eeuwóe
3£erkbode
EICHMANN en LUTHER
KNIPSELS
<:TYleditatie
WIE KIEST U
met kanttekeningen
16e JAARGANG No. 39
24 MAART 1961
OFFICIEEL WEEKBLAD TEN DIENSTE VAN DE GEREFORMEERDE KERKEN IN ZBELAND
Redacteur: Ds. W. C. van Hattem, Herengracht 15, Terneuzen, Telefoon (0 1150) 22 48
Medewerkers J. A. van Bennekom, Middelburg Dr. A. J. Boom, Vlissingen Ds. D. J. Couvée, Bennekom
Drs. A. Elshout, Koudekerke Ds. A. Koning, Oud-Vossemeer Dr. P. C. Kraan, Vlissingen
Ds. J. v. d. Leek, Kapelle Ds. P. van Til, Middelburg Mej. F. A. Groot Nibbelink, Grijpskerke
Mevrouw C. van Zwedenvan Alkemade, Goes J. Wattel, Gapinge.
f
Abonnementsprijs
3,per halfjaar
bij vooruitbetaling
Advertenties
12 cent per mm.
Bij abonnement lager
Losse nummers 12 ct.
Drukkers-Uitgevers
Littooij Olthoff
Spanjaardstraat 47
Middelburg, Tel. 2438
Giro no. 42280
V
Wanneer over enkele weken het
proces-Eichmann begint zullen slechts
weinigen niet weten wie Eichmann is
en wat hij gedaan heeft. Een stroom
artikelen, brochures en boekwerken
heeft ons omtrent deze persoon niet in
het onzekere gelaten. Eén van deze
vele informatiebronnen is het zeker niet
zonder kennis van zaken geschreven
werkje, dat als no. 606 in de Prisma
Serie verscheen Eichmann, symbool
van een regime", geschreven door
Charles Wighton, die door zijn gede
gen kennis van de stukken en het van
nabij volgen van de jacht op Eichmann
zeker een deskundige mag heten. Re
den waarom we hier te maken hebben
met een bijzonder gevaarlijk boekje,
daar de argeloze lezer door de deskun
digheid van Wighton verleid hem wel
licht al te gemakkelijk volgt ook daar
waar zijn deskundigheid hem in de
steek laat. Wanneer Wighton namelijk
Eichmann gaat schetsen als Nazi in
wording dan verdisconteert hij hierbij
namelijk Eichmann's luterse opvoeding.
Letterlijk schrijft hij die achter
grond droeg in belangrijke mate bij tot
de metamorfose van een onbeduidende
nazi-employé tot misdadiger van we
reldformaat". Natuurlijk weet Wighton
wel, dat er niet meer protestanten nazi
werden dan katholieken, „maar het is
de politieke houding van de protestant
se kerk in Duitsland gedurende de laat
ste 400 jaar, en de invloed van die hou
ding op de massa van het Duitse volk
die dient te worden toegelicht om de
achtergrond te begrijpen van de trage
die van Adolf Eichmann en van de
meeste Duitse generaals, die oorlogs
misdadigers werden. De stichter van
het protestantse geloof in Duitsland,
Maarten Luther, begon zijn religieus
politieke loopbaan aan het hoofd van
een boerenopstand
We merken op dat wat betreft Lu
thers' houding ten opzichte van de boe
renoorlog, de deskundige schrijver al
lerminst deskundig is en zich kennelijk
niet de moeite getroost heeft van een
diepgaand onderzoek. En wanneer hij
meent dat het de politieke houding van
de protestantse kerk is, die de achter
grond heeft bepaald van de oorlogsmis
dadigers, dan blijkt daaruit, dat hij nog
nooit de moeite genomen heeft om iets
van Luther over de overheid te lezen.
Zo stelt hij, dat wanneer er maar geen
inbreuk was op de geloofsvrijheid de
gezagsdragers de Duitsers alles konden
bevelen wat zij wensten. Luther leerde
het blindelings aanvaarden van gehoor
zaamheid aan het gezag en dit leidde
in de loop der eeuwen tot de opkomst
van een Frederik de Grote, een Bis
marck, een Wilhelm II en een Hitier.
De houding van de protestantse kerk
was dus van dien aard dat een dicta
tuur gemakkelijk gevestigd kon worden.
Zo wordt gesuggereerd in een werkje,
dat verschijnt in een tijd, waarin de
dictaturen bloeien in rooms katholieke
staten, en het lijkt me toch wel onwaar
schijnlijk dat de invloed van Luther tot
Spanje, Portugal en Zuid-Amerika zou
reiken. Waarbij we tegelijk verzuchten:
reikte die maar zo ver, want Luther
leert namelijk helemaal niet dat Befehl
Befehl is. Geen enkele Duitse generaal
zal zich dan ook op zijn Lutherse ach
tergrond kunnen beroepen, want als
Luther het over het zesde gebod heeft
dan zegt hij
,.De wereldlijke overheid is niet door
God ingesteld opdat zij de vrede zou
breken en oorlogen doen ontbranden,
maar daartoe dat zij de vrede handhave
en de oorlogszuchtigen were"... Luther
onderscheidt dan tussen oorlog om de
oorlog (der frischfröhlige Krieg) en
oorlog uit noodweer, waarbij hij aan
tekent ,,de eerste_ is uit de duivel, God
doe hem niet gelukken. De tweede is
noodweer, God helpe in dezen" en de
lutherse theoloog Vilmar schrijft onom
wonden ,,de aanvalsoorlog is verwer
pelijk". Wanneer het over de' overheid
gaat, die Luther dus kritiekloos zou aan
vaarden, schrijft hij in de grote cate
chismus ,,Hij (God) wil geen boeven
noch tyrannen in dit ambt en deze re
geermacht hebben, geeft hen daarom
ook geen eer, dat wil zeggen recht en
macht om te regeren".
In 1937 midden in de nazitijd
wees Arno Deutelmoser in zijn werk
Luther Staat und Glaube" verschenen
in Jena, Did. er op dat, waar door
de inspanning van de vorst een mach
tig stelsel ontstaan was, Luther sprak
van verachting van Gods majesteit. Uit
bovenstaande moge blijken, dat Luther
allesbehalve kritiekloos tegenover de
overheid stond. En nu zou het juist
Luthers accepteren van alles wat de
overheid deed, geweest zijn dat de
grondslag er voor gelegd heeft dat
alle Duitsers, zowel protestanten als
Rooms-katholieken als een principiëel
geloofspunt aanvaardden dat de beve
len van de machthebbers zonder beden
king moesten worden opgevolgd. Wan
neer we zonder de pruisische aard
in rekening te brengen over dit laat
ste iets willen zeggen, dan lijkt het eer
der, dat Luthers bedenkingen tegen de
overheid te weinig hebben doorgewerkt
waardoor het kritiekloos aanvaarden
van de overheid zoals dit vandaag
de dag nog in vele r.k. landen geschiedt
in Duitsland voor het grootste deel
bleef voortbestaan. Wil men persé Lu
ther in het geding brengen, dan niet als
de man, die zijn loopbaan begon als
hoofd van een boerenopstand en zich
toen willoos uitleverde aan enkele re-
actionnaire vorsten. Dit is een verteke
ning van de geschiedenis, waarmee
noch Rome, noch Reformatie en nog
minder het gesprek tussen beiden mee
gediend is en die alleen maar getuigt
van een grove ondeskundigheid van
een deskundig schrijver over Eichmann,
die verder totaal over het hoofd ziet,
dat juist daar waar het protestantisme
de minste invloed in Duitsland had
Zuid-Duitsland de bakermat van
het Nazidom gelegen heeft, dat daar
de eerste successen werden geboekt en
dat daar de SS Miinchen haar
trouwste aanhangers had.
T. v. H.
OM DE ZONDAG
In .Onderweg" weekblad voor
het bisdom Breda trekt M. Huy-
brechts in zijn rubriek „Beeldspraak"
een vergelijking tussen het zondagmor
gen radio-programma van de Vara en
van K.R.O. en N.C.R.V. Al mijmerend
over het enorme verschil ontdekte hij
twee werelden op één bladzijde van de
radiogids.
„Twee werelden, die verder en verder
uiteenlopen, elk hun eigen cultivering
krijgen, totaal anders ge-oriënteerd zijn
en ieder op hun manier een „zondags
verwachting scheppen. De meest luister-
dichte gaat op de zondagochtend op ver
bluffende wijze de Hollands-gezellige
vrije dag opbouwen de minst luister-
dichte handhaaft een jarenlange traditie
van grote ernst, stapels godsdienstoefe
ning op godsdienstoefening, een hele
morgen lang en preekt over de grote
waarheden des levens."
zeide Pilatus tot hen ,,Wien wilt gij. dat ik U zal
loslaten, Bavabbas of Jezus, die Christus genoemd wordt
Zij zeiden .Barabbas"
Het werd er voor Pilatus niet gemakkelijker op, toen Herodes Jezus
naar hem terug stuurde. Ja zeker, hij zal wel even gelachen hebben om
die witte kandidatenmante! die Herodes Jezus had laten omslaan „wat
een goede mop" maar intussen bleef hij dan toch maar zitten met dat
vervelende geval.
Maar wacht, daar krijgt hij een goed idee. Volgens het Evangelie van
Markus bracht het volk door haar geroep hem op de gedachte. Zijn ge
zicht klaar er van op.
Het was gewoonte, dat elk jaar tijdens het Paasfeest een door het volk
gekozen gevangene werd losgelaten. En deze gewoonte grijpt Pilatus aan
om zich uit de moeilijkheden te redden. Hij zet Jezus „op tweetal" met
een moordenaar en hij laat het volk kiezen. Hij wist maar al te goed, dat
de priesters Jezus hadden overgeleverd uit haat. Maar daarmee is nog
niet gezegd, dat het volk er net zo over dacht. Had het een week geleden
niet gedaverd in de straten van Jeruzalem van het „hosanna", waarmee
het volk hem als koning had ingehaald.
Wel, als het volk nu voor Jezu- ciest, dan durft Pilatus de haat van
de priesters wel aan. Daarom „Wien wilt gij, dat ik U zal loslaten
Barabbas of Jezus
„Barabbas of Jezus." Welk een tweetal. Welk een tegenstelling. Een
moordenaar tegen'over de Vorst des levens een zoon van de duisternis
tegenover het Licht der wereld een man wiens handen druipen van het
bloed tegenover een man, wiens handen druipen van de zegeningen.
Kiezen is een verantwoordelijk werk. Vaak ook een moeilijk werk.
Maar hier wordt het volk de keuze toch niet zwaar gemaakt. Integendeel:
Pilatus had juist twee grote contrasten tegenover elkaar gesteld om de
keuze gemakkelijk te maken. Het was me nogal geen verschil Barabbas
of Jezus.
Maar wat zal Pilatus geschrokken zijn het onverwachte gebeurt.
Het volk vraagt om Barabbas. Het volk kiest uit dit tweetal Barabbas.
Verkiest een moordenaar boven de Zaligmaker.
Dat was een grote dwaasheid, zegt U.
U hebt gelijk. Dat was dwaas. Even dwaas als de keus van Adam en
Eva in het Paradijs. En even dwaas als Ezau's keus tussen eerstgeboorte
recht en linzenmoes. En als Annania's en Saffira's keus tussen eerlijkheid
en bezit.
Maar kennelijk toch niet zo dwaas, dat het in onze tijd niet meer voor
komt. Hoevelen kiezen niet in onze tijd bewust tegen Jezus Hoevelen
dansen niet voort op die op het punt van uitbarsten staande vulkaan, die
wij „wereld"' noemen
Hebt U al een keuze gedaan Ja, aanbiedingen zijn er genoeg. Maar
toch is de keuze niet zo moeilijk. U moet kiezen tussenJezus of
Barabbas het doet er niet toe welke Barabbas dat is.
Het is in elk geval wijs die keus niet uit te stellen. Stel niet uit tot
morgen, wat U heden kunt doen.
Hebt U gekozen Wie
Tholen
J. C. VAN EGMOND.
Huybrechts typeert het Varapro-
gramma als een beschaafd, dicht bij de
mensen staand programma, dat in al
lerlei toonaarden iets van een wereld-
op-zijn-zondags laat zien, dat prijst en
looft, maar niet de Heer Een echt hu
maan bezig zijn, dat spirit geeft om van
de zondag een beste vrije gezellige dag
te maken. Even onderbroken door een
kwartiertje, waarin verteld wordt wat
de humanist er van zegt.
„Maar", zo gaat Huybrechts verder,
„wat zegt de katholiek, in het algemeen,
de christen er van We denken (als hij
„toevallig" niet in de kerk zit, dat hij
naar Garthoff zal luisteren en liever
„veel gevraagde platen" beluistert dan
„veel gevraagde gewijde muziek" (zie
radiogids zondagavond vijf over zeven).
„Toevallig niet in de kerk zit." Vindt u
dat gek klinken Of beantwoordt het
aan de feitelijkheid Is het misschien
bij u ook zo, dat u op zondag „nog even
naar de Kerk moet" Het ritme van de
zondag wordt niet meer door de dag
des Heren bepaald"„Wie van onze
tijd is, „varaat" op de zondagmorgen; hij
trekt er op uit met Garthoff en laat zich
in de stemming brengen van de vrije
dag, die hem na een week werken ge
boden wordt. Hij gaat misschien „nog
even" naaï- de Mis, maar dat is dan een
momentopname, een uittreden uit de
wereld naar een totaal andere cultuur
wereld, die hem wellicht nog veel zegt.
Dat willen wij niet ontkennen. Maar
toch die laatste wereld is niettemin to
taal gescheiden van de andere, die zo
gecultiveerd door de Vara wordt ge
presenteerd en in welk programma al
leen nog maar „geestelijk leven" voor
de humanist past. En dan in deze ern
stige toon slechts een kwartier lang
Katholiek of niet-katholiek op zondag
leven wij uitdrukkelijk in twee werel
den. Het feit is onmiskenbaar."
Twee werelden omdat het ritme van
de zondag niet meer door de dag des
Heren wordt bepaald. Twee werelden:
één vanuit de verlossing en bevrijding
en één vanuit de ontworsteling en de
vrijgevochtenheid. Waarmee we dan
niets denigrerends willen zeggen als
wij het woord vrijgevochten gebruiken,
maar tenslote is dit het humanisme, de
ontkenning van God en meester boven
zich de vrijheid, die de mens zich
schept. Daarom kunnen we ook stellen:
twee werelden één in de vrijheid, die
God geeft, één in de vrijheid die men
zichzelf schept. Daar ligt het verschil
tussen het programma van Vara en
confessionele omroepen op de zondag,
het verschil in zondagsviering tussen
humanist en christen. En als Huy
brechts dan stelt, dat de mens van van
daag „varaat" in plaats van „kroot" of
„ence-erveet", dan liggen de wortels
van het feit dat het ritme van de zon
dag niet meer door de dag des Heren
bepaald wordt daarin, dat zovelen de
dag des Heren als feestdag zijn kwijt
geraakt. Eerst wanneer het feest der
verlossing het allesbeheersende weer is,
dan zal het ritme van de zondag weer
juist bepaald zijn. Dan hoeven christe
nen niet van de ene wereld in de an
dere te wippen, omdat die andere we
reld rondom de mens een vreemde we
reld geworden is en we tegelijkertijd
van een vreemde onschriftuurlijke zon
dagskramp verlost zijn.
T.
H.
