No. 51
Vrijdag 28 November 1930
45e Jaargang
Dagblad voor de Provincie Zeeland
Hendrikse Go's Bank K.V. 8qis
EERSTE BLAD.
JUWEELEN....
Oit nummer bestaat uit 2 bladen.
Buitenland.
Binnenland.
Zeeuwsche Stemmen.
T. FABERIJ DE JONGE - GOES
Voor Zelfscheerders
Belangrijkste Nieuws.
ALLE
per 1 DECEMBER vervallende
COUPONS EN LOSSINGEN
werden verzilverd door
Uit de Provincie
Directeur-Hoofdredacteur:
R. ZUIDEMA.
Bureau: Lange forststraat 70, Goes.
TeLs Redactie en Administratie No. 11.
Postrekening No. 44455.
Bijkantoor te Middelburg.
Firma F. P. DHUIJ, L. Burg. TeL No. 259.
De Zeeuw
VERSCHIJNT ELKEN WERKDAG.
Abonnementsprijs:
Per 3 maanden, franco per post, f3.—
Losse nummers 10.05
Prijs der AdvertsntlBn:
1—4 regels f 1.20, elke regel meer 30 cl
Bij abonnement belangrijke korting.
Op den goeden weg.
De „Nederlander", het hoofdorgaan
van de Ghr. Hist. Unie, wijst er op, dat,
nu de S. D. A. P. haar standpunt inzake
een mobilisatie uiteengezet heeft, de vor
ming van een rood-zwart bloc uit de rij
der mogelijkheden is weggevallen, en de
uiterste noodzaak aan den gezichtseinder
is verdwenen, wat ook door de zeer de
mocratische R. K. organen is toegegeven.
In verband hiermede wordt melding
gemaakt van wat „De Tijd", een der R.
K. organen, aan deze uitspraken toevoegt:
Wij citeeren dit alles met eenige vol
doening. Deze voldoening zou nog toe
nemen, wanneer men in onzen kring nu
ook algemeen de logische consequenties
der politieke feiten wilde aanvaarden.
De Roomsch-roode coalitie afzweren
is slechts negatief werk. Wanneer men
terug wil naar de parlementaire kabi
netten, zal er nog iets anders moeten
gebeuren. Men zou b.v. in de toekomst
wat meer kunnen zoeken naar hetgeen
samenwerking met anderen opnieuw
mogelijk maakt. Al was het maar, om
dat wij, Katholieken, alléén niets ver
mogen.
„Deze uiteenzetting", zegt de „Neder
lander", achten wij juist.
En dat niet enkel voor de Roomsch-
Katholieken. De geschapen situatie moet
naar ons oordeel ten prikkel tot bezin
ning zijn voor alle groepen, die de taak
kunnen hebben om mee te werken aan een
sfeer, die samenwerking en meerderheid
mogelijk maakt.
Al ware het slechts terwille van het
parlementaire stelsel".
Wat hier gezegd wordt, komt geheel
overeen met wat wij reeds meermalen be
toogden.
Het zoeken van samenwerking is, alleen
reeds terwille van het parlementaire stel
sel, gewenscht en noodzakelijk.
Maar hier staat meer op het spel.
Want als de constitutioneel-parlemen-
taire verhoudingen verbroken worden,
dan komen onze rechten en vrijheden in
gevaar; dan worden de grondslagen van
ons volksleven ernstig bedreigd.
Moge dit door alle groepen, die mee
kunnen werken om dat dreigende gevaar
af te wenden, worden verstaan.
Bezinning is noodig.
Maar bij bezinning mag het niet blij
ven.
Het moet komen tot een ernstig zoeken
naar wat samenwerking en meerderheids
vorming kan bevorderen.
Het stemt tot tevredenheid, dat dit zoo
wel van R. Katholieke als van Ghr. His
torische zijde wordt ingezien.
Zoo komen we op den goeden weg.
De dreigende staking in Engeland.
In vele kringen, zoo wordt uit Londen
gemeld, heerscht de meening, dat de sta
king in de kolenindustrie in Zuid-Wales
en in de Schotsche mijndistircten, die de
volgende week dreigt uit te breken, ver
meden zal kunnen worden.
De beide, bij het conflict betrokken
partijen verklaren te dien aanzien hoop
vol gestemd te zijn.
Heden vindt een conferentie plaats
van mijnwerkers-gedelegeerden en in
sommige kringen doen mededeelingen de
ronde, dat het in de bedoeling ligt, te ver
zoeken, de verkorting van den werktijd
uit te stellen, tot de nieuwe regeling en
de afzet-schema's in werking zijn getre
den.
Inmiddels heeft de centrale raad voor
de kolenmarkt-schema's, waarin de mijn
eigenaars uit alle kolendistricten zijn ver
tegenwoordigd, reeds verscheidene malen
vergaderd.
Perzië hevig geteisterd.
Volgens de „Voss. Ztg." heeft in Per
zië een hevige aardbeving gewoed, waar
door de stad Teheran geheel verwoest zou
zijn. De bewoners moeten in tenten op
het vrije veld vertoeven en hebben veel
van de koude te lijden.
Litwinoff over Genève.
Litwinoff is te Berlijn aangekomen,
waar hij, naar men verwacht, ook een
onderhoud met minister Gurtius zal heb
ben.
In een onderhoud met den Berlijn-
schen correspondent van het Russische
telegraafagentschap sprak Litwinoff over
de ontwapenings-conferentie en de be
trekkingen tusschen Rusland en Italië.
Over de redenen voor zijn vertrek uit
Genève verklaarde Litwinoff, dat de Rus
sische delegatie aan de werkzaamheden
van de voorbereidende ontwapeningscom
missie zeer actief zoo lang deel heeft ge
nomen, als er slechts de geringste kans
op een tastbaar resultaat was.
Iedere hoop in dit opzicht is echter
verdwenen. Van een ernstige verminde
ring der bewapening kan geen sprake
zijn.
De Russische delegatie te Genève heeft
den indruk gekregen, dat sommige sta
ten vast besloten zijn, hun militaire
macht niet te verminderen.
Benzineontploffing in een Mexicaansch
circus.
In het dorpje Guadeloupe in de na
bijheid van Irapuato (Mexico) is een
ernstig ongeluk gebeurd.
Door de ontploffing van een benzine
tankwagen en daarop gevolgden brand
werden namelijk niet minder dan der
tien leden van een reizenden circustroep
gedood, terwijl achttien artisten ernstige
brandwonden opliepen.
Door de ontploffing woest geworden,
maakten de wilde dieren van het circus,
w.o. eenige leeuwen, zich uit de voeten.
Overal ontsteltenis verspreidend, renden
de leeuwen door het dorp, tot men er
ten slotte in slaagde, ze dood te schie
ten. De olifanten richtten tijdens hun
vlucht grootè verwoestingen in het dorp
aan, alvorens in het gebergte te ver
dwijnen. Tot dusver heeft men de dieren
niet kunnen achterhalen.
De oorzaak van de ramp was, dat een
der circuswagens tegen den tankwagen
botste. Volgens sommige berichten zou
den er niet 13, doch zelfs 20 dooden te
betreuren zijn.
Wybert-tabletten zijn
alleen echt in de hygië
nisch verpakte en ge
sloten blauwe doozen
k 25, 45 en 65 ets.
Weiger namaak!
HfcSsg
Handels- en Landbouwbank.
Zooals bekend, was gisteren op de fail-
lissementenrol der Haagsche rechtbank
geplaatst de door mr Heeg namens 3
spaarders uit Groningen ingediende aan
vrage om de spaarbank der Handels- en
Landbouwbank failliet te verklaren.
Ook had mr A. C. E. M. de Groot een
request ingediend tot faillietverklaring
van de Handels- en Landbouwbank zelve.
Aangezien echter mr Lindeboom gister
ochtend, zoowel voor de spaarbank als
voor de Handels- en Landbouwbank ver
zoeken heeft ingediend, om aan beide in
stellingen surséance van betaling te ver-
leenen, is de behandeling der faillisse
mentsaanvragen opgeschort, totdat over
de surséance-aanvrage zal zijn beslist.
Later werd gemeld, dat aan de Han
dels- en Landbouwbank voorloopige sur
séance van betaling is verleend.
De crediteurenvergadering is bepaald
op 24 of 30 Jan. a.s. Tot bewindvoer
ders zijn benoemd de heeren mr H. M. de
Vries, dir. van de Holland-Buitenland-
bank te Amsterdam, mr E. C. M. van
Doorn, adv. en procureur te Den Haag en
J. van Eek, dir. van de Ned. Midden-
standsbank te Amsterdam.
Indische begrooting 1931.
De Centrale Afdeeling der Tweede Ka
mer heeft besloten, op 5 Dec. a.s. des
ochtends elf uur in de afdeelingen te doen
onderzoeken de begrooting van Ned.-In-
dië voor 1931.
De Indië-postvluchten.
Het 6e postvliegtuig maakte, door de
slechte weersomstandigheden gedwongen,
een tusschenlanding te Gijoengijoes, 80
K.M. ten N.O. van Boedapest.
Alles is wel aan boord; heden gaat de
reis verder.
November 1930.
Een Zuidwesterstorm speelde z'n gril
lig spel om de grauwe steengevaarten van
de oude Maria Magdalenakerk, toen wij
ons moeizaam langs de onregelmatige tre
den van de torentrap naar boven werk
ten.
De spaarzamelijke verlichting liet op
vele plaatsen niet eens toe te zien, waar
men den voet zette. Af en toe gal een
lokkende lichtspleet gelegenheid tot een
vluchtige oriënteering op die „unheimi
sche" wenteltrap, doch de gierende wind,
die er door de sombere ruimte tochtte,
noodde niet bepaald tot de verpoozing,
waaraan de vermoeide beenen toch wel
behoefte kregen.
Docheven de tanden .op elkaar,
de borst vooruit, en we zijn er, n.i. voor
de opening bij de balustrade van het
Zuidertransept, waar we even „buiten
om" moeten, om, na een vluchtigen blik
op de Kreukelmarkt geworpen te hebben,
weer naar binnen te verdwijnen, boven
het nieuwe, soliede plankier van dat tran
sept, vanwaar de oude brug leidt naar
torenwerk en klokkenspel.
Belangstelling in het interne van den
pas in een nieuw gewaad gestoken toren
had mij naar die hooge sferen gedreven,
'tls eigenlijk maar een bescheiden dak
ruiter daar op dien trotschen kathedraal,
doch een ruiter met een zingend hart,
waar elk Goesenaar tóch met eenigen
rechtmatigen trots naar opziet.
Het uurwerk met de muzikale tijdver-
kondiging, men moet ze maanden lang
gemist hebben om ze op de rechte waar
de te kunnen schatten? het carillon, het
bèkoorlijke geluid der zingende klokken
past nu eenmaal in ons knusse stadsle
ven, zooals de oude linde met de klap-
bank bij het stille dorpsleven.
Welnu, wat is er geworden van de ziel
van onzen toren?
Allereerst trekt onze aandacht de oude
notentrommel, waardig gekeurd om na
drie eeuwen van dagelijkschen arbeid den
wentelenden gang voort te zetten.
Het mechaniek wordt nog omraamd
door het oorspronkelijke handsmeedwerk
in eenvoudigen Hollandsche-Renaissance-
stijl, met het opschrift:
„Antoni Huijtz met Joha vein Staple de
puteerde Heere.
Dit werk bedacht bestede en Ja Van de
Brant na Stats begeeren".
Een paar gesmeedde cartouches in
denzelfden stijl, sedert lang opgeborgen in
onze Oudheidskamer, vertellen ons meer
van de historie van dit ongetwijfeld be
langwekkende kunstwerk.
Het eerste bevat dit opschrift:
"Op duist Seshondert drymael acht,
was dit in vier jaer al velbracht".
Het tweede:
„Jan Glasz Backer met Vernissus er
varen.
Als slach en spel quam net. De Borge-
meesters ware.
Dit speelwero is wel een der meeste deser
lade
de Meester qua va Delft die dit stuc na
in hade".
Wie deze rijmen vervaardigde weet ik
niet, maar wel vind ik, dat men in dien
tijd nog al zeer ingenomen was met dit
speelwerk. Immers „een der meeste de
zer landen", dat wil nog al wat zeggen,
'n Tikje zelfingenomenheid? Men zou het
wel denken, als men weet, dat de ge-
schiedrollen gewagen van veel misère met
dezen beiaard ondervonden. Maar daar
over later misschien wel eens meer.
De nieuwe tijd is nu den oude te hulp
gekomen. Dat treft den beschouwer al
dadelijk als hij het oog slaat op het blin
kend en fijn afgewerkt raderwerk van de
nieuwe klok, welke schier geruischloos
haar stagen gang gaat, en op de electro-
motoren, waardoor zfelfs de electriciteit
aan de beweging van een en ander wordt
dienstbaar gemaakt. Wordt de klok op
deze wijze automatisch opgewonden, op
haar beurt schakelt elk kwartier de mo
tor in, die de muziektrommel in bewe
ging zet. De verbinding tusschen motor
en trommel, met kamwielen en ketting,
kan versteld worden naar gelang van het
tempo, waarin men de trommel wil laten
draaien, respectievelijk de melodieën wil
laten spelen.
Als we de veranderingen in dit gedeel
te van den toren hebben bekeken, wrin
gen we ons weer langs het mechaniek,
door het deurtje, trapje-af, trapje-op,
RINGEN
HANGERS
BROCHES
SPELDEN
Hofleverancier - Lange Kerkstraat 30
naar de bovengelegen beiaardierskamer
met speeltafel. Dan een primitief trapje
op en we staan tusschen de klokken, de
40 monden van den toren. Daar heb je
oogen tekort voor het mooie gezicht op
onze goede oude stad, voor de rangschik
king der klokken en hun verbinding met
speeltafel en trommel. De bladen, zag ik,
hebben al geschreven, hoe hier het oude
broeksysteem is vervangen door het voel
doelmatiger tuimelaarsysteem.
Dat is geen kwalificatie van mijn lee-
kenverstand, doch de vakmenschen zeg
gen het zelf. Het Bestuur van de Neder-
landsche Klokkenspelvereeniging heeft
een enquête gehouden onder een groot
aantal Neder landsche beiaardiers en
maar 4 van de 19 heeren, die zich uit
spraken, verklaarden zich voor het broek
systeem. Vijftien klokkenisten bleken en
thousiast over het tuimelaarstysteem.
Terwijl bij de oude inrichting de klepel
na aangeslagen te zijn den rusttoe
stand moet innemen door het terugval
len, veroorzaakt door zijn eigen zwaarte,
wordt deze bij de nieuwe constructie door
een spiraalveer, welke in spanning is ge
bracht door de uitgeoefende kracht van den
beiaardier, onmiddellijk teruggetrokken.
De klepels reageeren zoo aanstonds en
men bereikt daarmede een vlotter spel,
met grootere technische mogelijkheden,
als vlugge repetities en tremolo's. Bij het
tuimelaarsysteem kan men dus een be
tere nuanceering verkrijgen, meer gevoel
in het spel leggen.
Edoch de stugge bries heeft osa @1
gauw naar binnen gedreven daar staan
we nu voor het oude pianotoetsen-klavier
dat de moderne beiaardier eigenlijk als
afgedaan beschouwt, zoo niet begraven
acht. In ieder geval, de meeste klokke
nisten geven toe, dat, wil men werkelijk
artistieke eischen stellen aan de bespe
ling van zoo'n beiaard van het tuime
laarsysteem, het oude pianotoetsenkla-
vier moet vervangen worden door een
zoogenaamd stokkenklavier van het Me-
chelsch model.
Waarom ook hier geen hervorming
toegepast, welke verrijking zou zijn ge
weest? Ik herinner mij niet meer, wat de
vroede vaderen bewogen heeft om het
klavier te laten zoo 't is misschien
schemerde de bodem van het geldlaatje
door doch hoé het zij, we kunnen,
naar het mij voorkomt, nog niet roemen
in het beste wat er op dit gebied is, al
zij grif toegegeven, dat 1930 voor ons ca
rillon wel van beteekenis is geweest.
Over „artistieke eischen" gesproken, die
mogen voorloopig dus niet al te zeer op
de spits gedreven worden, ook al niet
wegens de onzuiverheid van de pas bij
geleverde acht klokken, met het opschrift
gemeente Goes 1930. Deze wel zeer pro-
zaische geboorte-acte kan er nog mee
door, al had men misschien wat meer in
de lijn kunnen blijven van onze dichten
de voorvaderen, doch het gemis van de
juiste toonhoogte is een leelijke incon-
venientie. Opmerkelijk, dat eigenlijk geen
enkele der nieuwe klokken zuiver ge
noemd kan worden.
Waar een zeer bekende firma (B. Eijs-
bouts te Assen) haar naam aan dit werk
verbindt, mag verwacht worden, dat de
klokken nog eens aan revisie worden on
derworpen. Of wil men berusten wat be
treft de kwaliteit van het geleverde? Ik
zou het jammer vinden, want dan zou
een tweede voorwaarde voor artistiek
spel veronachtzaamd blijven.
Intusschen moge Goes met verheuging
constateeren, dat ons carillon weer zorgt
voor de poëzie van het dagelijksch stads
leven, zij het ook, dat het misschien den
buitenkant raakt. Doch in ieder geval kan
het toch bevorderlijk zijn aan de liefde
voor het schoone lied.
KEES VAN DER MEER.
Eerst een weinig Purol inwrijven
en daarna inzeepen; dan scheert
men zich schoon, zacht en pijnloos.
Binnenland.
De Tweede Kamer behandelt de Onder-
wijsbegrooting.
De Zomertijd gehandhaafd.
De tuinbouw en de spoorwegtarieven.
De aanrijding op den Sloedam.
Buitenland.
De dreigende staking in Engeland.
Benzine-ontploffipg in Mexico.
Hoog water.
Tijdens een der laatste stormnachten
was te Philippine de nood dreigend. De
vloed van hex Scheldewater was dermate
gestegen, dat het water belangrijk boven
den havendam uitkwam en met kracht het
dorp binnenliep. De noodklok werd ge
luid en spoedig trokken de dorpelingen
met man en macht er op uit om te trach
ten de vloedgolf te keeren. Niet alleen
aan den havendam, maar ook aan de
weegbrug dreigde een soortgelijk onheil
en stuwde het Scheldewater eveneens ge
weldig op. Gelukkig 'kon door vereenden
arbeid het gevaar worden afgewend en de
reeds begonnen overstrooming verder wor
den tegengegaan. Groote hoeveelheden zout
water waren reeds het visschersdorp bin
nengestroomd.
BADEN en waschtafels met stroo-
mend water, geïnstalleerd door J. M.
Polderman, Goes. Tel. 129. (Adv.)
Goes. De Russische revolu
tie. De vereeniging voor Wetenschap
pelijke Belangen opende Donderdag
avond haar winterseizoen met oen voor
dracht over de Russische revolutie door
dr Grondijs, die als militair-attaché en
oorlogscorrespondent van de „Revue des
deux mondes" en „l'Illustration" het uit
breken der revolutie in Rusland heeft
bijgewoond en later in bet Witte leger
tegen de Sovjets heeft gevochten.
Het is een buitengewoon interessante
avond geworden voor de vele leden van
Wetenschappelijke Belangen, die opge
komen waren.
Ingeleid door burgemeester Hajenius
stond dr Grondijs eerst even stil bij t
verschijnsel, dat de Russische revolutie
in haar gevolgen, vierkant staat tegen
over de idealen en wenschen, die haar
veroorzaakten. De reden hiervan ziet spr
in het feit, dat de Russische revolutie
eigenlijk een samenstel van verschillen
de revoluties is, die niet met elkander
kloppen. Namelijk de nationale revolutie,
waar de hoogste standen voor hebben
geijverd, de boerenrevolutie, die voedsel
vond in de omstandigheid, dat al de
grond in de 16e eeuw aan de boeren
is ontnomen om een reden waarvan de
kracht later was vervallen en in de in
ternationale revolutie, die steunde op
Marx, Bebel, Lasalle en de geweldmetho
des der Fransche revolutionairen.. Het
is deze laatste revolutie die door de on
gelooflijke gewetenloosheid en de diabo
lische werkwijze van Lenin en zijn tra
wanten de andere revolutie is gaan over-
heerschen, geheel tegen 't wezen van het
Slavische volk in. In den breede werkte
spr. deze gegevens op klare wijze uit.
Even royaal behandelde spr. het feit van
het slagen der Russische revolutie. De
intelleetueelen in 't groote Rijk dachten
reeds lang revolutionair, evenals velen
uit de hoogere standen. Gedurende den
oorlog toen Rasputin, die met Duitschland
samenspande, door zijn overmacht op de
Keizerin, langzaam het geheele staats
bestuur met zijn secretarissen vermees
terde, werden de Czaar en zijn huisgenoo-
ten nog meer impopulair, zoodat er ten
slotte niemand meer om den troon stond.
In de eerste dagen der revolutie, die
zich met opmerkelijke kalmte afspeelde,
waren 'n paar duizend betrouwbare sol
daten voldoende geweest om haar neer te
slaan. Doch de liberale machthebbers
brachten die niet bijeen, omdat ze de re-
