eeuwóe
3£erkbocle
J
De LAATSTE PREEK of LAATSTE KERKGANG
Wandelingen door de wereld van liet Oude Testament
LITURGIE
19e JAARGANG No. 7
21 AUGUSTUS 1964
OFFICIEEL ORGAAN TEN DIENSTE VAN DE GEREFORMEERDE KERKEN IN ZEELAND
Redactie: Ds. W. H. Gispen, Terneuzen; Ds. B. Wentsel, Brouwershaven; Ds. G. van Wilgenburg, Middelburg.
Correspondentie-adres Littooij Olthoff, Spanjaardstraat 47, Middelburg.
MedewerkersJ. A. van Bennekom, MiddelburgDr. A. J. Boom, Vlissingen Ds. M. V. J. de Craene, Baarland
Drs. A. Elshout, Koudekerke Ds. W. Kats, Goes Ds. A. G. Kornet, Vlissingen
„ik worstel ^r. C. Kraan, VlissingenDs. G. S. Oegema, Arnemuiden Ds. D. Ringnalda, Middelburg
en ontkom" Drs. J. Vlaardingerbroek, Ermelo.
Abonnementsprijs
3,50 per halfjaar
bij vooruitbetaling
Advertenties
15 cent per mm.
Bij abonnement lager
Losse nummers 15 cent
Drukkers-Uitgevers
Littooij Olthoff
Spanjaardstraat 47
Middelburg, tel. 24 38
Giro no. 4 "22 80
Ingmar Bergman (46) is vandaag
aan de dag de bekendste filmregiseur
in Europa, misschien wel in de wereld.
Zijn succes is duizelingwekkend. Hij
vertelt van zich zelf het volgende
Wijze mannen uit de Middeleeuwen
hadden de gewoonte de nacht in hun
zerk door te brengen. Zij vergaten
nooit, dat het aardse leven een vergan
kelijk leven is. Ik lig 's nachts op een
gewoon bed, maar ik wil de idee van
de Middeleeuwen tot de mijne maken.
Iedere film is mijn laatste film. Om
deze uitspraak is het me begonnen. Ik
wil dit namelijk toepassen op onze kerk
diensten en dan op de dominé zowel
als op de gemeente. Op de dominé als
deze aan zijn preek werkt en denkt dat
dit de laatste is die hij houdt en op de
'kerkganger, die denkt dat dit zijn laat
ste kerkgang is en deze preek de laat
ste die hij hoort".
Bergman wil ons ongetwijfeld zeg
gen hoe serieus, hoe verantwoord hij
werkt, hoezeer hij zijn best doet om
met zijn grote gaven de filmwereld te
dienen.
't Zou de laatste film wel eens kun
nen zijn en dan heeft hij zijn publiek
verantwoord gediend en toegesproken,
want dat bedoelt de filmregiseur wel.
En nu de dominé en de kerkganger
Ook deze, de dominé, zal aan zijn laat
ste preek werkend zijn bijzondere aan
dacht daaraan schenken. Hij zal zich
afvragen of hij de boodschap op ver
antwoorde wijze heeft gebracht en in
de preek op eenvoudige en duidelijke
wijze heeft vertolkt Kan hij er mee
voor het aangezicht van zijn opdracht
gever verschijnen En de kerkganger
Ook met hem is het stellig zo en niet
anders, 't Kon vandaag, van morgen of
van middag, zijn laatste kerkgang wel
eens zijn. Men weet het immers nooit,
maar 't kan. Het is meermalen voorge
komen zelfs wel zo dat iemand in de
kerk dood bleef of thuis gekomen de
laatste adem uitblies. Ook het geval van
een dominé, die niets vermoedend nog
des zondags preekte en zijn laatste
dienst hield.
Men kan op het klokgelui des zon
dagsmorgens kerkwaarts gaan, terwijl
misschien diezelfde klokken met hun
sonore geluid de uitvaart begeleiden
van hem of haar die op de eerste dag
van die week nog kerkwaarts ging.
Nu gaat het me om de vraag of
Bergmans gedachte toegepast op de
kerkgang in de breedste zin van het
woord bestaande in gebed, gezang, of
ferande en prediking inderdaad van in
vloed is en zo ja van welke invloed
Nu gaat het hierbij om een veronder
stelling 't kon de laatste eens zijn.
Anders toch is het met een afscheids
preek van een vertrekkende dominé of
van een die met emeritaat gaat. De
laatste houdt zelden geheel op met pre
ken. 'k Heb maar eenmaal het verhaal
gehoord van een predikant die zijn af
scheid had gepreekt en toen tot een
collega zeiZiezo, dit is de laatste
keer dat ik de kansel heb beklommen,
'k hoop er nooit weer op te komen".
Inderdaad een vreemd geval, 't Was
hem blijkbaar elke rustdag een hele
klimtocht geweest. Dit nu daargelaten
wilde ik het over de veronderstelde
laatste kerkgang hebben. Ik onderstreep
dit verondersteld, want weten doet men
het niet. Bergman doet alsof dit het
laatste bedrijf is dat hij uitoefent. Men
moet wel spreken van een „alsof", want
in feite weet men het niet.
Zal dit alsof nu niet de manier van
doen beheersen Het is immers niet ze
ker dat het ditmaal de laatste keer is.
Als Calvijns einde nadert en de predi
kanten van Genéve te zijnen huize de
maaltijd gebruiken, laat de hervormer
zich in de zaal dragen, en de tranen
komen de predikanten in de ogen, als
hij zegt„Ik kom, broeders, om u voor
de laatste keer te ontmoeten, en met u
aan tafel te zitten". Een week later
stierf hij. Hier was dan ook geen „als
of" bij. Het juiste zal wel zijn het be
wustzijn dat ons leven staat in het te
ken van het abrupte ik weet de dag
mijns doods niet. Er moet zijn een zich
altijd bewust zijn van het vergankelijke,
van de mogelijkheid zo dadelijk voor
God te zullen verschijnen om reken
schap af te leggen van hetgeen we in
het lichaam hebben gedaan, hetzij goed,
hetzij kwaad. 2 Cor. 5:10.
We kunnen ons leven zien als een
mozaïek van Godswege, een werk van
ingelegde stukken die met elkaar aller
lei figuren en tekeningen vormen een
mozaïek die Hij klaar maakt om in te
voegen als stenen in Zijn tempel.
Zo staat het met het christelijk leven,
't welk we als geheel leven tot Gods
eer Of gij dus eet, drinkt of wat ook
doet, doet het alles ter ere Gods. Alle
werk uit onze hoofden of handen af
komstig is zulk een mozaïek.
Nu krijgen we van deze mozaïek
geen blauwdruk in handen. De goede
werken die we doen heeft God voor
bereid. We weten niet wanneer onze
mozaïek af iswe weten niet welk
stukje waar wij naar Gods bestel mee
bezig zijn het laatste is. Elk stukje kan
het laatste zijn vandaar dat elk stukje
met zorg moet bewerkt worden.
De architect van het grote geheel zal
er wel afhouwen en corrigeren wat weg
moet, zoals u de stratenmaker bezig
kunt zien de steen in te passen in het
geheel of zoals een beeldhouwer de
vorm schept van zijn kunstwerk door
dat er stukken afvliegen. Zo zal 't ook
wel zijn met de veronderstelde laatste
preek of kerkgang die in het geheel
moet passen, maar daarom niet meer
èn niet minder zorgvuldig dient behan
deld te worden als steeds eis is voor
het te volbrengen werk.
Elke gedachte, elk woord, elke daad
kan onze laatste zijn, maar niet in dit
mogelijk het laatste zijn, ligt onze ver
antwoordelijkheid, zodat ze ons zwaar
der zou moeten wegen dan ooit. Onze
verantwoordelijkheid ligt in de op
dracht, in het geheel van de taak door
God ons opgedragen.
Een taak die we weliswaar bij ogen
blikken meer of minder ons bewust kun
nen zijn, doch die te volbrengen ons
steeds moet voor ogen staan, hetzij voor
het eerst, hetzij voor het laatst.
Brouwershaven B. WENTSEL.
30. Het raadselachtige leger van Abram
In Gen. 14 ontmoeten we Abram in
een hoedanigheid, waarin we hem ons
meestal niet voorstellen. We kennen
hem als herdersvorst, als huisvader, als
vader van alle gelovigen maar hier,
in Gen. 14, ontmoeten we hém als veld
heer. Dat is iets bijzonders van dit
hoofdstuk. Trouwens, het is niet de
enige bijzonderheid er van. Het loont
daarom ruimschoots de moeite dit be
kende, maar in menig opzicht nogal
duistere, hoofdstuk eens wat nader te
bekijken. Het verhaal is op zichzelf be
kend genoeg. Vier „Koningen van het
Oosten", waarvan Kedorllaomer, de
koning van Elam, en Amrafel, de ko
ning van Sinear, wel de bekendste zijn,
hebben Sodom en Gomorra en de om
liggende steden ingenomen en uitge
plunderd. Alles hebben ze meegenomen
ook Lot met z'n gezin en al z'n be
zit, want, deelt vs 12 ons mee, Lot was
in Sodom gaan wonen. Als Abraham
hiervan hoort, achtervolgt hij de over
winnaars, overvalt hen bij nacht en
brengt alle geroofde goederen en men
sen, ook Lot en de zijnen, terug.
De eerste vraag, die bij ons opkomt,
is natuurlijk deze waar haalde Abram
een troepenmacht vandaan, sterk ge
noeg om nota bene vier verbonden ko
ningen: met hun legers te kunnen over
vallen en vervolgen (vs 14)? Vs 14
antwoordtAbram bracht al z'n perso
neel in de strijd, 318 man. Maar wij
vinden dat wel wat weinig wat is nu
een legertje van 318 man tegenover 4
koningen en hun mannen
Nu kan het zijn dat deze 4 koningen
niet bepaald vorsten van wereldrijken
waren, maar slechts over kleine staatjes
of zelfs steden regeerden. Stadstaatjes
kwamen toen nl. nogal voor later, in
de tijd van de intocht der Israëlieten in
Kanaan, horen we daar veel van we
ontmoeten de koning van Jericho, de
koning van Ai, de koning van Jeruza
lem, enz. Het woord „koning" wekt dan
eigenlijk een veel te grote voorstelling
van deze vorstjes, die meestal slechts
over één stad met haar omgeving te
gebieden hadden. Het zou kunnen zijn,
dat we ons ook van de 4 koningen van
Gen. 14 (en dus ook van hun legers)
niet teveel moeten voorstellen, en dat
ze met de koning van Sodom en zijn
collega's van Gomorra, Adama, Zeboim
en Zoar meer of minder op een lijn
stonden. Maar we weten ook weer niet
zeker of dat het geval was. Want het
blijkt nogal moeilijk te zijn uit te ma
ken wie met deze 4 koningen bedoeld
worden en wat de landen (of steden)
waren waarover ze regeerden. Op deze
wijze komen wij dus voor 't ogenblik
nog niet veel verder.
Er zijn echter wel andere gegevens,
die ons misschien wat licht geven over
het probleem van Abrams kleine leger
tje. Uit de tijd kort voor de intocht van
de Israëlieten in Kanaan zijn ons een
aantal documenten op kleitafels be
waard. Het zijn voor 't grootste deel
brieven, door kleine Palestijnse vorsten
(stadkoninkjes, zie boven) gezonden
aan hun opperheer, de koning van
Egypte. (De Egyptische koningen had
den toen nl. ook de heerschappij over
Palestina.) Vooral aan de koningen
Amenofis III en IV (omstreeks 1400 a
1350 voor Christus zijn ze gericht.
Deze brieven worden gewoonlijk de
Amarna-brieven genoemd, omdat ze in
Tell el-Amarna in Egypte gevonden
zijn. We horen uit deze brieven het een
en ander over de toestanden in Palesti
na kort voor de intocht van de Israë
lieten. En en daar gaat het ons nu
in verband met Gen. 14 om we ver
nemen er ook iets over de grootte van
de toenmalige legers. Zo vraagt in een
van de brieven de koning van Gebal
aan de Egyptische koning om 400 man
en 30 wagens, om zijn stad tegen vijan
den uit Syrië te verdedigen. In een an
dere brief wordt gevraagd om 20 man
ter verdediging van Tyrus zelfs is in
een van de brieven sprake van een troe
penafdeling van 10 man. Als we verder
bedenken, dat de Egyptische koning
Thotmes III, bekend om zijn grote ver
overingen, zich er op beroemt in een
bepaalde veldslag 83 vijanden gedood
en 340 vijanden gevangen genomen te
hebben, zien we wel in, dat het leger
tje van 318 man, dat Abram in 't veld
bracht, niet zo belachelijk klein was als
wij geneigd zijn te denken. Al moet
aan de andere kant worden toegegeven,
dat de oude geschiedenis óók melding
maakt van veldslagen, waarin aan
weerszijden 20.000 man of nog meer
stond. We moeten overigens niet ver
geten dat Kedorlaomer en z'n bondge
noten niet op een overval rekenden. Ze
werden door Abram bij nacht verrast.
In zo'n geval is met een klein leger
veel te bereiken.
Het getal 318 stelt ons echter voor
nog meer problemen. De gedachte is nl.
vaak geopperd, dat het een kunstmatig
getal zou zijn. Een getal met een be
paalde betekenis, op een bepaalde wijze
gevormd. In dat geval gaat het er dus
niet om ons de werkelijke grootte van
Abrams leger mee te delen. Die gedach
te kan vreemd lijken, maar is in wer
kelijkheid niet zo wonderlijk. In het
oude Oosten werkte men nl. graag met
getallen, hun betekenis en hun symbo
liek. Het is bekend genoeg, dat getal
len als 3, 4, 7, 12, 40 e.a. in de Bijbel
een bijzondere betekenis hebben. Graag
gebruikte men ze om ergens een be
paalde symboliek in te leggen. Zo deelt
(om maar één voorbeeld te noemen)
Mattheüs het geslachtsregister van de'
Here Jezus in in 3 X 14 geslachten,
daarbij gebruik makend van de beteke
nis van de „heilige" getallen 3 en 7.
Wie naar getallen-symboliek zoekt,
vindt ze door heel de Bijbel heen de
gouden kandelaar had 7 armen, er wa
ren 12 toonbroden, 12 discipelen, enz.
Daarnaast stond nog een ander ge
bruik, dat men van getallen kon ma
ken, nl. om er een woord in te verber
gen. Dat ging zo. Iedere letter had een
bepaalde getalswaarde (a 1, b 2,
d 4, enz.). Door de getalswaarden
van de letters van een woord bij elkaar
op te tellen krijgt men de getalswaarde
van dat woord. Dit werken met getal
len noemt men gematria. Het werd, als
gezegd, vooral gebruikt om een be
paald woord te verbergen. Alleen de
ingewijden wisten dan wie of wat be
doeld werd. Zo kunnen wij er wel ze
ker van zijn dat het bekende getal 666
een gematrisch getal is. Er zit een naam
in verborgen, die men uit veiligheids
overwegingen niet voluit durfde schrij
ven. De ingewijden wisten wel wie be
doeld werd wij niet meer. In het
getal 318 in Gen. 14 heeft men nu ook
zo'n gematria willen zien. Het blijkt nl.
dat de getalswaarde van de naam van
Eliezer, Abrams voornaamste knecht,
in het Hebreeuws precies 318 is. En
redeneert men dan dat kan bijna
niet toevallig zijn. Het moet iets te be
tekenen hebben. Wat dan wel Daar
op zijn twee antwoorden mogelijk. Ten
eerste Eliëzer betekentMijn God is
hulp. De bedoeling is dan, dat Abram
niet door de sterkte van zijn leger (hoe
groot of hoe klein dat dan ook geweest
moge zijn) z'n overwinning heeft be
haald, maar alleen door Gods hulp.
Vertrouwen op God overwint alle moei
lijkheden, ook als eigen krachten te
kort schieten. Of, ten tweede bij het
overschrijven van de handschriften
was na verloop van tijd het oorspron
kelijke getal van Abrams knechten ver
loren gegaan. Niemand wist meer welk
getal er oorspronkelijk gestaan had.
Latere overschrijvers wilden deze leem
te opvullen, maar omdat ze het juiste
getal niet wisten en ook niet zo maar
wat wilden fantaseren, vulden ze de
getalswaarde van Eliëzer in, om daar
mee tevens duidelijk te maken, dat het
oorspronkelijke aantal niet meer bekend
was. Deze twee uitleggingen hebben
dit gemeen, dat we in beide gevallen
niet weten hoeveel man Abram nu
eigenlijk in 't veld bracht. Het is wel
vernuftig bedacht. Maar het lijkt mij
toch niet strikt nodig hier de getallen
symboliek te hulp te roepen. Een leger
van 318 man was, blijkens de boven
vermelde gegevens, geen onmogelijk
heid en de overeenkomst met de getals
waarde van de naam Eliëzer kan heel
goed toevallig zijn.
J. V.
DE
R.K. EREDIENST.
Als u wel eens een Rooms-Katholiek
missaal (boek met de liturgie van de
R.K. kerk) in handen hebt gehad, dan
zult u er op het eerste gezicht wel niet
zo erg veel van begrepen hebben.
En als u voor de radio of de televisie
wel eens een Rooms-Katholieke hoog
mis hebt gevolgd, dan zal bij u de vraag
zijn gerezen Wat gebeurt er toch al
lemaal in deze vorm van eredienst
Nu is het voor een Protestant niet
eenvoudig om de betekenis van alle
