eeuwóe
3£erkbode
De toetssteen
van het belijden
VÉRSTREKKENDE BESLISSINGEN
5 JULI 1963
18e JAARGANG No. 1
„Ik worstel
cn ontkom"
OFFICIEEL ORGAAN TEN DIENSTE VAN DE GEREFORMEERDE KERKEN IN ZEELAND
Redacteur: Ds. W. C. van Hattem, Herengracht 15, Terneuzen, Telefoon (0 1150) 22 48.
Medewerkers J. A. van Bennekom, Middelburg Dr. A. J. Boom, Vlissingen Ds. M. V. J. de Craene, Baarland
Drs. A. Elshout, Koudekerke Ds. A. Koning, Woerden Dr. P. C. Kraan, Vlissingen
Ds. J. v. d. Leek, Kapelle Ds. P. van Til, Middelburg Drs. J. Viaardingerbroek, Ermelo
Ds. B. Wentsel, Brouwershaven.
Abonnementsprijs
3,per halfjaar
bij vooruitbetaling
Advertenties
12 cent per mm.
Bij abonnement lager
Losse nummers 12 cent
Drukkers-Uitgevers
Littooij Olthoff
Spanjaardstraat 47
Middelburg, tel. 24 38
Giro no. 4 22 80
Volgens een verslag in Trouw van
5 juni heeft prof. Berkhof verklaard, dat
thans aan de status confessionis" ge
raakt wordt, dat het belijdend karakter
van de kerk op het spel staat. Wanneer
we echter vragen op welk punt zich dan
wel de wegen gaan scheiden, dan krij
gen we ten antwoord bij de al of niet
aanvaarding van het rapport over de
kernbewapening. Formeel gesteld moe
ten we beamen, dat prof. Berkhof daar
bij de Kerkorde van de Ned. Herv. Kerk
aan zijn zijde heeft, want volgens arti
kel X daarvan belijdt de kerk telkens
opnieuw in haar prediking, getuigenis
sen, herderlijke brieven enzFor
meel is dus het herderlijk schrijven over
de kernwapenen een stuk van het be
lijden der Ned. Herv. Kerk. Ondanks
de kerkorde bleven echter de herder
lijke schrijvers dezer kerk, als we het
zo noemen mogen, een stuk .vrijblij
vend" belijden. Men kon het er mee
eens zijn, niet mee eens zijn, er over
discussiëren, maar men werd niet ge
dwongen om te belijden dit is nu mijn
belijden.
Maar ten aanzien van het schrijven
over de kernwapenen merkt nu prof.
Berkhof op, dat thans het karakter van
de Ned. Herv. Kerk als belijdeniskerk
op het spel komt te staan. Men moet
nu kiezen of delen. Zover gaat Berkhof
zelfs, dat hij tucht zou willen toepassen
op legerpredikanten, die geen dienst-
weigeren wanneer de dienst atoombe
wapening eist. En zij die hun instem
ming met het schrijven over de kern
wapenen niet kunnen betuigen mogen
volgens hem niet als legerpredikant op
treden.
De Hervormde Kerk wil een belijden
de Kerk zijn, dat wordt ons reeds jaren
verkondigd. Dadrtoe weert deze kerk,
volgens artikel X van haar Kerkorde,
al wat haar belijden weerspreekt. Dat
prof. Berkhof dus wat zijn eisen betreft
de Kerkorde op zijn hand heeft is nog
maals zonneklaar, maar dat prof. Berk
hof pas nu met deze eisen komt en dan
alleen ten aanzien van dit gedeelte van
het belijden der Hervormde kerk, dat
is iets, wat zij ten enenmale niet kunnen
begrijpen.
Artikel X is namelijk niet van van
daag of gisteren en ten aanzien van de
meest fundamentele stukken van het
belijden heeft èn de Ned. Herv. Kerk
èn prof. Berkhof een zeer grote tole
rantie in acht genomen. De vraag komt
dan boven of ten aanzien van deze stuk
ken der belijdenis er wél tolerantie mo
gelijk is zonder dat het kerk-zijn op het
spel komt te staan. Of men wel kerk
kan zijn met negatie van de meest fun
damentele stukken en het niet kan zijn
met negatie van het schrijven over de
kernwapenen. Is dan dit schrijven be
langrijker en is dit pas de toetsteen voor
het zuiver zijn van het belijden Zal
dan nu de belijdenis moeten luiden Ik
geloof in de kernontwapening
Prof. Herman Ridderbos schrijft ten
aanzien hiervan in het Geref. Week
blad
,,De bedoeling is onmiskenbaar.
Thans, nu het de kernbewapening aan
gaat, komt het kerk-zijn en het lid-van-
de-kerk-zijn pas recht op het spel te
staan. Men kan het rapport als be
lijdenisstuk niet voor kennisgeving
aannemen, men zal, om eerlijk te blij
ven, een gravamen moeten indienen, als
men het er niet mee eens is ja uitdruk
kelijk wordt hier het dilemma gesteld
onderwerping of heengaan. Thans kan
men niet meer zeggen, zoals tot nu toe
bij alle bestrijding of negering van aller
lei synodale herderlijke schrijvens en
leeruitspraken blijkbaar wel kon ik ben
en blijf gewoon hervormd. Neen, thans
wordt de allen tot verantwoording roe
pende vraag gesteldwat dunkt u
vanhet kernrapport
Nog enkele citaten uit het artikel van
Herman Ridderbos
,,Ook de antithese schroomt prof.
Berkhof thans niet in geding te bren
gen. Zoals men weet, is het thema van
de antithese niet bepaald populair in de
toonaangevende hervormde kringen en
aan de gereformeerden is dikwijls ver
weten, dat zij, wanneer zij van antithese
en van de onverenigbaarheid van chris
telijke en niet-christelijke beginselen etc.
spraken, gevaar liepen zich te verabso
luteren, zich aan „vereenzelviging"
(met het absolute in het christendom)
schuldig te maken, het solidariteitsbe
ginsel tussen kerk en wereld prijs te
geven etc. etc. Thans echter schroomt
prof. Berkhof, die zelf meermalen in
deze geest geschreven heeft, niet om,
vanwege het kernwapenrapport, de
antithese, de vereenzelviging en het
kruisdragen tenvolle op de Herv. Kerk
toe te passen. ,,Zij is de enige kerk, die
wéét, wat antithese is. Ze zit er midden
in en moet nu het kruis van de anti
these dragen." Niemand heeft het in de
volksvertegenwoordiging praktisch voor
de hervormde synode opgenomen.
Daarom „weet de hervormde kerk, wat
het is, terwille van de solidariteit met
het volk, in de antithese te zitten".
Men kan zijn ogen moeilijk geloven.
Altijd was de antithese de steen des
aanstoots werd daarin de hoogmoed,
het zich tegen en boven anderen stellen
gevoeld, als had men zelf „de beschik
king" over het Woord Gods. Maar
thans, nu het om een rapport gaat,
waarover in de eigen kerk geen zweem
van eenstemmigheid bestaateen rap
port, dat alleen ter wereld kon komen,
door op grote schaal een uitschakelings
procedure toe te passen, nu is alles, ja
Alles in geding.
Zou, indien ergens, dan juist in dit
hachelijkste van alle problemen nl. van
met de atoombom te moeten leven, de
waarschuwing tegen de „vereenzelvi
ging" van eigen standpunt met dat van
de Heilige Geest („het heeft de Heilige
Geest goedgedacht, dat de Synode zo
handelde", aldus B.) en van het eigen
ongelijk-krijgen met het kruis van Jezus,
niet op zijn plaats zijn
Ik kan op deze wijze nog een poos
verder gaan. Want prof. Berkhof gaat
verder. Hij spreekt onverbloemd van de
breuk in de verhouding tussen „kerk"
en staat, die door het kernrapport ont
staan zou zijn en eist daarvan de con
sequenties met name t.a.v. de geestelijke
verzorgers in het leger. Instemming met
het kernrapport moet als voorwaarde
gesteld voor de bevoegdheid als leger
predikant op te treden. Prof. Berkhof
treedt hierbij op als een „belijdenis
handhaver" van het zuiverste water en
weet thans niets van de tolerantie of
van de „medische weg". „De dingen
moeten duidelijk gesteld worden." „Ik
wens geen belijdende kerk „gespeeld"
te zien", aldus verklaart hij met grote
kracht.
Wat mij telkens het meest van alles
frappeert is, dat op het standpunt van
Berkhof hier de kerk dan op eens in
transigent moet zijn met haar belijdenis.
Nimmer heeft men vernomen, dat ook
maar aan de meest linkse vrijzinnigen
de eis is gesteld verantwoord u, dien
een gravamen in óf verlies de autorisa
tie van uw kerk. Zij konden „gewoon
hervormd" blijven. Maar als een leger
predikant thans niet de eis tot dienst
weigering wil stellen, wanneer deze
dienst met atoombewapening iets van
doen zou hebben, dan moet hij door de
altijd zo verworpen justituële tuchtoefe
ning worden getroffen."
Niet de vraag „Wat dunkt U van
de Christus maar „wat dunkt u van
de atoombewapening is zo de toet
steen geworden, die beslissend is voor
het al of niet kerk-zijn en lid-van-de-
kerk-zijn.
Dat prof. Berkhof wil zien, dat de
kerk weert wat haar belijden weer-
De vakantieweken naderen. Allerlei
kerken bereiden zich voor op het evange
lisatiewerk in de recreatiegebieden. Ook
waar weinig of geen vakantiegangers ko
men willen wij voor dit werk bidden.
Ook in de vakantie-vreugde wil Christus
Zijn kerk vergaderen.
spreekt is verheugend, dat hij het echter
slechts wil zien ten aanzien van dit ene
schrijven, dat hij de het al of niet er
mee instemmen tot de toetsteen maakt,
waaraan zich de wegen scheiden, is be
droevend. v. H.
Onder dit opschrift wijdde dr-. C.
Impeta te Wolfheze in „De Bazuin"
eveneens een artikel aan de door prof.
Berkhof voorgestane opinie. Wij nemen
dit artikel hier in zijn geheel over.
Hervormd Nederland van 15 juni
brengt een uitvoerig verslag van de re
feraten, die prof. dr. H. Berkhof en het
2e Kamerlid drs. H. Franssen hebben
gehouden op de bijeenkomst van het
„Convent voor een nieuw politiek ethos
(gedrag) over het kernwapenrapport
van de Hervormde Synode.
Het dagblad Trouw gaf de 5e juni
reeds 'n breed verslag. De redevoerin
gen als zodanig zijn bij mijn weten nog
niet gepubliceerd we moeten dus op
beide verslagen afgaan maar omdat ik
onlangs dit rapport in 9 artikelen aan
de Bazuinlezers heb geschetst, wijd ik
ook, althans aan de rede van prof. Berk
hof, die de theologische consequenties
er van onder de loupe nam, enige aan
dacht.
Prof. Berkhof, die ik overigens als
geleerde en als christen hoog aansla,
gebruikte op deze bijeenkomst m.i. héél
krasse termen. Als we de verslaggever,
Jan Hein de Groot, mogen geloven,
heeft de hoogleraar zich over de Herv.
kerk en het befaamde rapport aldus uit
gelaten (ik geef 't hier ietwat verkort
weer)
Door het kernwapenrapport komen
Synode en Herv. kerk in spanning met
het volk te staan. Omdat zij zich bewust
is van de christelijke solidariteit met het
volk „lijdt zij nu aan de antithese waar
over andere kerken slechts praten". Die
spanning openbaart zich ook aan ieder
lid van die kerk. „Ik ben van mening,
dat iemand die vóór het gebruiken van
de bom is, zijn lidmaatschap van de
kerk moet opzeggen" (de verslaggever
geeft blijkbaar woordelijk het gespro
kene weer). „Er is (maar) één keuze:
óf het rapport aannemen óf uittreden".
Vooral de legerpredikanten krijgen
hier moeite. Zij zijn in dienst van de
kerk en in principe vrij van de staat.
Maar de Hervormde staatssecretaris,
generaal Calmeyer, meent dat zij fun
geren in het geheel van de staat.
Beide inleiders waren „bijzonder blij
met en dankbaar voor het spreken van
de Synode". De heer Franssen drukte
zich zelfs alzo uit„Ik ben er trots op,
dat de kerk, waartoe ik met vreugde
behoor, het aangedurfd heeft met dit
stuk in de openbaarheid te komen".
Prof. Berkhof zei dit„het was alsof
op de 26e juni 1962 (toen verscheen het
rapport) een klik werd gehoord als van
een electrische stationsklok, die een mi
nuut versprong. De klok van het* kerke
lijk ethos was een minuut versprongen".
Hij voegde er aan toe
„Als een generaal in een oorlogssi
tuatie voor het moment komt te staan
bijv. taktische kernwapenen te moeten
gebruiken, zal hij eerst de hervormden
uit zijn onderdeel moeten verwijderen".
Drs. Franssen begeerde een orgaan
„dat zich permanent met de zaken van
oorlog en vrede bezig houdt, dat zorgt
voor aanvulling in de voorlichting als
anderen daarin te kort schietendat
signaleert wanneer de koude-oorlogs-
mentaliteit de kop opsteekt en dat (be
doeld zal zijn aan hetwelk) ook de
vraag kan worden voorgelegd of Ne
derland beter de vrede dient door pro
testerend tegen onjuiste ontwikkelingen
in de N.A.V.O. te blijven, dan door
nationaal te ontwapenen en daardoor
anderen tot een zelfde houding aan te
moedigen".
Volgens het verslag voorkomend in
het dagblad Trouw van 5 juni j.l. be
zigde prof. Berkhof zeer krasse uitdruk
kingen. Hij sprak voor het Convent
voor een nieuw politiek ethos dit kan
(zo lezen we) „aan de dag treden in
het voeren van een internationale poli
tiek, die niet het leven met de atoom
bom als fataliteit (noodlottig feit) aan
vaardt, maar het samenleven, de exis
tentie in vrede, ook met communistisch
geregeerde landen, als een dringende
opgave (taak of eis?) ziet, opdat on
rechtvaardige toestanden in de gehele
wereld op vreedzame wijze kunnen
worden verbeterd".
Hierbij teken ik al dadelijk aan, dat
bijv. president Kennedy die vreedzame
coëxistentie evenzeer als groot doel na
streeft, en uitdrukkelijk verklaard heeft
nooit 'n aanvalsoorlog te zullen ontke
tenen, maar dat nog zéér onlangs Mao
van China even nadrukkelijk heeft ge
poneerd, dat hij dit begeren niet deelt
en geen ander middel dan oorlog ziet
om de communistische wereldheerschap
pij (zoals hij die begeert) te vestigen.
En deze Mao regeert over de honder
den miljoenen
Prof. Berkhof zag het spreken der
kerk in deze dagen over kernwapenen
het is daarbij merkwaardig, dat de
hoogleraar het spreken van de Neder
landse Hervormde kerk, naderhaar
Synode, maar steeds met het spreken
der kerk boudweg vereenzelvigt
als „een profetische vermaning".
Het verslag legt hem de woorden in
de mond „Hier wordt geraakt aan de
status confessionis" (d.i. aan het echte
belijden of niet-belijden) der kerk".
„Men kan het rapport niet anti-milita
ristisch noemen, want het spreekt ook
van uitbreiding der conventionele be
wapening, als daarmee het gebruik van
kernwapens kan worden voorkomen".
„De situatie is (nu) zó geworden dat
men zich kan afvragen, of vele her
vormden een gravamen gaan indienen,
of misschien wel zeggen „ik verlaat
deze kerk"."
„Met dit synodale rapport zijn we
volgens prof. Berkhof in een
merkwaardige stroomversnelling ge
raakt. De hervormde kerk is sterk te
genover het volk komen te staan."
„Compleet uniek in de wereld vond
prof. Berkhof het, dat een volkskerk
het type gaat vertonen.van een belij
dende kerk als volkskerk. Zij is in span
ning met het volk gekomen. Men kan
nu niet meer zeggen „ik ben gewoon
hervormd". Men loopt dan het risico,
dat er gevraagd wordt, hoe men over
de kernwapens denkt."
„De Hervormde kerk is de enige, die
weet wat antithese is. Zij zit er midden
in en moet nu het kruis van de anti
these dragen. De Hervormde kerk weet
nu „wat het is met het volk in de anti
these te zitten." En nu houdt (deswege)
prof. Berkhof nog meer van die kerk
dan vroeger.
Men wrijft toch zijn ogen uit, wan
neer men deze woorden leest. Vooral
wanneer men als oudere zich herinnert,
hoe dr. A. Kuyper om zijn hem voor
de voeten geworpen antithese-gedach
ten gesmaad en verguisd is
Het kernrapport heeft, volgens de
hoogleraar, óók een breuk doen ont
staan in de verhouding tussen kerk en
staat. Daarmee doelde hij op de brief
van de staatssecretaris generaal Cal
meyer aan de legerpredikanten. Deze
hervormde generaal men weet het
staat geheel afwijzend tegen over het
rapport.
