a#nQUD VAD 18
Moreele en geestelijke herbewapening.
Dagblad voor de Provincie Zeeland
EERSTE BLAD.
Weensche Roomsch Katholieken in verzet
tegen het nationaal-socialisme.
Buitenland.
Een persoonlijk woord van Hare Majesteit de Koningin*
Nazi-razernij breekt los
te Weenen.
MAANDAG 10 OCT. 1938
53e JAARGANG - No. 8
Uitgave: N. V. Uitgevers - Maatschappij
Luctor et Emergo" ter exploitatie van
het blad „De Zeeuw"
bureaux Lange Vorststraat 7 0, Goes
Postrekening 44455 Telefoon 11
Uljlvatk,uUf llii.uCibkit u. lliXikUu i*.
J, J. F A N O Y, Lange Burg 40. Telefoon 28
Directeur - Hoofdredacteur: R. ZU1DEMA
Tkïeeuw
Abonnementsprijs #2,89 pe? kws-iaaJ
Weekabonnementen voor MtdoeSbïifg
Goes en Vlissingen f 0.20
Losse nummers 5 cent
Advertentiïn 30 cent per regel
ingezonden mededeelingen 60 cent per regel
Kleine Advertentlën Dinsdags en Vrijdags
#0.75 bij vooruitbetaling
Advertentlën onder letter of motto
10 cent extra
BI] contract belangrijke korting
Dit nummer bestaat uit 2 bladen
VEEL DONKERHEID EN ZWARE
LASTEN.
Heden werd in de Diergaarde te Rot
terdam onder presidium van den heer A.
Borst Pzn. de jaarlijksche algemeene
vergadering gehouden van het Verhond
van Prot. Ghr. Werkgevers in Neder
land.
De voorzitter wees er in zijn openings
rede op, dat de economische toestand nog
steeds zeer verward is. Zoo ooit men-
schelijlke zwakheid en menschelijk onver
mogen aan het licht treedt, blijkt dat in
de onmogelijkheid om internationaal in
de economische toestanden van vandaag
verandering ten goede te brengen. Dit
maakt zacht en gematigd in het oordeel
over anderen, ook over de regeering en
het parlement. Dat wil niet zeggen, al
dus spr., dat wijl zwijgen moeten als wij
fouten zien en dat wij onze stem niet
moeten verheffen voor het recht waar
naar onze meening onrecht dreigt, maar
dan doen wij dit gematigd en kalm, zon
der luidruchtige protesten, maar daarom
niet minder gedocumenteerd, opdat uit
ons optreden blijke, dat wijl niet willen
afbreken, maar mede willen helpen bou
wen.
Bij de perspectieven, die
er gelukkig voor het N e-
derlandsche bedrijfsleven
nog zijn, is er veel don
kerheid en gaan w.ij ge
hukt onder zeer zware las
ten, waarvan vele door de
Overheid ons zijn opge
legd.
Sprekende over de verhouding van
Overheid en bedrijfsleven, wees spr. er
op, dat de roeping der Overheid nimmer
is om de taak der maatschappij over te
nemen, maar wel om in bepaalde geval
len de maatschappij! op haar roeping te
wijzen, en daartoe kan leiding, ja zelfs
dwang van de zijde der Overheid noo-
dig zijn.
Bijl dit alles blijve men de noodige wer
kelijkheidszin bezitten. Wat de orde
ning betreft, een voorzichtige toepas
sing door de Overheid van vestigingswet
ten, bedrijfsvergunningswet en de wet op
het verbindend en onverbindendverkla-
ren van ondernemersovereenkomsten is
gewenscht, noodzakelijk en dus gerecht
vaardigd. Er zijn bepaalde bedrijfstak
ken (niet ondernemingen, maar geheele
bedrijfstakken) welke groote diensten
vervullen voor onze volksgemeenschap,
die zonder hun schuld in moeilijkheden
kwamen en alleen door een doeltreffen
de ordening hun nuttige functie voor
onze volksgemeenschap kunnen blijven
vervullen. Alleen maar, deze ordening
kan zich niet uitstrekken tot het onein
dige toe, zoodat zoo langzamerhand het
geheele bedrijfsleven in ordeningskete
nen zou worden gebonden. Dat zou al
leen mogelijk zijn, wanneer de ordening
internationaal kon worden toegepast, en
dat kan niet. De mogelijkheid dient open
te blijven, en spr. bepleitte die met klem,
om zoodra de verhoudingen nationaal
en internationaal zich gunstig wijzigen,
aan de maatschappelijke organisatie zoo
veel -mogelijk zelf weer over te laten de
getroffen regelingen weer te wijzigen en
zelfstandig regelingen te treffen. Hoog
stens kan de keur van de Overheid hier,
als handhaafster der rechtsorde, ge
wenscht zijn. Want er zijn gevaren voor
ongewenschte ambtelijke bemoeiing, in
welk verband spr. wees op het wetsont
werp inzake ordening (men noemt dit
coördinatie) van het vervoer.
Inzake de belastingdruk zal
men in de naaste toekomst eerder op
lastenverlaging dan op lastenverhooging
van het bedrijfsleven moeten aansturen.
Die druk is reeds zeer
zwaar en zoodanig, dater
ondernemingen zijn met
1 millioen kapitaal en b.v.
4 millioen omzet per jaar,
welke b ij een nett o-w i n s t
waarop 3 °/o dividen d-u i t-
keering mogelijk is, meer
dan vijfmaal het netto
bedrag betalen aan direc
te belastingen en sociale
lasten. Van de indirecte belastingen
is het cijfer vaak zoo hoog, dat men er
van schrikt. Er zijn levensmid-
delenbedrijven met 5 mil
lioen omzet, die meer dan
H van hun omzetbedrag
aan indirecte belastingen
opbrengen. De nu in de laatste mil-
lioenennota aangekondigde belastingen
zullen het cijfer der directe belastingen
nog meer verhoogen. Laat ons hopen, dat
anderzijds de toezegging der regeering,
dat 40 millioen zullen worden aange
wend om de lasten te verminderen, het
bewijs zal leveren van den ernstigen wil
tot behoud van het particuliere bedrijfs
leven. Dit moge ook gelden ten opzichte
van op zichzelf in normale tijden wen-
schelijke, maar niet altijd mogelijke nieu
we sociale maatregelen. Een kinderbij
slagverzekering, die spr.'s sympathie
heeft, maar die in den bepleiten vorm
practisch de loonen met 1 pet. verhoogd,
en een werkloosheidsverzekering, waar
aan het bedrijfsleven heeft mede te be
talen (wie kan zeggen hoeveel?) zonder
dat men ook maar eenigermate kan be
palen hoe groot nu eigenlijk het percen
tage der „normale" werkloosheid is,
waarvoor het bedrijf dan mede heeft op
te komen, zulk een sociale last kan op
het oogenblik niet meer op de schouders
van het bedrijfsleven worden gelegd. Dat
zou absurd zijn.
Bescheidenlijk zou spr. willen opmer
ken: laat de regeering nu
eens even sterk de bezui
niging ter band nemen
als wij dat in hetbedrijfs-
leven hebben gdaan, ener
niet voor schromen de
ambtelijke personen of
organen, die blijkbaar niet
bezuinigen kunnen, aan
den dij1 k te zetten en door
anderente vervangen, die
het wel kunnen. Dat hebben
wij, aldus spr., in ons bedrijfsleven ook
moeten doen, en wij doen bet nog steeds.
Afgedacht van het levenspeil van som
mige arbeidersgroepen in de groote ste
den in zeer enkele bedrijlven, dat inder
daad zeer hoog is, kan men toch niet
zeggen, dat het levenspeil van de door
snee-arbeiders in onze industrie in ver
gelijking met omliggende landen abnor
maal hoog is. De loonsverlagingen der
laatste jaren en de depreciatie van onze
munt hebben in dat opzicht veel bereikt.
Alleen door het levenspeil van den Ned
arbeider nog meer naar beneden te
drukken, komt men er niet.
'Spr. riep tenslotte op tot principieele
bezinning en praotischen arbeid. Moge de
arbeid van de Christen-werkgevers in
Nederland niet verslappen en ga aller
gebed op tot Hem, die alleen volkomen
uitkomst uit de maatschappelijke moei
lijkheden geven kan en wil. Want: Een
vaste burg is onze God, Een toevlucht
voor de Zijnen (Applaus.)
Hierna kwam aan de orde het onder
werp: „Economische samenwerking tus-
schen Nederland en Nederlandsch-In-
dië".
KARDINAAL INNITZER INi
„BESCHERM IN GS-HECHTEN IS".
Voor den St. Stefanusdom te Weenen
is het Vrijdagavond, na afloop van een
druk bezochte godsdienstoefening, tijl-
dens welke kardinaal Innitzer persoon
lijk de predikatie had gehouden, bijna
tot ernstige gevechten gekomen tusschen
de R.K. jeugd en een aantal nationaal-
socialisten, hetgeen door het ingrijpen
der politie nog op het laatste oogenblik
voorkomen kon worden.
Biji het handgemeen, dat niettemin
ontstond, voordat de agenten er in
slaagden de menigte te verspreiden, wer
den eenige personen gewond.
Na afloop van de godsdienstoefening
voor de jeugd verzamelde zich een reus
achtige menschenmenigte volgens
sommige schattingen ongeveer tiendui
zend personen op het plein vóór den
dom en welda weerklonk machtig een
spreekkoor: „wijl gelooven aan onzen
God, Christus Heil", terwijl ook kerke
lijke liederen werden gezongen.
Nationaal-socialisten hielden een te-
gendemonstratie en schreeuwden: „Wij
gelooven in Duitschland", „Sieg Heil",
„Naar Dachau met Innitzer".
Een groep der R.K. jeugd wilde het
café, waaruit dit geschreeuw weerklonk,
bestormen, doch werd door de geeste
lijken van dit voornemen afgebracht.
De nationaal-socialisten ontvingen in-
tusschen versterkingen en het kwam tot
een handgemeen. Voordat echter het ge-
veóht een grooten omvang had kunnen
aannemen, greep de politie in en ver
richtte verscheidene arrestaties.
In de predikatie, welke kardinaal In
nitzer had gehouden, had hij de jeugd
o.a. toegeroepen: „Men heeft ons onze
vaandels en organisaties ontnomen, wel
ke wij met veel idealisme hebben ge
sticht. Wij hebben er echter bij gewon
nen, want wijl hebben de waarde van de
eensgezindheid ingezien
De geschillen tusschen de R.K. Kerk
en de nazi-regeering in de „Ostmark"
spitsen zich meer en meer toe, hetgeen
Met instemming nam ik kennis ook van het vervolg van den oproep voor
moreele en geestelijke herbewapening.
Nu de beklemmende dagen achter ons liggen, waarin het dreigende gevaar
ons zoo duidelijk voor oogen stond, nu voor het oogenblik de mogelijkheid
van de algeheele vernietiging onzer beschaving is afgewend, is het een ver
heffende gedachte ons allen vervuld te weten van denzelfden wensch, den
zegen van den vrede te bewaren. Die begeerte naar vrede vormt een band
tusschen alle volken. Toch is deze, gepaard aan de versterking der weermacht,
nog niet genoeg. Zal de vrede duurzaam zijn, dan moet hij gedragen worden
door de gedachte gegrondvest in den oproep.
Allen, zonder onderscheid, kunnen wij persoonlijk bijdragen tot den groei
en de ontplooiing van die gedachte door van harte mee te werken tot de
moreele en geestelijke herbewapening, wier innerlijken drang ook uitwendige
ommekeer teweeg brengt en tot gevolg heeft, dat eerlijkheid, vertrouwen en
liefde richtsnoer worden tusschen personen en volken.
Behoef ik u te verzekeren, dat hoe dieper onze overeenstemming is en hoe
meer ons eigen leven die uitdrukt en verder geeft in eigen kring en daar
buiten, des te grooter de kans wordt op het verwerven van een betere
toekomst
Wie de teekenen der tijden begrijpt weet, dat thans van ons wordt ge
vraagd een daad van vertrouwen, van zelfopoffering en zedelijke moed en
van geloof.
WILHELMINA.
o.a. blijkt uit het feit, dat de R.K. gees
telijkheid in de „Ostmark" verplicht
werd om in alle kerken het decreet van
Buerckel voor te lezen, waarin wordt
aangekondigd, dat het religieuse-onder-
wijs in de scholen niet langer meer ver
plicht is, dat Woensdag de politie de bijL
eenkomst van de R.K. onderwijzers heeft
verboden enz.
Omstreeks half negen is het Zaterdag
avond naar Un. Press meldt, tot een aan
val op het paleis van kardinaal Innitzer
te Weenen gekomen.
Gedurende tien minuten werd toen een
onafgebroken aanval op het aartsbis
schoppelijk paleis gedaan, waarbij achter
eenvolgens alle ruiten werden ingewor
pen. Tenslotte werd de huisdeur ingera-
meid.
De aanvallers stieten dreigende kreten
uit, zooals: „Levert ons den zwarten hond
Innitzer uit".
De politie en militairen bevonden zich
wel in de omgeving, doch deden geen po
ging, het oproer te bedwingen.
Jeugdige heethoofden brachten ladders
aan en klommen daarlangs tot aan de
bovenste verdieping. Hier verschaften zij
zich toegang door de ingeworpen ven
sters, waarop zij een ware verwoesting
aanrichtten. De overige ruiten werden
eveneens ingeslagen, het meubilair werd
naar huiten geworpen.
Buiten joelde de opgewonden menigte.
Kreten werden gehoord als:
„Er uit met Innitzer, dood aan
alle priesters".
Tegen negen uur begon men uit de
vensters ook electrische lampen, schilde
rijen enzoavoorts naar buiten te werpen.
De menigte huiten stapelde dit ales op
tot een grooten brandstapel tusschen het
paleis en den Stefansdom. Doch op dit
oogenblik trad de politie met kracht tus-
schenbeiden. Zij drong door de oproerige
menigte heen en wist de hoofd- en zij-
ingangen te bezetten. De weg werd af
gezet en langzaam werd de menigte ver
dreven.
Ook de plunderaars, die in het paleis
doorgedrongen waren, werden verjaagd.
Van Nazi-zijde wordt gemeld, dat de
preek van kardinaal Innitzer in den St.
Stephanusdom, die door ongeveer 8000
personen werd bijgewoond, „uiterst agres
sief" was.
Men legt in nazi-kringen verhand tus
schen dit feit en den aanval op het pa
leis van den kardinaal.
Twaalf ambulance-auto's verschenen
ter plaatse om de gewonden weg te voe
ren en 'brandspuiten arriveerden om in
de omliggende straten de branden van
den paleisinventaris te blussohen.
Nog valt te melden, dat kardinaal In
nitzer in zijn preek van Vrijdag tot de
Katholieke jeugd o.a. zeide: „Gij hebt
bijna alles in de afgeloopen maand ver
loren. Gij hebt uw katholieke clubs ver
loren en uw christelijke vereenigingen,
maar, ondanks het feit, dat gij van dit
alles beroofd zijt, zult gij voortgaan in
nieuw katholiek eenheidsverhand met uw
priesters".
Om half tien Zaterdagavond was de
politie er in geslaagd de situatie weer
volkomen meester te worden.
Omtrent het lot van kardinaal Innitzer
tast men nog in het duister.
Om 10 uur 40 telefoneerde het bureau
van de „United Press" met het aartsbis
schoppelijk paleis. De telefoon werd be
antwoord door een mannenstem. Men
iverklaarde niet te weten, waar kardinaal
Innitzer of zijn secretarissen verblijf hiel
den.
De correspondent van de Londensche
„Times", Bryan, werd plotseling gear
resteerd door een man in hurgerkleeding,
die zich later bekend maakte als de plaat
selijke groepsleider Erwin Mueller. Bryan
werd spoedig weer losgelaten: Hem werd
verweten, dat hij gedurende de
onlusten in een publieke tele
fooncel had getelefoneerd!I
Zondagavond werd medegedeeld dat
de Kardinaal in „beschermings-hechte-
nis" is genomen.
Hij mag zijn woning niet verlaten. Te
lefoongesprekken met het paleis van den
Kardinaal zijn verboden.
Ook in Karinthië zijn anti-R,-Katho
lieke betoogingen gehouden, omdat ge
weigerd was de hakenkruisvlag te hij-
schen op de kerken, in verband met de
inlijving van Sudetenland bij het Duit-
sche rijk.
In welingelichte kringen wordt ver
klaard, dat de wrijving tusschen de kerk
en de nationaal-socialistisehe partij in
Oostenrijk van veel ernstiger aard is,
dan die in het oude Duitsohe rijk. Mlen
verwacht, dat deze botsingen in "Weenen
slechts het voorspel zijn van een scher
per conflict tusschen de' R.-Katholieke
kerk en de nazi-partij in geheel Duitsch
land. In O'ostenrijk zou een dergelijk con
flict zeer ernstig zijn, daar het over
groots deel van de bevolking R.Katho-
liek is.
De Duitsche lezing.
Omtrent de demonstraties tegen kardi
naal Innitzer, publiceert het Duitsche
nieuwsbureau het volgende bericht
„Zaterdagavond heeft zich een bende
opgeschoten 'jongens verzameld, die een
dreigende houding tegen het bisschoppe
lijk paleis aannam. D'e politie greep
krachtig in, zoodat spoedig de
orde was hersteld.
Naar vernomen wordt, zullen de da
ders met alle gestrengheid gestraft wor
den."
De leiders van de betoogingen zullen
op last van gouwleider Buerckel streng
gestraft en voor een jaar naar een con
centratiekamp gezonden worden. In offi-
cieefle kringen te Berlijn veroordeelt men
het incident, vooral in verhand met de
goede betrekkingen, die tusschen den
kardinaal en de Duitsche autoriteiten be
stonden.
Reuter meldt uit Weenen, dat kardi
naal Innitzer huisarrest in zijn paleis
heeft. Van dit bericht kan geen officieele
bevestiging verkregen worden. Een pries
ter verklaarde echter, dat de aartsbis
schop het paleis niet mag verlaten. Het
paleis is bezet door ambtenaren van de
gestapo.
'Ook gisteravond hebben zich inciden
ten voorgedaan buiten de kathedraal. De
kerkgangers werden 'bij het verlaten van
het kerkgebouw begroet met gejoel en
luid getrommel van honderden leder der
Hitjerjeugd. Er werd uitdagend gezon-
Zoodra het menschdom zich den
aanwezigen overvloedigen rijk
dom bewust wordt en de wereld-
huishouding zich daarnaar richt,
zal het met de malaise" en de
„werkloosheid" gedaan zijn en
een tijdperk van „ongekende
welvaart" zal zijn intrede doen,
2 BL-U. 8 (IJ W.G Süfass
Morgen een andere ttkot
gen: „Hang de Joden op, schiet de pries
ters neer."
Ziedaar nu die strenge discipline, waar
over in Nazi-kring zoo hoog wordt op
gegeven. Men kan de kwajongens blijk
baar niet onder den duim houden.
REDE VAN HITLER TE SAAR-
BRUCKEN.
Uitbreiding van de versterkingswarken
In het Westen.
Op het „veld der bevrijding" tö Sstar-
brücken is Zondag een groote volksboioo-
ging gehouden, bij welke gelegenheid Hit-
lor een rede heeft gehouden.
De ervaringen der laatste acht maan
den, zoo zeide Hitier, moeten Duüsohland
sterken in den wil, voorzichtig te zijn en
nooits iets na te laten, wat tot bescher
ming van het rijk moet worden gedaan.
Duitschland staat tegenover staatslieden,
die eveneens den vrede willen. Alleen re-
geeren zij in landen, welker innerlijke op
bouw het mogelijk maakt, dat deze staats
lieden te allen tijde afgelost kunnen wor
den door anderen, die den vrede niet zooi
zeer op het oog hebben. In Engeland zou
na een Chamberlain slechts Duff Cooper,
Eden of Churchill behoeven te komen, om
vast te staan, dat het doel dezer mannen
zou zijn, direct een wereldoorlog te be
ginnen. Hierdoor wordt Duitschland ge
noodzaakt, waakzaam en op verdediging
bedacht te ijn.
Ik heb derhalve, aldus Hitier, beslaten,
de uitbreiding van onze versterkingswer-
ken in het westen, zooals ik in mijn rede
te Neurenberg heb aangekondigd, met ver
hoogde energie voort te zetten, en ik zal
thans de beide groote gebieden, die tot
dusver voor onze versterkingswerken la
gen, namelijk het groote gebied van
Aken en het gebied van Saarbriicken, in
deze versterkingen betrekken.
Hitier verklaarde verder zich erover
te verheugen, dat hij reeds in de komen
de dagen de maatregelen kon opheffen,
die in de kritieke maanden en weken wei-
ren genomen, en dat honderdduizenden
mannen weer naar huis konden gaan.
GEDEELTE DER ITALIAANSCHE
TROEPEN UIT SPANJE
TERUGGETROKKEN.
Men verneemt, dat de Italiaansche re
geering in overleg met Franco heeft be
sloten totonmiddellijke terug
trekking van de Italiaan
sche vrijwilligers in Span
je, die 18 maanden aan het
front hebben gestreden.
Naar men in bevoegde kringen mede
deelt, zal de uitvoering van het besluit
tot het onverwijlde terugtrekken van tien
duizend man leiden.
Biijkens een Havasberioht uit Burgos
heeft een hooggeplaatste persoonlijkheid
in het kamp van Franco verklaard, dat
het terug trekken der vrijwilligers thans
het eerste doel is der Britsche politiek en
dat van deze terugtrekking een aantal
andere, zeer belangrijke kwesties afhangt
Franco stelt voor 10.000 buitenland-
sche vrijwilligers onverwijld naar hun
land terug te zenden, op voorwaarde, dat
de regeering hetzelfde doet. Maar zal zij
dit doen? zoo vraagt men zich te Burgos
af, daar de opstandelingen zich Donder
dag j.l. van een mededeeling der regee
ring hebben meester gemaakt, waarin een
politieke commissaris alle vrijwilligers
uitnoodigde zich tot Spanjaard te laten
naturaliseeren.
DE TERREUR IN PALESTINA.
Engeland zal nog meer troepen zenden.
Zondag zijn op drie verschillende plaat
sen in Palestina drie Arabieren en twee
Joden gedood. Nabij de kolonie Zirkhon
Yakov zijn acht Joden min of meer ern
stig gewond door de ontploffing van een
mijn, juist op 't oogenblik, dat de vrach-t
auto, waarin zij hadden plaatsgenomen,
passeerde. Rebellen hebben te Djenin een
40-tal huizen in brand gestoken en nabij
Lydda een goederentrein tot ontsporing
gebracht.
Voorts wordt melding gemaakt van tal
rijke overvallen, o.a. op het politiebureau
te Djenin en op verschillende Joodsohe.