DE KABINETSCRISIS.
De spanning nm Danzig.
N.V.Hendrikse&C0 Sank Soes
Groot en klein.
Dagblad voor de Provincie Zeeland
Nieuwe opdracht aan Dr Colijn.
Medewerking van de Katholieken,
volgens „de Maasbode9', vrijwel
uitgesloten.
EERSTE BLAD.
ELE(TRfS(HfCcKe*. <4 &X AA
Vraagt inlichtingen
bij de erkende installateurs.
Buitenland.
Belangrijkste Nieuws.
Compagnie Fran^aise des
Pétroles
4M% 0BLEGATIËN a 97H%
ZATERDAG 1 JULI 1939
53e JAARGANG - No. 230
Uitgave: N. V. Uitgevers-Maatschappij
„Luctor et Emergo" ter exploitatie van
het blad „De Zeeuw"
Bureaux Lange Vorststraat 7 0, Goes
Postrekening 44485 - Telefoon XX
bijkantoor Middelburg: Fa. Boekhandel
J. J. F A N O Y, Lange Burg 40. Telefoon 28
Abonnementsprijs f2,60 per kwartaal
Weekabonnementen voor Middelburg
Goes en Vlissingen f 0.20
Losse nummers 5 cent
Directeur-Hoofdredacteur: R. ZUIDEMA
Advertentlën 30 cent per regel
Ingezonden n-.edtdesüngen 60 sent per rsgel
Kleine Advcrtentiën Dinsdags en Vrijdags
0.75 bij vooruitbetaling
Advertentlën onder letter of motto
X0 cent extra
Bij contract belangrijke korting
Onder de beschouwingen in de verschil
lende bladen over de Kabinetscrisis, trekt
vooral de aandacht die van de „Maase
bodtf'.
Na er op gewezen te hebben, dat spoe
dige oplossing van de crisis gewenscht
is en een Kabinet op een basis die een
behoorlijke samenwerking
met de Staten-Generaal garandeert, ver
volgt dit R. K. orgaan:
Een ding mogen wij1 gerust voorop zetten:
het staat wel vast, dat. het geschil in het
Kabinet voornamelijk, zoo niet uitsluitend
zal zijn ontstaan door een verschil van
inzicht tusschen Colijn met de hem
volgende ministers eenerzijds en de ka
tholieke ministers anderszijds.
Als dit zoo is dan is er slechts één ge
volgtrekking mogelijk: medewer
king van de katholieken is
vrijwel uitgesloten aaneen
nieuw K 'a b i n e t - C o 1 ij n. Op' een
compromis is op bet oogenblik geen kians
of uitzicht meer en wellicht zou dit zelfs
niet gewenscht zijn, aangezien dit de kiem
van een snel uitbrekend nieuw conflict
al te zeer in zich zou dragen. Voor beide
partijen, Colijn en de katholieken, is het
gewenscht, dat zij; thans, althans tijdelijk,
scheiden. Het doet ons leed, dat wij het
niet anders kunnen zien".
Tot nu toe heeft dit orgaan steeds de
samenwerking met Dr Colijn verdedigd.
„Thans meenen wij echter, evenzeer in
's lands belang, te moeten adviseeren: la
ten wij; het niet probeeren met een nieuwe
samenwerking, die tot mislukking is ge
doemd.
Met volledige waardeering van ieders
inzicht, dienen wij thans na zoo lang mo
gelijke samenwerking, uiteen te gaan,
naar wij hopen, voor zoo kort mogelijk.
De katholieke fractie zal dan natuur
lijk ook tegenover een buiten haar om ge
vormd Kabdnet-Colijn zich steden op een
objectief standpunt, bet beoordeelend en
kel en alleen naar zijn daden.
Wel is met 'groot© vreeze te vreezen,
dat dit oordeel niet gunstig zal zijn, al
hopen wij het tegendeel.
Komt dan het conflict, dan zal het
ontstaan en worden uitgevochten, daar,
waar dit het meest gewenscht is, in het
parlement, en dan kan de oplossing van
de nieuwe crisis moge deze uitblijven!
j gezocht worden in de richting, door het
gevallen Kamer-votum aangewezen".
„De Rotterdammer" (A.R.) betreurt den
gang van zaken, gezien de internationale
spanningen en nationale moeilijkbeden.
Op de vraag: „Wat nu?" luidt het
antwoord:
„Dr Colijn wil pogen een nieuw Kabinet
te vormen. Dat kan, indien hij slaagt,
niets anders zijn dan een zakenkabinet, zij
het dan met een breed program".
„Er zullen onmiddellijk stemmen opgaan
om te komen tot de in 1937 verlaten bree
ds basis. We zeggen er niets kwaads van,
maar vast staat, dat de moeilijkheden de
zelfde zullen blijven. Over de principieels
vraagstukken waren de leden van het hui
dige Kabinet het eens.; het vraagstuk der
financiën gaat andere scheidslijnen trek
ken, maar de tegenstellingen zijn gelijk
nu bleek onverzoenlijk.
Daarom is de situatie zoo hopeloos in
gewikkeld. Het geeft eenige gerustheid,
dat Dr Colijn onmiddellijk bereid is een
nieuwe poging te wagen en dat de Ko
ningin in hem zoo groot vertrouwen
stelt; doch of hij slagen zal durven wij
niet verzekeren.
Bovendien is. er nog geen voldoende
klaarheid over aard en omvang van het
conflict. Er zal een zware gang op gaan
om een bevredigende oplossing te vinden".
Het „Alg|. Handelsblad" laat zich o.m.
als volgt uit:
„Zooals bekend ging de strijd in het
Kabinet over hetgeen men de „oude" en
de „nieuwe" economie genoemd heeft. De
vraag kan echter rijzen, of te midden van
een gespannen internationalen toestand
zelfs de uiterst gewichtige vraagstukken
niet naar een tweede plan moeten worden
geschoven. In dien zin zou ons volk dan
ook de opdracht aan Dr Colijn, niet slechts
als politicus en staatsman, maar vooral
°ok als nationale figuur, verstaan.
De opdracht „een" Kabinet te vormen
laat, evenals in 1937, den door de Konin
gin aangewezen formateur volledige vrij
heid omtrent de wijze, waarop bij de crisis
trachten op te lossen.
Maar het vermoeden ligt voor de hand,
dat Dr Colijn het ditmaal niet opnieuw
in een rechtsch coalitie-kabinet zal zoe
ken, om de eenvoudige reden, dat zulk een
Kabinet reeds na twee jaren door inner
lijke meeningsverschillen het bijltje er bij
heeft moeten neerleggen.
Theoretisch mogelijk is een parlemen
tair Kabinet op een breedere of zeer bree-
de basis. Verder een extra-parlementair
of een zaken-kabinet. Maar hierover reeds
op dit oogenblik voorspellingen te doen,
zou meer dan voorbarig zijn".
De „Nieuwe' Roti Crtf' wijst er op, dat
aan het bezwijken van het Kabinet ver
schillende persoonlijke nederlagen van mi
nisters vooraf gingen.
„Als, zoodanig waren te beschouwen de
verwerping door de Tweede Kamer van
Minister Van Buuren's aanvulling van de
Electriciteitswet, de Vliegveldhistorie van
denzelfden minister, en zijn met Minister
Geseling gedeelde teleurstelling over de
verwerping van een wijziging van de pri
vaatrechtelijke Belemmeringswet in de
Eerste Kamer. Voorts de schorsing, welke
Minister Slotemaker de Bruine moest vra
gen zoowel van de behandeling van het
Tandartsenwetje als van die van het
Kweekschoolontwerp, waarover hij het
met de Tweede Kamer niet eens kon wor
den. Minister Goseling's gezag leed door
zijn overijld optreden in de bussenkwestie.
Toen volgde bet aftreden van Minister
De Wilde, waardoor met betrekking tot
het centrale financieel® vraagstuk, dat
reeds èn ip het Kabinet èn tusschen het
Kabinet en de Tweede Kamer zooveel ha
ken en oogen had gegeven, de homogeni
teit van het Kabinet zelf sterk aangevre
ten bleek, mede door de verklaring van
Minister Colijn daaromtrent. Daarop had
de voor Minister Goseling zoo pijnlijke
behandeling van de zaak Oss plaats. En
nu is dan gebleken, dat de na het aftre
den van Minister De Wilde door Minister
Colijn in het werk gestelde pogingen om
de financieele geschilpunten uit den weg
te ruimen, mislukt zijn".
Wat betreft de vorming van een nieuw
Kabinet:
„De opdracht aan den heer Colijn luidt
tot vorming van „een Kabinet" zon
der meer, gelijk in 1937. Hij kan dus alle
kanten uit, maar èn uit zijn verleden èn
uit wat hij. bij het aftreden van den Minis
ter van Financiën heeft verklaard, mag
men afleiden, dat zijn pogingen althans
niet zullen gaan in een richting van fi
nancieele buitenissigheden, als bij de s.-d.,
een groot deel der r.-k„ en een klein deel
der c.-h. bepleit worden".
„De Telegraaf" betreurt niet het aftre
den van dit Kabinet.
Maar de tijdsomstandigheden eischen
een snelle oplossing van de crisis.
„H. M. de Koningin, die zonder con
sultatie der Kamervoorzitters en der par
tijleiders, Dr Colijn opnieuw tot Kabi
netsformateur heeft benoemd, toont den
ernst van den toestand te beseffen.
Het is op het oogenblik niet de kwes*-
tie der werkloosheid, die in de eerste
plaats de aandacht van hot land vraagt,
maar wel die van een parate defensie.
Op een tijdstip, dat de geheele wereld in
spanning verkeert over den loop der bui-
tenlandsche gebeurtenissen, kunnen wij' in
Nederland niet gaan debatteeren over mil-
lioenen meer of millioenen minder ter
bestrijding van de werkloosheid. Het ziet
er trouwens naar uit, dat de eischen, die
leger en vloot aan ons land stellen en nog
zullen stellen de werkloosheid automatisch
zullen terug dringen, zooals dat ook in
Duitschland en Engeland is gebeurd. Een
■spoedige oplossing, dat is wat het oogen
blik eiseht".
Zoo ongeveer alle Maden bevatten be
schouwingen over de Kabinetscrisis en
de opdracht aan Dr Colijtn.
'Op de eerste pagina hebben wij enlkele
uitspraken vermeld.
H)ier mogen er nog twee volgen.
In de eerste plaats van bet „Alg.
H a n d e 1 s b 1." (Lib.)
„Wij hopen aldus dit orgaan)
dat dr Colijn zich bij zijin poging tot for
matie van een nieuwe regeering op een
zóó breed en practisoh nationaal stand
punt zal stellen. Wij hopen, dat hij in
den sterksten zin des woords een breede
basis voor samenwerking zal leggen, zon-
P.Z.E.M
fóm. mi* n# K/rfCt*., "wvoi...
der al te veel te letten op de numerieke
verhoudingen der politieke groepen in hej
parlement, nnaar in de eerste plaats op
het karakter en de bekwaamheid van de
mannen, welke hij! zich als zijin medewer
kers wil kiezen, en op de overtuigende
kracht van een duidelijk opgebouwd
werkprogram voor de naaste toekomst,
dat zich in hoofdzaak aal moeten bemoei
en met de twee voornaamste „fronten":
het defensie-froinit en het sociaal-econo
mische front. De rest zal voorloopig naar
het tweede plan der regeeringsbelangstel-
ling moeten treden, tot er betere tijden
aanbreken."
En het voegt hieraan toe:
„Wij gelooven, dat ons volk het in bree
de lagen zou toejuichen, wanneer d r
C o 1 ij mi, die nog a 11 ijl d door
zeer velen als een der
gaafste nationale figuren
wordt vertrouwd, met een derge
lijke regeeringsploeg, geschaard achter
een sterk en eenvoudig urgentie-program,
voor den dag kwam."
Daarnaast dit oordeel van de eveneens
Liberale „M i d d e 1 b. C r t":
En wat te zeggen van de nieuwe op
dracht aan Colijn?
Het is jammer, dat het zoo kort na den
zeventigsten verjaardag van dezen o-p
zichzelf voortreffelijken man koimit, die
niemand behalve de onwaardigen zullen
het ontkennen veel voor ons volk ge
daan heeft en geweest is.
Gedaan heeft en geweest i s.
De voltooid tegenwoordige tijd is dit.
Maar: met die zeventig jaren zal het,
dunkt ons, en wij weten ons daarbij
de tolk van zeer vele voortreffelijke Ne-
derl'anièrs, goede vaderlanders dan
oolk maar meteen en voorgoed van den
voltooid tegenwoordigen in den verleden
tijd moeten overgaan.
Colijn heeft zijln tijd gehad. Er is nu
eenmaal, zelfs voor de grooten dezer aar
de waartoe wij Nederlanders dezen
zoon van het Nederlandsche volk reke
nen, en mogen rekenen een tijd van
koimlen en een tijd van gaan.
Wel hem, die niet alleen weet, wanneer
zijn tijd gekomen is,, om op te treden,
maar die ook weetwanneer hij gaan
moet.
Hierover alleen dit:
'Ons kleine volk heeft altijd moeite
gehad waarlijk groote mannen naar
waarde te schatten.
De Poolsohe militaire autoriteiten heb
ben op een tweetal plaatsen in den weg
van Gdynia naar Danzig versperringen
tegen gevechtswagens opgericht.
De „Dianziger Vorposten" noemt deze
voorzorgsmaatregelen „kinderlijke de
monstraties, bestemd om de door de oor-
logscampagne der Poolsohe pers opge
wekte angst der Poolsohe bevolking te
kalmeeren.
Omtrent het vrijwilligerskorps ver
klaart dit Mad, dat het onjuist is te bewe
ren, dat er zich „Duitsche soldaten" te
Danzig bevinden.
Op het raadhuis heeft gouwleider For-
ster gistermiddag een langdurig onder
houd met zijln medewerkers gevoerd. In
de stad ziet men een ongewoon groot
aantal S.S,-lieden met armbanden, waar
op de woorden „Danziger Heimwehr".
De onlangs gebouwde kazernes en ba
rakken liggen vol met jonge lieden, af
komstig uit 0'ost-Pruisen. Hiet gerucht
loopt, dat er artillerie in de stad is aan
gekomen.
De N. H. Gt.-correspondent te Londen
mleldt:
Hoewel de ontwikkeling van de situa
tie te Danzig ongerustheid baart, is men
toch in goed ingelichte kringen te Londen
niet geneigd onmiddellijk een militairen
coup tegemoet te zien. De informaties, die
men uit Berlijn ontvangt, wijzen er eer
der op, dat Diuitschland omzichtig te werk
zal gaan.
De verwachting is dan ook, dat er in
de eerstvolgende twee weken niet veel
meer zal gebeuren althans van Duit-
schen kant dan een progressieve be
zetting van Danzig; door de Duifsche toe
risten, die al sinds eenige dagen in groo
ten getale naar de vrijstad stroomen.
'Men spreekt van een totaal aantal van
ca. 40.000.
Zoolang zij als „toeristen" naar Danzig
gaan, is het moeilijk te zien hoe Polen op
juridische gronden daar een stokje voor
zou kunnen steken.
Voor de „bezetting" nog compleet is,
zou dan de volgende stap genomen moe
ten worden; een van de Duitsche leiders,
mogelijkerwijs Hitier zelf, zou een bezoek
aan Danzig brengen. Volgens een der ge
ruchten zou Hitier een uitnoodiging ont-
'vangen om als „©ereburger" in Danzig
te komen spreken, wat de organisatie
Kraft D'urch Freucle dan aanleiding zou
geven tallooze extra-treinen naar Danzig
te sturen, ten behoeve van de vele Duit-
schers die den Führer willen hooren
spreken.
'Het zou voor goed inge
lichte kringen geen ver
rassing z iji n, als de geest
drift te D'ianzig dan zoo
hoog steeg, dat de Danzi
ger Senaat of een voor
aanstaand Danziger in
een uitbarsting van spon
tane emotie ,J> a n z i g's te
rugkeer tot het rijk" zou
uitroepen.
Dat zou echter een min of meer pla
tonische verklaring zijh, die nog niet on
middellijk in de ipractijik ten uitvoer zou
worden gebracht door het binnenhalen
van Duitsche troepen, of het uitwijlzen
van Poolsohe ambtenaren.
'Men zou eerst de Poolsehe Ikat uit den
boom willen kijken, en de zaak sleepend
houden in de hoop, dat Polen beetje voor
beetje aan den nieuwen toestand zou
wennen of anders zich tot een optreden
zou laten verleiden dat door Duitschland
als agressie zon kunnen worden voorge
steld.
Geweld inzake Danzig als een
redem tot oorlog beschouwd.
Gespannen toestand.
De woordvoerder der Poolsehe regeering
heeft gisteravond de volgende verklaring
afgelegd:
De regeering bewaart haar volledige
koelbloedigheid en zal zich niet tot eenige
overijlde actie laten provoceeren. Zou er
echter inzake Danzig welk initiatief ook
ondernomen worden, dan is de Poolsohe
regeering voorbereid om tegenmaatrege
len te nemen.
Men behoeft er niet aan te twijfelen,
dat een geweldige actie in D'anzig, hetzij
van binnen- of van buitenaf ondernomen,
in Polen evenals in Engeland, zooals
duidelijk uit Halifax's rede blijkt - als
e!en casus belli en een casus foederis
(contractbreuk) beschouwd zal worden".
Polen zal zich niet laten prikkelen, doch
slechts tegenmaatregelen nemen, naar ge
lang de gebeurtenissen in D'anzig dit
eischen.
De woordvoerder van de Engelsche re
geering bevestigde tegenover Un. Press
dat elke ppging om den
status van D'anzig te ver
anderen in die mate, dat
daardoor de onafhankelijk-
heid van Polen bedreigd
wordt, n oodzakelijkerwij' ze
tot een algemeenen oor
log zou leiden, waarin ook
Engeland betrokken zou
worden.
De Poolsehe commissaris-generaal is
uit Danzig vertrokken naar Warschau,
waar hij; de Poolsehe regeering verslag
zal uitbrengen over militaire' voorberei
dingen, die thans worden getroffen en
nieuwe instructies zal vragen.
Dit nummer bestaat uit 2 bladen.
■■■■■HnMHHanRBinHaBMHBBBsa
Binnenland.
Beschouwingen over de kabinetscrisis.
De oorzaak van het conflict.
Buitenland.
De spanning om Danzig.
.Chamberlain zal morgen het woord
voeren.
UITGIFTE VAN
f 12.000.000.— waarvan reeds
f6.000.000.is geplaatst 20-jarige
In stukken van f lOOO.—.
Inschrijvingen worden gaarne aangenomen
door
Uit Poolsehe bron wordt vernomen, dat
gisternacht verscheidene koopvaardijsche
pen uit Oost-Pruisen in de havens van
D'anzig en Schihau zijn aangekomen en
daar allerlei soorten wapens, onder meer
luchtafweergeschut ontscheept hebben.
Deze wapens zijn voor het meerendeel
naar Danzig gebracht. Zij zullen worden
geïnstalleerd aan de kust en op de hoog
ten rondom de vrije stad.
D'e instelling van het vrijwilligerskorps
waarvoor vrijwilligers uit alle deelen van
Duitschand zich aanmelden, wordt voort
gezet. Zij' zullen waarschijnlijk den naam
Danziger Heimwehr aannemen, gelijk uit
den armband blijkt, dien de nationaal-so-
oialistisohe militie-manschappen sinds
kort in D'anzig dragen.
De Britsche ambassadeur te Warschau,
Kennard, is te Londen per vliegtuig aan
gekomen.
Er wordt geen bijzondere beteekenis ge
hecht aan 'dit bezoek. Men wijst er n.l. op,
dat Kennard uit Warschau is vertrokken
voor zijn normale vacantie, waarvoor
reeds eenigen tijd geleden regelingen zijn
getroffen.
Ook de Fransche ambassadeur te War
schau is naar zijn vaderland terug ge
keerd.
In n'ationaal-sooialistische kringen in
Duitschland houdt men vol, dat Dan
zig in den herfst weer een
deel van 'het Duitsche rijk
zal zijn, zonder dat een al
ge m e n e oorlog zal z ij n
uitgebroken.
Dit beteekent echter niet
dat Duitschland niet ge
reed zou zijn. Integendeel,
strategische punten van
de o O' s t e 1 iji k verdedigings
linie naderen hun voltooi
ing. De defensie van D'anzig zelf wordt
blijkbaar snel versterkt.
In Duitschland is alles in gereedheid
gebracht, zoodat de geheele machinerie
tot in de kleinste details in werking zal
kunnen treden, zoodra een oorlog, hetzij
beperkt tot Polen, 'hetzij' een algemeenen
krijg, uitbreekt.
Enorme voedselvoorraden zijn opgesla
gen en wanneer de oogst binnen is. zou
Duitschland met een welgevulde voorraad
schuur vijandelijkheden kunnen beginnen.
De toestand is vrijwel identiek met dien
van vorig jaar September.
De Poolsehe pers brengt nadere bijzon
derheden over de maatregelen van den se
naat van Danzig, in het bijzonder over het
oprichten van een vrijwilligerskorps. Gis
ternacht zijn vier stukken geschut van
zwaar kaliber over zee aangekomen en 32
paarden waren noodig om dat geschut
den Bishofsberg op te trekken. Deze is nu
voor burgers verboden.
De Poolsehe pers bericht bovendien, dat
op het gebied vein de vrije stad in allerijl
wordt gebouwd aan barakken. Meer dan
3000 werklieden arbeiden hieraan.
De 'leden van het vrijwilligerscorps zijn
jongelieden van 19 tot 23 jaar, die uit
Oost-Pruisen zijn gekomen.
Schoen- en kleermakers hebben de op
dracht gekregen 400 uniformen te maken.
Hiervoor zijn aanzienlijke sommen be
steed en het leer en de stof werden door
nationaal-socialistische agenten geleverd.
In bevoegde kringen te Parijs wordt de
positie, zooals door de semi-officieele
Pöolsehe kringen wordt verklaard, beves
tigd, n.l. dat Polen slechts zal vechten, in
dien het zijn voorrechten in de vrije stad
zou moeten verdedigen en dat een vreed
zame oplossing nog gevonden zou kunnen
worden, indien Duitschland dit wenscht.