De Dardanellen als verkeersweg en tevens
als belangrijke verkeersversperring*
Twee duizend jaar strijd om den toegang
V
Een belangrijk punt in den Wereld-oorlog.
De Zee-engte bij Kilid-Bahr
DE Dardanellen waren altyd
een van de gewichtigste ver
keersaderen der aarde. Zij
vormen de eenige natuur
lijke toegang naar de Mid-
dellandsche Zee en van de wereld-oce
anen naar de Zwarte Zee. Zij verbin
den de omliggende landen met de we
reld; dit is van het grootste belang
Voor den wereldhandel.
Dit verklaart dan ook het feit, dat
deze zee-engte reeds in de grijze oud
heid in het middelpunt der wereldge
schiedenis stond en meer dan eens het
brandpunt van de wereldpolitiek was.
En tot op heden is hierin weinig
veranderd.
Ook tegenwoordig zijn de Dardanellen nog
da eenige weg voor het Zwarte Zee-bekken,
Waardoor de in- en uitvoer niet slechts
Voor Rusland, maar ook voor Roemenië,
Bulgarije en gedeeltelijk ook voor Zuid-
Blavië plaats vindt; maar zij zijn eveneens
de poort, die naar willekeur kan wor
den afgesloten.
Den bezitter geven zij macht en over
wicht, zy maken hem eenvoudig tot den
heerscher van de Zwarte Zee. Vandaar dat
de politiek van de omliggende Staten er op
gericht was om óf in het bezit van de zee-
tngte te geraken, óf den bezitter in zijn
macht te beknotten door vrijwillig af ge-
Bloten of opgedrongen verdragen.
Voor het imperialistische streven der
West-Europeesche Staten waren de Darda-
tiellen eveneens een struikelblok en al
naar gelang het in hun strategische kraam
te pas kwam, vochten zij om de vrije door
vaart dan wel om de afsluiting van deze
lee-engte.
De Dardanellen danken hun naam aan
de stad Dardanos, welke tusschen Ilion en
Abydos gelegen is. Hier werd, ten Zuiden
van Gallipoli de Peloponnesische oorlog
beslist.
In den tijd der volksverhuizing trokken
de Germaansche en Slavische volksstam
men door de Dardanellen naar de Middel-
landsche Zee.
De Byzantijnsche Keizer, die de eerste
vorst was, onder wiens bestuur er vesting
werken aan de Dardanellen werden ge
bouwd, dacht in de eerste plaats aan de
bescherming van Konstantinopel. Zoodra
nu de hoofdstad van het land bevrijd was
van de steeds weerkeerende bedreiging
door vijandelijke aanvallen, werden de
Dardanellen de uitvalspoort der Osmanen
in het Oostelijk deel van de Middelland-
sche Zee.
Vanaf dien tijd dateeren de vestingwer
ken voor de Dardanellen, welke gehand
haafd zijn tot het afsluiten van het verdrag
van Lausanne in 1923.
De toegang tot de Aegeische Zee werd
door de toenmaals sterke vestingwerken
Sedd ul Bahr „Het kasteel aan den Zee-
dam" op de Europeesche kust bewaakt
en door Kum Kalesi „Het Zandkasteel"
aan de Aziatische kust.
Daar waar eens de steden Sestos en Aby
dos lagen, waar de kusten van Europa en
Azië elkander dicht naderden en het sterk
stroomende water slechts een breedte van
ongeveer 1300 meter had, daar bouwden de
Turken twee andere vestingen.
Kilid Bahr noemden zij de eene wat
in het Hollandsch „Zee-engte" beteekent
en Kale i Sultanije „Het paleis van
den Sultan" de andere.
Tusschen deze vestingen werden batte
rijen en kanonnen geplaatst en verdedi
gingswerken aangelegd tot aan Gallipoli op
de Europeesche en Tsjanak Kalesi op de
Aziatische kust.
Eeuwen lang waren deze op de hellingen
gelegen vestingwerken een bescherming
voor het land en tegelijkertijd een bedrei
ging voor den vijand. Zij verhinderden het
binnendringen zoowel van Italië als van
Engeland, terwijl Turkije, als het door de
omliggende Staten werd aangevallen, al
tijd een uitgangspoort achter zich had.
Toen echter in de Napoleontische oorlog
tusschen Frankrijk en Engeland Turkije de
zijde van Frankrijk koos, traden voor het
eerst de gebreken van de vestingen en
forten aan de Dardanellen aan het licht,
want de Engelsche vloot brak door de vij
andelijke linie heen, verzekerde zich door
vaart door de zee-engte en ankerde voor
Konstantinopel.
Dit was een gevoelige les voor Turkije
en deze les volgde voor Rusland ongeveer
vijftig jaar later, toen namelijk tijdens den
Krimoorlog Turkije de poort opende voor
de Engelsche en Fransche oorlogsschepen
en zoo de nederlaag van Rusland hielp be
zegelen.
Om er voor te zorgen, dat Rusland door
de Dardanellen de Middellandsche Zee niet
kon bedreigen, werden de Dardanellen bij
den vrede van Parijs in 1856 geneutrali
seerd, dat wil zeggen, de zee-engte werd
verboden voor de doorvaart van oorlogs
schepen.
Bij den Russisch-Turkschen oorlog kwa
men de Russen tot voor Konstantinopel,
maar ook een Engelsche vloot verscheen
op de Zee van Marmora.
Bismark heeft op goede gronden, de Rus
sische politiek om de Dardanellen open te
stellen, niet ondersteund om zoodoende het
Europeesche evenwicht te bewaren, en het
Berlijnsche Verdrag van 13 Juli 1878 ver
nieuwde de neutraliteit der Dardanellen.
Maar het loste het betreffende vraagstuk
niet op, want de strijd van Rusland om de
Konstantinopel, de poort van den Bosporus
toegangspoort werd door het Berlijnsche
verdrag piet beëindigd, integendeel, het
ontwakende Pan-Slavië voerde dezen strijd
zooveel te heviger.
In den wereldoorlog is de beteekenis
van de Dardanellen zeer op den voorgrond
getreden. In vredestijd zyn de Dardanellen
een van de weinige verkeerswegen van
Rusland met de overige wereld, maar in
oorlogstijd werden zij de eenige veilige
etappen-weg, want het geschut van de
Duitsche vloot versperde den toegang van
de Oostzeehaven en de haven aan de Witte
Zee was door het ijs onbruikbaar.
Toen de Turken in 1914 de Dardanellen
versperden, brachten zij Rusland een zwa-
ren slag toe en het kostte Rusland heel wat
moeite om eindelijk door deze afsluiting
heen te breken.
Bij het uitbreken van den wereld-oorlog
waren de Dardanellen zwaar bewapend,
maar de uitrusting der forten had geen ge
lijken tred gehouden met de ontwikkeling
van de moderne schietwerktuigen. Van de
tien kanonnen en batterijen, die na den
Turksch-Russischen oorlog ommuurd of in
den grond gebouwd waren, stond er geen
enkele op een betonnen onderlaag of was
er een voorzien van een pantserbescher
ming.
Van de ongeveer 280 stuks ingebouwd
geschut konden vijf 35.5 c.M. kanonnen als
bruikbaar beschouwd worden; de rest was
allemaal oud materiaal, dat goed was voor
een museum en tot de alleroudste modellen
behoorde. Daarbij waren de forten op en
kele uitzonderingen na, bij Bulair alle te
gen aanvallen van zeeuit gericht, zij bestre
ken hoofdzakelijk de Aegeische Zee.
De Dardanellen zijn 67 K.M. lang. Daar
van gaan van Dardanos vanaf de Marmora
Zee tot Nagara-Kilia 35 K.M. af. Op deze
plaats is het water 1400 M. breed, terwijl
bij Maidros de kust een weinig terug wijkt,
om dan door het vooruitspringen van de
Europeesche kust tusschen Kilid Bahr en
Tsjanak terug te loopen, tot een breedte
van 1300 M.
Hier lagen in het begin van den oorlog
op de hooge oevers de hoofdforten van de
Dardanellen verdedigingswerken. Vanuit de
Aegeische Zee werd de zee-engte be
schermd door een batterij op de Europee
sche Kust bij Sedd ul Bahr en door een
batterij op de Aziatische kust bij Kum
Kale.
Een tijdens den wereldoorlog ingebouwd
geschut; het kanon is afkomstig van den
pantserkruiser „Koon."
De forten, die door hun hooge muren
reeds op grooten afstand op zee zichtbaar
waren, boden een prachtig doelwit voor het
vijandelijke scheepsgeschut.
En toch heeft de zee-engte gedurende
den wereldoorlog stand kunnen houden.
Bijna een jaar lang heeft Engeland met
zijn zwaarste geschut om den toegang ge
vochten. Het moderne geschut heeft de
vestingen in puin geschoten; meer dan
honderdduizend manschappen hebben de
forten van de landzijde aangevallen en toch
eindigde de aanval op de Dardanellen met
een zwaren nederlaag voor Engeland.
Toen in het jaar 1916 de Engelschen en
Franschen Gallipoli ontruimden, waren de
forten der Dardanellen intusschen zóó ver
sterkt dat een nieuwen aanval gedurende
den oorlog niet meer mogelijk was.
T3ij het verdrag van Sèvres werden de
Dardanellen onder controle gesteld, maar
het verdrag van Lausanne gaf aan Turkije
de heerschappij over de zee-engte weer te
rug. En vanzelf sprekend hebben de Tui>
ken de forten onmiddellijk in staat van ver
dediging laten brengen.
REDDINGSBOOTEN VOOR VLIEG
TUIGEN.
Volgens mededeelingen in de Engelsche
pers zijn door 't Ministerie van Luchtvaart
monsters besteld voor snelle reddingsboo
ten voor vliegtuigen. De bootjes zullen
slechts op zee mogen worden gebruikt en
verder aan die kusten, waar het water over
het algemeen het gevaarlijkst is. Zij zullen
zijn voorzien van 3 Napier Lion-vliegtuig-
motoren, ieder van 500 P.K. Indien de boo
ten voldoen, zal men trachten haar snel
heid zoo hoog mogelijk op te voeren.
Zoo zag het fort Tschimenling er uit voor
de versterking.
