WITTE
WEEK
EERSTE BLAD
nog slechts
enkele dagen
DINSDAG 10 FEBRUARI 1937
DAGBLAD VOOR DE PROVINCIE ZEELAND
51e JAARGANG No. 116
De Kerkstrijd in Duitschland
Buitenland.
De burgeroorlog in Spanje.
De Geloofsvervolging in
Duitschland.
Binnenland
MIDDELBURG
Belangrijkste Nieuws
Uit de Provincie.
Uitg.: N.V. Uitgevers-Maatschappij „Luctor et
Emergo" ter exploitatie van het blad „De Zeeuw".
Bureaux Lange Vorststraat 70, Goes.
Telefoonnummer 11.
Postchèque en Girorekening 44455.
Bijkantoor Middelburg: Fa BOEKHANDEL
J, J. FANOY, Lange Burg B 10, Tel. 28.
Directeur-Hoofdredacteur: R. ZUIDEMA.
Abonnementsprijs 2.50 per kwartaal,
weekabonnementen voor Middelburg, Goes en
Viissingcn 10.20. Losse nummers 5 cent.
Advcrtcntiën 30 cent per regel. Ingezonden
medcdcelingcn 00 cent per regel. Kleine
Advertentiën Dinsdags en Vrijdags .(0,75. bij
vooruitbetaling. Onder letter of motto f0.85,
Bij contract belangrijke korting,
Hit nummer bestaat uit 2 bladen.
Vier jaren lang woedt nu reeds in
Duitschland de kerkstrijd.
Ondanks allerlei plechtige toezeggingen
gaan de nationaal-socialistische macht
hebbers rusteloos 'voort met de vrijheid
van de kerken aan te tasten en de vrije
verkondiging van Gods Woord te bemoei
lijken.
Maar nu eindelijk s c h ij n t er een ken
tering te komen. Wij zeggen: schijnt,
omdat 'het nog volstrekt niet zeker is, dat
nu inderdaad een andere koers wordt in
geslagen.
Uit Berc'htesgaben werd nl. gisteren ge
meld
„De Rijksminister voor kerkelijke aan
gelegenheden, Kerrl, heeft gisteren met
den Führer 'de kerkelijke kwestie bespro
ken. In aansluiting op dit onderhoud
heeft de Führer het volgende decreet uit
gevaardigd
„Nu het de Rijkscommissie voor kerke
lijke zaken niet is gelukt, een aaneenslui
ting van de verschillends groepen in de
Duitsch-Evangelische kerk tot stand te
brengen, zal de kerk in volledige vrijheid
en volgens eigen beschikking van de ge-
loovigen, zichzelf een nieuwe grondwet en
daarmee een nieuwe ordening geven.
Ik machtig hierbij den Rijksminister
voor kerkelijke aangelegenheden hiertoe
de verkiezingen van een algemeens syno
de voor te bereiden en de noodige maat
regelen te treffen."
In verband 'hiermede meldt de Berlijn-
sche correspondent van het „Vaderland":
„Na de aankondiging van Zaterdag
werd hier gisteren ijverig maar tevergeefs
in het Reichsgezetsblatt gezocht naar de
wet of de verordening inzake de oplossing
van de kerkelijke kwestie, ontstaan door
het aftreden van de rijkskerkcommissie.
Evenwel werd in den loop van den avond
de onzekerheid opgeheven door de afkon
diging van een besluit van den leider, om
een constitutioneele Generale Synode der
Evangelische Kerk te laten verkiezen, ter
wijl, als wij het goed begrijpen, ad inte
rim de Rijkskerkcommissie de loopende
bestuurszaken blijft afdoen.
Zeer terecht staat 'in het officieuze
commentaar bij dezen maatregel dat de
Evangelische kerk zal in staat worden
gesteld, om uit eigen kracht van binnen
uit een zelfvernieuwing te voltrekken.
Het kerkvolk, zoo heet het dan verder,
moet vrijwillig zijn eigen toekomst bepa
len en een Synode kiezen, die dan een
kerkelijke constitutie zal ontwerpen, over
eenstemmend met de meening van de Sy
node en dus met de meening met de meer
derheid van het kerkvolk."
Dat lijkt moedgevend. Het kerkvolk kan
zelf een synode kiezen.
Wie nu echter weet, hoe de practijk is
van de „vrije verkiezingen" in Duitsch
land, zal voor hij begint te juichen, eerst
eens willen afwachten hoe deze verkiezin
gen geregeld worden.
'Bovendien doen zich hier ook nog an
dere moeilijkheden voor.
„Men zal, aldus de correspondent
hierboven aangehaald in aanmerking
moeten nemen, dat in Duitschland, gelijk
in vele andere landen, ook in de Evange
lische kerk het percentage actieve en ijve
rige leden niet erg groot eis, in vergelij
king tot de half onverschilligen, die om
zoo te zeggen, slechts incidenteel aan het
kerkelijke leven deelnemen.
Zooals de zaken nu in Duitschland
staan, zullen deze in kerkelijk opzicht
„lauwen" als men het zoo mag uitdruk
ken, welke echter geenszins
in politiek opzicht lauw
behoeven te wezen, stellig aan
de stemming deelnemen en gezien ook den
uitslag van veel vroeger gehouden derge
lijke verkiezingen, zullen de lieden van de
belijdenissynode naar alle waarschijnlijk
heid blijken numeriek een uiterst kleine
groep te vormen, gesteld al dat deze can-
didaten zullen kunnen stellen.
Het'heet nu, dat een groot pacificatie-
werk is ingeleid, een belangrijke bijdrage
tot den binnenlandschen vrede, alsook
voor den vrede in de wereld. Evenwel is
niet te verwachten, dat de belijdenisgroep
en de haar verwante richtingen, ook in
dien zij blijkt geheel in de minderheid te
zijn, den strijd en de oppositie zullen wil
len staken, omdat deze groep zich niet be
roept op haar numerieke grootheid, maar
op de kracht van haar overtuiging.
Feitelijk zou men dus kunnen beweren,
dat na afloop van deze verkiezingen de
'heele toestand weinig veranderd is. Dit
zal echter practósch nauwelijks het geval
zijn, want de staat alsook de nieuwe sy
node zal zich daarna beroepen op den uit
slag van de verkiezingen waaraan het
heele kerkvolk beeft deelgenomen, zoodat
dan maatregelen tegen de kleine opposi-
tioneele groep daarop kunnen worden ge
grondvest."
Hieruit blijkt, dat er alle kans is, dat
straks de kerkstrijd pas in volle hevigheid
zal ontbranden.
Een andere mogelijkheid is ook haast
niet denkbaar.
Het nationaal-socialisme moet krach
tens zijn beginsel, strijden voor de
overheersching van de Kerk door den
Staat.
Wat thans in Duitschland gebeurt, be
vat voor andere landen, ook voor ons
land, een ernstige waarschuwing.
En wel zeer in 't'bijzonder voor ben, die
ten koste van alles de zilveren koorde tus-
schen Kerk en Staat wenscben te 'hand
haven.
De strijd om Madrid.
Ook gisteren werd hevig om het lot
van de Spaansche hoofdstad gestreden.
D'e troepen van generaal Franco zet
ten hun offensief voort met het doel,
alle wegen, welke van de Levant-kust
■naar Madiid voeren, in het bezit te krij
gen.
Het verbitterdst wordt momenteel om
Arganda gevochten.
Ten Zuiden van Madrid, vlak voor de
Toledobrug, ondernamen de regeerings-
colonnes een aanval op de vlak voor
Madrid liggende Franco-troepen. Met
zware verliezen moesten de aanvallers
naar hun uitgangsposities terugkeeren.
Uit de gevechtshandelingen van giste
ren concludeeren militaire deskundigen,
dat het doel van Franco hierin bestaat,
de verbinding tusschen de Levant-kust
en de hoofdstad volkomen te onderbre
ken.
Van het Zuidelijk front worden geen
noemenswaardige acties gemeld.
Generaal Queipo de Llano heeft ver
klaard, dat alvorens zijn troepen den
opmarsch naar Almeria zullen voortzet
ten, zij alle veroverde stellingen zullen
consolideeren.
Volgens een van het Spaansche pers
agentschap ontvangen telegram bedraagt
het aantal dooden als gevolg van het
bombardement, dat in den afgeloopen
nacht door de nationalisten op Valencia
werd ondernomen, vijf en twintig.
Voor de eerste maal zijn in den S-paan-
scben burgeroorlog Britsche zeestrijd
krachten tot gevechtshandelingen ge
dwongen.. Een groot vliegtuig wierp gis
teren zes bommen in de nabijheid van
de beide Britsche torpedojagers „Ha-
vock" en „Gipsy", zonder echter een
treffer te maken.
De torpedojagers zagen zich genood
zaakt het vuur te beantwoorden.
D'e gebeurtenis speelde zich 1520
mijlen van Kaap Tenes af.
EEN NON-INTERVENTIE-ACCOORD.
Na Zaterdag geen vrijwilligers meer naar
Spanje.
Van 6 Maart af controle.
In een zitting, die vier uur geduurd
heeft, is het subcomité der non-interven
tiecommissie tot een accoord gekomen.
Dit accoord omvat de volgende twee
punten:
1. Een verbod tot het zenden en het
laten vertrekken van vrijwilligers naar
Spanje, welk verbod Zaterdag a.s. in wer
king treedt.
2. De algemeene lijnen van een con
troleplan, dat, na vaststelling der details,
van 0 Maart af toegepast zal kunnen
worden.
Over het verloop der zitting van gis
teren zijn nog geen bijzonderheden be
kend. Slechts meent de diplomatieke
correspondent) van de „Evening Stan
dard" te weten, dat Grandi tijdens deze
bijeenkomst de voorwaarden heeft laten
vallen, die hij voorheen met betrekking
tot het beoogde vrijwilligers verbod ge
steld had.
Misschien wel, omdat de heeren te
Londen nu zoo lang hebben gepraat en
gewacht, dat dit verbod practisch wei
nig meer te beteekenen| heeft. Spanje
zit nu wel ongeveer vol met vrijwilligers.
DE BRITSCHE DEFENSIE.
Verhooging der vlootcredieten.
D'e Morning Post ineldt, dat de credie-
ten voor de Engelsche vloot 19371938
bijna 120 millioen pond zullen bedra
gen, d.w.z. bijna 40 millioen meer dan
het voorafgaande jaar.
Het bouwprogramma voor dit jaar zou
omvatten drie linieschepen, zes krui
sers, achttien toipedojagers, zes of acht
duikboo-ten, een zeker aantal mijnenleg-
g„rs en -vegers en misschien een vlieg
tuigmoederschip.
Een nieuw eiland in de Zwarte Zee.
In de Zwarte Zee is, dichtbij de Zuid
westkust van de Krim, plotseling een
nieuw eiland opgekomen, 250 meter
lang, dertig meter breed en 5.5 meter
boven den zeespiegel uitstekend.
Een wetenschappelijke commissie van
de academie van wetenschappen heeft
een onderzoek ingesteld en het ontstaan
als volgt verklaard. De steile kust wordt
ter plaatse sinds lang door grondwater
ondermijnd. Het resultaat is geweest,
dat plotseling een geweldige steenmassa
in het water gestort is. Het geweld daar
van was zoo groot, dat in den bodem
golfachtige plooien ontstaan zijn, waar
van een boven water gekomen is en
thans het eiland vormt.
SPOORWEGONGELUK IN ENGELAND
Drie spoorwegarbeiders gedood. Talrijke
passagiers gewond.
De express-trein York'Uowestoft is. bij
Sleafo-rd in het graafschap Lincoln ont
spoord. De locomotief en zes wagons re
den tegen een blokhuis-je, waarin spoor
wegarbeiders waren gezeten. Drie der ar
beiders werden gedood en drie gewond.
Talrijke reizigers liepen verwondingen
op. De locomotief en de 6 wagons werden
vernield.
Korte Berichten.
De president van Litauen heeft gra
tie verleend aan 4-9 gevangenen, o.w. 8
veroordeelden uit het groote Memelland-
sche proces van 1935; thans zitten nog
3-6 veroordeelden uit dit proces in de ge
vangenis.
DegreÈe, de leider van de Rexpartij
in België, heeft den koning een telegram
gezonden, waarin hij' kamerontbinding en
uitschrijven van nieuwe verkiezingen
vraagt.
Een vernietigende uitspraak van
Kardinaal Faulhaber.
D'e bisschop van het Zuid-Duitsc'he bis
dom Regensburg heeft Zondag 14 Fe
bruari een herderlijk schrijven van den
kansel laten voorlezen over de géloofsver-
volging in Duitschland.
Tegelijkertijd heeft kardinaal Faul
haber, aartsbisschop Van Munchen, een
preek gehouden in zijn kathedraal, waarin
hij herinnert aan artikel 1 van het rijks-
concordaat, dat luidt: „Het D-uitsche rijk
waarborgt de vrijheid der geloofsbelijde
nis en de openbare uitoefening van den
Katholieken eeredienst", om dan o. m. te
vervolgen:
D'e belijdenis van ons geloof is altijd,
doch vooral in onzen tijd een heilige plicht
want we staan midden in zo-o'n zwaren
strijd om het geloof, dat wij ons allen
ernstig moeten afvragen: „Hoe lang zal
ons vaderland nog 'Christelijk blijven?"
Wij staan voor een algemeenen aanval
op Christendom en Kerk, zooals Kardi
naal Bertram met droefheid heeft moeten
constateeren. Velen zijn reeds afgevallen,
velen werden rijp gemaakt en worden nog
dagelijks rijp gemaakt voor geloofsafval:
anderen zijn door voortdurende anti-gods
dienstige invloeden wankelmoedig en zwak
geworden; zij zijn aan een waarachtig
trommelvuur tegen het geloof blootgesteld
en ze weten niet precies meer wat waar
heid is.
Velen bekommeren zich niet meer in
het minste om Gods geboden, noch om de
Christelijke zedewetten. In een program
van vormingscursussen wordt uitdrukke
lijk gezegd (zooals Nietzsche reeds leer
de) „E r is maar één zonde,
en dat is lafheidl"
Men vraagt zich hierbij af: Zijn moord,
diefstal, leugen, meineed en onzedelijk
heid geen zonden meer? En een dergelijke
opleiding is bestemd voor de jongeren!
Wat moet er van hen worden? Bij een ge
deelte van onze jeugd kan het geloof geen
wortel meer schieten; de jeugd heeft het
geloof reeds verloren, vooraleer zij' het
goed heeft leeren kennen en het verliest
het geloof des te gemakkelijker, naarmate
haar kennis van het geloof geringer is.
Een zeer groot gedeelte van onze jeugd
legt op godsdienstig gebied een totale on
verschilligheid aan den dag.
Als men den geest en den inhoud der
kranten en geschriften kent, die iederen
dag of wekelijks in vele honderd duizen
den exemplaren den strijd tegen den
godsdienst en den twijfel in geloofszaken
uitdragen onder alle standen, beroep en
leeftijd, dan moet men met angst en zorg
constateeren, dat bijna al deze bladen vol
ledig met kerk en Christendom gebroken
■hebben.
D'e uitwerking ervan treedt reeds dui
delijk naar voren in een haat tegen Ohrisu
tus, Zijn Kerk en Zijn priesters, zooals
men vroeger hoogstens in kringen van
vrijdenkers en communisten kon aantref
fen.
HET OVERLEG VAN DE OSLO-
STATEN.
Ook Noorwegen neemt de uitnoodiging
aan.
Naar men verneemt heeft de Regee
ring van Noorwegen thans medegedeeld,
dat zij de uitnoodiging om deskundigen
te zenden naar de samenkomst der Oslo-
Staten aanneemt.
Wanneer deze haat zich eenmaal .abso
luut kan botvieren, wat zal er dan van ons
vaderland terechtkomen? Vervuld van de
allergrootste zorgen, roep ik onzen tegen
standers toe: „Brengt toch ons vaderland
niet in gevaar, dat het een tweede Spanje
wordt''.
Wanneer wij ons niet meer eensgezind
voelen op den gemeenschappelijken bodem
van het geloof, laat ons dan toch nog sar,
men op den bodem van vaderlandsliefde
staan.
Er 'kan een tijd aanbreken, waarop ge
de geesten, die ge wakker geroepen 'hebt,
niet meer kunt tegenhouden.
OPBRENGST INDISCHE LANDS-
MIDDELEN.
In 1936 belangrijk grooter.
D'e landsmiddelen over D'ec. 1936 belie
pen, naar uit Batavia wordt gemeld,
f41.300.000 tegenover f39.900.000 de
zelfde maand van 1935.
Dé totale opbrengst der middelen o-vei
1936 was f 400.800.000 tegenover
f379.100.00 over 1935.
Dit verschil kwam voort uit de bijzon
dere inkomsten van de aardolieindustrie
van f 5.000.000, f 4.200.000 meerdere op
brengst uit de Banka-tinwinning,
f 3.300.000 meer uit de N.V.-belasting en
f2.700.000 meer uit de loonbelasting.
Aan uitvoerrecht op bevolkingsrubber
is een bedrag van f 49.405.000 ontvangen,
waarvan f 2.602.000 ten bate van de alge
meene middelen kwam.
NIEUWE THESAURIER-GENERAAL.
Benoeming van den heer B. J. de Leeuw.
Bij Koninklijk besluit van 10 Februari
1937 is benoemd tot thesaurier-generaal
de heer B. J. de Leeuw, oud-directeur van
Financiën in Nederlandsch-Indië, thans
waarnemend thesaurier-generaal.
Ned. R.-K. landarbeidersbond.
Het bestuur van den Nederlandschen
r.k. landarbeidersbond heeft besloten de
bijdrage voor de werkloozenkas voor
lo, se arbeiders van 18 jaar en ouder, voor
het tijdvak van 28 D'ec. 1936 tot en met
26 Juni 1937, met 5 cent per lid per
week te verhoogen.
Mr H. I. Schönfeld f.
Te Winschoten is plotseling overleden
mr Harbert Ido Schönfeld, oud-lid van
de Eerste Kamer der Staten-Generaal en
oud-burgemeester van Winschoten.
Diner van den voorzitter der Eerste
Kamer.
De voorzitter van de Eerste Kamer,
baron de Vos van Steenwijk zal Donder
dagavond een maaltijd aan de leden dei
Eerste Kamer aanbieden in Hotel des
Indes in D'en Haag. Minister Go-lijn zal
aan dezen maaltijd aanzitten.
Werklooze visschers als eigen-reeders.
Eenige maanden geleden is gemeld,
dat een aantal werklooze zeevisschers
uit Noordwijk met behulp van het ge
meentebestuur aldaar den plaatselijken
stoo-mtreiler „Adriatic" had afgehuurd
om daarmee als eigen-reeders het be
drijf te gaan uitoefenen. Men wilde lie
ver op deze wijze een stuk brood verdie
nen dan wekelijks naar den steun te
gaan om de hand op te houden.
De proef is evenwel mislukt hoewel
het zich in den beginne liet aanzien,
dat de opbrengsten der vangsten zooda
nig waren dat het verdiende loon de
anders verkregen steunuitkeering wel
overtrof. In acht reizen heeft het schip
ruim vijftien duizend gulden besomd.
Naar men verzekert, zou het misluk
ken van dezen proef om werklooze vis
schers op eigen initiatief aan het werk
te stellen in hoofdzaak te wijten zijn aan
gemis aan samenwerking tusschen de
betrokken opvarenden.
Leidraad voor huisbezoekers.
Bij het Bureau Centraal Comité van
A.-R. Kiesvereenigingen, Dr Kuyperstraat
3, Den Haag, is verschenen en verkrijg
baar gesteld voor de aangesloten kies
vereenigingen en haar leden; leidraad
voor huisbezoekers en andere propagan
disten door C. v. d. Heuvel, Lid van de
Tweede Kamer der Staten-Generaal.
Dit 72 pagina's tellende boekje, in
vraag- en antwoordvorm, verschaft met
name aan onze propagandisten zeer
Binnenland,
De Eerste Kamer over de Befensiebe-
grooting.
Opleving in de Zaanstreek.
Uitvoer landbouw-producten.
Middenstand en de steunverleening.
Buitenland.
De burgeroorlog in Spanje.
Het non-interventie-accoord.
waardevol materiaal. Per exemplaar kost
het 10 cents. Bij een aantal van 10 of
meer 6 cents per exemplaar.
Bestellingen uitsluitend per giro 134589,
ten name Bureau Centraal Comité.
Opleving in de Zaanstreek.
Men meldt uit Wormerveer aan de „N.
R. Crt.":
Sedert Dtecemher is de drukte aan de
Zaan zeer toegenomen en vooral vele
jongere werkkrachten hebben emplooi ge
vonden. Speciaal te Zaandam en te Wor
merveer is het thans zeer druk, zoowel in
de scheepvaart als in de fabrieken. Het
beste bewijs voor de toenemende bedrij
vigheid en het betere perspectief is wel de
uitbreiding der fabrieken.
Te Zaandam komt een nieuwe choco
lade- en cacaofabriek aan de Westzijde,
als uitbreiding van Verkade's fabrieken,
terwijl de firma Bruynzeels hare werk
plaatsen aanzienlijk vergroot.
Dé Tijd en de Vlijt te Wormerveer bouwt
om de Noord een tweede groote graan
silo, nog hooger en grooter dan de reeds
bestaande daar ter plaatse van Wessa-
nens Koninklijke fabrieken.
D'e firma Bloemendaal en Laan laat bij
de Toekomst een nieuw ketelhuis bouwen
en de zeepfahrieken-D'ekker ondergaan
eveneens daar in de buurt om de Zuid
groote uitbreiding.
De melkfabriek „D'e Zaanstreek" is be
zig met den bouw van een kaasfabriek
met pakhuizen aan de Edisonstraat.
Aan den overkant van de Zaan, onder
Wormer, heeft de papierfabriek van de
fa. Van Gelder Zonen pas een uitbreiding
ondergaan, o,m, met den bouw van een
nieuw ketelhuis, het aanleggen van nieu
we waterwinplaatsen en het hijplaatsen
van machines.
- D a m m e nDe Maandagavond
te Aagtekerke gespeelde competi
tiewedstrijd voor den Z. D. B. tusschen
Aagtekerke I en Souburg I gaf den vol
genden uitslag:
A. Willem-seW. Boogaard 20, L.
BosselaarJ. Boogaard 11, D. Trielier
L. Leijnse 20, L. Triel'ler-J. van
Eenennaam 11, S. Blaas-W. Cijsouw 1
1, P. de Visser—C. Teeuwen 2—0, D.
HugenseL. Kodde 02, O. Jo'bseJ.
Francke 11, J. de VisserJ. Maring 0
2, L. HugenseL. van Soelen 20.
Uitslag Aagtekerke 12 punten (tegen
Souburg 8 punten.
Middelburg. Kunstmestge-
brui k. De heer G. Timmerman uit
Goes, agent van de N.V. Kunstmesthandel
v.h. Koo-man Go had tegen gisteravond
een bijeenkomst in St. Joris belegd, ten
einde de gelegenheid te bieden nader te
worden ingelicht over -den aard en het ge
bruik van de kunstmestso-orten „Ferti-
phos" en „Sulkaphos".
De heer v. d. Rieten, landbouwkundige
te Brussel, heeft op zeer onderhoudende
wijze uiteengezet de voordeelen dezer bed
de artikelen, resp. vooral voor landbouw-
en voor tuinbouw-doeleinden.
