KERKGANG IN NEW
YORK
LAAT VOORJAAR
men al aan 50, 60 bezoekers toe. Men
deelt eerst folders met uitnodiging uit
bij de boten in de haven. En geleidelijk
groeit hier een prachtig werk de zgn.
.summer" worship in Missions (in de
winter is de haven van Montreal een
tijdlang gesloten wegens ijsgang).
Aan een eigen school is men hier nog
niet toe. De plannen zijn er wel. Maar
de moeilijkheid is de afstand. De lang
ste straat van Montreal is 45 km. Hoe
komen die kinderen naar en van school.
Maar om de eigen kinderen toch iets
van de Chr. levensbeginselen bij te
brengen organiseert men in de vacantie
de zgn. bijbelschool. Studenten van de
Chr. Ref. Church uit Grand Rapids en
jongelui uit de jeugdbeweging hebben
daar de leiding. Twee a drie weken
wordt elke dag enkele uren besteed aan
bijbelvertelling, bijbelspel enz.; uit dit
werk is gegroeid in Montreal een soort
zondagsschool waar nu al 100 buiten
kerkelijke kinderen komen. De mensen
zijn er zelf stil van geworden.
Wij kunnen ons hier in Nederland
niet voorstellen de probjemen waarvoor
de mensen worden geplaatst, die in zulk
een kerk leiding geven. O ja zeggen zij
achteraf, dit is een goede greep hier
moest iets gebeuren. Maar de uitvoe
ring, het hoe En nu kom ik even op
Nederland. Zouden wij niet eens even
de moeite nemen om in te denken welke
geloofskracht en moed er nodig is, om
hier elke dag aan 't werk te gaan. Om
op te bouwen van de grond af, om har
ten van mensen warm te maken voor
Ik wil, aldus prof. Brillenburg Wurth
in ,,Geref. Weekblad", in dit artikel
eens iets vertellen over een zondag die
ik tijdens mijn verblijf in Amerika in
New York mocht doorbrengen en een
kerkdienst die ik daar in de gelegenheid
was mee te maken. In Nederland is in
de laatste jaren van allerlei zijde ge
klaagd over het euvel van afnemend
kerkbezoek vooral in de grote steden. In
Amerika verneemt men die klacht veel
minder. Dat zal wel samenhangen met
het verschijnsel waarop we in een vorig
artikel wezen, dat nl. de religie daar
nog een veel groter plaats in de samen
leving inneemt.
Dat blijkt o.a. ook in de pagina's aan
kondigingen van kerkdiensten in de
grote Amerikaanse pers. Dat zijn maar
niet eentonige lijsten zoals die ook in
onze couranten wel voorkomen, zo en
zo laat op die plaats die en die dominee.
Elke kerk of religieuze groep heeft daar
haar eigen advertentie de grote en
voorname kerken grote en indrukwek
kende advertenties, de kleine naar rato,
en dan met een bekendmaking van het
thema van de preek. Want men preekt
meer over een thema dan over de bijbel.
Die zaterdagavond-pagina's met aan
kondigingen van de kerkdiensten geven
ons ook een duidelijke indruk van de
geestelijke en kerkelijke kaart van dit
grote land. Wij denken wel eens dat
in Nederland alleen er veel verschei-
deze zaak, om in zulk een stad mensen
te zoeken en op te sporen.
Toen mijn vrouw en ik in de loods
van de Holl. Amerikalijn stonden te
wachten op de douanebeambten, kwam
er een jonge man naar ons toe ,,Waar
kan ik U mee helpen En ineens viel
de beklemming, die toch ieder mens
even overvalt in een vreemde wereld
van je af. Onze jongeman stond daar
aan de haven vanwege de Chr. Ref.
Church om mensen op te vangen, de
weg te wijzen. Om te voorkomen dat
men verloren raakt en verdwaalt.
Uzult misschien vragen waarom
schrijft u niet over het kerkelijk leven
in 't algemeen. Wel ik ben bezig in
drukken op te doen. Stel u voor dat ik
het nu al wist. Maar toen ik deze din
gen hoorde van ons familielid, dacht ik:
Hier moeten de mensen in Holland iets
van weten. Want die even met zijn hart
en zijn gedachten bezig is met de vraag:
wat betekent Christus' rijk en Christus'
evangelie daar in zulk een metropool,
die is ontroerd en kan haast niet anders
dan even stil bidden Heiland der we
reld, wilt U ook daar op die voorpost
Uw kinderen gebruiken om velen te ze
genen. Om op het kruispunt van wegen
van mensen van allerlei ra's, taal, le
vensstandaard, even een baken te zijn
van de weg naar de grote" haven,
waar het ankeren eeuwig veilig is, om
te zijn een wegwijzer naar de metropool
van de hemel, waarvan Jezus de Ko
ning is.
E. JANSEN.
denheid en verdeeldheid op kerkelijk
gebied is. Nu, Amerika behoeft in dit
opzicht voor ons niet onder te doen.
Men heeft ook daar een eindeloze scha
kering van kerkgenootschappen en
godsdienstige gezindten, alle mogelijke
sektarische en algemeen religieuze be
wegingen niet te vergeten. Christian
Science, Theosophie, Yogisme en ga
maar door hebben daar aanhangers in
massa.
Ik wilde nu graag eens een echte
Amerikaanse dienst meemaken. In Ne
derland had ik van verscheidene van
mijn vrienden die New York bezocht
hadden gehoord Ga toch vooral Nor
man Vincent Peale, de beroemde pre
dikant van Marble Collegiate Church
eens horen. Deze kerk is een van de
oude Amerikaanse kerken van Neder
landse oorsprong. Ze dateert al van
enkele eeuwen terug. Maar ze heeft na
verloop van tijd haar typisch puriteins
karakter wel heel erg verloren en is
wel in vele opzichten volkomen ver
amerikaniseerd. 'k Had ook sommige
van de in het Hollands vertaalde pre
kenbundels van Norman Vincent Peale
gelezen. Merkwaardige lectuur
Het Evangelie voor de mens voor
wie het slagen in het leven en succes
in zaken, hoe algemeen menselijk het
verlangen daarnaar ook mag zijn, toch
wel een nog groter plaats dan bij de
meesten van ons in West-Europa en
Nederland innemen.
Welnu, ik ging dan zondagmorgen
al vroeg op weg naar zijn kerk. Hij zou
twee diensten hebben om kwart voor
tien en elf uur. En ik wou ze beide
meemaken om te beter mijn indruk te
kunnen verifiëren.
De kerk van Vincent Peale bevindt
zich in het hart van de wereldstad New
York op de Fifth Avenue, de indruk
wekkendste New Yorkse boulevard
vlak bij de beroemde wolkenkrabber
Empire State Building. Door de week
is daar heel de dag een drukte van
mensenmassa's, die daar winkelen en
zaken doen. Nu op zondagmorgen was
het heerlijk rustig. Je hebt dan de ge
legenheid de schoonheid, die een stad
als New York althans in bepaalde op
zichten heeft, eens rustig op je te laten
inwerken.
Toen ik de kerk binnenkwam was die
al bijna tot de laatste plaats bezet. Het
is een prachtig gebouw, daterend uit,
ik denk het begin van de vorige eeuw.
Alles maakt een deftige, gedistingeerde
indruk. Het is dan ook echt dat kon
je meteen wel zien de kerk voor de
haute chique", de .society-people"
van de Amerikaanse samenleving. Wat
je opviel was dat er wel niet vele maar
toch wel ook een aantal deftige neger
families waren. De ontvangst was keu
rig. Je wordt direct door een heer met
een witte anjer in het knoopsgat naar
je plaats geleid en voorzien van een
bulletin, een orde van de dienst met alle
mogelijke gegevens. Een uitstekend ge
oefend koor begeleidt de zang en zingt
ook enkele nummers alleen. Op 't plat
form voor 't koor nemen in zwarte toga
gekleed de drie predikanten die samen
de dienst leiden, plaats. De liturgie is
niet uitbundig, niet zo veel verschillend
van in de meeste kerken. Men zingt de
,,hymnus" uit de bekende presbyteri
aans-engelse bundel. Een van de din
gen, die me opnieuw troffen, was hoe
in zulke hymns een stuk echte bijbelse
vroomheid bewaard is gebleven. De
sfeer van de preek en van de hymns en
gebeden ligt vaak ver uit elkaar. Inder
daad, het is waar wat vaak betoogd is
in de liturgie blijft soms het beste van
het kerkelijke erfgoed tegenover aan
tasting door een modernistische en libe
ralistische geest bewaard.
En nu de preek Het onderwerp was
direct al iets wat men van Norman Vin
cent Peale verwachten kon. Het was
eigenlijk het thema, dat in bijna al zijn
preken terugkeert, hoe rijk ook geva
rieerd, de godsdienst van de gezonde
en geslaagde Amerikaanse mens. Dit
maal was het aldus geformuleerd
Health and prosperity may be yours",
d.w.z. Gezondheid en welvaart kun
nen uw deel zijn".
Ik was benieuwd of hij een tekst zou
kiezen en zo ja, welke dat zou zijn. En
ja, inderdaad, hij koos een tekst. Want,
zei hij, zijn hoorders moesten weten dat
wat hij zei niet zijn eigen getuigenis,
maar Gods getuigenis, het getuigenis
der waarheid was, waarvan ze ten volle
zeker konden zijn. Hij sprak daarom
over 3 Joh. 2 „Geliefde, ik bid, dat
het u in alles wel ga en dat gij gezond
zijt, gelijk het uw ziel wel gaat". Ik
moet eerlijk zeggen, dat ik heel niet aan
dit woord gedacht had. Maar Norman
Vincent Peale had het opeens, zei hij,
ontdekt. En het zei precies datgene
waar het hem om te doen was.
Wij willen allen dat het ons wel
gaatwe wensen welvaart. Maar wan
neer gaat het ons wel en varen wij wel?
Als het onze ziel wel gaat. Er werd,
vond hij, tegenwoordig in de liberale
theologie veel te weinig over de ziel van
de mens gesproken wel over de psyche
maar niet over de ziel. En dat was wat
anders. Dat was het diepste in de mens,
waar de mens in contact komt met het
mysterie van het Universum, met God.
Die ziel moet het wel gaan doordat ze
met dat oneindige geheimenis in harmo
nie is. Maar dan is ook 's mens wel
vaart en gezondheid in de meest vol
strekte zin gewaarborgd. Ook gezond
heid
Dat is tegenwoordig echt een typisch
Amerikaans begrip in deze eeuw van
de „wereld-volksgezondheid". Gezond
heid heeft voor de Amerikaan de plaats
ingenomen van het ,,heil" in de Schrift.
Een gezond mens te zijn, zonder span
ningen, conflicten, dat is zijn ideaal.
Ook nu in de preek van Vincent Peale
kwamen er reeksen voorbeelden van
mensen die op het punt stonden van
een „mental breake down", een psy
chische instorting, maar die geholpen,
volop en afdoende geholpen waren door
zijn boodschap van de echte geestelijke
gezondheid door de harmonie met God.
Hij verteld o.a. een verhaal van een
kennis van hem, een enorme zakenman,
die ook door zijn prediking het geheim
van die geestelijke gezondheid had le
ren kennen en nu een tevoren onver
moed fenomenaal succes in zijn zaken
beleefde. Het werd ons als het ware
voor ogen geschilderd hoe dat ging. Op
een gegeven ogenblik haalde de predi
ker uit de zak van zijn toga een stuk
of wat papiertjes te voorschijn van de
grootte van dollarbiljetten. En hij ver
telde, dat waren papiertjes die deze
vriend in zijn zak had. Op het ene
stond „Zoek het Koninkrijk Gods en
alle dingen worden u toegeworpen"
op het andere „Bid en gij zult ont
vangen enz.". Dat waren allemaal be
loften van God. En nu moest je maar
vast geloven, dat die onvoorwaardelijk
gehonoreerd werden evengoed als bank
biljetten bij de beste bank.
Die boodschap werd onmiskenbaar
met een enorme gloed en bezieling en
met veel welsprekendheid voorgedra
gen, telkens door enkele geestigheden
gekruid, die niet nalieten een klein lach
salvo in de kerk te doen opklinken. Het
was typisch toen men in de tweede
dienst dat alles precies op dezelfde ma
nier „opgevoerd" kreeg.
Het geheel van de dienst was niet
oninteressant, maar onbeschrijfelijk arm.
Als dit nu Amerikaanse godsdienst is
en er is reden om aan te nemen, dat
het zeker niet het slechtste op dit ge
bied is dan is er niet zoveel reden
om voldaan er over te zijn dat de kerk
gang in Amerika toch nog behoorlijk
op peil is. Want dit was nu van a<z
een „evangelie naar de mens". Was
het liberale theologie in de zin van loo
chening van de bijbelse waarheden
Dat zeker niet. Je zou bijna zeggen
FEUILLETON
door
HUGO KINGMANS
HOOFDSTUK I
1)
Als Jan Stelmaker het paard voor de lage wagen heeft
gespannen, waarop de ploeg is gelegd, stopt hij zijn pijp
met eigen geteelde en zelf-gefermenteerde tabak, en wil
naar het land rijden, om daar de schaar door de kluiten
te jagen het moet bouwrijp gemaakt worden voor het
volgend jaar, het vijfde oorlogsjaar.
Boven de lage gordijntjes worden de hoofden van de
boer en de boerin zichtbaar. Jan heft lachend de hand
ten groet omhoog en wil het paard aanzetten, als op de
fiets, een grote mand op de bagagedrager, een man het
erf oprijdt.
Nu pas bemerkt Jan de wielrijder de mist op deze
sombere novembermorgen heeft hem aan het oog ont
trokken.
„Mogge", zegt hij, als de fietser Piet Wilmink, de
enige winkelier van betekenis in het dorpje afstapt.
Er volgt geen morgengroet terug. De man valt met de
deur in huis ,,'t Is afgelopen, Jan, met de oorlog".
„Watblief? Maak dat de kat wijs!"
„De keizer van Duitsland is naar ons land komen vluch
ten. In de buurt van Maastrischt over de grens gekomen."
De mond van Jan Stelmaker valt open van verbazing
„Laat je niks wijs maken, man. 't Is te gek, om los te
lopen".
„Zo. Er moet toch eens een eind aan komen Het zag
er niet te best uit aan het front. En nou is er in Duits
land revolutie uitgebroken. De generaals moeten aan de
keizer gezegd hebben doe maar gauw afstand en ver
dwijn naar Nederland. De ouwe Hindenburg zal de troe
pen naar de Heimat terugbrengen. Zo is 't, of je het ge
looft of niet."
Op dat moment wordt de schuurdeur opengestoten en
de boer, Arend Konijnenbelt, klompen aan de voeten,
verschijnt op het toneel hij heeft als het ware gevoeld,
dat Wilmink iets bijzonders heeft dat is daar niet een
gewoon kletspraatje.
„Wilmink."
„Konijnenbelt. 'k Heb groot nieuws, man. De oorlog is
afgelopen."
„Wat je zegt", meent de boer bedachtzaam.
„Is het een smoes of is het waar
„Het is waar, Konijnenbelt. Ik zeg het net tegen Jan,
maar die gelooft het niet dat keizer Wilhelm naar ons is
komen vluchten. In Duitsland lusten ze hem niet meer.
Het is er volslagen revolutie."
Intussen heeft de boer zijn vrouw gewenkt, die ook al
scherper oplette dan gewoonlijk, als op het erf een paal
mannen staan te praten.
„Revolutie in Duitsland? Dat is ook niet best.
„Burgeroorlog is nog erger dan oorlog", meent Konij
nenbelt.
„Misschien wel. Maar daar hebben wij geen last van.
Voor ons is het van belang, dat de oorlog voorbij is."
„De oorlog voorbij, Wilmink?"
Voor de derde maal moet de winkelier zijn verhaal
doen, nu aan de boerin.
„Gode zij dank, dat de ellende voor de wereld voorbij
is. Zou Kees nu ook naar huis komen Maar wat
staan we hier te kleumen. Kom binnen mensen."
De kruidenier zet zijn rijwiel tegen de schuurdeur en
volgt de boerin naar binnen. Zo ook de beide andere
mannen. Want Jan gaat ook even mee. Hij laat het paard
paard en de ploeg ploeg dit is een gewichtig moment
niemand zal er aanmerking op maken, dat hij zijn werk
een moment in de steek laat hij, op wie nooit een op
merking behoeft te worden gemaakt.
Hij is diep onder de indruk deze tijding betekent voor
hem heel watze is meer dan simpel het feit, dat de
oorlog afgelopen is, dat het neutrale Nederland niet lan
ger aan de rand van de afgrond loopt, elk ogenblik in
gevaar, te worden meegesleurd in de krijg der volken.
Wat Wilmink daar vertelt, raakt hem persoonlijk. Hij
ziet, als in één oogopslag, in het verleden, in het heden,
in de toekomst.
„Drie koffiedrinkers, Sanna", hoort hij, als uit vage
verten, de boerin zeggen. „Nog geen koffie Zet dan
goeie, echte."
„Zitten jullie nog zo dik in de koffie informeert Wil
mink schelms.
„Dik, dik, dat is wat anders. Maar we hebben nog wel
wat achteraf voor een dag als vandaag."
„Wat is er nou aan de hand vraagt Sanne. Al meer
dan tien jaar is zij dienstbode bij vrouw Konijnenbelt. Zij
kan een potje breken.
„Meid, de oorlog is voorbij. Nou weet je het." Sanne
laat bijna de met water gevulde ketel, die zij over het
vuur in de ouderwetse schoorsteen hangen wil, uit de
handen vallen.
„Hoe kan dat nou Zo ineens
„Een oorlog zie je meestal aankomen. De vrede komt
uit de lucht vallen", zegt de boer filosofisch.
„Uit de lucht of niet uit de lucht, God zij geloofd en
gedankt, dat de ellende voorbij is", merkt de boerin op.
„Zo is het, moeder."
Wilmink zegt niets. Hij haalt lichtelijk de schouders op.
Hij gunt Konijnenbelt en diens vrouw hun mening, al
moet hij van dat vroom gedoe niets hebben.
Sanne werpt een paar ruwe blokken hout op het vuur,
dat hoog opvlamt.
De koffie zal nu spoedig gezet zijn. In afwachting daar
van zet Konijnenbelt zich aan tafel, de tabakspot naar
zich toetrekkende, de pijp stoppend en ook Wilmink aan
biedend.
„Weet je ook bijzonderheden, Wilmink
„Niet veel meer. 'k Heb alles gezegd wat Assink
mij verteld heeft." Assink is de directeur van het kleine
postkantoortje. Hij heeft getelefoneerd met het kantoor
in Utrecht, waar de kranten bulletins verspreiden."
„Het schijnt dus wel waar te zijn", merkt Jan Stel
maker op.
„Je hoeft niet te twijfelen", antwoordt de kruidenier.
„Het is zo vast, als de toren vaststaat. De oorlog is af
gelopen."
November 1918.
(Wordt vervolgd)
