eeuwóe
3£erkbocle
Van de wijde, ruige Heide
16e JAARGANG No. 18
28 OKTOBER 1960
OFFICIEEL WEEKBLAD TEN DIENSTE VAN DE GEREFORMEERDE KERKEN IN ZEELAND
Redacteur: Dr. C. Stam, Goes; Westwal 2, Telefoon 0 11005906
Medewerkers J. A. van Bennekom, Middelburg Dr. A. J. Boom, Vlissingen Ds. D. J. Couvée, Bennekom
Drs. A. Elshout, Koudekerke Ds. W. C. van Hattem, Terneuzen Ds. A. Koning, Oud-Vossemeer
Dr. P. C. Kraan, Vlissingen Ds. J. v. d. Leek, Kapelle Ds. P. van Til, Middelburg
Mej. F. A. Groot Nibbelink te Grijpskerke Mevrouw C. van Zwedenvan Alkemade, Goes
J. Wattel, Gapinge.
r
Abonnementsprijs
3,per halfjaar
bij vooruitbetaling
Advertenties
12 cent per mm.
Bij abonnement lager
Losse nummers 12 ct.
Drukkers-Uitgevers
Littooij Olthoff
Spanjaardstraat 47
Middelburg, Tel. 2438
Giro no. 42280
vJ
HER VORMINGS- GEDACHTEN
Dezer dagen kon men in de pers le
zen een protestantse oproep, om het
protestants bewustzijn levendig te hou
den.
De bedoeling was niet, om verschil
lende stromingen in ons volksleven te
gen elkaar op te zetten, maar wèl, om
voor het protestantse leven de nodige
ruimte te behouden.
Zo nu en dan kan men merken, dat
wij in waakzaamheid wel eens verslap
pen. Er is nu eenmaal een krachtig
streven merkbaar bij Rome om zich te
doen gelden. En van de oude coalitie
valt niet veel meer te bemerken. De
politieke aanblik van ons volk is wel
héél anders geworden dan in de dagen
van Kuyper en Schaapman.
Nu hebben wij over enkele dagen
de 31 oktober. In sommige plaatsen
wordt de hervorming herdacht in ge
combineerde diensten, in andere stre
ken gaat alles gewoon zijn gang.
Is er nu werkelijk aanleiding", om
op 31 oktober een oproep te laten uit
gaan tot het volk, tot dankbare herin
nering aan de „doorbraak" van 1517
en volgende jaren
Tegenover de hiërarchie in de rege
ring der kerk kwam de vrijheid der ge
meenten. Tegenover het gezag van
paus en kerkvergadering werd het plei
dooi gevoerd voor het gezag van Gods
Woord, dat enig is in zijn soort. Luther
heeft daarin zijn grote verdienste ge
had, dat hij voor dit Bijbelse gezag
opkwam en alles verwierp, wat daar
mee in strijd was. Er moet diepe over
tuiging bij hem geweest zijn, om vrij
te komen van een kerkelijke macht,
waaraan ook hij onderworpen was.
Met zijn bekende angst voor zonde
en straf was Luther bereid om aan de
zwaarste boetedoening zich te onder
werpen, als hij maar vrij kwam van die
zondelastMet gevaar voor zijn
leven dreef hij de zelfkastijding tot het
uiterste, maarvond geen rust
Totdat hem, uit de Schriften, licht op
ging over de verkondiging, dat de recht
vaardige uit het geloof zal leven
Dat zal nu voortaan voor Luther hét
motief zijn, bij zijn onderwijs en zijn
prediking. Zo kwam hij tot zijn „stel
lingen", waarvan verschillende het ab
solute gezag van de paus afwezen.
Trouw elke maand zendt men mij
uit Gent het „Contactblad van de Ge
reformeerde Kerk" aldaar.
Hoeveel mooie herinneringen roept
dit telkens bij mij op.
Het zal nu ongeveer vijf en dertig
jaar geleden zijn, dat ik in een open
calèche, bespannen met een kwiek
paard en van de bok bestuurd door een
gehogehoed koetsier, van de éne naar
de andere wijk werd gereden door het
historische Gent, om de daar wonende
protestanten te polsen over de wense
lijkheid te komen tot een eigen dienst
des Woords. Kort na de Reformatie
waren er zeven gereformeerde predi
kanten
Het moet voor vele Gentse toeschou
wers op hun trottoirs een wat voornaam
aandoend geval zijn geweest mijn
schraal persoontje geflankeerd door
mijn deftigste ouderling uit Brussel, de
heer Tensen, fors, knap, statig, werke
lijk „Eer-waard" met zijn grote, vier
kante, Franse baard, en tegenover ons
op het klapbankje het fleurig-geklede
dochtertje het was lentevan
meneer Henri Rooze, Betsy, die als
Gentse adressen kende en ons lieftal
lig introduceerde.
Dit is steeds verder gegaan.
Luther heeft de kerk in dit stadium
uitgeleid uit de dwang van de hiërar
chie en ruimte verschaft aan het Woord
Gods, opdat dit zou heersen over ge
weten en kerk.
Men kan dit gerust de centrale ge
dachte noemen die bij de hervorming
naar voren kwam. Zwingli heeft op
het „inwendig licht" wat veel nadruk
gelegdmaar bij Luther en Calvijn
kwam de kracht van het Woord Gods
naar voren.
Toen is men gaan zoeken om aan
dat levende Woord ingang te verschaf
fen in de kerk. Het geweldige van deze
„keer" kunnen wij ons nauwelijks voor
stellen. In een tijd, waarin het gods
dienstig leven in de kerk steeds meer
„verzinnelijkte", kwam hier het geeste
lijk element naar voren. Een geloven
van het Woord, dat schaars te verkrij
gen was, en dat met grote begeerte
werd ontvangen.
Toen de Schriften opengingen, kwam
er inzicht in de rijkdom der beloften
Gods. De kerk behoefde die uitwendi
ge „praal" niet, want zij had van God
in het evangelie ontvangen een bezit,
waarvan de betekenis in de loop der
jaren toenam. De studie van de Schrif
ten bracht een kennis, die aan leven
kracht en glans verleende.
Ook bracht de opening van het
Woord dit te weeg, dat het hele leven
als „dienst voor God" gezien werd.
Er was geen ongelukkige scheiding
tussen een geestelijke èn een natuur
lijke sfeer. Alles was „schepsel Gods"
èn studie en dagelijkse arbeid werden
gezien als taak en roeping, waardoor
de ontginning van deze wereld kon
voortgaan. De hervorming riep tot de
verheffing van de arbeid. Het zou nog
tijden duren, eer de vrijmaking van de
arbeid goed tot stand kwam. Maar, de
hervorming gaf de eerste stoot in die
tijd, de waardering van de arbeid stond
boven de meditatie in de stilte, en ze
ker boven het monnikendom, dat op
sommige punten (als: bedelen), tot
uitwassen had geleid.
Inplaats van zich toe te leggen op
het verkrijgen van geld en bezit, bracht
de kerk de rijkdom van prediking en
sakrament
Tensen Klaaszoals hij heette in
zijn Noord-Hollands dorp, maar voor
Brussel Nicolas Tensèn, zoals de tel
kens aan- en uit-flitsende lichtreclame
hoog op een dak aan het altijd krioe
lende Beursplein elke twee minuten zijn
roem verkondigde voor zijn „montres
de précision", en de transparante af
fiches die roem vermenigvuldigden in
alle Brusselse trams je moet er zelf
nooit tegenover, maar altijd onder gaan
zitten, zei hij mij eens, anders heb je
'n kijker minder op je reclame of
de stem van zijn privé-omroeper in de
„rue des Tripiers", waar hij zijn druk-
beklante horlogezaak had en om de
minuut de „exacte" tijd deed afroepen
totdat de politie er 'n eind aan
maakte, omdat er verkeersopstoppin
gen door ontstonden in die extra-
drukke Brusselse Kalverstraat. Maar
Tensen had zijn doel bereiktieder
voorbijganger kende het atelier, dat
pretendeerde horloges te leveren, die
ten hoogste één minuut per maand af
weken van ,,1'heure exacte".
Ja, die eenvoudige boerenjongen uit
Noord-Holland, maar een expert op
zijn gebied, opgeleid in Zwitserland tot
consciëntieus artist in zijn métier èn
De ideeënwereld van Calvijn heeft
in de hervorming grotere invloed ge
kregen op het dagelijks leven dan van
Luther. Hij werkte in het land van
boeren en adel, en Luther heeft „de
weg tot elkaar" voor deze partijen
moeilijk kunnen vinden. Maar, Calvijn's
ideeën brachten er toe, handel en
scheepvaart, geld en goed te zien als
middelen, waarmee wij in deze wereld
als vrome christ'nen zullen leven.
Een terrein, waarop wij gemakkelijk
struikelen.
Dat gebeurde ook in onze gouden
eeuw, onze inzet tot koloniaal bewind
en de weeldezucht, die grote afmetin
gen aannam.
Misschien dat deze les der geschie
denis ook in deze tijd van welvaart ons
ter waarschuwing kan helpen.
De grote, reformatorische, vraag
blijft het hebben wij onze bron var.
vreugde en kracht in het Woord God'
Willen wij dat Woord behouden
niet door menselijke meningen lat
overheersen
Ons antwoord moet zijn de daau
van ons leven, waaruit geloof spreekt.
In de Heer zal ik het Woord prijzen
En dan een geloof, dat werkzaam is
in de praktijk Als een paar mensen
gaan trouwen, als wij zaken doen of
ons voorbereiden voor een bepaalde
dienst. Evangeliedienst overal waar wij
leven
Wij hebben de laatste tijd wel opge
merkt, bij het verkeer tussen de volken,
hoe nodig het is, dat wij ons het evan
gelie niet schamen. Terwijl anderen
vormen en manieren verwaarlozen, met
recht en waarheid durven spelen, moet
de zuivering van de verhouding tussen
mensen èn volken vanuit het evangelie
tot stand komen. Hier ligt de overwin
ning van de Kaïnshouding, de waar
achtige liefde tot de naaste en de be
vordering van het welzijn tussen de
volken.
Niet alleen in een hulp-aktie tot di
recte bestrijding van honger, maar in
het brengen van toestanden, waarin
volken en klassen kunnen ademen in
vrijheid
Dat zou de mooiste vrucht zijn voor
deze tijd, die de herinnering aan het
werk Gods in de reformatie van de kerk
eens bracht.
De kerk heeft een herleving in deze
zin nodig.
Wij persoonlijk ook.
Hier is het woord ook van betekenis:
zoekt, en gij zult vinden. C. St.
tot koopman, die wist wat reclame èn
hoffelijkheid in zaken betekende. Nooit
zei hij dit is „niet zo duur", maar
dit is nog goedkoper. Wanneer 'n
onhandige bediende 'n onafgestofte
klok voor 'n cliënt neerzette, greep
Tensen terstond in „Madame, met
stof en al zonder énige prijsverhoging"
en zijn lach overwon, ook bij de jonge
lui, die een fout door eigen schuld aan
hun horloge op de „garantie" trachtten
af te wentelen. Met zijn kijkglas nog
in het oog vroeg hij dan lachend
„Waar hebt u de baden gebruikt, Ma
demoiselle Ah, in Ostende. Ah,
dat dacht ik al. Ik zie tenminste hele
zandduinen in uw horloge. We zullen
het schoonmaken. Twintig francs".
Slagvaardig dus, maar ook 'n sterlc-
gelovige, 'n kerkelijk man, ontwikkeld
door veel lezen, theologisch èn literair
bij, altijd even opgewekt, ondanks veel
zwarigheden in zijn leven, 'n christen-
gentleman.
Geen geschikter ouderling had ik
toen mee naar Gent kunnen nemen dan
deze broeder, van alle markten thuis,
wèl ter tale, bekend met de geschiede
nis van Scheiding en Doleantie, soepel
in de omgang, om het moeilijke begin
te maken van het bijeenbrengen van
hen, die in één of andere mate als ge
reformeerden „te boek" stonden, of
liever op het lijstje van Betsy Rooze.
Wij hadden in Gent tot dan toe
slechts een enkel gezin als buiten-lid
van de kerk van Brussel. Ze bezochten
meestal de Belgische Zendingskerk aan
het Rabot, Bagijnhof 25, waar de Heer
Holtrop, „predikant op artikel 8", ijve
rig zijn best deed, maar onze en ook
eigen leden niet steeds geheel bevre
digde. Alleen wanneer het heilig
Avondmaal werd gevierd, kwamen de
Gentse leden naar de hoofdstad èn lo
geerden in Brusselse gezinnen. Mooi,
onderling bindend, doch op de duur
wat bezwarend zowel voor de gasten
als voor de gastvrije gezinnen. Er zijn
en worden daar in België wat 'n fran
ken uitgegeven voor trein en tram, eer
men aan de drie of vier collectezakjes
toe komt.
Bij slechts enkele Gentenaren wer
den wij die middag nu niet bepaald
„ingehaald". Maar een twintigtal vol
wassenen zegden toe de eerste kerk-
lienst in Gent te zullen bijwonen.
Midden in 'n volgende week reed op
n avond het auto-busje van onze evan-
jelisatie, van Brussel naar Gent, vol
gepropt met hoofdstedelijke hulptroe
pen en het opvouwbare orgeltje. Nog
de ik de inschikkelijke ouderling, Jean
Rooze, wat gedoken zitten onder dat
door het rammelend rijden telkens wat
lager zakkende harmonium, dat in de
gehuurde zaal van „het Liberaal Huis"
de zang zou moeten begeleiden. Ten
slotte zat hij haast met de neus op zijn
knie. Wat is er gelachen.
Het zullen er bij elkaar een goede
veertig personen zijn geweest, die de
eerste predikatie beluisterden. Als tekst
had ik gekozen 2 Samuël 5 24 „En
zodra gij een geluid van schreden hoort
in de toppen van de balsemstruiken,
haast u dan, want dan is de Here voor
u uitgetrokken".
Het heette toen nog in de Staten
vertaling ,,'n geruis door de toppen
der moerbeziebomen". Maar blijkbaar
had niet ieder van de aanwezigen dit
geruis gehoord misschien had het
hen verstoord want onmiddellijk na
beëindiging van de dienst liep 'n en
kele zelfs boos weg, nog voor dat de
vrije bespreking kon beginnen.
Later werd één dezer weglopers één
onzer eerste ouderlingen te Gent. Ook
in Brussel zelf miste ik voorshands de
medewerking van mijn Vlaamse colle
ga. Maar bepaald tegenstand onder
vond ik van 'n theologisch candidaat,
die later overging naar het z.g. „Her
steld Verband". Men vond 'n gerefor
meerde kerk van Gent naast de be
staande Belgische Zendingskerk over
bodig.
En op een zelfstandige kerk stuur
den we van meet af aan.
Maar voorlopig was het nog niet zo
ver. Toch, wat een prettige uren, wan
neer ik elke donderdagmiddag, direct
na de zelf geleide „zondagsschool" in
Brussel, mij haastte naar de Noord
statie om per mudvolle derde klasse
coupé te gaan catechiseren ten huize
van de uit Axel naar Gent overgeko
men broeder Piet Buyze, waar ook
's zondags in de suite de beide kerk
diensten dikwijls werden gehouden,
's Avonds keerde ik dan deftig per eer
ste klasse coupé in de boottrein Osten-
de-Brussel huiswaarts. Eerste klas
omdat alleen eerste-klas-reizigers wer
den toegelaten in deze extra-snelle
trein, die slechts 'n minuut aan de St
Pietersstatie te Gent stil hield. Ge
woonlijk was ik de énige plotselinge
medereiziger en werd dan ook meer
bekeken dan 's middags tussen het
houten-banken-publiek. Men dacht
minstens dat ik één of ander hoogge
plaatst ambtenaar was, voor wie de
trein opzettelijk stopte Men giste niet,
dat ik uit zuinigheid er mee rekenen
moest, dat 'n kaartje 3de en 'n kaartje
le samen net zoveel kostten als 'n re
tour tweede. Maar zou ik de volgende
boemeltrein hebben genomen, dan was
ik nog later bij moeder de Vrouw ge
arriveerd. Het was toch altijd al ver
over middernacht, rennen naar huis.
Hier breek ik af.
Bennekom. D. J. Couvée.
