Begrafenis van Ds. A. LITTOOIJ.
en houden, als wfi alleen den strijd tegen haar
voeren moesten, gewis, er was oorzaak tot
yrees en wij hadden alle recht om te denken,
dat wfi nog eens geheel onder de heerschappij
der zonde zouden geraken. Maar nu God niet
alleen ons van alle schuld en straf bevrijdt,
maar ons ook uit de dienstbaarheid der zonde
leidt, is er overvloedige stof om te juichen
Gij toch, Gij zijt hun roem, de kracht van
[hunne kracht,
Uw vrjje gunst alleen wordt d' eere. toege
bracht,
Wjj steken 't hoofd omhoog en zullen d' eer-
[kroon dragen,
Door U, door U alleen om 't eeuwig wel
behagen
Want God is ons ten schild, in 't strijdperk
[van dit leven,
En onze Koning is van Isrels God gegeven.
Laat U dus niet in verwarring brengen noch
door de'beschuldiging der vijanden, noch door
de verblindende en misleidende kracht der
zonde. Zjj beweren nog altoos evenals in de
dagen van. den heiligen Paulus, dat wie vast
houdt aan de leer der rechtvaardiging, zooals
zij beschreven is in het Oude en Nieuwe Tes
tament, de zonde zelve sterkt, want deze be
wering heeft niet de geringste grond, is dui
zendmaal weerlegd en moet beschouwd worden
als een lasterlijke aantijging, die uit hare vij
andschap tegen het oude Evangelie voortkomt.
Gjj moogt haar gerust de tegenstanders in
't aangezicht slingeren en duidelijk uit laten
komen, dat gij niets met haar te maken hebt.
Wie de zonde gestorven is, kan in de zonde
niet meer leven. Zij doen de zonde niet meer,
maar de zonde, die in hen is.
Noch door de verblindende en misleidende
kracht der zonde, welke eropuit is om uw oog
voor de belofte van het verbond, voor de ge
nade uws Gods, voor de werking van Zijn geest
in U gesloten te houden, opdat gij in twijfel
moedigheid uwen weg zoudt gaan en alle moed
en opgewektheid verliezen. Uwe roeping is het
om steeds meer de gemeenschap met Jezus te
zoeken, U aan Hem steeds vaster toe te ver
trouwen en van Hem alles te verwachten. Zon
der Hem kunt gij niets doen en het heldere
besef daarvan drijve u steeds uit u zelf om
het alles bij Hem te zoeken. In Hem kunt
gij kloeke daden doen en zijt gij nu reeds meer
dan overwinnaar. Bouma.
UIT HET LETJKN.
Ter gedachtenis.
Met het heengaan van ds. Littoojj verliezen
de Gereformeerde Kerken in Nederland een
man van veel beteeke nis. De slag treft ons niet
onverwacht. De vreeze, dat deze zeer geliefde
en hooggeachte broeder het niet zoo heel lang
meer zou maken, bestond reeds bij velen ge-
ruimen tijd voor zjjn emeriteering. En het heeft
ons werkelijk goed gedaan, dat deze ijverige
dienstknecht nog zoo betrekkelijk vele dagen
van welverdiende rust heeft genoten, en dat hij
in die dagen der rust nochtans zoo heeft kunnen
meeleven en zelfs meespreken tot het einde toe.
Ds. Littooij is een man geweest, die geleefd
en gesproken heeft. Hfi was geen meegaande
figuur, maar hjj was een voorgangereen aan
voerder, een baanbreker. Al spoedig na zjjn
komst te Middelburg, nu reeds meer dan veertig
jaren geleden, is hfi geworden de dominee van
Zeeland. Het is een benijdbaar voorrecht hem
gekend te hebben in de dagen van zfin opkomst
en van de volle ontplooiing zijner kracht. En
al mag naar waarheid worden getuigd, dat ds.
Littoojj een Zeeuw met de Zeeuwen geworden
is, ik geloof toch dat dit dan in dezen zin moet
worden verstaaD, dat de Zeeuwen meer van
Littoofi hebben overgsnomen dan Littoofi van
de Zeeuwen. Ds. Littoojj met zjjn singuliere
gaven heeft als een zuurdeeg het meel door-
zuurd.
Want een man van singuliere gaven was hjj.
Vooreerst schonk God hem een zeer helder ver
stand. Wat hjj wist, dat wist hjj goed. Vooral
zjjn kennis van de leerstellige waarheid was
uiterst soliede. Hjj had zjjn dogmatiek niet van
buiten geleerd, maar hjj had ze doordacht en
verwerkt; en als hjj de pen opnam om een of
ander leerstuk uiteen te zetten of te verdedigen,
dan schreef hjj niet anderen na, maar dan gaf
hjj ziehzelf, dan gat hjj zjjn welgewikte over
tuiging, zjjn goed gemotiveerd oordeel. Hfi was
gezond in de leer, en al is het hem bjj zjjn
leven niet gelukt Zeeland geheel te verlossen
van de kwaal der valsche mystiek, toch heeft
hjj het mogen zieD, dat velen smaak hebben
gekregen in de frissche wateren van een onbe
dorven Schriftprediking.
Bjj het heldere verstand gaf de Heere aan
ds. Littoojj ook een gevoelig hart. Hjj was geen
koude objectivist, geen man van louter verstand.
Hjj was in goeden zin gemoedelijk. Hjj sprak
niet, omdat hjj gelfik wilde hebben, maar hfi
sprak, omdat hfi veel liefhad. Zfin oog was ge"
opejnd voor den nood van het volk, en er was
ook in hem iets van de ontferming der liefde
van Christus. En daaraan dankte hfi in niet
geringe mate zfin invloed. Het Zeeuwsche volk
hield van ds. Littoofi. Hfi had het vertrouwen.
Het was haast een spreekwoord: Wat zegt
Littoofi er van Hoe denkt Littoofi er over
Daarom kreeg hfi ook van de meesten gelfik,
ook al had hfi voor een keer wel eens jonge-
lfik. Hfi had het hart van het volk, want het
volk voelde ook het hart van Littoofi. Dat hart
sprak in zfin stem. Hfi sprak nooit koud, onge
voelig. Hfi betoogde nooit met fizeren conse
quentie, zoodat ge er wel niets tegen in kunt
brengen, maar toch niet gewonnen zfit. Hfi
werkte, vaak misschien onbewust, op het gemoed.
Ook de groote mate van levenswijsheid was
een kostelfike gave, die God aan ds. Littoofi
verleende. Hfi was ondanks zfin uitnemend
verstand geen man van de studeerkamer alleen
hfi was een man van de practfik. Hfi bewoog
zich gaarne onder het volk. En hfi kende de
menschen. Vandaar ook zfin drukke practfik.
Wat is Littoofi al niet geweest gedurende zfin
ruim 40-jarig dienstwerk in de kerk des Heeren.
Hfi was dienaar des Woords. Hfi was politieke
leider. Hfi was een werkend lid op lagere en
hoogere kerkelijke vergadering. In tal van
commissies en deputaatschappen had hfi zitting.
Hfi was tegenwoordig bfi examina. Hfi advi
seerde in kerkrechtelijke kwesties. Wfi doen
maar een greep. Waar zat Littoofi al niet in,
niet als ornament, maar als instrument. Hfi
was een klinkende vocaal. Naar zfin stem werd
geluisterd. Op zfin houding werd gelet. En nu
is in het practische leven van ds. Littoofi dit
altfid het voor velen zoo bekorende geweest,
dat hfi nooit was een man van uitersten, maar
een man van verzoening. Daardoor is hfi wel
eens misverstaan en kwalfik beoordeeld. Maar
die hem kenden, verstonden en waardeerden
hem. Hfi lette meer op hetgeen vereenigde,
dan op hetgeen scheiding maakte.
Het is niet ons doel hier een levensbeeld te
teekenen van ds. Littoofi. Daartoe heeft alleen
het recht iemand, die hem gekend heeft van
nabfi in den langen duur van zfin welbesteed
en krachtig leven. Ons is het slechts te doen
om iets te zeggen tot lof van God, die veel in
dezen broeder heeft gegeven en ontnomen.
Zeeland zonder ds. Littoofi zou een ander Zee
land geweest zfin, dan het nu geworden is.
Hfi heeft in breeden kring, veel meer nog dan
sommigen misschien vermoeden, invloed ten
goede geoefenden het is niet aan hem te
wfiten, dat er in het Zeeuwsche godsdienstig
leven nog zooveel wordt gevonden, dat anders
moest wezen, wilde het zfin overeenkomstig
Gods woord. Zfin bazuin heeft geschald. Zfin
banier heeft gewapperd. Velen hebben het ge
luid gehoord en de kleuren gezien, maar ze
hebben zich niet laten leiden door den leider,
die zoo recht betrouwbaar was en het zoo goed
met zfin volk heeft gemeend.
Voor zfin jongere ambtgenooten was ds.
Littoofi een oudere broeder. Hfi stond niet
hoog. Hfi won hun vriendschap. En het lag
niet aan hem, indien hfi in hen eenig talent
ontdekte, dat dit talent bleef sluimeren. Hfi
was een werker, maar hfi spoorde ook tot
werken aan.
Thans is hfi de ruste ingegaan. Ook„Zeeuwsch
Kerkblad" zal voortaan zfin weg moeten gaan
zonder den krachtigen steun van dezen ouden
broeder, die reeds zoo vroeg heeft gevoeld, dat
de christelijke pers een macht is in het leven
van ons volk. Zfin stukken waren een spiegel
van zfin persoonlijkheid. Al waren ze niet on
derteekend geweest, men zou toch hebben ge
voeld, dat ze door Littoofi waren geschreven.
Hfi is blfiven schrfiven tot het einde, en hfi
heeft geschreven over de dingen, waarin hfi
geleefd had.
Thans is hfi de ruste ingegaan. Wfi mogen
zeggen de welverdiende ruste. En ieder voelt,
hoe wfi dit hebben te verstaan. De rust, die
er overblfift voor het volk van God is een gave
der genade, der vrfie genade zonder de werken
der wet. Alle roem is uitgesloten, onverdiende
zaligheid. Maar er ligt ook een belofte van
loon voor de begenadigden. En op grond van
die belofte mag er sprake zfin van verdienste.
Ds. Littoofi heeft veel gewerkt in den dienst
zfins Heeren. Hfi heeft niet gewerkt voor goud
of zilver, maar hfi heeft gewerkt tot bevorde
ring van de komst van het Koninkrijk Gods.
Tevergeefs is zfin arbeiden niet geweest. Hfi
is heen kunnen gaan in de overtuiging, dat
er in zfin geest voortgewerkt wordtdat het
zelfde Evangelie gepredikt wordt, 't welk hfi
verkondigd heeft; het Evangelie, dat niet naar
den mensch is en daarom maar al te vaak naar
de smaak der menschen wordt vervormd, maar
dat in zfin zuiverheid en eenvoud, in zfin ernst
en waarheid, een kracht Gods tot zaligheid is
voor een iegelfik, die het gelooft, ketzfi pre
diker, hetzfi hoorder.
Aan vertroosting zal het de familie Littoofi
wel geenszins ontbreken. Wfi wenschen en
bidden haar die van ganscher harte toe. En
onze kerken doe Hfi ervaren, dat Hfi wel veel
kan nemen, maar ook weer veel terug kan
geven. Hfifweet, dat wfi behoeven getrouwe
bekwame, volijverige arbeiders in het werk
des Heeren; voorgangers en leidslieden des
volks; voorbeelden der kudde. Liman.
Woensdag 30 Juni hebben wfi ds. A. Littoofi
naar 't graf gebracht, om voor de laatste maal
eere te bewfizen aan dezen man en broeder, die
van God tfidens zfin leven reeds zooveel genade
en eere ontvangen had, en nu de eere geniet
van allen, die in Jezus ontslapen.
Aan het sterfhuis waren boven op de deftige
ruime studeerkamer met de familie de genoo-
digden te zamen gekomen. De kerkeraad der
Geref. Kerk A was in zfin geheel tegenwoor
dig, en ds. Bouma en dr. Wagenaar, de beide
plaatselijke predikanten. Afgevaardigden van
de Classe, nl. ds. Kerkhof, van de Provincie en
het Curatorium ds. van der Veen van het Trac-
taatgenootschap „Filippus" en de stichting .Vre
derust" ds. Donner van Breda en Notaris van
Nimwegen van ,De Zeeuw" dhr. de Jonge uit
Goes en dhr. W. A. de Rficke Sr.van de
plaatselijke Kiesvereeniging .Nederland en
Oranje" dhr. L. van Andel en Mr. P. Dieleman,
en van de Christelijke Bewaarschool dhr. Wolf,
Vroon en J. Goote.
Aan ds. J. D. Wielenga had de familie ver
zocht de leiding op zich te nemen, daar deze
de opvolger is van ds. Littoofi, en de overledene
lid zfiner gemeente was. Hfi begon, toen allen
genoodigden aanwezig waren, met voor te lezen
Job 14 112, en sprak naar aanleiding hier
van o. a. het volgende
Geliefde Familie en Vrienden 1
Naar oud gebruik en goede gewoonte openen
wfi in deze ure het Woord Gods. Het geeft ons
zulk ©en juiste kfik op het levenhet is rea
listisch in den goeden zin van het Woordhet
verbergt voor ons de waarheid, ook de smarte
lijke waarheid niet. Maar het geeft hierbfi ook
de noodige vertroosting het wfist ons den weg
dien wfi gaan moeten, en op Christus als onzen
toevlucht, zullen wfi de smart kunnen dragen
en getroost worden. Hiervan geeft ook het
u voorgelezen Schriftgedeelte getuigenis.
,De mensch, uit een vrouw geboren, is kort
van dagen en zat van onrust". Door Job zfin
deze woorden gesproken, en hfi sprak uit er
varing. Van Ds. Littoofi kan hetzelfde gezegd.
Zeker, zfin leven was meer dan 74 jarendat
is toch niet kort? .Als een nachtwaak". In
dit lange en toch korte leven was veel onrust
zfin deel. Wat een onrust, toen de keuze van
predikant te worden in zfin ziel tot beslissing
moest komen en hfi naar wegen zocht, om ver
vulling van zfin begeerte te verkrfigen. Onrust
in zfin gezinwant een gade en zes kinderen
nam de Heere van hem weg, ter wfi 1 ziekten en
tegenheden zfin huis niet altfid voorbijgingen.
Ook zfin gestel gaf zfin aandeel in deze onrust;
reeds voor vele jaren dwong een zenuwonge
steldheid hem voor onderscheidene maanden
rust te nemen, terwfil het laatste anderhalve
jaar hem naar het lichaam zeer verzwakt zag,
vooral wat aangaat de kracht van spreken en
loopen. Hfi heeft onrustige dagen doorgemaakt
in allerlei strfid op kerkelfik, geestelfik, poli
tiek en philanthropisch gebied. Zelfs in den
tfid van zfin rust als emeritus predikant,
rustte hfi nog niet en werkte hfi steeds fiverig
voor allerlei zaak, maar vooral voor het Kerk
blad, dat de liefde van zfin hart had.
Nu is hfi uit al zfin onrust verlost en deel
achtig geworden de rust die er over blfift voor
het volk van God. Gjj, geliefde familie, zfit in die
onrust achtergebleven, vermeerderd nog door
't heengaan van uw man en vader en broeder.
Dat gfi toch kalm zfit, is een verhooring uwer
gebeden. De Heere vermenigvuldige in u den
vrede, die alle verstand te boven gaat.
Wat is echter de oorzaak van alle onrust?
Job geeft het antwoord in vs. 4: .wie zal een
reine geven uit den onreine niet één". Waren
er geen zonden, dan waren er geen wonden.
Onze onreinheid is de oorzaak van alle onrust
en van den dood. Ook ds. Littoofi was een
onreine van nature. En zelfs, toen hfi zich ge-
wasschen wist in het bloed van het Lam, be
hield hfi zjjn gebreken volmaakt was deze man
Gods niet. Doch hfi wist zich een zondaar te
zfin. In zfin jeugd had hfi de heiligende wer
king des Geestes reeds ervarenhfi was wel
gevallen in Adam, doch gered door en in
Christus, een overtuiging, die bfi hem niet veel
bestrfiding vond en waarop hfi vredig sterven
kon.
Van deze waarheid getuigde hfi in zfin
prediking de ellende verbloemde hfi nietdoch
hjj wees tevens op den Heilige Israels, die ver
lossing schenkt uit genade. Maar nu is]hfi van
alle onreinheid ontheven, en ziet zfin oog dien
God, die ook hem in den heiligen hemel een
plaats heeft bereid.
Het ontroert onsds. Littoofi is niet meer
die innige christen, die stoere calvinist, die
geliefde prediker van Gods vrfie genade. O,
wfi hadden hem nog gaarne gehoudenen hfi
had ook nog gaarne gebleven, als God het zoo
gewild had; levensmoe was hfi niet, die tot
het laatste toe zoo blfi meeleven kon. Doch wfi
berusten in zfin dood, want de Heere had het
beslotenzfin sterven was uitvoering van Gods
Raad. Trouwens, dat God was de God van leven
en dood beleed hfi ook bfi zfin levenhfi zweeg
zelfs, toen God zfin Nico van hem nam, zfin
opvolger in zfin ambthad niet God het gedaan
Daarom, geliefde familie, zwfig ook gfi is
God niet groot in Zfin Majesteit Ja, uw ziel
zal zelfs ja en amen kunnen zeggen, indien gfi
gedenkt aan de liefde en trouw des Heeren.
Ds. Littoofi is niet meer. Maar waar is hfi
dan? Job doet die vraag in vs. 7—10, en tee
kent het, dat de dood een afgesneden zaak
maakt met den mensch. Waar is hfi dan Hfi
leeft, nadat hfi gestorven is, voort in zfin na
geslacht, in zfin kinderen en kleinkinderen.
Zfin kinderen waren ook u dierbaar, geliefde
zuster, die nu weduwe zfitgfi hebt de jong-
sten mee mogen opvoeden, en gfi zfit een goede
moeder geweest. Uw kinderen zfin er u dank
baar voor; ook om hetgeen gfi voor hun vader
zfit geweest. Nu dan, kinderen, eert uw vader
door uw moeder te blijven liefhebben; en eert
hem vooral door den dienst van uw God.
Waar is hfi dan? Hfi leeft nog voort in zfin
werk. De gemeente spreekt van zfin arbeid;
en .Filippus", en ,De Zeeuw", en het .Kerk
blad" en .Vrederust". Waar is hfi dan? Zfin
ziel is bfi God, in den hemel, waar hfi zfin
eerste vrouw en zfin 6 gestorven kinderen weer
terug heeft gevonden, en die vele broeders en
zusters, wier herder en leeraar hfi eenmaal was,
en alle gaarne getrouwe dienstknechten des
Heeren, die reeds blinken als de sterren. Waar
is hjj dan Zfin lichaam is nog in dit huis
straks vertrouwen wfi het toe aan de aarde als
een zaad aan den akker.
Maar, Job spreekt het uit in vs. 12, als
Christus komt, zal dit doode lichaam weer
evenwant ook zfin lichaam wordt gezaaid
in verderfelfikheid, doch straks opgewekt in
onverderfelfikheid enz.
Geliefde weduwe en kinderen en verdere
ramilie; laat dit alles u troosten. Ziet terug op
het vele, zeer vele, dat onze God u in onzen
broeder heeft gegeven. Ziet omhoog, waar hfi
juicht om de verkregen verlossing. Ziet voor
uit naar de toekomst, over dood en graf heen,
naar de opstanding in den dag aller dagen.
En, geachte vrienden, broeders en zusters,
laten wfi God danken voor zulke mannen, als
Ifi in ds. Littoofi ons er een gegeven had. O,
ïjj is niet onmisbaarhet leven gaat er even
goed om door. Maar God is wel onmisbaar,
jaat ons Hem zoeken, voor 't eerst of bjj ver
nieuwing. 't Kan zoo spoedig gedaan zfin. En
Ifi geve, dat wfi allen bereid mogen zfin voor
Zfin komst. Amen.
Nadat ds. Wielenga had gedankt en in den
gebede de familie aan den God des ontiermens
ïad opgedragen, werd ds. Littoofi uitgedragen,
en volgden in 8 koetsen, de familie en de ver
schillende genoodigden en afgevaardigden hem
naar 't kerkhof.
Een groote schare, 4 a 500 menschen zeker,
waren toegestroomd. Vele predikanten werden
opgemerkt, en ook onderscheidene vrienden en
vriendinnen uit naburige plaatsen, die allen
den zoo bekenden en beminden ds. Littoofi de
laatste eer mee wilde bewfizen.
Nadat de kist in de groeve was neergedaald
trad het eerst ds. Wielenga naar voren. Niet
namens zichzelf wenschte hfi te spreken, hoe
wel daarvoor wel stof was, daar hfi ds. L.
reeds kende en liefhad, zoover zfin herinnering
ging, daar deze zeker eens per jaar de gast bjj
zfin ouders thuis was. Ook sprak hfi niet omdat
de overledene de beste vriend van zfin vader
geweest was, die nu reeds 7 jaren juicht daar
boven. Hfi sprak, met dank aan God, een
woord van hulde namens den Kerkeraad, dien
het een eere geweest was hun ouden leeraar
naar 't graf te mogen dragen, en namens de
gemeente, die hfi meer dan 40 jaren had ge
diend.
Ds. L. had bfi zfin komst te Middelburg de
gemeente in verwarden toestand gevonden,
doch in goede banen mogen leiden. Hfi had
de gemeente gebouwd door zfin practische en
toch exegetische prediking, vooral de cate
chismus was zfin kracht.
Als catecheet had hfi vooral de kinderen lief
hfi stond er op, dat zfi reeds jong tot hem
kwamen. En wie wilde, vermocht veel van hem
te leeren.
Als bezoeker der kranken had hfi veel wijs
heid en tact, en menige traan wist hfi te dro-
