Kerk- mn SchoolnlcHwi.
Bouma.
In memoriam ds. P. Warmenhoven.
Nog een verlies.
Keerhof.
ZENDING.
Een en ander.
en tot het Evangelie op te voeden, haar in
aanraking te breDgen met den persoon van
Jezus Christus directe verandering van de
maatschappelijke toestanden is daarbij slechts
middel). Zü werkt aan den binnenkant en
van binnen uittracht de innerlijke gezind
heid te veranderen. Bij haar treedt het dienend
karakter op den voorgrond, het overreden en
het wekken van een eigen overtuiging door
het indragen van een nieuw levensbeginsel in
het persoonlijk karakter en in d*n volksaard.
Zjj beveelt nimmer en schuwt al wat dwingt.
Zfi verricht met geestelijke middelen een ge-
duldswerkopvoeding langs geleidelijken weg
tot ware menschen, n.l. kinderen Gods."
In weinig woorden wordt hier veel gezegd
inderdaad is hiermede het groote verschil tus-
schen regeering en zending inzake de bearbei
ding der heidensche en mohammedaanscbe
volken juist aangegeven.
Natuurlek moet er samenwerking zyn tus-
schen deze beide machteD, doch men heeft
dan drieërlei in acht te nemen
1. dat ieder van beide vry blijve naar eigen
beginselen te handelen2. dat elk met de
taak en de moeilijkheden van de ander wel
willend rekening houde 3. dat men van weers
zijden open zij, vertrouwen toone en in elkan
der belaDgstelle.
In de kringen der bestuursambtenaren groeit
de sympathie voor den zendingsarbeid. Dat
is gelukkig. Maar het is ook gevaarlijk. Want
sympathie voert zoo licht tot een steunen
van en daarmede een ingrijpen in het
werk der zending. Daarvan is deze allesbehalve
gediend. Zij wil alleen vrij zijn en zichzelve
blijven. Zij wil de regeering alles open laten zien
en ook overleg met haar plegen. Maar wat
zij, omdat het in strijd is met haar karakter
en haar levensbeginsel, niet wil en dan ook
nimmer zal gedoogen, is als een werktuig in
de regeeringsmachine te worden geschakeld.
Ook niet op het gebied van het onderwijs. Op
hare vrijheid stelt de zending prijs. Daaraan
kan noch mag zij laten torneD.
Harerzijds dient de zendirig zich er wel van
bewust te wezen, dat zij aan de bestuurszaak
der regeering evenmin moeilijkheden in den weg
mag leggen. De regeering toch draagt een element
in zich, dat voor een goede opvoeding van de
bevolking evenmin onmisbaar is als overreding
on overtuiging, en dat de zending juist mist en
missen wil het dwirigende gezag en de ge
hoorzaamheid. Zonder die laatste ware niet
alleen de bestuurstaak onuitvoerbaar, maar
zou ook de zending vaak vruchteloos bij de
bevolking aanknoopingspunten vinden. Dereg.
plege echter in baar eigen belaüg en in dat
der bevolking overleg met de Zending over de
vraag waar, wanneer en in welke mate zij
dwang zal toepassen-
Moge mr. Schepper spoedig gelegenheid
vinden, om naar zijn arbeidsveld te gaan, ©n
God zegene hem in zijn zeer belangrijk werk.
J. D. WlELENGA.
Waarom collecteert men en waarom gaat het
Omdat men aan deze geceformeerde menschen
domicé's en met de dominé'e alweer gerefor
meerde preeken voorspiegelt. Als men maar
ter kerk kan gaan Doch het kerkelijk vraag
stuk, hoe belangrijk ook voor de toekomst van
het kerkelijk leven, daaraan mag niet gedacht.
„De menschen zijn er niet rijp voor", zegt
men. Inderdaad, zij zijn er niet ryp voor. Zij
zullen er nooit rijp voor worden. Alles moet
zoet gehouden, tot de storm komt en de onrijpe
partijen voor den val stelt.
Waarlijk ik heb niet veel respect voor de
rechtsche kerkelijke partijen. Ik heb er weinig
of geen geloof meer in. De ervaring van een
kwart eeuw sloopte het in mij. Laat Mr.
SchokkiDg getuigen: Wat is er nu inzake het
nijpende kerkelijke vraagstuk door de partijen
gedaan om het tot een oplossing te brengen
Wie de literatuur leest van at de veertiger
jaren uit de vorige eeuw, verneemt dezelfde
klachten, die wij nog hooren. Het is alles ge
bleven precies zooals het was. Er is niets,
absotuut niets veranderd. Dezelfde roep om
formules, dezelfde klachten over loochening
der belijdenis, ©ver modernen etc. Zelfs bleek
dezelfde Synode, die doet denken aan de teeder
minnende vrouw uit Homerus, die om de
vrijers van het lijf te houdeD, daags weefde
en 's nachts het weefsel weer loiploos. Wat
die vrouw eerde, als teeken harer trouwe liefde,
dat wordt van de oude matrone, die Synode
heet, een gruwel, omdat zulk een spel op his
torisch gebied een ramp onafwenbaar zal
maken.
NeeD, het is waar, ik gevoel weinig eerbied
voor deze partijen, omdat er grond is iets van
haar te verwachten, dat waarlijk leiden kan
tot oplossing van het kerkelijk vraagstuk.
Willen zij werkelijk een oplossing? Dat zelfs
is nog een vraag. Staan zij niet met het aan
gezicht, met de aangezichten naar het verleden
en keeren zy niet den rug naar de toekomst?
Waar ik het dan wel van verwacht? Van het
werk, dat God doet ia dege weldige sociale krisis,
die zonder dat wy het genoegzaam merken,
het leven der volkeren omvat en zich in,
over, door en zonder de partijen in de kerk,
in het leven der moderne menschheid voltrekt.
Reeds jaren lang gaan de hoofdstroomingen
van het sociale leven aan den drempel der
Herv kerk voorbij. De ure komt, waarin ook
het zand onder hare fundamenten van het volks
leven zal zijn weggespoeld. Maar hoe zouden
de worstelende partijen dit waarlik kunnen
gelooven
Zegt ge ook niet met mijnog al kras. Een
niet sparend oordeel wordt hier over de recht
sche partijen in de Herv. kerk uitgesproken en
we durven niet te zeggen, dat het al te kras
is. De historie geeft inderdaad den schrijver
gelgk en we zijn er benieuwd naar, of er een
grondig bewijs tegen in te brengen valt. Mr.
Schokking werd met name uitgenoodigd om
zyn bezwaren er tegen in te brengen en hij
kan niet volstaan met een klacht over gebrek
aan waardeering voor de kerkelijke partijen.
Laat wie lust gevoelt en kans ziet daartegen
nu eens opkomen.
De vergelijking van de Synode met de vrouw
van OJysseus is niet onaardig en welk een ver
ontwaardiging zou het gewekt hebben, indien
eens iemand uit onze kerken haar gebezigd
had. Maar nu een der zonen uit de Herv. kerk
het zegt moeten zy wel hun kalmte bewareD.
Het is dan ook veeleer dure roeping om eens
na te denken of het niet waar is, dat zulk een
spel op historisch gebied een ramp onafwen
baar zal maken en er op bedacht te zijn om
zulk een ramp nog te voorkomen.
Eveneens gelooven we, dat er terecht gezegd
wordt, de fout schuilt hierin, dat de rechtsche
partijen in die kerk te veel zien naar het ver
leden zonder een oog te hebben voor de toe
komst. Het is prijselijk, ja beslist noodzakelijk,
dat wie invloed ten goede wil oefenen worte
len moet in het verleden, maar het aangezicht
moet gewend zijn naar den dag, die komt.
Het radicalisme in maatschappij, staat en kerk
is gevaarlijk, omdat het den band met de
historie lossDydt, maar eveneens alle conser
vatisme, dat een lofzang houdt op wat voorbij
is, een weeklage op het heden en verder alles
laat zooals het is. We vreezen ook met den
schrijver, dat al wordt dit nog zoo duidelijk
en kras gezegd, het weinig zal uitwerken. Er
is een onaandoenlykhsid, welke voor geen
menschelijke woorden wykt.
De verwachting, welke de schrijver koestert
van de geweldige sociale crisis, is niet bizon
der gunstig voor de Herv. Kerk. Doch het is
niet genoeg, dat wy een oogenblik luistereD,
we hebben toe te zien dat ook niet onze eigen
kerken er door overvallen wordeD. Het is nu
eenmaal zoo, dat er onder de werklieden een
breede schare is, die Diets meer gevoelt voor
eenige kerk en alleen hooren naar het dage-
lyksch terugkeerende geroep De kerk heeft
nog nimmer iets gedaan tot opheffing van
den arbeidersstand en zy zal er ook nimmer
iets voor doen. Met haar prediking van be
rusting in tegenheden staat zy de doorwerking
van de sociale ri chtvaardigheid in den weg
en biedt zy f-teun aan het kapitalisme. En we
mogen het oog j i-it sluiten voor bet feit, dat
zulk een krachtig geluid licht doordringt in
'fc gemoed van hen, die nu nog aan de kerk
haar plaats graag gunnen. De strooming, welke
door het leven der volken gaat, is niet te
keereD, en daarom moet de kerk zich helder
bewust z^jn van de taak, welke zy heeft te
vervullen. Zjj moet het Woord Gods brengen
voor dezen tijd en zij heeft het licht van het
getuigenis te laten vallen in 't midden van de
groote verwarring, welke er heerscht, opdat
iedereen den weg kent, waarlaDgs hy gaan moet.
Zy moet duidelijk uit laten komen, dat ge
rechtigheid alleen een volk verhoogt.
Ook willen we wat er gezegd wordt over
de gemakzucht van de Gereformeerden in de
Herv. kerk ons aantrekken. Dit mag ook wel
eens tot ons gezegd worden, want het gevaar
is niet denkbeeldig, dat we enkel letten op
de kleine belangen, welke er in onzen eigen
kriDg zijn. We leven dan zoo gemakkelijk en
indien we het zelf maar goed hebben, dan
bekommeren we ons weinig over de geweldige
beroering, welke de zee van het volkeren-
leven in bruischende beweging gezet heeft.
Afgedacht van den oorlog is er een gisting
ontstaan, welke op groote veranderingen wijst.
Daarom laat ieder onzer wakker zijn en mede
strijden in het leger, dat voor de eere van
den Koning over Sion gezalfd opkomt in de
kerk en in de maatschappij.
Serooskerke heeft een zwaar verlies geleden.
Zag het voor vier jaar zijn ouden grijzen
leeraar, die het jarenlang had gediend heen
gaan, nu weer zijn leeraar in den vollen bloei
van den mannelyken leeftijd, die er slechts
twee jaren heeft mogen arbeiden.
Dinsdag 21 Mei ontsliep ds. Warmenhoven
op nog geen 52 jarigen leeftijd. Altoos had
ieder die hem kende, in hem gezien een stevig
en gezond man. Een verraderlijke nierteriog
evenwel sloopte in enkele weken zijne lichaams
krachten. Voorwaar, „de dagen des menschen
zijn als het gras gelijk eene bloem des velds,
alzoo bloeit hijals de wind daarover gegaan
is, zoo is zij niet meer, en hare plaats kent
haar niet meer."
Een dierbaar leven is afgesneden dierbaar
voor de weduwe met haar achttal kinderen,
en dierbaar voor de gemeente van Serooskerke.
In die twee jaren had de gemeente ds War
menhoven liefgekregen, omdat by zich aan
haar gaf met de volle toewijding zijner krach
ten. De broeders en zusters werden eiken
Zondag gesticht door de degelijke, echtgezond
schriftuurlijke predicaties van hun begaafden
leeraar. Men verzekerde oup, dat er veel zegen
genoten is onder zijne bediening des Woords.
Wat een unicum in onze provincie mag heeten
vond 't maar navolgingDs. W. hield
den ganschen zomer door catechisaties en ze
werden getrouw bezochtDaaruit bleek ook,
hoeveel Serooskerke's jeugd met hem ophad.
Zijn pastorale arbeid en '/jjn geestelijke ver
zorging van de militairen werd niet minder
gewaardeerd, en bij won er veler harten door.
Allerminst omdat hij menschen naar de oogen
omzag, integendeel, zonder aanzien des per-
soons wist hij 't kwaad te bestraffen en de
leden zijner gemeente ernstig te vermanen.
Al heeft ds. W. slechts kort in Serooskerke
gearbeid, die arbeid is niet ongezegend geweest
en zal goede vrucht voor de toekomst afwerpen.
Ook op kerkelijk gebied zocht hij z.ne ge
meente met vaste en besliste hand te leiden
in het goede spoor. Hoe jammer, dat de
Heere reeds zoo spoedig dezen Dianaar afloste
van zijn post, waar hy naar menschelijk oor
deel zoo noode kon gemist worden. Maar wij
moeten in Zijn doen, dat altoos wijs en goed
is, berusteD, ook al verstaan wy niet 't
„waarom
Sinds 1895 was ds. W. predikant in de
Geref. Kerken. Hij diende achtereenvolgens
Kerken van Alblasserdam, Harderwijk, Zetten,
Aarlanderveen en Serooskerke. In al die ge
meenten gedenkt men bij zijne nagedachtenis
met liefde en achting zijn persoon en arbeid.
Hy was een beginselvast man, die voor niets
of niemand uit den weg ging als het de be
ginselen van Gods Woord raakte, en die met
wijsheid en bezedigdheid wist op te treden
tegenover allen.
Hy was een Rotterdammer van geboorte en
vertoonde ook in zyne versehyniog de levendig
heid aan die stedelingen eigeD. Was hij eerst
d n baan van het kantoorleven ^pgegaaü, door
bemoeiing van ds. Krayenbelt, Herv. pred. te
Rotterdam zag Warmenhoven zich den weg
tot studie voor het leeraarsambt, waarin hy
van der jeugd of aan lust had, geopend
Na een paar klassen van het Erasmiaansch
Gymnasium te hebben afgeloopeD, kreeg hy
zyn verdere op'eidiDg in Zetten. Meegegaan
met de Doleantie, liet hy zich als theologisch
student inschrijven aan de Vrye Universiteit
te Amsterdam. Toen schrijver dezes in 1893
als student aankwam, was P. Warmenhoven
Praeses van het Studentencorps, de gunsteling
der professoren, lector in het Hebreeuwsch,
de vertrouwde van alle oudere en jongere
studiosi.
Het Candidaatsexamen in de theologis werd
door hem cum laude afgelegd. Ieder ver
wachtte dat hy een plaats met eere in het
kerkelyk leven zou bekleedeD. Een eigenaardige
ombuiging heeft zyn loopbaan gekregen door
de aanvaarding van het rectoraat van het Zet
ten sche Gymnasium. In Aarlanderveen en in
Serooskerke heeft ky weer zyn volle kracht
als herder en leeraar kunnen ontplooieu.
Persarbeid heeft by verricht als Redacteur
van de „Rynlandsche Courant" en van de
„Rynlandsche Kerkbode". In onzo Kerk
bode verscheen van zyoe hand ook tweemaal
een viertal meditaties, die met smaak werdeD
gelezen.
De Sociale actie had ook zyn ijverige belang
stelling. Meermalen trad hy op voor „Patri
monium". In Januari 1 1 hield by voor de
afdeelirig Souburg nog een schoone rede, ook
al hinderde hem toen reeds, (gelyk van ach
teren bleek) zyn ondermijnende kwaal.
In het Geref. Jongelingsblad verzorgde hy
sinds jaren de uitstekende leiddraden voor
Gewyde Geschiedenis en heeft daardoor ook
onder de jeugd heelwat zaad gestrooid, dat
30-, 60- en 100-voudigen vrucht draagt.
Van Otto Funcke's boek „Het Huwelijk"
bezorgde ds. W. eene Nederlandsche vertaling,
waarvan onlangs een tweede druk verscheen.
Een werkzaam leven heeft ds. W. dus gehad.
Nog veel arbeid bad onze broeder kunnen
verrichten, zoo hem het leven gespaard ware,
want 't was zijn lust om altoos ijverig bezig
te zyn. Maar zyn taak op aarde was afgewerkt-
In vollen vrede ging by heen tot Hem, die
gezegd heeft„Waar Ik ben, daar zal ook
Myn dienaar zyn".
Ontzettend groot is de ledige plaats, die
onze beminde broeder achterlaat in zyn talrijk
gezin. Als by ergens nog niet kon gemist
worden naar menschelyk inzicht, dan ware het
in den kring zyner kinderen. Diepe rouw en
smart vervult de harten dier weduwe en ha^er
kiaderen. De Heere vertrooste ze met verme
nigvuldiging Zyner genade, en bane ook in
de voor hen zoo donkere toekomst, genadig
lijk hun weg. De gemeente, die haren ont
slapen leeraar zoo liefhad, drage zijn gezin op
de vleugelen des gebeds en steune het ook
met de kracht der liefde.
„Gedenkt uwen voorgaDgeren, die u het
Woord Gods gesproken hebben; en volgt hun
geloof na, aanschouwende de uitkomst hunner
wandeling" (Hebr. 13 7).
iwi
Vlissingens kerk geniet een hooge eere,
doordat haar leeraar benoemd werd tot profes
sor aan de V. U. in de faculteit der letteren en
wijsbegeerte voor de Algemeene en Vaderland-
sche Geschied nis tot op den vrede van Munster.
Maar voor die eer moet zy haren geliefden
leeraar missen, en komt daardoor straks ge
heel herderloos.
Aan dr. van SehelveD, wiens lievelingsstudie
juist op dit terrein lag, bieden wy onze har
telijke gelukwenschen, met de betuiging van
leedwezen, dat wy hem verder in ons kerkelijk
leven zullen moeten misseD, daar by alsnu
volgeDs art. 12 KO. zal overgaan tot een
anderen staat des levens. Dit is dan een geval
van toepassing van art. 12, waarover men zich
ten deele althans kan verblijden.
Gestorven, niet op liet Zendingsveld.
In het Zendelinghuis te Barmen hangt een
lijst met de namen van de huisgenooten, die in
den grooten oorlog gevallen zyn Deze lyst
telt thans reeds 62 namen 23 kweekelingen,
1 aanstaand zendeling-arts, 32 zonen van zen
delingen en 6 zonen van inspecteurs. Verder
zyn er 3 kweekeliögeD, 3 zonen van zendelin
gen en 3 zendelingen in krygsgevanrenschap.
Droeve cyfers Toch nog maar een klein ge
deelte van het vreeselyk geheel. En tevergeefs
vraagt men zich afwanneer al die offers
zijn gebracht. Deze mannen waren zoo noodig
op het zendiDgsveld, en zy moesten sterven
op het oorlogsveld.
Rare redeneeringen.
Op de jaarvergadering der Ned. Herv. Pred.
Vereeniging sprak ook de bekende dr. A. H.
de Hartog uit Amsterdam over De beteekenis
van het onderbewuste voor ons geestelijk en
zedelijk leven. Hy zei, dat ligt voor de hand,
ware en schoone dingen, maar sommige van
de redeneeringen van dezen ethischen doctor
waren al heel raar. In zyn repliek toch be
weerde hy, volgens het verslag in de N. R.
Ct. dat wy niet weersproken hebben gevonden,
„Christus werkt in de heidenwereld heimelijk
deze wereld moet tot bewuste kennis komen
door de zendiüg. De algemeene openbaring
is daar, waar de mensch blijft by de natuur,
de bijzondere daar, waar heimelijk of open
baar de wedergeboorte door Christus wordt
gewerkt". Wy kunnen hieruit niet anders
ofLiden, dan dat buiten het Woord om Chris
tus de heidenen wederbaart en maakt tot kin
deren Gods, en dat nu de zendelingen moeten
komen om dit den heidenen te doen verstaan
zy behoeven dan niet meer te prediken: „Gy
moet van kinderen des Satans kinderen Gods
worden", maar „Gy zyt Gods kindereD, en
het eenige wat u outbreekt is, dat gij u dit
Diet bewust zyt". Rare redeneeringen
Regeering en Zending.
De nieuwbenoemde Zendingsconsul mr. J.
M. J. Schepper sprak t© Rotterdam over boven
genoemd onderwerp. Hy wees op verschillende
interessante dingen, die de overweging waard
zyu. Breed zette hy uiteen het onderscheid in
beginselen en doel, en ook in werkmiddelen en
werkmethoden.
„Regeering en Zending trachten ieder van
eigen standpunt uit en op eigen wyze de
bevolking op te voeden tot de haar toekomende
plaats ia de wereld, haar te associeeren aan
de Westersche cultuur met behoud van eigen
Oostersch karakter. Maar is voor de regeering die
associatie doel, voor de Zending is zy middel. De
regeering treedt politiek-paedagogisch op en heeft
een sociaal-politieke taak (de bevolking op te
voeden tot waardige onderdanen van het
Nederlandsche gouvernement, tot autonome
onderdeelen van den Nederlandsche staat). Zy
werkt dus aau den bniteokant en van buiten
afis op daden en feiten uit (omzetting van
den maatschappelyken en politieken toestand).
Zy beveelt en crebruikt voor haar doel des
noods dwaog. Zy is nu eens geneigd of ge
noodzaakt de toestanden te laten, zooals zy
zfia, dan weer tracht zy door druk van boven
af haar doeleinden in den kortst mogelyken
tyd te bereiken. De Zending daarentegen treedt
godsdieDstig-paedagogisch op en heeft een
godsdienstig sociale taak (de bevolking door
TWEETAL
te Enschedé J. Oosterveen te Geeiteren
G. v. d. Zanden te Renkum
te Vlissingen H. de Brufin te Nieuwendyk
H. P. M. G. de Walle te Zaamslag
te Koudekerke J. Oosterveen te Geesteren
J. R. Goris cand. te Zevenbergen
te Baarland: U. Buwalda te Scbouwerzyl;
J. R. Goris cand. te Zevenbergen
DRIETAL
te Schiedam T. Gerber te Oenkerk
J. Mulder te Gorinchem
H. H. Schoemakers te Kampen.
BEROEPEN
te Vreeswyk: T. L. Kroes te Coevorden
te Laügeslag, Lemerveld en NaardenJ. R.
Goris cand. te Zevenbergen;
te Uithuizermeeden H. P. M. G. de Walle te
Zaamslag
te Enschedé: G. v. d. Zanden te Renkum.
AANGENOMEN
naar SpykenisseH. Z. de Mildt te Oostburg.
BEDANKT
voor Veere J. H. A. Bosch te Andel.
Prof. dr. H. H. Kuyper deelt mede, dat
hy van Amsterdam verhuisd is naar Bloemen-
daal, Kerkbuurt 7.
Ds. K. van Dyk, miss. dienaar des Woords
voor Friesland te Keboemen op Java, hoopt
27 Mei te vertrekken met de Nieuw Amster
dam naar Amerika, om vandaar zyn standplaats
te bereiken.
Op Donderdag 20 Juni zal te Kampen
de Theol. Schooldag worden gehouden, Prof.
Hoekstra hoopt te spreken over tDe tegen
woordige critiek op onze preeken".
Te Zandvoort werd eeu nieuw kerkge
bouw in gebruik genomen. Ds. llingnaldavan
Haarlem hield een rede naar aanleiding van
Hand. 2 42.
Ds. J. v. Haeringen van Hoek van Hol
land, heeft wegens gedurige ongesteldheid
emeritaat aangevraagd.
Afscheid van Zevenhoven ds. S. Huisraans
met Hand 8 2640.
Aan de Vrye Universiteit werd benoemd
in de Litterarische faculteit dr. A. A. van
Schel van te Vlissingen, om te doceeren in de
Algemeene en de Vaderlandscho Geschiedenis
tot op den vrede van Munster (1648).
Te Serooskerke (W.) overleed in den
ouderdom van byna52jaren ds.P.Warmenhoven.
Slechts 2 jaren mocht hy deze kerk dienen.
