Land- en Tuinbouw
Berlijnsche Brieven
goede krachten te beschikken, zoodat met
genoegen geluisterd werd naar de gezon
gen liederen.
Voor de pauze een vijftal met Duitsche
en daarna een vijftal met Hollandsche
tekst.
Zoowel voor als na de rust leefde het
koor met de uitspraak der woorden wel
eens op gespannen voet.
Het best voldeed de zang als er piano
gezongen werd, bij de forto's was het ge
luid soms een weinig ruw.
In dit verband merkten we op, dat het
koor over enkele zeer goede tenoren be
schikt, die evenwel vaak domineerden.
Een en ander neemt evenwel niet weg,
dat met veel waardeering over deze uit
voering kan worden gesproken, en dat het
koor blijk heeft gegeven van nauwgezette
studie en van zijn streven om muzikaal
het hoogste te bereiken.
Zeker vermeld mag worden: „De nieu
we Dag", een compositie van den Direc
teur, dhr Joh. H. Caro.
Aan dit concert verleende Mej. Ellen
gard Stotijn haar medewerking, door en
kele solo's op de harp te doen hooren.
Goes. Gisteravond hield de Afd. Goes
van den Bond van Ghr. Kantoor- en Han
delsbedienden in de „Prins van Oranje"
alhier haar eerste jaarvergadering onder
voorzitterschap van dhr J. Kloosterman
Johz. Na opening op de gebruikelijke wij
ze, sprak de voorzitter een welkomst
woord en memoreerde hij in het kort de
wederwaardigheden der afdeeling.
Hierna deed de secretaris, dhr Zachari-
asse mededeeling van het geheele verloop
van het eerste organisatiejaar der afd.,
terwijl dhr J. Kooman als penningmeester
de financieele toestand op humoristische
wijze schetste.
Uii het jaarverslag van den secretaris
bleek, dat de afdeeling begonnen was met
12 leden en thans is gegroeid tot 21 leden,
terwijl ook nog enkelen zijn overgeschre
ven naar andere af deelingen. Dhr J. Nau-
ta, Bondsvoorzitter, hield daarna een re
de over: „Ons program ons ideaal".
Spr. begon met de mededeeling, dat juist
dezgr dagen het 7000ste lid was inge
schreven. Het getal werkloozen was in 't
algemeen genomen niet ongunstig te noe
men. Vervolgens ging Spr. over tot be
handeling van zijn onderwerp. Wat wil
de Ghr. vakbeweging? Daar zijn de ant
woorden veel en velerlei voor. Spr. wil
echter thans maar een tweetal noemen.
De Ghr. Vakbeweging heeft te maken met
de verhouding van de menschen onder
ling, van de patroons en de werknemers.
Wij willen rechtsregelen scheppen onder
ling. Rechtsregelen in het maatschappe
lijk leven, b.v. door contracten, bedrijfs-
raden enz. Vervolgens willen wij de Chr.
vakbeweging ook zien als een arbeid in
God3 wijngaard. De arbeid ook als een
gave Gods, tot zijn eer. Het gaat niet om
het plat materieele. Ook onze positie in
het maatschappelijk leven is in Gods hand.
Onze Chr. vakbeweging werkt daartoe
mede, door de leden te bekwamen ook tot
den arbeid, waarvoor zij geroepen wor
den. Wij verwachten echter dit niet alles
van de Chr. organisatie, doch alleen en
vooral van Gods hulp en zegen.
Op deze rede volgde nog een zeer leer
rijke bespreking.
Namens de Chr. Besturenbond voerde
dhr G. K. Maartense het woord, welke,
na de felicitaties te hebben overgebracht,
de leden opwekte mede te arbeiden ook in
het sociale leven. Voor ieder lid is ook
in dezen een taak.
De avond werd verder afgewisseld door
verschillende voordrachten. Na een kort
slotwoord door den voorzitter, ging dhr
Nauta voor in dankgebed.
's-Gravenpolder. Gisteren had M. van
der Hoofd bij het schaatsenrijder het on
geluk op zijn arm te vallen, zoodat hij naar
Dr. Koole moest om zich te laten verbin
den. Het zal wel eenigen tijd duren eer
hij hersteld is.
Waarde. Donderdagavond hield Ir.
Versteeg uit Goes in de herberg van de
Wed. Kloet, een lezing, over het onder
werp „De groote gedachte". Ter verdui
delijking zijner rede liet spreker enkele
lichtbeelden zien. De opkomst was goed.
ierseke. Vrijdagmiddag ontstond in café
P. Nolet, Ierschedam, een begin van
brand. Het begon met een schoorsteen
brandje, maar weldra was de zolder
aangetast. De bewoners, met toegescho
ten hulp, wisten met emmers water het
vuur te blusschen. De schade bleef be
perkt tot een verbrande zoldering en een
uitgebrande kast. Verzekering dekt de
schade. De slangenwagen was reeds ter
plaatse, maar behoefde geen dienst meer
te doen.
Het ijsfeest gaat vandaag niet door,
maar is uitgesteld tot Maandag.
Arnemuiden. Vrijdagmiddag vergader
de de Raad voltallig. Medegedeeld wordt:
dat is ingekomen een aanvraag van de
vereeniging voor Bijz. Lager onderwijs
alhier om toekenning der vergoeding be
doeld in art. 101 der Lager Onderwijswet
1920 over 1932. Hierop kan eerst beslist
worden als de gemeente-rekening door
Gedep. Staten definitief is vastgesteld
over dat jaar.
Naar aanleiding van het tot den Minis
ter gericht verzoek om verlaging der mi
nimum huurprijzen van de met rijksvoor
schot gebouwde woningen en eene rijks
bijdrage in het daardoor te ontstane groo-
tere exploitatie-tekort, is aan B. en W.
medegedeeld, dat er wel geen bezwaar be
staat tegen de verlaging van de huren,
doch dat het rijk niet bijdraagt in be
doeld groote exploitatietekort.
Ten behoeve van de bestrating van het
bouwterrein der Fa. de Hamer en aan
vulling van een gedeelte der keibestrating
in de Westdijkstraat zijn straatklinkers
aangekocht voor de som van f 16.50 per
1000 stuks franco voor den wal.
Een volledige opgave van de bijkomen
de kosten der werkverschaffing sinds de
Ned. Heidemaatschappij met de uitvoering
belast is, kan nog niet worden verstrekt,
wijl nog niet alle opgaven en rekeningen
zijn ingekomen. Volgens hierbij overgeleg
de lijst bedragen de kosten met inbegrip
van de loods f 578.61.
Een verzoek van P. Ventevogel, om
vermindering van landpacht, werd met 6
tegen 1 stem (die van dhr Baaijens) af
gewezen, aangezien hij ontslag kan krij
gen.
Goedgevonden werd om de Algem. Po
litieverordening inzake muziek en de her
bergen zoodanig te wijzigen, dat alleen
geen muziek in de café's mag ten hoore
gebracht worden, zoolang deze voor het
publiek zijn opengesteld, een en ander in
\erband met een schrijven van Gedep.
Staten. Ingewilligd wordt een vernieuwde
aanvrage van het Nat. Crisiscomité tot
het verkrijgen van subsidie voor extra
hulp aan werkloozen, vroeger vastgesteld
naar het aantal inwoners, nu naar het
aantal werkloozen.
Met algemeene stemmen wordt goedge
vonden om eerst de kostenberekening te
bepalen voor electr. verlichting in de Chr.
school. Door B. en W. wordt voorgesteld
geen adhaesie te betuigen inzake adres
Ambt-Hardenberg, om herziening belast
bare opbrengst ongebouwde eigendommen
voor de grondbelasting.
Aangenomen met 5 tegen 2 stemmen
tlegen dhrn Cornelissen en Baaijens).
Met algemeene stemmen wordt goedge
vonden om voorschot te verstrekken aan
de vereeniging voor Bijz. Lager onderwijs
op Geref. grondslag. Door den voorzitter
wordt in bespreking gebracht de verlet-
dae-, die de arbeiders der werkverschaf
fing hebben moeten lijden door het stop
zetten van het werk op 2 Jan. Hij wil
hierin tegemoet komen. Dhr Schuit zegt,
dat het onvoltallig zijn van den Raad
toch geen reden was voor B. en W. om
de werkverschaffing stop te zetten.
De voorzitter zegt, dat hij geen mach
tiging van den Raad had om verder te
gaan zonder zeker te zijn van de sub
sidie. Dit alles had kunnen voorkomen
worden als de raad voltallig was geweest.
Dhr Crucq stelt voor de verletdag nog in
te laten halen, welk voorstel met 6 tegen
1 stem wordt aangenomen '(tegen dhr
Baaijens).
Daar de rondvraag niets opleverde, werd
overgegaan in een besloten vergadering.
Na heropening wordt een schrijven van
de Chr. Metaalbewerkersbond, om hooger
uurloon en meer werkuren per week, voor
kennisgeving aangenomen.
Hierna sluiting.
AUTORIJDEN IN DEN WINTER.
In het „Hdbl." vonden wij de volgende
practische wenken voor auto-rijders:
Zoudt u graag iederen ochtend op de
nuchtere maag meedoen aan een hard
loopwedstrijd?
Toch eischen de automobilisten deze
prestatie van hun wagen, die het voer
tuig eiken dag in gebruik nemen zonder
den motor eerst warm te laten loopen.
Vooral 's winters is het noodzakelijk,
den motor, die koud wordt aangeslagen,
circa tien minuten langzaam stationnair
te laten draaien, totdat de olie dun vloei
baar is geworden en zich behoorlijk door
alle te smeren machinedeelen heeft ver
spreid. In den loop van den dag dient
men, telkens als de auto geruimen tijd
in de kou heeft gestaan, deze manoeuvre
te herhalen.
Doet men dit niet, dan werkt de motor
eenigen tijd droog, even alsof zich geen
smeerolie in het carter bevond. Slijtage
aan de onderdeelen kan dan niet uitblij
ven. Bovendien zal het mengsel van gas
en lucht in den carburator nog niet in
orde zijn, zoodat het bekende ploffen op
treedt. De onkundige automobilist gaat nu i
rijden met opengetrokken choke, zoodat
de de olie, die zich in de cylinders be
vindt, door de vloeibare benzine wordt
weggespoeld. Belangrijke schade kan bij
het geregeld toepassen van deze methodes
niet uitblijven en rijders, die er een ge
woonte van maken, met een kouden mo
tor weg te rijden en dan nog liefst in
snel tempol helpen hun wagen met
onfeilbare zekerheid eenige jaren vóór
zijn tijd naar het auto-kerkhof.
Bloed in eieren.
Het nieuwe jaar zet goed in! Deze week
een stortvloed van vragen over allerlei
onderwerpen, waarvan ik er enkele uit
kies om ten algemeenen nutte verder te
bespreken.
Twee vragen betreffen bloed in eieren.
De een vraagt: oorzaak en bestrijding van
het euvel, dat er bijna in al de geraapte
eieren het geheele jaar door een tipje
bloed zit. De ander vraagt of het aan
het voer ligt en of ze hard voer mogen
hebben en veel groenvoer.
Beide schrijvers vergeten te vermelden
waar het bloed in de eieren zich bevindt,
op den dooier of in het eiwit en toch is
dat wel van belang, althans voor de ver
klaring van het feit.
Zooals we weten wordt de dooier van
het ei in den eierstok gevormd, groeit als
het ware daar als een druif aan een tros.
Het groote verschil met een druiventros
is echter, dat bij een normale druiventros
alle druiven vrijwel even groot zijn, doch
dat aan den eierstok telkens maar één
dooier rijpt en men aan'n gezonde in wer
king zijnde eierstok dus één groote dooier
vindt en daarnaast een aantal steeds klei
ner wordende dooiers. Het aantal kleine
dooiertjes loopt bij een kip in de hon
derden. Heel interessant is, dat de dooiers
als het ware opgebouwd worden uit lagen
eigeel, die er van buiten af omheen ge
legd worden en dat afgescheiden wordt
door een zeer bloedrijk vliesje, waarin
de dooier ligt. Als men kippen met be
paalde kleurstoffen voert, b.v. om den an
deren dag, dan kan men dooiers krijgen,
die op doorsnede zuiver regelmatige rin
gen vertoonen van gekleurd eigeel en ge
woon eigeel. Na voedering van de kleur
stof vormt zich om den dooier in aanleg
een sterk gekleurde Iaat? en na een ge
wonen dag vormt zich weer een laag ge
woon dooiergeel. Nu moet men voortaan
eens goed opletten als men een kip slacht
die aan den leg is. Men ziet dan de
dooiers in hun bloedvaatrijk vliezig om
hulsel aan den eierstok, maar op een be
paalde plaats bij den dooier ziet men dui
delijk een ongeveer 2 c.M. lange en on
geveer 3 m.M. breede, totaal bloedvaat-
looze breede streep. Dit is de plaats waar
het dooiervliesje openscheurt als de dooi
er rijp is. In normale gevallen rolt dus de
dooier in de eileider zonder dat er ook
maar één bloedvaatje verscheurd wordt. Is
echter door overprikkeling van den eier
stok of door ziekte, (pullorum-bacillen)
de eierstok niet normaal, dan kan óf bij
het loslaten van den dooier een klein
beetje bloed met een gesprongen bloed
vaatje meekomen, óf de dooier laat niet
gemakkelijk los, komt in den eileider en
de steel, waardoor de bloedvaten van den
eierstok naar den dooier liepen, rekt zich
daarbij uit. In sommige gevallen scheurt
de steel af en in andere gevallen blijft
de dooier aan den eierstok vastzitten en
komt soms weer in de buikholte terecht,
waar hij indroogt en later als een ver
schrompelde kers aan een steeltje in de
buikholte ligt. Als de steel afscheurt sterft
de kip meestal plotseling aan een inwen
dige verbloeding en vinden we als we
het dier openmaken een groote klomp ge-
stolt bloed in de buikholte.
Ziedaar dus allerlei mogelijkheden bij
het loslaten van den dooier van den eier
stok en al naar de hevigheid der bloeding
%indt men in de eieren op den dooier
kleinere tot grootere bloedstolsels. Soms
is bet maar een heel fijn bloedstreepje,
soms een klompje bloed. Worden deze
eieren gekookt dan verkleurt het bloed
en het ei ziet er onsmakelijk uit. Voor de
consumptie geeft het niets, schadelijk is
het niet, alleen maar erg onsmakelijk.
Op zijn weg naar de cloaka passeert de
dooier den eileider, waar het eiwit, de
schaalvliezen en de schaal er omheen ge
legd worden. Ook dit proces gaat weer
geheel anders dan de meesten denken,
daar er eerst om den dooier heel taai eiwit
gelegd wordt en dan een laag veel dun
ner eiwit. Tenslotte trekt er, als de vlie
zen reeds gevormd zijn en de kalkschaal
zich al begint af te zetten, van buitenaf
weer zeer dun eiwit in het ei en vult als
het ware de eischaal geheel op.
Nu kan er natuurlijk ergens in den
eileider, die verbazend bloedrijk is, ge
makkelijk een bloedvaatje springen en in
zoo'n geval komt er dan bloed in het eiwit
terecht. Vooral bij jonge kippen waar de
leg forsch inzet en de legorganen zich nog
niet geheel aan hun functie aangepast
hebben, kan dat voorkomen.
Nu kan dus de oorzaak van bloed in
de eieren liggen aan zwakke bloedvaten
der kippen en zwakke legorganen (eier
stok-eileider) of aan overprikkeling door
het voer van overigens normale legorga
nen. Soms komt het bij één kip voor,
soms bij meer kippen, die dan min of
meer erfelijk belast kunnen zijn voor deze
kwaal. Het advies is, als het veel voor
komt, op het voer te letten en desnoods
wat minder eiwitrijk voer te geven en
wat meer graanvoer. Daardoor kunnen de
legorganen eenigszins tot rust gebracht
worden. Veel is er echter niet aan te
verhelpen als de kip erfelijk belast is.
Komt het bij één dier van den koppel
voor en kan men de boosdoenster door
middel van valnestcontrole te pakken
krijgen, dan kan men zoo'n dier beter
opruimen, komt het bij meer kippen voor,
probeer dan met wat meer graanvoer en
groenvoer, of tijdelijk 2 levertraan in
het meelvoer, de kippen wat op te sterken.
In geen geval moet men met kippen,
die deze afwijking vertoonen, verder fok
ken, want welke ook de oorzaak mag zijn,
hetzij in de kip gelegen dan wel door het
voer ontstaan, het is een abnormaliteit,
die bij een normale, flinke kip niet voor
mag komen en elk dier waar maar iets
aan mankeert, moet van de fokkerij uit
gesloten worden.
Ik kan daar nooit vaak genoeg op terug
komen. Fok absoluut niet van dieren waar
iets aan mankeert of die eieren leggen,
waar iets aan mankeert. De pluimvee
stapel wordt door de eenzijdige eischen
die men er aan stelt al genoeg in gevaar
gebracht haar weerstandsvermogen te ver
liezen en het eenige middel om verderf
tegen te gaan is de uiterste zorg te be
steden bij het uitkiezen van krachtige
fokdieren.
Tenslotte nog een vraag van een lezer,
waar kippen dood gaan en die een paar
vage verschijnselen opgeeft, n.l. niet op
den stok gaan, kleiner worden der kam
men, in elkaar zitten met de oogen dicht.
Lezer, spaar u zelf en mij dergelijke
brieven, het is verloren tijd, moeite en
geld. Ik kan er geen antwoord op geven.
Een ziekte stelt men vast door nauw
keurig onderzoek van het zieke dier en
omdat zulks bij kippen meestal niet past,
laat men se door een deskundige onder
zoeken als ze dood zijn. Stuur ze dus op
voor gratis onderzoek naar de Rijksserum-
inrichting te Rotterdam, dat is het aan
gewezen adres, waar ik al meermalen op
gewezen heb.
Dr TE HENNEPE.
Vragen, deze rubriek betreffende, kun
nen door onze abonné's worden gezonden
aan Dr te Hennepe, Diergaardesingel 96a
te Rotterdam. Postzegel voor antwoord
insluiten en blad vermelden.
STATISTIEK VAN DE STERFTE.
Het Centraal Bureau voor de Statistiek
publiceert een statistiek van de sterfte
naar den leeftijd en de oorzaken van den
dood over 1931, welke in verband met de
bezuinigingsmaatregelen beknopter is dan
de voorafgaande jaargangen. Aan de om
vangrijke en interessante inleiding van
dit werk ontleenen we het volgende:
De sterfte beweegt zich, zij het dan met
enkele schommelingen, in dalende rich
ting.
Van 26.65 per 1000 inwoners in de ja
ren 18401849 daalde het sterftecijfer
tot 21.27 in 1880—1889, tot 13.40 in 1910
—1919, tot 9.85 in 1924—1928, en tot 9.63
in 1931.
Bij beschouwing van de sterfte naar
doodsoorzaken treedt de sterfte aan kan
ker het meest op den voorgrond; ze is
steeds stijgende. Berekend per 10.000 der
gemiddelde bevolking bedraagt het sterf
tecijfer voor 1931 12.38; per 10.000 man
nen stierven 11.93 mannen, per 10.000
vrouwen 12.83 vrouwen.
Na kanker komt de sterfte aan ziekten
van het hart met hooge cijfers; ook hier
valt een stijgend verloop waar te nemen.
De tuberculose, hoewel in de laatste ja
ren afnemend, oefent nog steeds een be
langrijken invloed op het sterftecijfer uit.
In 1931 was het cijfer voor alle vormen
te zamen per 10.000 der gemiddelde be
volking 7.27.
Ouderdom eischte als doodsoorzaak re
latief meer vrouwen dan mannen, hetgeen
samenhangt met de doorloopend geringe
re sterfte van de vrouw in de jongere leef
tijden. Voor 1931 was de sterfte 4.97 per
10.000 mannen en 6.29 per 10.000 vrou
wen, in totaal 5.63 per 10.000 der bevol
king.
Gewelddadige dood eischte in 1931 4.38
mannen per 10.000 der mannelijke en 1.57
vrouwen per 10.000 der vrouwelijke bevol
king; in totaal 2.96 per 10.000 der gemid
delde bevolking. Verdrinking en verkeers
ongevallen eischten hiervan de meeste
slachtoffers. Onder de verkeersongevallen
wordt door trams, automobielen enz. het
grootste aantal slachtoffers veroorzaakt.
Zelfmoord geeft voor 1931 berekend op
10.000 der gemiddelde bevolking van elk
geslacht een cijfer van 1.15 voor de man
nen en 0.53 voor de vrouwen. Het totaal
cijfer bedroeg 0.84. De cijfers wijzen te
genover vroegere jaren op een stijgend
verloop.
RONDOM ADOLF HITLER.
Het kleine voormalige vorstendom
Lippe is voor Adolf Hitler van groote be-
toekenis gebleken. Met de methode der
suggestie, welke aan Coué doet denken,
heeft hij aangetoond, dat op iedere ebbe
een nieuwe vloed moet volgen. De golven
van den nationalistischen geestdrift slaan
hoog tegen de wankele muren van de
Duitsche republiek. Hitier marcheert.
Onrust en onzekerheid heerschten we
ken achtereen in de gelederen der N. S.
D. A. P. De populalire Gregor Strasser
moest aan den lijve ondervinden, dat de
machtige „Führer" van niemand, eerst
recht niet van zijn naaste omgeving, kri
tiek duldt. Ik vroeg aan een nationaal-
socialist, die tot de dagelijksche omge
ving van Hitier behoort, hoe hij over het
conflict met Gregor Strasser denkt en of
hij een spoedige formeele verzoening voor
mogelijk houdt? Hij maakte een afwijzend
gebaar en antwoordde: ,Wer den Führer
nicht hinter sich hat, ist retstlos verlo
ren!"
Terzelfder tijd zijn de S.A.-mannen van
het vrijcorps Franken tot rebellie overge
gaan. De leider van deze sterke groep,
de vroegeie luitenant Stegmann, lag over
hoop met den Neurenbergschen afgevaar
digde Streicher.
Toen Hitler's bemiddeling door Steg
mann werd ingeroepen, verlangde de lei
der van hem absolute gehoorzaamheid en
onderwerping. Aanvankelijk voldeed Steg
mann aan dezen harden eisch, maar
nieuwe conflicten met Streicher brachten
in het vrijcorps Franken revolutie teweeg
en Stegmann die in het burgerlijk le
ven als pachter dienst doet bij de Hohen-
lohesche domeinen te Schillingsfürst,
deelde Hitier mee, dat hij zijn gelofte van
absolute gehoorzaamheid intrekt en met
het gezamenlijke vrijcorps van Midden-
Franken uit de partij treedt.
Ook rondom prins August Wilhelm van
Pruisen, die enkele jaren geleden van den
Staalhelm overliep naar het Hakenkruis
en sedert dien als een parade-figuur her
haaldelijk voor het voetlicht verscheen
hoort men zonderlinge geruchten fluiste
ren. Zijn keizerlijke vader, die het huis
recht van Doorn uit tracht te handhaven,
moet verlangd hebben, dat Auwi zich als
lid der N.S.D.A.P. laat schrappen.
Met het woordje „Lippe" op de lippen,
is Hitler van zijn voortreffelijk georga
niseerde propagandareis met negen man
daten voor den Lippe'schen landdag naar
Berlijn geretourneerd, wel wetende, dat
de beslissing niet in Lippe of Lemgo,
maar in Gross-Berlin bevochten moet
worden.
Na het oog der giniche wereld voor
den eerstkomenden tijd weer eens geves
tigd blijft op den grootsten agitator van
onzen veel bewogen tijd en door sommigen
met kinderlijke naïviteit „de groote be
slissing", het „Derde Rijk" wordt tege
moet gezien, hield ik het oogenblik voor
gekomen, een bezoek aan Hotel Kaiser-
hof te ondernemen. Daar Hotel Kaiser-
hof dwars tegenover het paleis van den
rijkskanselier gelegen is, waar de rijks
president tijdens de restauratie van zijn
dienstwoning intrek genomen heeft, be
staat de mogelijkheid, dat Hitler over den
Wilhelmplatz een blik werpt in de ver
trekken van Hindenburg. Ik stel vast, dat
ruim dertig dure kamers in het voorname
hotel voor Hitier en zijn staf voor meer
dere dagen zijn gereserveerd. Terzelfder
tijd staan aan alle hoeken en gaten van
Berlijn Hitler-knapen in uniform in de
barre kou, om aalmoezen voor de N. S
D. A. P. van het arm geworden Duitsch-
land af te bedelen.
De jaren, toen ik geregeld in het Hof
theater-Restaurant te München kon plaats
nemen aan de stamtafel van Adolf Hit
ler, om sen „Mass" op zijn persoonlijk
welzijn en het welslagen zijner politieke
onderneming te drinken, schijnen voor
goed achter mij te liggen. „Dio Zeiten an-
dein sich und wir mit ihnen". Ik geef
mijn visitekaartje af aan de dienstdoende
heeren der controle. Men telefoneert naar
boven en meldt mijn aanwezigheid. Door
een rood met goud geüniformeerde page
word ik per lift naar boven gehescheu.
Hier ademt men den geest van het ko
mende Dorde Rijk. Hier moet men gedul
dig antichambreeren. Stoere mannen in
de bruine uniform loopen af en aan. De
commando's vallen in fluistertoon. Dub'
bele deuren gaan open en toe. Twee ge-
uniformde S.S.-mannen spoedden zich
naar de achteraan gelegen vertrekken van
den „Führer" en even later ziet men Hit-
Ier in gezelschap van Adolf Rosenberg,
den chef-redacteur van den „Yölkischeu
Beobachter" en generaal Epp, den ver
trouwensman van kroonprins Rupprecht
van Beieren naar beneden gaan. Even
later word ik door Ernst F. S. Hanf
stangl, den organisator der buitenland-
sche pers, in audiëntie ontvangen. Ik kijk
om mij heen en stel vast, dat Frederik
de Groote een ernstigen blik werpt op
Duitschlands laatsten keizer Wilhelm II.
Ik bevind mij in zulk voornaam „jzel-
schap maar half op mijn gemak.
In de burgerlijke samenleving is Hanf
stangl een wereldvermaarde uitgever van
kunstwerken te München. Persoonlijk
maakte hij naam door zijn veelbesproken
boek „Von Marlborough bis Mirabeau",
een historisch werk, dat door de publi
catie van vele geheime documenten en
pikante illustraties de intriges van Enge
land, Frankrijk, Oostenrijk en Spanje aan
het daglicht bracht. Hij is een veelzijdig
begaafd man, bereisde de halve wereld
en beschikt over uitnemende relaties. Voor
de variatie dient hij zich aan als com
ponist: bij Bote Bock verschijnen de
zer dagen twee nationaal-socialistische
marschen, „Jugend marschiert" en
„Deutscher Föhn". Hij neemt een blad
papier en teekent met een paar lijnen ons
werelddeel, geeft Weenen, Parijs, Madrid,
Konstantinopel met een stipje aan en ver
diept zich in den glanstijd der Bourbons,
Habsburgers, Hohenzollern. Ik begrijp
zijn bedoeling en zie in zijn verbeelding
de toekomstige Donau-monarchie uit den
grond oprijzen.
Maar mijn belangstelling voor de verre
toekomst is minder sterk dan die voor
het nuchtere heden en ik tracht zijn aan
dacht voor de belangrijkste gebeurtenissen
van onzen spannenden tijd te winnen. Dat
valt mij niet gemakkelijk, want Hanf
stangl volgt de theorie der Russen tegen
over Napoleon: hij wijkt achteruit en
vermijdt hierdoor een persoonlijk contact.
Zijn ervaringen met de buitenlandsche
pers schijnen hem tot groote voorzichtig
heid gemaand te hebben. Tijdens ons lang
durig gesprek wordt hij door de vertegen
woordigers der Hearst-organen en Asso
ciated Press opgebeld en geeft hij in voor
beeldig Engelsch weinig zeggende ant
woorden op de verlangde informaties.
Ik breng het discours op de verhou
ding tusschen kerk en staat en vraag,
hoe Hanfstangl zich die voorstelt in het
Derde Rijk?
„Voor ons is het staatsbelang het hoog
ste en de verhouding tusschen kerk en
staat zal dus afhangen van de houding,
welke de kerk als zoodanig tegenover ons
inneemt. Voor de kerk bestaat onder ons
beheer geen enkele reden tot angst. Het
Roode Rijk zou de kerk vernietigen en het
geloof systematisch uitroeien. U behoeft
slechts een blik op Thüringen te werpen,
om een afdoend antwoord op uw vraag
te vinden. Frick heeft het schoolgebed
weer verplichtend gemaakt en de Bijbel-
sche platen als wandversiering in eere
hersteld. Zulk een fait accompli moet u
voldoende zijn."
In breng het gesprek op een ander
thema, vertel, hoe ik enkele jaren gele
den Gregor Strasser bezocht, toen deze in
Charlottenburg met zijn broer Otto samen
werkte. Met een afwijzend gebaar krijg ik
ten antwoord: „Strasser ist für uns er-
ledigt. Er hat sich unfascistisch benom
men!"
Hiermede is mijn gedachtenwisseling
met dr Hanfstangl ten einde en deze be
geleidt mij tot aan den uitgang van het
hotel. Hij behoort tot de ,;Schar der Ado-
ranten", die op Hitler's gunst zijn aan
gewezen en niet graag het lot van Gregor
Strasser zouden deelen. Er bestaat een
frappante overeenkomst tusschen dezen
generalen staf van Adolf Hitler en de
hofclique, waardoor Wilhelm II tijdens
zijn keizerschap werd omgeven.
Berlijn, 28 Januari 1933.
