Hoe Boerhave een beroemd geneesheer werd.
Gemengd Nieuws.
Land- en Tuinbouw
Het Vrouwenhoekje
Radioprogramma.
Lelden, een internationaal middelpunt van geneeskunde.
ZEEUWSCH-VLAANDEREN.
Op 23 September a.s. zal het
200 jaar geleden zijn dat Her
man Boerhave, de beroem
de geneesheer, overleed. Behalve
als arts was hij bekend als phi-
losoof, als classicus, als rede
naar en als 1 eeraar.
Een man, die er zeer veel toe bijgedra
gen heeft, de wetenschap der medicijnen
sterk te bevorderen, is Herman Boer
have geweest, die op 31 Dec. 1668 te
Voorhout bij Leiden geboren werd. Als
zoon van een eenvoudig predikant was hij
aanvankelijk voorbestemd om ook predi
kant te worden, en daartoe werd hij reeds
op jeugdigen leeftijd door zijn vader in
Grieksch, Latijn en philosophic onderwe
zen, temeer daar zijn vader bij hem een
uitstekenden aanleg ontdekt had. Ook
op de school, die hij na zijn veertiende
jaar eenigen tijd bezocht, maakte hij uit
stekende vorderingen en heel wat prijzen
sleepte de jonge Boerhaave in de wacht.
Behalve naar de philologische en de
philosofische richting ging zijn belang
stelling in die dagen toch ook reeds
in medische richting, hetgeen door een
merkwaardige omstandigheid veroorzaakt
werd. Omstreeks zijn veertiende jaar
kreeg Boerhaave n.l. een ernstige zweer
aan zijn linker dijbeen, welke hem gedu
rende vier jaar kwelde. Tenslotte slaag
de hiji er in, deze wonde zelf te genezen
en zooals hij zelf zeide in zijn autobiogra
fie: „deze smart heeft mij de eerste aan
leiding gegeven mijn gedachten eenigs-
zins naar de beoefening der geneeskunst
te doen overhellen".
Aanvankelijk was er echter nog geen
sprake van, dat zijn talenten zich in die
richting zouden ontwikkelen en wijdde
Boerhaave zich aan de studie der theo
logie en der philosofie, in welk laatste vak
hij in 1690 tot doctor promoveerde. Tij
dens zijn promotie trok hij krachtig te
velde tegen de leerstellingen van Spinoza,
maar ondanks zijn aandacht, die hij aan
deze vakken besteedde, kon hij toch ook
de medische wetenschappen niet vergeten
en wierp hij' zich weer met ijver op deze
studie. Hij bestudeerde Vesalius en onder
professor Nuck bekwaamde hij' zich op de
snijkamer en teekende daarbij op, „dat
de vroegere schrijvers al het goede uit
Hïppokrates hadden overgenomen
Hij was een groot bewonderaar van dezen
geneesheer uit de Grieksche oudheid, dien
hij gelezen en herlezen had.
Het mag dan ook als een groote ver
dienste van Boerhaave gerekend worden
dat hij op de groote beteekenis van de
geneeskunde der oude Grieken gewezen
heeft en de overtuigende figuur van Hip-
pokrates weer naar voren heeft gebracht.
De jonge student zette met vlijt
zijn studies voort en in 1693 promoveerde
hij' te Harderwijk in de geneeskunde op
'een dissertatie: „De utilitate explorandum
in aegris excrementorum ut signorum".
Toch had hiji aanvankelijk de theologie
niet verwaarloosd, want het was eigenlijk
zijn bedoeling als predikant de genezing
van lichaam en ziel beide te bevorderen.
Later besloot hij echter zich behalve aan
de medische wetenschap, te wijden aan de
studie van schei- en plantkunde.
Als geneesheer vestigde Boerhaave zich
te Leiden in 1693, waar hij spoedig een
schare van bewonderaars rond zich ver
zameld had. Nadat Groningen veel moeite
gedaan had, hem als geneesheer binnen
haar muren te krijgen, slaagde men er in
Leiden in hem daar te behouden, door
zijn salaris met eenige honderden guldens
per jaar te verhoogen. Hij gaf nu reeds
eenige lessen aan de universiteit en het
succes daarvan was 'zoo buitengewoon
groot, dat men hem in 1709, na het over-
lijden van professor Hutton, den leerstoel
voor de genees- en plantkunde aanbood.
Niet alleen uit geheel Nederland, maar
ook uit een groot deel van Europa stroom
den geleerden en studenten naar Leiden
om aldaar zijn colleges te volgen. Ook als
practizeerend geneesheer had hij' een ge
weldige practijk en men beijverde zich zijn
raad in te winnen; bekend is, dat Czaar
Peter de Groote van Rusland hem een be
zoek bracht en geduldig twee uur wachtte
voordat hij' den geleerde kon spreken. Een
brief uit het buitenland, met als adres
„Aan Boerhaave in Europa" bereikte
prompt de plaats van bestemming.
In 1714 kwam Boerhaave, door het
overlijden van prof. Goverd Bidloo meer
op het gebied der practische geneeskunde.
In het Caecilia-ziekenhuis begon hij nu
n.l. colleges aan het ziekbed te geven en
ook hiervoor was de belangstelling bui
tengewoon groot. Het geheim van Boer-
haave's succes ligt voor een zeer groot
genoemd, zijn de dijkgraaf en gezworenen
aansprakelijk jegens den polder of het
waterschap voor uitgaven, waardoor het
eindcijfer der begrooting of de aangewe
zen begrootingspost wordt overschreden.
De vergadering van ingelanden geeft
steeds machtiging aan het Bestuur tot
af- en overschrijving. Krachtens die
machtiging zal het Bestuur dus een be
sluit tot af- en overschrijving moeten ne
men en daarnaar de begrooting wijzigen.
Maar het Bestuur van de Breede Wate
ring neemt een dergelijk besluit nooit, en
wijlzigt dus de begrooting vóór het indie
nen der rekening niet, wat tengevolge
heeft, dat sommige uitgaafposten de be
treffende begrootingsposten belangrijk
overschrijden. De commissie geeft in over
weging voortaan art. 99 uit te voeren.
Be voorzitter dankt de commis-
deel in zijn persoonlijkheid, en in de
I wijze, waarop hij aan de zieken leniging
t bracht. Hij was onovertroffen in zijn kli
nisch onderricht. Daartoe waren in het
ziekenhuis twee zalen met in het geheel
12 bedden beschikbaar gesteld. Aan deze
12 bedden werden de artsen van half
Europa geschoold, want ondanks het zeer
beperkte materiaal was Boerhaave's zie
kenhuis niet alleen het meest vooraan
staande van zijn tijd, maar tevens de voor-
looper van onze moderne klinieken. Het
geheele ziekte-onderzoek kristalliseerde
zich hier, de anamnese, het ziekte-ver-
loop, werd hier met de grootst mogelijke
nauwkeurigheid opgeteekend en eveneens
de toestand van het oogenblik, de status
praesens. Diagnose en prognose werden
i gesteld en de theraphie bepaald. Het
voorbeeld, dat aldus in Leiden werd ge
geven, werd spoedig op andere plaatsen
gevolgd.
lederen dag ging Boerhaave langs alle
bedden en besprak met zijn studenten de
verschillende gevallen. Oudere medici wer
den gevraagd om voor hen practische de
monstraties te geven - precies zooals te
genwoordig nog geschiedt. Van Swieten,
een van de studenten, was een vaardig
stenograaf, en zijn schriften, die behou
den gebleven zijn, heeft men kunnen ont
cijferen.
Hierdoor bezit men een nauwkeurige
kennis van de wijze, waarop het klinisch
onderricht gegeven werd. Van Swieten is
later arts geweest aan het hof van Kei
zerin Maria Theresia te Weenen en heeft
daar de medische faculteit volkomen ge
reorganiseerd. Door hem en dus feitelijk
indirect door Boerhaave heeft deze de ver
maardheid gekregen, die zij tot op heden
bezit.
Intusschen werd Boerhaave's practijk
van jaar tot jaar grooter. Een van hen,
die bij hem gestudeerd hadden, schreef
over hem: "Zij, die om raad kwamen, wer
den tusschen tien en twaalf uur bij hem
gelaten want zijn overstelpende bezighe
den lieten niet toe, dat hij de menschen
ging bezoeken. Om drie uur kwamen op-
nieuw de zieken." En verder: Wij waren
met 120, waarvan de helft vreemdelin
gen. Ik geloof niet, dat eenig ander
leeraar zooveel hoorders had als Boer
haave.
Van 1710 tot 1730 heeft Boerhaave een
ontzaggelijke hoeveelheid verk verzet, te
meer, daar hij in 1718 ook nog professor
in de chemie werd, in de plaats van prof.
Jacobus La Mort, die juist overleden was.
Geen wonder, dat zijn weerstandsvermo
gen op den duur daar niet tegen bestand
was. Reeds in 1722 werd hij door een
ernstige ziekte gedwongen voor eenige
maanden absolute rust te nemen. Groot
was de vreugde in de stad Leiden, toen
hij zijn werkzaamheden weer hervatten
kon. In 1727 werd hij echter weer door
een ziekte overvallen en in 1729 werd hij
daardoor gedwongen zijn werk voor een
groot deel in andere handen over te dra
gen, n.l. de professoraten in de chemie en
de botanie. Hij deed dit met een redevoe
ring, welke heden ten dage nog boeit, om
de rijpe ervaring van den zestigjarige, die
er uit spreekt en wel een zeer bijzonde
ren kijk op den mensch Boerhaave geeft.
Toch was hij er, ondanks zijn geweldige
werkzaamheden nog in geslaagd, de 3000
verschillende plantensoorten van de Bo
tanische tuin te Leiden met een even
groot aantal te vermeerderen,
Het is onbegrijpelijk, dat deze man, die
dagelijks geraadpleegd werd, en dagelijks
zijn tallooze colleges geven moest, daar
enboven nog tijd kon vinden, om een aan
tal geleerde werken te schrijven, die zijn
roem over geheel een werelddeel verbreid
hebben. Daarvan noemen wij „Institutio-
nes medicae", die bij herhaling uitgege
ven en in alle Europeesche talen, ja zelfs
in het Arabisch vertaald zijn; zijn „Prae-
lectiones Academicae", mede bij herhaling
in het licht verschenen en zijn „Aphoris-
mi de Cognoscendis et curandis morbis"
ook in alle Europeesche talen en in het
Arabisch vertaald.
Boerhaave was niet alleen groot als ge
leerde, maar ook als mensch. Zijn tijd-
genooten roemden zijn edel karakter, zijn
oprechtheid, zijn vroomheid, zijn min
zaamheid, zijn hulpvaardigheid jegens
behoeftige lijders en vooral ook zijn be
langstelling in zijn leerlingen, door wie
hij op de handen gedragen werd. Geen
wonder van zoo'n geleerde, wiens lijf
spreuk was: „Simplex sigillum veri",
„Eenvoud is het kenmerk van het ware".
Op 23 September 1738 overleed Herman
Boerhaave, diep betreurd door tal van ge
leerden in geheel Europa.M. V.
sie voor haar advies, waarna de rekening
wordt vastgesteld.
Instructies voor ambtenaren.
De heer Joh. Pilaar vestigt er de aan
dacht op, dat de toestand van het oud
archief van het waterschap zeer veel
te wenschen overlaat, terwijl bij den pol
der Walcheren en het waterschap Schou
wen dit keurig in orde is. Als men iets
weten wil, lukt dit meestal niet. Destijds
heeft de heer de Kruyter een begin ge
maakt met het ordenen van het oud ar
chief. Deze is echter overleden. Spr. zou
graag zien, dat het Bestuur dit werk
liet voortzetten door de archivaris van
Goes. Dan kan. als alles is bijgewerkt,
de ontvanger-griffier het archief geregeld
bijhouden.
De voorzitter zegt overweging toe.
Dhr Buijarogga wil den waterbouw
kundig ambtenaar van 912 uur inplaats
van van 911 uur op zijn kantoor aan
wezig doen zijn.
De voorzitter en de heer Joh.
Pilaar bestrijden dit. Het werk van
dezen ambtenaar ligt meer buiten dan
in het kantoor.
Nadat de ambtenaren-voorschriften zijn
aangevuld en gewijzigd, wordt z.h.st. aan
genomen een voorstel van het Bestuur
om een geldleening van f40.000 tegen
een rente van hoogstens 3% aan te
gaan (jaarlijksche aflossing f5000) voor
het stichten van het electrisch gemaal.
Bij de rondvraag geeft de heer Joh.
Pilaar het Bestuur in overweging om eens
in studie te nemen de vraag of het niet
gewenscht is, evenals Walcheren en
Schouwen dit deden, een eigen polderre
glement in te voeren.
De voorzitter voorziet verzet van
de gezworenen, die liever niet aan den
dijk gezet zullen willen worden.
De heer Pilaar betoogt, dat dit laat
ste heelemaal niet noodig is. Er zijn aan
een eigen reglement verschillende voor-
deelen verbonden.
De heer P. J. J. Dekker deelt mede,
dat hij vorig jaar in het Bestuur heeft
bepleit voor deze kwestie een studie-com
missie te benoemen.
Nadat de voorzitter overweging heeft
toegezegd, volgt sluiting.
WEER EEN GEVAL VAN KINDER
VERLAMMING.
Bij het ruim 2Va-jarig dochtertje van
L. M. v. d. Reest te St. Filipsland is een
ernstig geval van kinderverlamming ge
constateerd. Het kind is naar de barak
ken te Bergen op Zoom vervoerd.
Tiende Zeeuwsche Klompenbeurs
te Clinge.
Te Glinge (Z.-Vl.) is Woensdag de
tiende Zeeuwsche klompenbeurs geopend.
Het feit, dat deze instelling haar tweede
lustrum vierde, deed deze opening mei
eenige feestelijkheid vergezeld gaan. Het
dorp was rijk bevlagd. Een dertigtal ge-
noodigden werd op het raadhuis door het
gemeentebestuur ontvangen. Daarna ging
men in optocht, begeleid door de muziek
naar de Sint Bernardusscbooi, waar de
beurs was ondergebracht. De voorzitter,
oud-burgemeester Vienings, sprak de be
groetingsrede uit, waarna Ir. Grevers met
een passende rede de beurs namens den
minister opende en verschillende andere
autoriteiten het woord voerden. Daarna
werd de beurs bezichtigd. Niet alleen uit
Zeeland, maar ook uit 'Groningen, Drente,
Gelderland, Noord-Brabant en Limburg
waren inzendingen binnengekomen. Na
de bezichtiging der beurs ivereenigden de
gen'oodigden zich aan 'n Zeeuwsche kof-
£2 ©tafel
Sluis. Donderdag had de opening plaats
van de grenskiosk van den A.N.W.B. te
Sint Anna ter Muiden, in tegenwoordig
heid van den heer H. J. van Balen, di
recteur van den A.N.W.B. te 's Graven-
hage; den heer A. F. J. Aernaudts, bur
gemeester van Sluis; de consuls van den
A.N.W.B. te Sluis, Breskens, Oostburg,
Groede; den heer J. L. W. J. Losecaat
van Nouhuys, commandant van de ma
rechaussee, district Vlissingen, en an
dere genoodigden. Omstreeks 12 uur ver
zamelde de groep zich nabij de kiosk,
waarop resp. de Bondsvlag en de natio
nale driekleur werden geheschen. Nadat
deze plechtigheid was vereeuwigd, bega
ven de gasten zich naar Sluis om deel
te nemen aan een diner in hotel „Stad
Sluis".
Kinderverlamming.
Te Gouda is wederom een nieuw geval
van kindenverlamming geconstateerd.
Het aantal gevallen aldaar bedraagt
thans zestien.
In de nu afgeloopen week zijn in totaal
twee nieuwe gevallen geconstateerd, wat
minder is dan vorige weken.
Ook te Leeuwarden is thans een geval
van kinderverlamming geconstateerd. Het
patientje, een 5-jarig knaapje, is over
gebracht naar het hospitaal.
Te Wad'dinxveen is het aantal gevallen
van 2 tot 5 gestegen, waarvan één doode-
lijk. Te Alpihen a. d. Rijn zijn twee ge
vallen voorgekomen, waarvan één met
doodelijken afloop.
Levensmiddelen worden „gegast".
Analisten te Durban maken 'bekend,
dat er momenteel proeven genomen wor
den, om 'door middel van een gas levens
middelen te conserveeren. Omtrent het
succes kon men n'og niets definitiefs mel
den; maar, tioo werd gezegd, indien deze
methode uitvoerbaar blijkt, zal dit een
algeheele omwenteling beteekenen op het
gebied ivan het conserveeren van levens
middelen.
Een eerste scheepslading die volgens
het nieuwe procédé geconserveerd is, zal
spoedig naar Engeland worden verzon
den.
Het apparaat bestaat uit een klein vat,
dat een vloeistof bevat hetgeen een kleur
loos gas levert. Er wordt beweerd, dat
dit gas in staat is, om versche eieren
gedurende 9 maanden en fruit gedurende
een jaar in die conditie te houden. De
kosten zouden 10 shillings bedragen voor
het conserveeren van 30 ton levensmid
delen.
Suiker zou de basis ivan het proces,
dat gepatenteerd is, zijn. Men hoopt een
maatschappij te vormen, die binnen 6
maanden de exploitatie van dit nieuwe
procédé over de geheele wereld expl'oitee-
ren zafl.
De ontdekking zal, zoo wordt beweerd,
een geheele ommekeer teweeg brengen op
het gebied van de voedselvoorziening en
van het systeem van koelinrichtingen,
terwijl daardoor de mogelijkheid wordt
geschapen, dat elke soort fruit het ge
heele jaar door verkrijgbaar zal zijn.
UITKOMSTEN DER INVENTARISATIE
VAN LAND- EN TUINBOUW 1938.
Gedurende de laatste jaren wordt in de
maand Mei een inventarisatie van den
land- en tuinbouw gehouden vanwege het
Landbouw-Crisis-Bureau.
De totale oppervlakte beteeld met
akkerbouwgewassen, bedroeg in ons land
in 1938 929.894 ha, d.i. ruim 7000 ha meer
dan in 1937.
Het overeenkomstige cijfer bedroeg
voor Zeeland in 1938 106.502 ha of wel
635 ha minder dan in 1937. Deze vermin
dering moet gedeeltelijk worden toege
schreven aan een omzetting van laag
gelegen gronden in grasland, daar de
oppervlakte blijvend grasland in onze
provincie in 1938 met 223 ha is toegeno
men tegenover het voorafgaande jaar.
Voorts valt het op, dat het cijfer voor
kwelders en schorren in Zeeland in het
laatste jaar een vermindering vertoont
van iets minder dan 400 ha.
Wat de onderscheidene akkerbouw
gewassen betreft, valt te vermelden, dat
dit jaar de tarweverbouw in Zeeland
terugliep met 1740 ha, d.i. met 7 tegen
over 1937. Vooral de verbouw van roode
tarwe liep in Zeeland sterk terug.
De verbouw van wintergerst nam in
Zeeland in het afgeloopen jaar met 300
ha toe, die van zomergerst liep met de
zelfde oppervlakte terug. De teelt van
haver verminderde eveneens, zoodat uit
eindelijk de geheele graan verbouw in
Zeeland terugliep.
Daarentegen is de verbouw van schok
ker-erwten, witte boonen, vlas, uien en
blauwmaanzaad aanmerkelijk uitgebreid.
In het algemeen kon in 1938 een ver
meerdering van den uitzaai van meer
speculatieve gewassen worden geconsta
teerd. De prijs van sommige dezer pro
ducten was in het afgeloopen jaar iets
beter geweest en doorgaans ziet men dan
veelal een uitbreiding van de teelt van
deze gewassen.
Dit geldt voor 1938 wel in het bijzon
der voor den verbouw van blauwmaan
zaad en uien.
De beteelde oppervlakte blauwmaan
zaad werd in onze provincie tegenover
1937 van 208 tot 1296 ha uitgebreid, een
vermeerdering van niet min
der dan 500
De uienverbouw nam toe van 1193 ha in
1937 tot 2,003 ha in 1938, of wel een
vermeerdering van 810 ha, d.i.
circa 67
Ook de teelt van schokkererwten werd
in Zeeland aanzienlijk uitgebreid, n.l.
van 3071 ha tot 4123 ha, d.i. een ver
meerdering van 1052 ha of 34
De vlasteelt heeft in de laatste jaren
een aanmerkelijke uitbreiding gekregen.
In de jaren 1935, 1936, 1937 en 1938 be
droeg de verbouw van vlas in Zeeland
resp. 4698 ha, 7273 ha, 8531 ha en 9327 ha.
De verbouw van bruine boonen werd
belangrijk ingekrompen en wel met ruim
1800 ha of 40 Dit was een gevolg van
den slechten prijs van dit product in het
voorafgaande jaar.
De teelt van consumptie-aardappelen
nam in het afgeloopen jaar iets af, n.l.
van 13150 ha in 1937 tot 12695 ha in 1938,
dus een betrekkelijk kleine achteruitgang.
In verband met de geldende regeling
voor de suikerbieten bleef de verbouw
hiervan stationnair en bedraagt in dit
jaar 14257 ha.
Samenvattend blijkt, aldus het „Z.
Lb.bld.", uit deze cijfers van de inventa
risatie duidelijk, dat het bedrijf in Zee
land zooveel mogelijk rekening houdt met
de prijzen, die in het afgeloopen jaar
voor de producten konden worden ge
maakt, terwijl ook de vruchtopvolging
een rol speelt. Ook de maatregelen, welke
de Overheid heeft getroffen, bepalen voor
sommige producten de grootte van den
uitzaai.
In het algemeen kan in Zeeland een
vermindering van den graanverbouw en
een uitbreiding van den verbouw van
andere gewassen worden geconstateerd.
Wenken voor de zuinige huisvrouw.
Nu de groente en vruchten volop te krij
gen zijn, doet de huisvrouw verstandig
hier zooveel mogelijk van te profiteeren.
Eén goedkoope groente, welke zich op
velerlei manieren laat verwerken, is de
tomaat. Rauw in plakjes gesneden op
de boterham met wat suiker of zout is ze
een lekkere broodbelegging; maar ook als
stamppot valt ze erg in den smaak.
Probeert u ook eens deze stamppot:
Men bakt in wat vet of boter een uitje
bruin en voegt hierbij een pond in groote
stukken gesneden tomaten. Daarop doet
men een pond rauwe aardappelen en laat
alles samen gaar koken. Door elkaar
stampen en op smaak afmaken met wat
peper en zout.
Heeft men een restje melk, taptemelk of
een korstje kaas over, dan kan men dit
erdoor verwerken, waardoor het geheel
voedzamer en nog smakelijker wordt.
Een andere stamppot, welke hoe langer
hoe meer gegeten wordt, is stamppot met
rauwe sla. Men heeft hiervoor noodig
3 kg. aardappelen, 6 kroppen sla, 1 pond
spek, Va liter ondermelk en wat azijn.
Kook de aardapelen gaar en bak on
derwijl het in dobbelsteentjes gesneden
spek uit. Snijd op het laatst de sla fijn
en wasch ze. Stamp alles door elkaar en
maak het op smaak af met de melk, azijn,
zout en wat peper.
Heeft men te veel groente en vruchten
in eigen tuin 'dan kan men deze op
allerlei manieren voor langeren tijd voor
bederf vrijwaren.
Van het grootste belang is echter, dat
men zoo netjes mogelijk werkt. Niet al
leen schoon materiaal, maar ook schoone
handen, schoon schort en een schoone
tafel.
Al het materiaal moet eerst in heet
zeepsop worden afgewasschen, waaraan
soda is toegevoegd en daarna worden na
gespoeld met heet water.
De kurken en ringen kookt men van te
voren uit en laat men tot het gebruik
onder water staan.
Een ander belangrijk punt is, dat de
groente en vruchten steeds zoo versch mo
gelijk zijn en zonder aangestoken deelen.
Vruchten kan men verwerken tot jam of
gelei, op eigen sap inmaken, sap van ma
ken of sommige ook drogen.
Een eenvoudig, doch goed recept is om
op één pond vruchten één pond suiker te
nemen.
De vruchten opzetten met weinig of
geen water (afhankelijk van de eigen sap
pigheid). Daarna 15 4 20 minuten hard
laten koken zonder deksel. D'e suiker toe
voegen en 10 minuten laten meekoken. De
jam zoo heet mogelijk in de schoonge
maakte potjes doen.
Doe op de jam een laagje suiker of
olie en dek het af met een schroefdeksel
of papiertje voor het stof.
Ook een combinatie van verschillende
vruchten geeft lekkere jam.
Huishoudelijke voorlichting.
Evenals in de twee eerste jaren van het
bestaan van de Stichting voor Huishou
delijke Voorlichting ten Plattelands, be
stond er dit jaar zeer groote belangstel
ling voor haar voorlichtingscursussen op
het gebied van koken, naaien, wasschen
en tuinbouw. In 1937 werden in totaal
1081 cursussen gegeven met 20941 deel
neemsters. (Zeeland had 1135 deelneem
sters.)
Hiervan volgden 10729 een kookcursus,
9148 een naaicursus, 632 de tuinbouwcur-
sus en 432 de waschcursus.
Dit aantal zou ongetwijfeld nog grooter
zijn, indien voldoende leerkrachten be
schikbaar geweest waren en indien niet
het vorig jaar door gebrek aan geldmidde
len de geweldige toeloop sterk geremd
was.
D'e grootste belangstelling bleef bestaan
voor de kook- en naaicursussen. In dit
jaar werden echter 29 tuinbouwcursussen
gegeven, tegen 20 in het vorig jaar. Aan
het programma werd een cursus in het
zelfvervaardigen van matrassen en dekens
toegevoegd.
Hoewel de cursussen bijna uitsluitend
door vrouwen werden bezocht, waren er
bij de cursussen in tuinbouw en bij het
maken van matrassen ook eenige manne
lijke deelnemers.
De stichting probeerde herhaaldelijk
contact te krijgen met de schippersvrou
wen. Dit mocht echter niet gelukken.
Het onderzoek naar den voedingstoe
stand in de gezinnen, welke door de voor
lichtingscursussen worden bereikt, werd
door mevr. Janse-Stuart voortgezet. Zij
bracht een voorloopig rapport, dat be
langrijke gegevens bevat, uit.
Macaronischotel (4 personen).
1 pond macaroni, 3 ons geraspte bele
gen kaas, 80 gram (4 afgestreken eetle
pels) boter, wat zout, 1 pond tomaten.
Breng 1 liter water met 1 eetlepel zout
aan de kook. Strooi hierin de in stukjes
gebroken macaroni en kook deze zachtjes
gaar en bijna droog (pl.m. Va uur).
Voeg nog wat kokend water toe, als de
macaroni te droog mocht worden.
Vermeng de gare macaroni met de bo
ter, de geraspte kaas en de in vieren ge
sneden tomaten. Laat alles nog even door
en door warm worden en dien het gerecht
op in een dekschaal.
Maandag 29 Augustus 1938.
HILVERSDM I. 1875 M. Algem. Progr,
verzorgd door de VARA. 10.0010.20
v.m. VPRO.
8.00 Gram. Om 8.16 Ber. 10.00 Morgen
wijding. 10.20 Deel. 10.40 Gram. 11.10
Vervolg declam. 11.30 Orgel. 12.00 Gram.
Om 12.15 Ber. 12.30 VARA-Orkest. 1.15
1.45 Esmeralda-Septet. 2.00 Gram. 3.00
Declam. 3.30 Orgel. 4.00 Gram. 4.30 Voor
de kinderen. 5.00 „Fantasia". 5.30 Gram.
6.307.00 Muzik. causerie en gram. 7.05
Zang, piano en gram. 8.00 Herh. SOS-
Ber. 8.03 Ber. ANP. 8.15 VARA-Orkest.
9.00 Declam. 9.20 Orgel. 9.45 Gram. 10.00
Ber. ANP. 10.05 The Four Blue Stars.
10.20 Gram. 10.30 Fragmenten operette
„Das kleine Café". 11.0012.00 Gram.
HILVERSUM II. 301.5 en 415.5 M.
NCRV-Uitzending.
8.00 Schrift!, medit. 8.15 Ber., gram.
9.309.45 Gelukw. 10.30 Morgendienst.
11.00 Ghr. lectuur. 11.30 Ghr. Kinderkoor
„De kleine Lofstem". In de pauze's: Gram.
12.00—12.15 Ber. 12.45 Amst. Salonork.
en Gram. 2.00 Reportage. 3.15 Gram. 3.45
Bijbellezing. 4.45 Gram. 5.15 Kinder
uurtje. 6.15 „Heidepark-Band" en gram.
7.00 Ber. 7.15 Causerie over John Bunyan
7.45 Report., event, gram. 8.00 Ber. ANP'>
herh. SOS-Ber. 8.15 Herdenkingsavond
van den Bord van Chr Oranjevereen. m
Nederland. 9.45 Sonora-kwintet. 10.00
Ber. ANP. 10.05 Reportage (GramA
10.35 Vervolg van 9.45. 10.45 Gymnastiek
les. 11.00 Verv. van 10.35. 11.30 Gram.
Circa 11.5012.00 Schrift!
