EERSTE BLAP
D5M80AQ 15 DECEMBER 1938
DAGBLAD VOOR DE PROVINCIE ZEELAND
51e JAARGANG No. 85
Leerzame herinnering.
Onderwijs-bezuiniging.
Buitenland.
Nationaal Fonds voor
bijzondere nooden.
Belangrijkste Nieuws
Binnenland
Uitg.: N.V. Uitgevers-Maatschappij „Luctor et
Emergo" ter exploitatie van het blad „De Zeeuw".
Bureaux Lange Vorststraat 70, Goes.
Telefoonnummer 11.
Postcheque en Girorekening 44455.
Bijkantoor Middelburg: Fa BOEKHANDEL
J. J. FANOY, Lange Burg B 16, Tel, 28.
Directeur-Hoofdredacteur: R. ZUIDEMA.
Abonnementsprijs f2.50 per kwartaal,
weekabonnementen voor Middelburg, Goes en
Viissingen i Ü.2Ü. Losse nummers b cent.
Advertenuën 30 cent per regei. ingezonden
medeaeelingen 80 cent per regel. Kleine
Advertentiën Dinsdags en Vrijdags fö.Tö, mj
vooruitbetaling, Onder letter of motto fö.85.
Bij contract belangrijke korting.
Dit nummer bestaat uit 2 bladen
In het jubileum-nummer van „S t e m-
m e n des T ij d s" schreef Prof. Diepen
horst een artikel over „Een kwart-eeuw
politieke strijd".
„Een herinnering aan de groote politieke
strijdvragen welke toen nu 25 jaar ge
leden de geesten beroerden, schijnt ons
zegt hij een geschikt hulpmiddel tol
het verkrijgen van een inzicht in de ge
wichtige veranderingen, die zich op poli
tiek terrein voltrokken."
D'aar was in die dagen de schoolkwes
tie.
„Geen stap kon minister Heemskerk
doen tot meerdere vrijmaking van het bij
zonder onderwijs of uit den vrijzinnigen
en sociaal-democratischen hoek rees ver
zet tegen de aanranding van het monopo
lie der openbare school."
Het begon met de M.U.L.O.-wet van 14
Juli 1910 welke meer ruimte schiep voor,
bet bijzonder meer uitgebreid lager on
derwijs. Alle vrijzinnigen (met uitzonde
ring van den heer Verhey) en sociaal
democraten stelden zich daartegen te
weer.
Hetzelfde onverkwikkelijke tooneel
speelde zich af bij het Bouwwetje,
dat een verhooging doorvoerde van de bij-
drage ter tegemoetkoming in de kosten
van voorziening in de behoefte aan
schoollokalen.
Hier ging het zuiver rechts
tegen links. Niet één liberaal, niet
één sociaal-democraat in de Tweede of
Eerste Kamer wilde door zijn stem deze
vermindering van druk voor bet bijzonder
onderwijs mogelijk maken.
Dit alles is echter slechts kinderspel in
vergelijking met hetgeen loskwam toen
vlak na de oprichting van Stemmen
des Tijds begin 1912 verscheen het
rapport der 24 Maart 1910 ingestelde
Staatscommissie „tot onderzoek van de
vraag, welke wijzigingen in de Grondwet
behooren te worden aangebracht."
Volgens de toen geldende opvatting was
de openbare school de normale, de
volksschool bij uitnemendheid, terwijl
het bijzonder onderwijs als een exen-
trieke liefhebberij werd beschouwd.
Met die opvatting brak de Grondwets
commissie, wier voorstel door de Regee
ring met een kleine wijziging werd over
genomen, radicaal.
Volgens dit voorstel was de openbare
school niet meer de eerstgeborene en de
meestgeliefde. Het openbaar onderwijs
zou een aanvullend karakter krij
gen.
Dit voorstel bracht geweldige beroering
in het vrijzinnige kamp.
„Mr J. A. Levy aldus verder Prof.
Diepenhorst vertolkte de grondtoon
der oppositie, toen hij' aan de Grondwets
commissie verweet, dat zij „door aan de
kinderziel den overvulden schotel van
theologisch krakeel voor te zetten, zich
vergrijpt aan de majesteit en de onschuld
van het kind."
Wie de verkiezingscampagne van 1913
hebben meegemaakt herinneren zich nog
de ongekende felheid waarmede de „sub
sidie-vreters" en „struikroovers" werden
gelaakt. Voor wie het niet meer weten is
leerzaam wat de Bond van Neder
land s c h e Onderwijzers in zijn in dui
zendtallen verspreid vlugschrift van de
Christelijke school getuigde: „D'e christe
lijke school randt aan op de meest bru
tale wijze de kinderlijke onbevangenheid,
sticht onder de jeugd duizende malen
meer onheil, dan alle oneerbare uitstal
lingen van boek- en plaatwerk, prent
briefkaarten en Nieuw Malthusiaansche
middelen, waartegen onze brave Christe
lijke Regeering zoo fel te keer gaat."
Zóó was het 1 toen Stemmen des
T ij d s werd opgericht!
Ja, zoo was het nu ongeveer een kwart
eeuw geleden.
Maar' zoo is het niet meer.
Het- recht van de bijzondere school
werd erkend. Volkomen v r ij h e i d werd
voor de bijzondere school verkregen. De
financieele gelijkstelling werd
een feit.
De schoolstrijd is niet vergeefs gestre
den.
Het optreden van de rechtsche partijen
werd rijk gezegend.
Zegeningen werden ontvangen, die mo-
gen prikkelen tot vernieuwde actie bij de
stembus in 1937.
De af deeling 's-Gravenhage van „Volks
onderwijs" heeft een merkwaardige ont
dekking gedaan.
In een circulaire aan de ouders van
vijf openbare scholen, die volgens raads
besluit zullen worden opgeheven, wordt
Rechtbank te Middelburg.
44
eerst medegedeeld, dat dit te danken is
aan de voorstanders van het bijzonder
onderwijs, die in allerlei regeeringscolle-
ges hunne vertegenwoordigers hebben en
die met voorliefde openbare scholen op
heffen om daardoor hun eigen door de
malaise kwijnende scholen in stand te
kunnen houden.
Na deze lasterlijke aantijging volgt ech
ter, naar onlangs door onze „Rotter
dammer" werd gemeld, de volgende
uitspraak
„Denkt niet, dat bij het bizonder on
derwijs niet bezuinigd moet worden.
Daar zijn evenzeer groote klassen; daar
sluit men evengoed scholen; maar daar
wordt alles geregeld zonder dat er be
kendheid aan gegeven wordt; want als
zulks geschiedde, zou de schijn dat alleen
het openbaar onderwijs door tall van
maatregelen te lijden heeft worden weg
genomen."
Dat is wel een zeer merkwaardige ont
dekking. Om niet den schijn weg te ne
men, dat alleen op het openbaar onder
wijs bezuinigd wordt, zouden de voor
standers van het bijzonder onderwijs, in
het geheim scholen sluiten en klassen ver-
grooten.
Het is niet noodig de dwaasheid van
dergelijke fantastische mededeelingen in
het licht te stéllen.
Wel kan het goed zijn nog even te on-
■derstreepen, wat hier door een afdeeling
van „Volksonderwijs" wordt erkend: Ook
op het bijzonder onderwijs wordt bezui
nigd, ook -daar heeft men groote
klassen, ook daar worden
scholen gesloten.
BOODSCHAP VAN GEORGE Vt.
In het Hooger- en Lagerhuis heeft
Lord Cromer, opperkamerheer van deD
Koning, een koninklijke Boodschap voor
gelezen, luidende:
„Ik -heb den troon bestegen onder om
standigheden zonder precedent en op een
oo'genblik van groote persoonlijke droef
heid, maar ik ben vast besloten mijn
plicht te doen en ik word daarbij ge
steund door de wetenschap dat ik den
steun en den sterken goeden wil en de
sympathie van mijn onderdanen heb,
hier en in de geheele wereld. Ik zal er
voortdurend naar streven met de hulp
van God en met den steun van mijn be
minde echtgenoote, de eer van het ko
ninkrijk te handhaven en het geluk van
mijn volken te bevorderen."
Critiek op omgeving van den
ex-koning.
De aartsbisschop van Canterbury,
Lang, heeft een radiorede gehouden,
waarin hij een scherpen aanval deed op
de omgeving van den ex-koning. „L a -
ten z ij, die tot deze kring
gen behooren, weten al-
al du s de a a r t b i s -s c h o p
dat zij veroordeeld wor
den door de natie, die van
koning Edward 'heeft ge-
houd e n.'' Ik ben er voor teruggedeinsd
deze woorden uit te spreken, maar gezien
den ernst van deze aangelegenheid, voel
de ik mij geroepen hun de waarheid te
zeggen.
'Gedurende de laatste tien dagen heb
ben wij vreemde gebeurtenissen beleefd,
gebeurtenissen zonder precedent in de
geschiedenis van onze natie. We hebben
een week doorgemaakt van angst en on
lust.
Koning Edward VIII heeft na zijn
laatste woorden tot zijn volk gericht te
hebben Windsor Castle verlaten en hij
is in ballingschap gegaan. In het duister
van den nacht heeft hij onze kusten ver
laten.
Zelden of nooit is een Britsche souve-
rein op den troon gekomen begiftigd met
meer eigenschappen, die hem geschikt
maiken voor het Koningschap. Zelden of
nooit werd een Koning begroet met meer
geestdrift en aanhankelijkheid.
I God had hem een hooge en heilige
taak toevertrouwd. Toch heeft hij door
zijn eigen wil gealbdiiceerd hij heeft
zijn taak prijsgegeven. Met karakteristie
ke openhartigheid heeft hij ons zijn mo
tief meegedeeld.
Het was een hunkeren
naar particulier geluk.
Vreemd en treurig moet het zijn dat
hij voor zulk een motief, 'hoe sterk het
ook op zijn hart drukte, zulke hooge ver
wachtingen teleurstelde en zulk een
groote taak liet varen.
Nog vreemder en treuriger is het dat
hij zijn geluk heeft gezocht op een wijze,
onvereenigbaar met de christelijke be
ginselen van het huwelijk en binnen een
maatschappelijfcen kring, welks levens
normen en levenswijze vreemd zijn aan
al de beste instincten en tradities van
zijn volk.
Laten zij die tot dezen kring behooren
weten, dat zij thans de verwijten op zich
hebben geladen en het oordeel der
natie die koning Edward had lief gehad.
DE OORLOG IN SPANJE.
Aan de fronten in Spanje blijft een op
vallende stilstand in de krijgsverrichtin
gen heerschen, waaraan de strenge kou
de en hevige sneeuwval niet vreemd
schijnen te zijn. Er hadden slechts eenige
onheteekenende gevechten plaats.
Uit Malaga wordt vernomen, dat de
duikboot van de regeering „G 3" tien
mijl huiten Malaga door een oorlogsschip
van de opstandelingen tot zinken is ge
bracht.
Een officier en twee matrozen konden
■zich nog tijdig in veiligheid brengen.
Do rest van de bemanning verdronk.
Volgens te Gibraltar uit goede bron
ontvangen berichten zou een Sovjet-Rus
sische duikboot-flo'tille zijn opgemerkt,
toen het 'ter reede van Pakna de Mallora
kruiste.
De bemiddelingspogingen.
Zooals men weet hebben de Fransche
en Britsche regeering gezamenlijk een
nota gericht aan D'uitschland, Italië en
Portugal, waarin bemiddelingspogingen
in den Spaanschen burgeroorlog door
middel van een volksstemming werden
voorgesteld en volkomen niet-inmenging
werd bepleit. D'uitschland en Italië heb-
ben hierop geantwoord, tot medewerking
bereid te zijn, hoewel niet wordt verheeld
dat er weinig resultaat van wordt ver
wacht.
Van Italiaansche zijde wordt er op ge
wezen, dat Rome reeds in Augustus
soortgelijk© voorstellen heeft gedaan, doch
doch dat men er toen niet van wilde we
ten. Gevreesd wordt, dat het thans te laat
zal zijn voor bemiddelingspogingen.
DE TOESTAND IN CHINA.
D'e toestand in China is op het oogen-
blik zeer verward. Zijn de berichten
juist, dan zou Tsjiang Kai-sjek, de ge
vangen opperbevelhebber der centrale
troepen, in vrijheid zijn gesteld. D'och dit
niet alleen. De opstandige, communis
tisch gezinde generaal Tsjang Sjoe-liang
zou op zijn beurt gevangen zijn genomen.
Deze sensationeele wending zou zich als
volgt hebben toegedragen: een der onder
geschikten van Tsjang Sjoe-liang zou op
eigen houtje een muiterij zijn begonnen
tegen zijn commandant. Hij nam Tsjang
Sjoe-lilang gevangen en stelde Tsjiang
Kai-sjek in vrijheid.
Maarschalk Tsjang Kai Sjek is reeds
per vliegtuig onderweg naar Nanking.
In de huurt van Sienjang, 15 km ten
Noord-Westen van Sianfoe .hebben he
vige gevechten plaats tusschen de regee-
ringstroepen en de muiters.
Volgens een uit Peking ontvangen be
richt zou te Sian een groote brand zijn
uitgebroken, welke brand in verband zou
staan met een nieuwe muiterij.
Radiotoespraak van Prinses Juliana.
Gisteravond heeft H. K. H. Prinses
Juliana voor den propaganda-avond van
het Nationaal Fonds voor bijzondere noo
den de volgende toespraak door de radio
gehouden
„Gaarne wil ik op dezen propaganda-
avond voor het Nationaal Fonds voor bij
zondere nooden een enkel woord van
warme aanbeveling spreken voor deze
noodzakelijke actie, die een voortzetting
is van een zoo belangrijk onderdeel van
het werk, dat tot voor kort door het Na
tionaal Crisis Comité werd verricht. Moge
het steeds uw warme belangstelling heb
ben en mogen de steun en de sympathie,
die ge ook het Nationaal Crisis Comité
hebt geschonken, thans op het Fonds
overgaan. Het Fonds biedt U de gelegen
heid om bij voortduring uw landgenooten,
die door de zware omstandigheden van
onzen tijd getroffen zijn, metterdaad te
helpen."
Alvorens de Prinses sprak, voerde de
voorzitter, Baron van Heemstra, het
woord. Deze gaf een uiteenzetting van het
streven van het Fonds.
Na de toespraak van de Prinses heeft
de Minister-President Dr H. Colijn een
opwekkend woord gesproken. „Nu hoofd
en hart van blijdschap vervuld zijn, aldus
zeide o.m. de heer Colijn, moeten we den
ken aan onze medeburgers, die door nij
pende zorgen gekweld worden. Gelukkig
is hij, die niet behoeft te vragen, nog ge
lukkiger hij die kan geven."
Voorts spraken nog door de radio de
Ministers Slotemaker de Bruine en Oud,
alsmede Prof. Aalberse en de heeren Jan
van Zutphen, voorzitter van „Zonne
straal" en Bouwe Vlas van het Leger
des Heils.
BLUM EN EDEN OVER DE VERHOU
DING TOT DU1TSCHLAND.
Tegenover een corr. van de News Chro
nicle heeft Blum gesproken over de m o-
gelijkheid van een verzoening
met D'uitschland.
„Frankrijk (aldus Blum) is bereid en
zelfs vurig verlangend, D'uitschland te
helpen naar een normaal economisch le- j
ven terug te keeren, wanneer Duitschland
door toe te stemmen in een algemeene
vermindering der bewapening. Eüropa
wil helpen terugkeeren naar een normaal
politiek leven".
Als D'uitschland grondstoffen noodig
heeft, dan zou het die moeten koopen;
maar wanneer 'het daarvoor geen geld
bezit, dient er een andere oplossing ge
vonden te worden. Wanneer D'uitschland
daarover wil beraadslagen met de andere
landen van Europa, zal Frankrijk, naar
Blum verklaarde, voor geen poging terug
deinzen om een algeheele verzoening te
bewerkstelligen.
Ook de Engglsche minister van Bui
tenlandsche Zaken, Eden, heeft gisteren
een redevoering uitgesproken, waarin hij
de voornaamste richtsnoeren der E'ngel-
sche buitenlandsche politiek aangaf.
Wij wenschen een hartelijke
samenwerking met Duitsch-
1 a n d. De gedachte aan een omsingeling
van Duitschland is zoo verre van ons, dat
wij samenwerking van dat land met an
dere naties op prijs stellen; samenwer
king op economisch, financieel en poli
tiek gebied. Wij wenschen geen bloes en
geen barrières in Europa.
STORMSCHADE IN ENGELAND.
D© storm, die gisteren in Engeland is
opgestoken, heeft veel schade berok
kend en eenige menschenlevens gekost.
Aan de kust van Suffolk sloeg een roei
boot om met vier inzittenden, die naar
hun schip trachtten te roeien. Een va
der, zoon en oudste dochter zijn ver
dronken. Alleen een 14-jarig meisje kon
gered worden.
D'e treilers Godamas, die te Fleet
wood thuishoort en 3 D'ec. vertrokken
was, is 4 dagen over tijd en wordt als
verloren beschouwd met haar geheele
bemanning van 12 koppen.
D'e te Lovestoft thuis 'hoorende vis-
schersboot Silver Hening is met verlies
van een der opvarenden de haven bin
nengekropen. Een ander is met vrij zwa
re kneuzingen naar het ziekenhuis ge
bracht.
In Schotland is een spoordijk over een
afstand van 100 yard weggespoeld.
Het aantal omgewaaide telegraafpa
len, hoornen en afgewaaide dakpannen is
legio. Hier en daar zijn een paar men-
schen door losgeraakte voorwerpen ge
troffen.
Frankfurter veroordeeld tot achttien jaar
gevangenisstraf.
Het kantonnale gerecht van Graubün-
den heeft uitspraak gedaan in de zaak
tegen David Frankfurter, verdacht van
Binnenland.
Memorie van Antwoord inzake de voor
stellen tot herziening der grondwet.
De oonsumptiemelkregeiing wordt per 1
April a.s. ingetrokken.
Radio rede van Prinses Juliana.
Een dij'kval te Biezelinge.
Buitenland.
Redevoeringen van Eden en Blum over
de verhouding tot Duitschland.
Stilstand op het Spaansohe front.
Verwarde toestand in China.
Storm in Engeland.
i
moord op Wilhelm Gustloff, den leider
van de groep-Zwitserland der Duitscke
Nationaal-Socialistische partij.
Frankfurter is veroordeeld tot 18 jaar
gevangenisstraf met aftrek van acht
maanden preventieve hechtenis; 'hij ver
liest de burgerlijke eererechten voor het
geheele leven, het verblijf in Zwitserland
wordt 'hem voor zijn leven ontzegd, hij is
in beginsel veroordeeld tot vergoeding
van alle door zijn misdaad veroorzaakte
schade en tot betaling van de proceskos
ten.
De Joodsche immigratie in Palestina
blijft voortduren.
De immigratie van Joden in Palestina
die reeds in de jaren 1933 en 1934 zulk
een grooten omvang had aangenomen, is
volgens de laatste officiëele mededeelin
gen ook dit jaar niet verminderd.
In de eerste zes maanden van het loo-
pende jaar steeg de Joodsche bevolking
met meer dan 15.000 personen, voor hel
grootste gedeelte immigranten.
Weliswaar steeg de Arabische bevol
king met 12.000 zielen, maar dit is het
gevolg van het hooge geboorte-overschot.
In het eerste halfjaar van 1936 werden
310 nieuwe handelsmaatschappijen opge
richt, waarvan er zich slechts 18 in Ara
bische handen bevinden, terwijl 278 van
deze nieuwe maatschappijen in handen
van Joden zijn. Bijna de helft van deze
ondernemingen gaat uit van groote
maatschappijen van Tel-Aviv.
Bovendien werden in de eerste zes
maanden van dit jaar 76 genootschappeu
opgericht, om den handel van inheem-
sche producten te bevorderen; slechts een
enkele van deze ondernemingen is van
Arabischen oorsprong.
Roosevelt officieel als president gekozen.
Gisteren heeft de grondwettelijke ver
kiezing plaats gehad van den president
der Vereenigde Staten. D'e 580 kiesman
nen, die 3 November met imperatief
mandaat gekozen werden, zijn in de
hoofdsteden der 48 staten bijeengekomen
en hebben officieel den president der re
publiek gekozen. Op Roosevelt werden
528 stemmen uitgebracht en op Landon 8.
Korte Berichten.
Het bezoek van den Duilschen mi
nister van buitenlandsche zaken, baron
Von Neurath aan Weenen, zal waar
schijnlijk plaats hebben tusschen 15 en
20 Januari.
D'e Bondsraad heeft Motta tot
president van Zwitserland gekozen.
In verhand met den storm is gister
avond de veerdienst Boulogne-Folkeolone
stopgezet.
DUITSCH-NEDERLANDSCHE
BESPREKINGEN.
De regeling der wederzijdsche
werknemers.
D'e onderhandelingen over hst arbeiden
van Nederlandschu werknemers in
D'uitschland en van Duitsche in Neder
land, zijn op 12 D'ecember te 's Graven-
hage ten einde gebracht. Het resultaat
van de onderhandelingen, dat een in
hoofdzaak ongewijzigde verlenging van
de bestaande regeling tot en met 30 Sep
tember 1937 behelst, zal aan beide regee
ringen ter goedkeuring worden voorge
legd.
DE DISTRIBUTIE VAN VARKENS
GEHAKT.
De Minister van Sociale Zaken heeft
aan de gemeentebesturen een ciculaire ge
richt betreffende de distributie van var
kensgehakt in blik aan ondersteunden
volgens de Armenwet. Voorloopig zullen
tot en met 16 Januari 1937 deze onder
steunden op denzelfden voet als de ge-
steunden of teweikgestelde werkloozen
behandeld worden. In aanmerking komen
gezinnen tot en met 4 personen voor één
bus per week; aan grootere gezinnen
zullen twee bussen per week worden ver
strekt. De verkoopprijs bedraagt 32Vs ct.
per blik.