Een waarschuwing van Groen.
EERSTE BLAD
DINSDAG 22 JUNI 1937
DAGBLAD VOOR DE PROVINCIE ZEELAND
51e JAARGANG No. 22q
De politieke toestand.
Buitenland.
Verjaardag Dr H. Coiijn.
Belangrijkste Nieuws
Gedwongen winkelnering.
Binnenland
Uitg.: N.V. Uitgevers-Maatschappij „Luctor et
Emergo" ter exploitatie van het blad „De Zeeuw"
Bureaux Lange Vorststraat 70, Goes.
Telefoonnummer 11.
Postchèque en Girorekening 44455.
Bijkantoor Middelburg: Fa BOEKHANDEL
J. J. FANOY, Lange Burg 40, Tel. 28.
Directeur-Hoofdredacteur: R. ZUIDEMA.
Abonnementsprijs f2.50 per kwartaal,
weekabonnementen voor Middelburg, Goes en
Vlissingen f 0.20. Losse nummers 5 cent.
Advcrtontiön 30 cent per regel, Ingezonden
mededcolingon 00 cent per regel. Kleine
Advertcntiën Dinsdags en Vrijdags f 0.75, bij
vooruitbetaling. Onder letter of motto f0.85.
Bij contract belangrijke korting.
Dit nummer bestaat uit 2 bladen.
Groen van Prinsterer was de man van
de strakke lijn. De man van het isole
ment, die er niet voor terugdeinsde ter-
wille van het beginsel bij de verkiezin
gen in 1871, vertrouwde vrienden los te
laten.
Hij besefte, dat het ook in den politie-
ken strijd noodig is te leven, uit het
eigen beginsel. Hij wilde niet, dat de be
lijders van den Christus eenvoudig hand
langers zouden zijn van het conserva
tisme, maar hij verlangde voor de Anti
revolutionaire richting in den staat
kundigen strijd een eigen plaats op den
vasten grondslag van het eigen principe.
Vandaar zijn vaak misbruikt woord:
In ons isolement, in het vasthouden aan
de eigen beginselen, ligt onze kracht.
Als het ging om de handhaving van
de Antirevolutionaire beginselen, dan
was Groen onverbiddelijk.
Maar tegelijkertijd was hij ook, zooals
dat een leidend staatsman past, de man
van den breeden blik.
Hij zocht niet zijn kracht in afbreken,
maar in bouwen.
Van de R.-Katholieke beginselen was
hij een verklaard tegenstander. Maar hij
staarde zich daarop niet blind. Hij was
er niet op uit, om zijne volgelingen tegen
hunne R.-K. medeburgers op te zetten,
maar hij was daarentegen op toenade
ring bedacht.
Als eerst de eigen grenzen over en weer
behoorlijk waren afgebakend, dan was
hij van politieke samenwerking niet
afkeerig.
Geheel anders dan velen in onze dagen
speculeerde hij niet op de anti-papisti-
sche hartstochten, maar hij had voor
alles het belang van het Vaderland op
het oog. Vandaar, dat hij samenwerking
bleef bepleiten, ook al wist hij, dat hij
evenals thans de A.-R. partij als
d- '•-+ een-verkapte Roomsche zou worden ge
hoond.
Het was in December 1849 dat Groen
in de Kamer de Roomschen waarschuw
de om zich niet terwille van het ver
meend onmiddellijk eigenbelang, te voe
gen bij de ultra-vrijzinnigen.
„Het groote onderscheid, zoo waar
schuwde hij, is niet Roomsch en On-
roomsch, maar geloof en ongeloof."
Er waren ook in die dagen de ijveraars,
als nu de mannen van de S.G.P., die
in de bladen en in de Kamer altijd maar
weer tegen Rome ageeren en zooals het
dan smalend heet, tegen de A(ndere)
R(oomschen).
Groen wist er van mee te praten.
„De een zoo zeide hij beweert, dat
ik de gereformeerde belijdenis tot heer-
schende kerk wil maken; de ander ver
moedt weldra mijn overgang tot de Room
sche Kerk te zullen vernemen."
Tegen beide beschuldigingen verweerde
zich Groen. En hij voegde er aan toe,
deze oproep tot samenwerking:
„Laat ons gezamenlijk de theorieën van
verwoesting, waardoor alle Staten en
alle Kerken bedreigd worden, bestrijden;
vooral niet te heftig tegen elkaar op
staan; voorzichtig zijn en de gesteld
heid der tij den in het oog houden.
Laat ons bedenken, dat er omstandig
heden en tijden zijn, waarin men ook
met een vonk, eene vlam kan ontsteken,
die, o ja! de tegenpartij benadeelt, maar
waardoor wij ook zelf worden verteerd."
Een waarschuwing, die zoowel Ds Ker
sten en zijn anti-papistische vrienden als
de leiders van de R.-K. Staatspartij, die
misschien geneigd zijn wat al te veel op
het getal te letten, in het oog mogen
houden.
Naar een coalitie-kabinet?
Nog steeds nieuwe conferenties.
Uit het Roomsoh-Kat'holieke politieke
kamp verneemt de N. R. G. van meer dan
één zijde, dat de leden van het nieuwe
Kabinet reeds heden of morgen ter be
noeming aan H. M. de Koningin zullen
kunnen worden voorgedragen.
Het karakter van dit Kabinet zou dan
rechts kerkelijk zijn, een coalitie-kabinet
derhalve, al is na de invoering van de
evenredige vertegenwoordiging het 'bin
dend aceoord vóór de verkiezing tusschen
de drie groote kerkelijke partijen verval
len en heeft men om die reden van die
zijde wel een bezwaar formeel bezwaar
te"wi de benaming coalitie-kabinet.
Dr Coiijn schijnt weliswaar in de mee
ning te verkeeren, aldus het blad, dat 'hij
door opneming van één of twee politiek
kleurlooize ministers toch nog zoo iets als
'n kabinet op breede basis zal formeeren
afgescheiden van de politieke samenstel
ling van het overige gedeelte van het
nieuwe kabinet en afgescheiden van de
formuleering van zijn beginsel-program-
ma. Als één van die toekomstige kleur-
looze vakministers wordt Mr Dr Ir Van
Buuren genoemd, die gisteren door den
formateur is ontvangen, terwijl het niet
onmogelijk is, dat Dr Golijn de portefeuille
van Buitenlandsche Zaken voorloopig
zelf ad interim zal beheeren. De hoop op
een latere aanvaarding van deze porte
feuille door Mr J. A. N. Patijn schijnt
overigens nog niet geheel te zijn opgege
ven.
Van dit Kabinet zou derhalve Dr Coiijn
toch de formateur zijn.
Door besprekingen van D'r Coiijn met
minister D'e Graeff en van laatstgenoem
de met Minister Van Lid'th de Jeude was
aan het einde van de vorige week aan den
dag getreden, dat de formateur, na de
weigeringen van de heeren Blackstone en
Patijn, opnieuw streefde naar een Kabi
net op breede basis, zij het van politiek
eenigszins andere samenstelling dan het
tegenwoordige, d.w.z. met een liberalen
minister en twee vrijzinnig-partijloozen,
doch zonder „vrijz. dem. minister(si)'\
Deze poging (de „nieuwe" phase, die
Zaterdag was ingetreden) heet gestrand
te zijn op verzet, thans ook van Ghr. Hist,
zijde, tegen wijziging van de „positief"
christelijke, formuleering van 't ontwerp
programma, een wijziging die
van liberale zijde medeals
voorwaarde voor toetre
ding was gesteld.
Tot zoover 'het bericht in de N. R. Grt.
Wij hebben de laatste woorden gespa
tieerd.
Ook in een vroegere 'beschouwing werd
er reeds op gewezen, dat van liberale zijde
tegen een positief-Christelijke politiek be
zwaar werd gemaakt.
Nader wordt nog gemeld, dat Dr H.
Coiijn gisteravond te zijnen 'huize, weder
om, in verband met de kabinetsformatie,
een onderhoud heeft gehad met Mr Dr
Ir J. A. M. van Buuren, directeur
van het departement van Verkeer en Wa
terstaat in Ned.-Indië, die sedert eenigen
tijd in verband met een bijzondere op
dracht hier te lande vertoeft.
Verder 'zou Dr Coiijn nog 'hebben ge
confereerd met Mr Goseling, Dr
R u t g e r s, lid van den Raad van State
en den heer W e 11 e r.
Aan Het Volk is nog het volgende ont
leend:
De directeur van het departement van
Verkeer en Waterstaat in Nederlands-
Indië, ir mr dr J. A. M. van Buuren, die
door dr Golijn ontvangen is, vertoeft met
verlof hier te lande. Het was ons bekend,
dat -hij het voornemen koesterde, aan het
einde dezer maand naar Indië terug te
keeren. Wij' hebben den heer Van Buu
ren, nadat dr Coiijn met hem had gecon
fereerd, verzocht, ons te willen mededee-
len, of het vast stond, dat hij! aan dit
voornemen uitvoering zou geven. De heer
Van Buuren antwoordde ons:
„Nou.dat vertrek is nog
niet heelemaal zeke r."
Uit dit antwoord mag worden afgeleid,
dat dr Coiijn aan ir. mr dr Van Buuren
een portefeuille in het door hem te vor
men kabinet heeft aangeboden en dat
deze, indien hij' het aanbod al niet aan
stonds heeft aangenomen, het in beraad
beeft gehouden.
DUITSCHE EN ITALIAANSCHE
VLIEGMACHINES BOVEN BILBAO.
In het Lagerhuis heeft minister Eden
verklaard, goede reden te hebben aan te
nemen, dat door de Spaansche rebellen
tijdens de laatste aanvallen op Bilbao van
de drie voornaamste soorten van mili
taire land-vliegtuigen gebruik was ge
maakt, namelijk bombardementsvliegtui
gen, verkenningsvliegtuigen en ge
vechtstoestellen. Volgens de inlichtin
gen, die Eden had ontvangen, wa
ren deze vliegtuigen van Duitsch en Ita-
liaansch fabricaat in alle drie genoemde
categorieën.
Minister Eden voegde hieraan toe, dat
van Britsche zijde was voorgesteld, een
onderzoek in te stellen naar de gevech
ten bij Bilbao en de vliegtuigen, in dezen
strijd gebruikt. De Fransche regeering
had met dit onderzoek ingestemd, de
Ita'liaansche had zich er tegen verzet en
de Duitsche regeering had niet geant
woord op het voorstel 1
VON NEURATH NIET NAAR LONDEN.
Engeland geprikkeld.
Den Britschen ambassa
deur te Berlijn is medege
deeld, dat het voorgeno
men bezoek van den Du i t-
schen Minister Von Neu
ral! aan Londen uitgesteld
moet worden.
Als reden hiervoor werd opgegeven,
dat de toestand, die door de herhaalde
lijke aanvallen van linksche Spaansche
strijdkrachten op Duitsche oorlogsschepen
is ontstaan, niet toelaat, dat de minister
van buitenlandsche zaken niet te Berlijn
aanwezig is.
Deze beslissing heeft te Londen groote
teleurstelling gewekt. De Britsche uitnoo-
diging werd gedaan op een oogenblik, dat,
naar men meende, de atmosfeer uiterst
gunstig was. De snelle regeling van het
Deutschland-incident en de terugkeer van
Duitschland en Italië in de non-interven-
tie commissie, zelfs nog vóór er verzeke
ringen van Spaansche zijde waren ont
vangen, werden als zoovele teekenen van
wederzijdsohen groeienden goeden wil be
schouwd..
Men meent te Londen, dat, juist omdat
Spanje één der belangrijkste kwesties op
de agenda der non-interventie-commissie
uitmaakt, Von Neurath des te verlangen
der had kunnen zijn, om na het incident
met de Leipzig persoonlijk zijn inzichten
aan Eden bloot te leggen.
De vraag, of Von Neurath opnieuw een
uitnoodiging gestuurd moet worden, is
thans tevens opgeschort, want het is mo
gelijk, dat eenige tijd verloopen zal, voor
zich opnieuw een gunstige gelegenheid
voordoet, om de Spaansche oorlog of de
methoden ter bereiking van een Europee-
sehe regeling opnieuw te bespreken.
Derhalve moet Von Neu
rath sbezoek als voor on
bepaald en tijd uitgesteld
beschouwd worden.
Ook Havas maakt gewag van Londens
pijnlijke verbazing over het uitstel van
Van Neuraths reis en zegt, dat men al
daar de daarover gegeven uitleg weinig
overtuigend acht. De Britsche regeering
zal niet noodzakelijkerwijze de termen
aanwezig achten, op een eenvoudig be
richt van uitstel van Berlijn, te antwoor
den met een hernieuwde bereidheid zijn
minister van Buitenlandsche Zaken te
ontvangen.
Uit de Diplomatische Korrespondenz is
ongeveer op te maken, welke maatregelen
Duitschland van de mogendheden als re
actie op de bestoking van de Leipzig door
duikbooten had' verwacht. Blijkbaar
meent Duitschland dat een gemeenschap
pelijke blokkade van de roede Spaansche
havens of althans een gezamenlijke de
monstratie van de internationale vloten
tegen de roede vloot het minste was, wat
het als genoegdoening voor het incident
van de Leipzig in de omstandigheden,
zooals die door de jongste 'besprekingen
waren geworden, kon verwachten. Nu er
niets substantieelers' dan een gemeen
schappelijk protest uit komt, is nauwe
lijks aan te nemen, dat Duitschland daar
mee genoegen zal nemen en daaro'm
vermoedt men, dat de Ber-
lijnsoheregeeringberaad-
slaagt over de maatrege
len, welke 'zij voor eigen
rekening zal treffen.
LONDEN EISCHT STRENGE DOOR
VOERING DER NI ET-INMENGING.
In de ondercommissie voor de niet-in-
menging heeft Lord Plymouth een ver
klaring afgelegd, waarin hij uiteenzette,
dat de regeering van Groot-
B'rittanje diep teleurgesteld
is over de resultaten, die tot
dusverre in Spanje bereikt
zijn en den huidig en staat van
zaken als volstrekt teleur-
st e 11 e n d beschouwt.
De Britsche regeering is in zeer hooge
mate teleurgesteld, dat, ondanks de ge
sloten overeenkomst en ondanks de uit
gebreide organisatie, wapenen en oorlogs
materiaal aan beide kanten Spanje blij
ven bereiken.
De Britsche regeering rekent op alle
andere regeeringen, die in het comité
vertegenwoordigd zijn om al het moge
lijke te doen, ten einde zonder verwijl
den tegenwoordigen toestand te verbe
teren.
Derhalve:
le. zou iedere regeering haar streven
op eigen gebied moeten intensifiëeren,
teneinde zeker te zijn, dat de door haar
aangegane verplichtingen strikt nageko
men worden;
2e. zouden alle regeeringen duidelijk
moeten toonen, dat zij bereid zijn tot
medewerking, teneinde zonder verwijl het
oorspronkelijke doel, waarvoor het comi
té ingesteld is, tot zijn recht te doen
komen, te weten een isoleering van
het conflict in Spanje.
Wanneer binnen korten tijd
niet duidelijk blijkt, dat een
zoodanige medewerking ge
geven zal worden, zal de Brit
sche regeering zich gedwon
gen zien met dit feit rekening
Dr. H. Coiijn
Vandaag viert onze minister-president
Dr H. Coiijn zijn 68sten verjaardag.
Voor verreweg de meeste menschen is
op dien leeftijd de tijd van rust aange
broken.
Na een vierjarige ministers-periode, die
naar hij zelf verklaarde, meermalen bijna
bovenmenschelijke inspanning eischte,
heeft Dr Coiijn echter opnieuw gehoor
gegeven aan het verzoek van H. M. de
Koningin om zich met de vorming van
een Kabinet te belasten.
Dat is op zichzelf, blijkens wat hier
omtrent werd medegedeeld, al een ver
van gemakkelijke taak.
En als de formateur, zooals wij1 hopen,
er in slaagt zijn opdracht te vervullen en
een nieuw Kabinet samen te stellen, dan
zal opnieuw veel van zijn krachten wor
den gevergd.
Moge God daarom onzen jarigen mi
nister-president bij' den voortduur ster
ken, hem zegenen en ook voor land en
volk tot een rijken zegen stellen.
tehouden, wanneerzij opnieuw
den toestand zal overwegen.
De Britsche regeering is van meening,
dat de aanwezigheid van een groot aan
tal buitenlandsche onderdanen in Span
je een der hoogst onbevredigende fac
toren van den tegenwoordigen toestand
vormt.
DE STRIJD TUSSCHEN DUITSCHE
STAAT EN KERK.
Lijst van arrestanten gepubliceerd.
D'e oppositioneele Evangelische Kerk
beeft een lijst gepubliceerd met de na
men harer predikanten en functionaris
sen, die gearresteerd of uit hun parochies
velbannen zijn of tegen wie een spreek
verbod is uitgevaardigd. Dëze lijst is
naar alle parochies verzonden.
Op 19' en 20 dezer zijn 28 predikanten
of leden van de kerk gearresteerd; de
laatste 10 dagen 13, 4 bevinden zich in
preventieve hechtenis of in concentra
tiekampen. Sommigen reeds sedert De
cember 1936.
Hoewel ten aanzien van de kerkelijke
verkiezingen niets definitiefs bekend is,
gelooft men in kerkelijke kringen, dat zij
27 dezer zullen worden gehouden. Men
verklaart, dat den kiezers waarschijnlijk
alleen vragen zullen worden gesteld als:
„Wenscht gij de unificatie van de Duit
sche Evangelische Kerk onder de regee
ring en de beëindiging' van den kerk
strijd?"
DE KABINETSCRISIS IN FRANKRIJK
Chautemps heeft gisteren heel den
dag geconfereerd met verschillende poli
tieke personen om zich rekenschap te
geven van de mogelijkheid een kabinet te
vormen.
In het algemeen worden zijn pogingen
goed ontvangen en acht men de vorming
van een kabinet Chautemps normaal.
Het „ja" van 60.000 fascistische vrouwen.
Van het halcon van het Palazzo Vene-
zia heeft Mussolini 60.000 fascistische
vrouwen toegesproken.
Een ontzaglijk „ja" weerklonk, toen de
duce hun vroeg of de opvoeding, die zij
haar kinderen zouden geven, Romeinsch
en fascistisch zou zijn, evenals op de
vraag „of het bewind voor de werken in
de toekomst, die wij' ons vredelievend
wenschen op u zal kunnen rekenen, op
uw edelmoedigheid, op uw discipline en
op uw geloof".
„Dian" zoo besloot Mussulini ,zeg ik
u, dat er geen hinderpaal meer zal zijai
in den zegevierenden opmarsch van net
Italiaansche volk".
Een ontploffing met rampspoedige
gevolgen.
Reuter verneemt uit Gibraltar, dat de
ontploffing aan boord van de „Jaime I"
vt.el ernstiger is geweest, dan Valencia
het heeft doen voorkomen. E'r zouden
176 dooden en ruim 2O0 gewonden zijn,
waarvan de meesten er erg aan toe zijn.
Omtrent de oorzaak wordt gemeld, dat
arbeiders in de nabijheid van een gela
den granaat soldeerwerk verrichtten.
Binnenland.
Naar een rechtsch kabinet?
„D'e Specht" uit Indië terug.
D'e regeering en het slagersbedrijf,
D'e stand der landbouwgewassen.
Buitenland.
Von Neurath niet naar Londen.
Engeland eischt strenge doorvoering der
niet-inmenging in Spanje.
Arrestaties van predikanten in Duitsch
land.
Korta Berichten.
Uit de gegevens van het bureau voor
statistiek blijkt, dat in het afgeloopen jaar
de geboorten in Japan 2.101.920 bedroe
gen, terwijl het' aantal sterfgevallen
1.230.397 bedroeg.
D'e bevolking is dus met 871.523 zielen
toegenomen D'eze toeneming bedroeg in
1935 1.028.623.
i De Italiaansche ministerraad heeft
met ingang van 1 Juli a.s. besloten tct
verhooging van de salaiissen en loonen
van alle staatsambtenaren en beambten
met 8 pet.
Hierdoor worden de salarissen en loo
nen aangepast bij de door de aanpas
sing van de lire veroorzaakte prijsstij
ging.
Een jarenlange en moeizame strijd is
gevoerd om aan het euvel van de gedwon
gen winkelnering een einde te maken.
Tenslotte is het aan minister Talma
gelukt om dezen misstand op te heffen.
Thans echter schijnt het kwaad in
.anderen vorm te herleven.
Het vorige jaar vielen ernstige klach
ten over wat Landbouw en Maatschappij
op dit gebied dorst bestaan, toen het met
name in Drenthe de middenstanders
poogde te dwingen zich door de onder
nemingen van deze organisatie te laten
bedienen.
En thans verneemt het Chr. Soc. Dag
blad dat te Hallum '(Fr.) sommige boe
ren hunne arbeiders verplichten om hun
boter, kaas en melk te koopen van de
coöperatieve fabriek, waar de boer lid
van ie.
Kort tevoren had hetzelfde blad reeds
gemeld, dat te Ferwerd (Fr.) sommige
boeren hunne arbeiders, die hun kinde
ren naar de Christelijke school zonden,
ontsloegen.
Op die wijze zouden we terug gaan
naar den „goeden ouden tijd" toen op
alle punten gestreden moest worden om
■het behoud van de vrijheid.
KEIZER WILHELM OP BEZOEK
TE SOESTDIJK.
Ex-keizer Wilhelm II heeft gistermid
dag zijn eerste bezoek afgelegd op het
Paleis Soestdijk een tegenheleefdheid
voor het bezoek, dat onlangs prins Bern-
hard aan Huize Doorn bracht, toen deze
den kleinzoon van den ex-keizer bezocht.
De ex-keizer, die men zijn 79 jaren
niet aanziet, werd op het bordes van het
paleis ontvangen door Prins Bernhard.
Na de ontvangst in de hal en het voor
stellen van de andere heeren van het Hof,
werd de vroegere monarch door Prins
Bernhard naar de groote ontvangstzaal
geleid, waar Prinses Juliana met naast
haar haar schoonmoeder, Prinses Arm
gard, den ex-keizer tegemoet trad. Al
spoedig droegen de lakeien de thee bin
nen op zilveren (bladen en kort daarop
was een geanimeerd gesprek in vollen
gang. Om vijf minuten vóór halfzes deed
de Prins den ex-keizer uitgeleide met
baron Rengers. Ook nu 'bleven Prinses
Juliana en Prinses Armgard binnen in
het paleis,
DE OFFICIERSENCADREERING VAN
ONS LEGER.
Voorloopig zoo weinig mogelijk dienst-
verlating en meer plaatsen als
cadet bij de K. M. A.
Naar bet „Vaderland" verneemt
heeft het legerbestuur bepaald, in ver
band met het grooter aantal offi
cieren, dat voor de eventueele nieu
we legerorganisatie benoodigd zal zijn,
dat de dienstverlating van officieren
zooveel mogelijk zal worden stopge
zet. Naar aanleiding hiervan zullen o.a.
de opperofficieren, die anders 1 November
a.s. in aanmerking zouden komen den
dienst met pensioen te verlaten, nog eeni
gen tijd in dienst blijven. Een tweede
maatregel, die zal worden genomen om
het officierskader bij ons leger geleidelijk
op te voeren, zal hierin bestaan, dat het
aantal plaatsen voor toelating tot de
Koninklijke Militaire Academie als cadet