te organise
ren. Goed, in die eerste tijd heb ik daar waar geen maat
schappelijke werkers waren, me zélf dikwijls met indivi
duele kwesties bemoeid. Ik kon de zaak dan vaak terug
spelen naar de diakonieën, met advies er bij natuurlijk.
Nu gebeurt het nóg wel, dat men mijn advies vraagt
voor afzonderlijke gevallen. En dat doe ik dan ook met
veel genoegen. Maar mijn éigenlijke werk ligt tenslotte
in het organisatorische vlak
„Kunt U daar iets meer van zeggen
„Goed. Maar dan moet ik eerst even iets anders zeg
gen. En dat is ditWe moeten ons realiseren, dat de
kerk vroeger een duidelijke plaats in de samenleving had.
Het was vaak zelfs zo, dat kerk en samenleving onge
veer hetzelfde betekenden voor talloze mensen. Als je
lid van de kerk was, dan was je opgenomen in een
duidelijk levenspatroon. Je wist waar je aan toe was.
De kerk beschikte over allerlei verbanden en contacten.
De kerk nam een grote plaats in in het leven van dui
zenden. Dat is hier in Zeeland langer zo gebleven dan,
laten we zeggen, in het westen van ons land. In het
geheel Van de samenleving is het daar heel wat minder
duidelijk waar nou de verbanden met de kerk liggen en
waar nou precies de kerk aanwezig is.
Maar dat er nog steeds een nauwe verbinding bestaat
tussen kerk en samenleving, dat hoef ik natuurlijk niet
verder aan te duiden. En dat betekent, dat de kerk vaak
voor dezelfde problemen komt te staan als waarmee ook
de gehele samenleving krijgt te maken. De kerk moet
zich even goed realiseren wat zijn voor óns de conse
quenties van de vele veranderingen der laatste jaren.
Om een voorbeeld te noemen - denk eens aan de
problemen waarmee de burgerlijke overheid wordt ge
confronteerd hier in Zeeland. We zijn hier bezig met
een gemeentelijke herindelingg. Daar wordt verschillend
over gedacht. Lees de kranten maar. Maar iedereen
voelt toch wel Het móét gebeuren. We begrijpen alle
maal, dat we vandaag aan de dag in grotere verbanden
moeten gaan leven, al kost dat vaak ook een flink stuk
eigen zelfstandigheid.
Nu, de kerk ziet hier dezelfde vraagstukken op zich
af komen in de kwestie van de kleine gemeen
ten, die zich niet langer kunnen handhaven met een
eigen predikant en een eigen kerkelijk bedrijf. Vooral
hier in Zeeland met zijn vele kleine kerken gaat de
vraag van samenvoeging, gemeentelijke herindeling erg
urgent worden. Temeer omdat de Generale Synode
besloten heeft kerken van minder dan 250 zielen geen
financiële steun meer te geven voor het onderhouden
van een eigen predikant, als deze kerken met andere
een combinatie kunnen aangaan.
Daar zitten natuurlijk allerlei sociologische aspecten
aan vast. Het betekent, dat een klein dorp dat altijd een
eigen predikant, een eigen burgemeester, een eigen
school enzovoorts heeft gehad, dit allemaal geleidelijk
ziet wegglippen. Het hart wordt eigenlijk uit dat dorps-
verband weggesneden. De mensen móéten wel leren in
andere verbanden te gaan leven
Ik denk aan het vraagstuk van de recreatie. De
provinciale overheid heeft ingesteld een R.aad voor de
Recreatie. Daar zitten óók vertegenwoordigers van de
kerken in. De recreatie grijpt ook diep in in het kerke
lijke leven en roept ook daar vragen en problemen op.
Mag ik nóg iets noemen We weten allemaal hoe
de wereld zich op het ogenblik bezig houdt met bevol
kingsvraagstukken. Hier in Nederland zitten we met de
problemen van bevolkingsdichtheid, gezinsgrootte en ga
maar door. Dit gaat ook aan de kerk niet voorbij
denkt u maar aan de verantwoorde gezinsvorming en
alles wat daaromheen zit."
„Merkt U dat ook in uw werk, dat U met deze problemen
daadwerkelijk geregeld te maken hebt
„Ja, ik ben daar zeer intensief bij betrokken. De her-
