Kerknieuws.
Onderwijs.
Ingezonden Stukken.
Wetenschap en Kunst.
Leestafel.
Gemengd Nieuws.
burgsch muziekkorps in den tuin van
het Schuttershof plaats "hebben en ook nu
werkte de natuur niet mee om het zitten
in den tuin te ..veraangenamenHet was
er werkelijk frisch en dit heeft zeker in
vloed gehad op het bezoek, dat niet groot
was. Deze tegenslag was jammer, gezien
het goed verzorgde programma,dat ten
gehoore werd gebracht en waarbij het
korps zijn kunnen weer toonde, waar
voor de aanwezigen herhaaldelijk door
applaus dank brachten. De Es-clarinet-
solist vertolkte op zeer verdienstelijke wij
ze de Cavatine de l'Opeia „Linda et
Chamoni" van G. Donizetti. Van de ove
rige nummers noemen wij speciaal de
Fantaisie op Oud-IIollandscho liederen
van Joh. M. Goenen, die ons zeer voldeed.
Stavenisse. De 30-jarige landbouwers-
knecht J. SI-, in dienst bij' den land
bouwer A. St., was met een hooihark
aan den arbeid, toen bet paard door de
een of andere omstandigheid op hol
sloeg, den hooihark meevoerende. Het
gevolg was, dat bedoelde knecht onder
de machinist terecht kwam en in- en uit
wendige kwetsuren bekwam, zoodat ge
neeskundige hulp moest worden ingeroe
pen. („M. O.")
St. Annaland. De gemeenteraad benoem
de tot wethouder dhr J. W;. Blenbaa,si
met 4- stemmen; dhr M. J- li tij boor ver
kreeg 3 stemmen. Medegedeeld werd, dat
thans 73 pet van de daarvoor in aan
merking komende gebouwen bij1 de drink
waterleiding zijn aangesloten, waardoor
van de gereduceerde tarieven kan wor
den geprofiteerd.
Arnemuiden: Maandag vergaderde de
Raad, Medegedeeld wordt, dat de inspec
teur te Vlissingén, inzake het belastbaar
jnkomen voor 1924/'25 in deze gemeente,
nog geen meedèeling doen kan, in ver
band hiermede blijft het vermenigvuldi-
gingscijfer 2. Verder, dat in den Christi-
aanpolder een perceel bouwgrond schrif
telijk zal worden aangevraagd. De aan
geboden rekening over 1923 bedraagt in
ontvangst f85.233,29, uitgave f 80-193,38.
Goed slot f 5039,91. Hiervan moet nog
f 1401 worclen betaald, zoodat resteert
f3638,91. Dhr Schuit, Janse, Van Eenen-
naam en Grucq zullen de rekening nazien.
D© heffing leges jachtacten wordt vast
gesteld o vei eenkomst ig het voorschrift van
h.ooigei hand. Ben voorstel va,n O- S- van
Bennennaain tot wijziging: van art. 110
der Politieverordening, bedoelt hoofdza
kelijk opheffing van de bep'erking voor den
Zaterdagavond, zoodat tijdens den Zomer
tijd de Burgemeester als hoofd der po
litie de macht krijgt om het sluitings
uur alsdan tot uiterlijk 10 uur zonne
tijd te verlaten. De uitgebreide memorie
van toelichting hierbij gevoegd, geven vol
doende de gronden vonr deze wijziging
aan. Dhi Franse zegt niets, en alles van
dit voorstel te hebben verwacht. Hij ver
wacht niet, dat het wordt aangenomen,
hij is evenwel overtuigd, dat, vroeg of
laat, als do Zomertijd blijft, dit art. zal
worden gewijzigd, het is hier het ver
broken evenwicht, dat herstel zoekt. Dhr
'Puijpe zegt, dat er reeds: do vorige maal
over gestemd is; opgemerkt werd, dat
het toen een verzoek der herbergiers be
trof om een later sluitingsuur, thans geldt
pret om de macht in handen van den burge
aneester te leggen. Het is dus eigenlijk
dezelfde zaak en daarom wil hij er niet op
terugkomen. Het voorstel tot wijziging
in stemming gebracht, wordt verworpen
met 3 tegen 4 stemmen. Voor stemden
de lieeren Franse, Janse en Van Benen
haam. 'Het voorstel tot opheffing van do
school te Kleverskerke, waarbij een ver
zoek van nagenoeg allo ingezetenen van
Kleverskerke tot verwerping, wordt be
streden door den heer Franse, >opi histo
rische, wettelijke en billijkheids gronden.
Die financieele voordeelen voor de ge-
fmeente, alsmede de minder goede resul
taten van het onderwijis, waarvan het
Voorstel van B. en Wi- melding maakt,
geven hem nog geen vrijheid om tot op
heffing der school mede te werken. Spr
doet uitkomen, dat tijdens de vereeni-
ging met Arnemuiden, Kleverskerke zijn
'school reeds bezat, dat het aantal leer
lingen altijd nog 50 pet (hooger is, dan het
wettelijk minimum, en dat het hier zeker
een speciaal Kleverskerks belang betreft,
waaraan Arnemuiden ook moet bijdragen,
maar dat er toch ook Arnemuidsche be
langen zijn, die evenveel duizenden kos
ten, als dat Kleverskerke nu honderden
vraagt voor zijn school, o.a. bewaarschool,
woningbouw, armenbedeeling en gemeente
reiniging. Van deze bezuiniging verwacht
'spr. niet veel. De berekening van f 50 per
kind door B. en W. moet verminderd met
de kosten, als de kinderen elders school
gaan en met het bedrag, dat het school
hoofd aan belasting betaalt. Ook de on
derwijzeres kan men niet aan den dijk
petten. Spr. verwacht geen hoogere be
zuiniging dan f 300 per jaar.
De voorzitter zegt, dat er wel ter
dege een wettelijke gjrond isi voor ophef
fing der school, het minimum van 8 leer
lingen geldt alleen, als er maar één open
bare school in de gemeente is, er blijft
hier voldoende openbaar onderwijs over.
Dhr Puijpe is voor handhaving van het
voorstel. Hij gevoelt nog altijd ve<el voor
Kleverskerke, doch er zijn nog andere
belangen, die spreker dienen moet. Spr.
verwijst voor de noodzakelijkheid van be
zuiniging naar de rede van den heer Van
't Hoff te St. Laurens. Dhr. Janse zegt,
dat hij daarmede niets te maken heeft. Dhr
Schuit zegt, niet van standpunt sinds de
vorige Raad te zijn veranderd, hij gelooft
dat de bezuiniging in de toekomst groo-
ter zal zijn, dan dhr Franse heeft voor
gerekend; zal het gebouw, aldus spr, ook
niet eerlang moeten worden vernieuwd?
Spr. houdt vol, dat een aparte school
te K. luxe is. Wijzende op het ingekomen
adres zeg! hij, dat daarop ook ouders
geteekend hebben, wier kinderen te Ar
nemuiden en Veere school gaan. De lieer
Van Waarde zegt, dat men 'ter wille
van de onderwijzeres de school claar toch
niet bestendigen kan. Het voorstel wordt
aangenomen met 4 tegien 3 stemmen. Te
gen Franse, Janse en Van Eennennaam.
Bij de rondvraag vraagt dhr Schuit de
bemiddeling van B. en Wi- inzake tewerk
stelling van arbeidskrachten uit deze ge
meente, ingeval de werkzaamheden aan
den Rijksweg weer worden hervat. De
voorz. zegt hiervan werk te zullen maken.
Verder vraagt dhr Schuit naar de wer
kelijke kosten voor de gemeente, die het
gevolg zijn van den woningbouw. Na on
derzoek zegt de vojorz., dat die ongeveer
f700 per jaar zijn. Hierna sluiting.
Ned. Herv. Kerk.
Beroepen te Amsterdam R. Dijkstra te
De Krini.
Aangenomen naar Driel door R. Meeu-
wenberg te Batenburg.
Bedankt voor Zuid-Beijerland door P.
J. Steenbeek te Bergambacht; voor
IJselmonde door II. J. Honders te Zoe-
terwoude; voor Huizen door N. v. d.
Snoek te Kralingen.
Geref. Kerken.
Beroepen te Onderdendam K. v. d. Meu-
len, cand. te Garijp.
Aangenomen naar Amsterdam door dr
J. Waterink te Zutphen.
Bedankt voor Lutjegast door H. Han
gelbroek te Wirdum; voor Nieuw Bui-
nen door D. Steenhuis te Loppersum.
Chr. Ger. Kerk.
Beroepen te Ede H. Visser te Leeuwar
den; te Utrecht S-, v. d. Moten te
Zierikzee.
Bedankt voor Sneek door L. H. v. d.
Meiden te Dordrecht.
Ds A. W. F. Waardenburg, neef en
naamgenoot van oud-minister Idenburg,
geb. 1899, oud-kweekeling der Nederl.
Zendingsvereeniging, hulpprediker achter
eenvolgens te Koemelemboeai 7 Aug.
1913, en Mamasa 3 Nov. 1914 (Protes-
tantsche kerken in Ned. O.-Indië) thans
met verlof in Nederland, hoopt 27 Juli
a.s. intrede te doen bij de Vrije Evange
lische gemeente te O. Pekela, na beves
tigd te zijn door ds W. D. Linthout, van
Dordrecht.
D: o doop der Apostolisch en.
De Commissie benoemd door de Parti
culiere Synode der Chr. Geref. Kerk van
het Noorden ter voorlichting van de
vraag: Moet de doop, toegediend dooi
de Herst. Apost. Zendingsgemeente in
de Eenheid der Apostelen als wettig door
ons erkend worden, rapporteèrde bij mon
de van Dis Biesma. De Synode vereenigde
zich met algemeene stemmen met de con
clusie den Doop in deze sectie bediend
niet als wettig te erkennen.
Gaslicht in de kerk! Vorige
week (4 Juli) was 't honderd jaar ge
leden dat Jan Pieter Minckelers, de uitvin
der van het steenkolen-lichtgas stierf.
4Iet gebruik van het lichtgas ontmoette
bij conservatief aangelegde menschen, die
allerlei bezwaren tegen iets nieuws
koesteren enkel omdat liet nieuw is, nog
al bedenkingen. Ook in de kerkgebouwen
werd langzamerhand het gebruik van gas
ingevoerd. Maar er was toch verzet. Zoo
verscheen er eens een vers ,,0p liet zien
van het gaslicht in de Groote Kapel,
op 15 Oct. 1835", waaraan de onder
staande regelen onlleend zijn. Ze herin
neren ons aan een fanatiek verzet, waar
om nu wel ieder smakelijk -lachen zal
„Een ieder zag als vreemd in Godes
Heiligdom,
d'Een prees en laakte, de andere stond
als stóm.
Die zeide: foei wat stank, de doodslucht
komt mij tegen.
Die zeidat in een Kerk, 't zijn won
derlijke wegen:
Van alles, dat men ziet, in deez' verlichte
dagen,
lk word er van ontroert, en wil nu niet
meer vragen.
Och, arme Gemeent", och dwaze Predi
kant
Uw woord is enkel Gas, uw zinnen zijn
verduisterd',
Geheel de Iverkeraad is van haar eer
ontluisterd',
Die vrijheid gave, om Gas in 't Heiligdom
te planten.
De eer van God is weg, dit blijkt van
alle kanten;
Ontwaak toch Helden Heer van woor
den en van Kerk.
Acli, drijf toch spoedig uit dit Gas ver-
lichtingswerk
Drijf met den Sociaan, der Remonstranten
leere,
Drijf uit lichtzinnigheid, dan. dan ont
vangt gij eere."
V a li „c e n t e n". Dir J. Waterink
schrijft in de Kerkbode, die in Zutphen
gelezen wordt:
Op een bepaald punt ben ik over 't gros
der jongere catechisanten zeer ontevre
den. Dat is dit: ze hebben zoo vaak
hun „centen" vergeten!
Dat is heel erg vervelend. Want:
le. .ik kan niet controleeren of dat
waar is. Of versnoepen de jongelui „de
centen" ook soms?
2e. het is niet doenlijk van alles en
nog wat notitie te houdenen dus worden
de „centen" heel dikwijls de volgende
keer niet meegebracht.
3e. de Kerk en de Zending lijden er
schade door.
4e. de jonge menschen loeren er slor
digheid door.
5e. het voorbeeld werkt aanstekelijk,
zelfs eerlijke vergeters kunnen oneerlijke
niel-vergeters gedachten bijbrengen van
oneerlijk handelen.
Laten de ouders nu toch opletten. J.l.
Maandag hadden van de ongeveer zestig
jonge menschen der eerste drie 'catechi
saties ongeveer twintig geen geld bii zich!
'Wanneer dat zoo door gaat, zal ik een
controlesysteem moeten instellen. Maar
dat kost tijd. En tijd is geld. Dus is aan
dat systeem onverbiddelijk verbonden:
„boete" bij meer dan ééns vergeten.
Toe, beste menschen, spaar me die
narigheid.
Geslaagd te Utrecht voor liet can-
didaats examen wis- en natuurkunde A
imej. II. H. Schipper; en voor I de heer
G. A. van Klinkenberg; en voor het doc
toraal examen wis- en natuurkunde hoofd
vak dierkunde de heer A. B. van Deinse.
Te 'g-Gravenhage voor het machinisten-
examen voorloopig diploma de heer J.
Leenders te Vlissingén.
Toegelaten tot de le klasse van het
'Chr. Lyceum te Haarlem dhr. Adriaan
L. G. van Doorn van Scherpenisse.
Bienoemd tot lid en voorzitter van
de wildschade-commissic voor liet gedeel
te der Provincie Gelderland, gelegen ten
noorden van den Rijn en ten oosten van
den IJsel, de heer B. de Hoogte directeur
der Rijfcslandbonwwinterschool te Win
terswijk.
(Buiten verantwoordelijkheid der Redactie.)
Een nieuwe H. B. S.
De II. B. S. is in hare tegenwoordige
gedaante reeds meer dan vijftig jaren
oud. Oorspronkelijk was zij bedoeld als
school voor algemeen ontwikkelend on
derwijs, maar in den loop der tijden is zij
geworden vooral door de wis- en na
tuurkundige vakken do voorbereiding
voor hel Hooger Onderwijs. Daardoor
beanlwoordt zij echter niet geheel meer
aan hare bestemming nu de maatschappiii
andere eischen stelt aan algemeene ont
wikkeling naast wis- en natuurkunde
vraagt zij vooral kennis van de mensche-
lijke samenlevinggeestelijke stroomingen
en economische verschijnselen.
Dat is een van de redenen, waarom in
vele steden naast de II. B. S. een Han
delsschool is gesticht. Daar komen veel
leerlingen niet om later in den handel
te gaan maar om nuttige kennis te
verkrijgen en toch niet te veel door wis
kunde geplaagd te worden.
Vooral de wiskunde is in de Ie en 5o
klasse de hoeman en na de -3e ld.
zien we gewoonlijk een groote uittocht
van leerlingen, die elders hun geluk zoe
ken.
"Door de Kon. besluiten van 13 Nov.
en 2! D'ec. 1923 is echter de grondslag
gelegd voor een nieuwe II. B. S. naast
de bestaande, die als altijd de gewensehte
voorbereiding geeft voor vele betrekkin
gen en voor universitaire studio in ve
lerlei richting. De nieuwe school Af-
deeling A wordt zij genoemd staat
naast de onde 4de en 5de kl. ont
vangt dus de leerlingen uit de 3e ld.
II.B.S. maar heeft een geheel an
der onderwijs; de wiskunde kan, maar
behoeft niet te verdwijnen. Op het
woordje k a n dient in liet bijzonder de
aandacht te vallen. Het Kon. Besluit is
hier niet in alle deelon bindend wat de
vakken van onderwijs betreft, maar (leze
kunnen naar behoefte worden uitgebreid,
als maar aan een vastgesteld minimum is
voldaan. Deze nieuwe school mag zich
dus in een vrij groote mate van vrijheid
vi rheugi nzij zal de kern van algemeen
verplicht gestelde vakken kunnen aan
vullen met die, welke haar in verband
met locale omstandigheden n o o d i g blij
ken en m o g e 1 ij k zijn.
Die kern van vakken vormen: de vier
moderne talen en liare 'letterkunde, ge
schiedenis, aardrijkskunde, staatsinrich
ting, staathuishoudkunde, boekhouden en
handelskennis. Het eindexamen is schrif
telijk en mondeling voor alle deze vak
ken, behalve staatsinrichting alleen mon
deling. Verder omvat het examen de an
dere vakken, die in de hoogste klasse
zijn onderwezen, door elke school af
zonderlijk te bepalen. Wordt er dus
b.v. naast dè verplichte vakken boek
houden en handelskennis, bovendien nog
de niet verplichte vakken als handelscor
respondentie, -recht, -economie, stenogra
fie en rnachineschrijven onderwezen, dan
kunnen de betrokken leerlingen ook[ in die
vakken geëxamineerd worden.
Hét verplichte examen in wis- en
natuurkunde en teekenen vervalt, doch
de eischen in de overige vakken worden
aanmerkelijk verzwaard. Zoo moet
voor Fransch, Eng. en Duitsch de candi-
daat niet alleen uit de vreemde taal
kunnen vertalen in het Hollandsch,
zooals bij het tegenwoordige eindexa
men maar ook vaardig en luist Ned.
proza in de vreemde taal overbrengen,
over onderwerpen kunnen stellen en brie
ven schrijven.
Het nieuwe diploma is niet gemak
kelijker te behalen, het heeft ook niet
minder waarde, alleen een anderehet be
weegt zich op geheel ander terrein en
de rechten en voorrechten zullen daar
mede overeenkomen. Veel is hieromtrent
nog niet bekend, maar er wordt aan ge
werkt. Voorloopig weten we, dat het recht
geeft o.a. tot het volgen der studie aan
de Handelshoog'escliool, op toelating tot
het n'otariegle examen, voor de examens
tot plaatsing als officier van administratie
bij de Marine, candidaat-Indisch ambte
naar en meerdere beroepen.
Veilig mogen we aannemen, dat het dip
loma een getuigschrift zal zijn voor vol
doend voorbereidend, zoo al niet voor
eindonderwijs voor velen, die zich een
vak van verdere studie of reeds dade
lijk een maatschappelijke werkkring, b.v.
een administratieve of handel, wenschen
te kiezen, waarvoor niet een overwegend
wis- of natuurwetenschappelijke voorop
leiding noodig is.
Die Afdeeling A zal een voortref
felijke inrichting kunnen zijn voor leer
lingen, die om neiging, aanleg of beroeps
keuze oen andere richting kiezen en voor
hen zal liet nieuwe diploma zelfs m e e r-
d e r e aanbeveling geven dan het huidige.
Bovendien wordt de gewone H. B. S.
ontlast van scholieren, die daar niet of
minder goed op hun plaats zijn en zul
len de blijvende teerlingen met wiskunde-
aanleg meer profiteeren.
Ook is het in de laatste iaren cenige
keeren voorgekomen dat leerlingen na de
derde kl. een Handelsschool elders moes
ten bezoeken en groote financieele offers
van de ouders werden geëischt. Dat zal
dan niet meer noodig zijn.
Een inrichting, zooals wij hier zeer in
'tkort hebben geschetst, lijkt mij in een
lang gevoelde behoefte te voorzien, en
Goes is een zeer geschikt centrum om
oen dergelijke school le stichten, te meer
waar hier allicht voldoende leerkrach
ten, gebouwen, enz. aanwezig zijn.
Maar de Min. stelt eischen. Vóór
de nieuwe afdeeling aan een R.H.B.S,
gevormd kan worden, moet de 4e kl.
ongesplitst minstens 27 lcerl. tellen en
eischt de Min. waarborgen dat ook de
5e kl. gesplitst blijft. Dit is een groot
bezwaar voor de 11. 11. S.en, die in de
hoogere klassen niet altijd zooveel leerl.
hebben. Toch kunnen wij ook dit te
Goes bereiken als niet zooveel leerl. na
de 3e kl. de school verlaten en met
veter medewerking. We mogen hier niet,
omdat de Min. eischen stelt aan welke
wij niet aanstonds kunnen voldoen,
do kans voorbij laten gaan om Goes
een nuttige inrichting van onderwijs te
geven met betrekkelijk weinig kosten.
D;e geheele opzet, urenstelsel, enz. te
beschrijven heeft voorloopig weinig zin.
Mijn doel was slechts het publiek in tc
lichten en de openbare meening te win
nen voor dit nieuwe instituut. Ik wil nog
wijzen op het voorbeeld van Wageningen
dat in hetzelfde geval verkeert als
Goes waar in een druk bezochte ver
gadering van ouders, college van B. en
W., comm. van toezicht op M.O. en L.O.,
enz. tot de stichting is besloten met
medewerking van de gemeenten Renkum,
Ede en Rhenen. Ditzelfde kon ook in
Goes geschieden als belangstellenden'van
hun meening doen blijken aan den direc
teur der II.II.B.S. te Goes, die gaarne
verdere maatregelen wil treffen.
>Z.
Erasmus.
Prof. J. Lindeboom vertelt in (le N. 11. C.
een en ander naar aanleiding van Prof. Hui
zinga's boek over dezen groooien Rotler-
damschen geleerde, -voor svien in 1557 in
zijn vaderstad een steenen, en daarna in 1G62
een koperen, door Hendrik de Keyzcr ont
worpen, standbeeld verrees, het volgende:
Eervol was zijn geboorte niet; zijn vader
Rotger Gerards was priester. Bijzonderheden
hierover weten wij zoo good als niet; de
zoon zelf heef! later beter gezorgd om zijn
afkomst te verbergen dan om haar bekend
te maken. Erasmus was een doopnaam, Desi-
derius een zelf gekozen toevoegsel; 27 Oct.
de datum, 146G liet (niet geheel vaststaande)
jaar van zijn geboorte. Zeer kort is zijn ver
blijf in Rotterdam geweest; elders, in Gouda,
Deventer, Utrecht, 's-IIertogenbosch ging bij
ter schole, en toen hij twintig jaar was trad
liij in liet klooster Sleyn bij Gouda, Hij deed
dit niet van ganseher harte, maar evenmin ge
heel tegen zijn zin„eerst veel later, onder
den invloed van de knagende spijt, die zijn
monnikskap en al de moeite, die hij had om
er aan te ontkomen hem veroorzaakte, heeft
zich het beeld van dit alles in zijn geest
verschoven". In die dagen valt zijn sentimen-'
teele vriendschap, neergelegd in brieven vol
smachtende weekheid en zonder eenige re
serve, voor zijn medekloosterling Servatius
Rogerus; wanneer ze niet in die mate beant
woord wordt, trekt hij zich terug, de geestige
latinist heeft nooit meer den man van sen-
timenteele genegenheid voor den dag laten
komen. Voortaan is hij dichter van liet Huma
nisme, in? wiens kunstige latijnsche oden negen
tiende imitatie en fictie is, niettemin „vol
van de frischlieid en de kracht, die als 't
ware uit het latijn zelf uitbotten". Men mag
aannemen, dat deze „letteroefeningen", eigen
aardige mengvormen van literaire kunst en
klassieke wetenschap, met soms iets van
vroomheid, rijn geest toen reeds meer in be
slag namen dan de in 1492 ontvangen pries
terwijding. Een praktisch gevolg van ingrij
pende heteekenis voor zijn leven was de ge
legenheid om het klooster te veriaten als
secretaris van den bisschop van Kamerijk;
hij dankte het aan zijn vaardigheid in het
latijn. Hiermee „betrad hij het pad van een
in dien tijd zeer gewone, en zeer gezochte
carrière: die van den intellectueel in de
schaduw der grooten".
Het was een leven vol afhankelijkheid, din
gende naar de gunst van aanzienlijke be
schermers en beschermsters, wier vaak karige
ondersteuning met latijnsche gedichten en op
drachten bij elkaar moest worden gebedeld,
reizende door de Nederlanden en Engeland,
studeerend in Parijs, vergoeding vindend voor
veel moeiten en vernederingen in gulzige
studie en stijgenden humanisten-roem. Niet
het minst door zijn „Adagia", „latijnsche
spreekwoorden" met toelichting.
Maar ondertus3chen ontwaakte de theoloog,
niet zonder den invloed van zijn Engelschen
vriend, den leeken-lheoloog Colet. 'f Bleek niet
de theoloog der middeleeuwsche scholastiek
te zijn, in een wapenrusting van zware philo
sophic; ide theoloog Erasmus ppende een
nieuw genre, willende geven een „kunst der
vroomheid", de Bijbel-bron, die hij kende als
geen, ander hij had Grieksch geleerd
waardeerend en gebruikend zooals hii het
zjjn klassieken deed. Hij schrijft zijn „Hand
leiding voor den Christenstrijder". Zijn pro
gram is: terug naar de Schrift, zijn pleidooi
een opkomen voor het wezenlijke tegen den
schijn, zijn vroomheid is praktisch moralis
tisch, zijn godsdienstigheid niet zonder so
ciaal gevoel. Het is altijd de grondtoon van
zijn religie, maar ook van zijn leven gebleven.
Want in deze jaren valt een soort bekeering,
overgang van een letterkundige naar een gods
dienstige levenshouding.
Paeclagogisehe fragmenten, door
dr P. II. Ritter, achtste druk.
Haarlem II. D. Tjeenk Willink
Zoon.
Jaren geleden waren in „Het Nieuws
van den Dag" de opstellen van den hoofd
redacteur dr P. II. Ritter de attractie
van dit neutrale blad, hetwelk zoo uit
nemend door hem in den geest zijner
voorgangers Gorter en de Veer geredi
geerd werd. Van dezelfde hand zijn de
Paeclagogisehe Fragmenten, die in 1887
verschenen en sinds hun achtsten druk
beleven, en in het Zweedscli, het Deensch
en hel Finsch vertaald zijn geworden.
Voor de strekking van het boek hebben
wij eerbied. Het is geschreven in een tijd
toen pessimisme en scepticisme hoogtij
vierden, en het valt te waardeeren dat de
schrijver tegen dien geest zijns tijds in
ging, en de felle bestrijding van would
be liberalen wist te trotseeren. Doch met
den geest van het hoek gaan wij niet
'geheel accoord.
Er wordt iets of liever iemand in ge
mist dien wij er gaarne in hadden ge
vonden, namelijk de Zondeval ca de
Christus. Er wordt meer rekening gehou
den met „het vrome gemoed" .dan met
Gods recht, terwijl bij 't gebed van liet
Onze Vader 'het kind een recht in bet
gezin wordt toegekend, hetwelk krachtens
bet ambt der geloovigen slechts aan den
vader als priester in 't gezin toekomt. Dit
zijn voorwaar geen kleinigheden, die men
over 't hoofd zien mag. Maar men be
denke dat dr Ritter niet behoord heeft
tot onze geestverwanten in engeren zin.
In de inleiding, met groote piëteit geschre
ven door zijn zoon, blijkt dat dr Ritter
is geweest een man van echt liberale
(niet te verwarren met liberalistische) be
ginselen, in den geest van Pierson. Als
leerling van Kunnen en Scholten is hij
niet van bet modernisme tot het Chris
telijk geloof onzer eenvoudige geloovigen
gekomen, gelijk wijlen dr A. Kuyper, dr
H. Pierson en zoovele anderen, doch heeft
hij „in de oplossing van alle moeilijk
heden door een doorwerking der liberale
beginselen geloofd". Toch heeft hij - en
dit blijkt telkens uit zijn geschriften, de
gevoelens van andersdenkenden weten te
waardeeren, getuige ook zijn omgang met
Bavinck en Woltjer en zijn liefde voor
dr Kuyper als auteur van diens gesclirif-
en, en heeft hij er „het offer van vele
conflicten met een jongere generatie voor
over gehad". De antithese heeft hij niet
gegrepen, want „hij was syntheticus".
Wie echter met het bovenstaande reke
ning houdt en ook van den niet-geest-
verwant in engeren zin leeren wil, zal in
deze bladzijden veel vinden, waarmode hij
(zij) in het groote werk der opvoeding
winst kan doen.
Ethische Fragmenten, door dr
P. H. Ritter. Zevende druk.
H. D. Tjeenk Willink Zoon.
Wat van de Paeclagogisehe Fragmenten
geldt.geldt ook van deze Ethische.
Men beluistert ook in deze bladzijden
meer de klanken van den Remonstrant
dan van den Calvinist, ook al breekt de
schrijver op de laatste bladzijde, geïnspi
reerd door wijlen Gunnings „Overlevering
en Wetenschap", ook een lans voor het
geloof en het gebed. Toch valt er in deze
opstellen menige toon te beluisteren, die
het hart roert van eiken belijder van den
Christus, ofschoon deze als de Bron en
in de weorgeving van een zijnef gelijke
nissen (blz. 92) niet met name genoemd
bijna schreven wij genegeerd wordt.
Wat de schrijver in 1890 schreef b.v.
over toewijding, dienen (waarom hier
's Heilands woord en voorbeeld: de voet-
Iwassching, „niet om gediend te worden"
niet bij gebruikt?) vriendschap, zelf
respect, het huwelijk, onze kinderen, enz.
mag ook.in onzen tijd, en ook in onze
leringen nog wel eens herhaald en gele
zen worden.
O n g e 1 u k ken. Zondagavond is een
auto, waarin Hoornsche voetballers ko
mende uit Volendam, zaten, hij Hoorn,
bij het uitwijken voor een motorrijder,
die geen ruimte gaf, gekanteld. Ben der
voetballers, gehuwd en vader, is in het
stadsziekenhuis te Hoorn opgenomen
Te 's Hertogenbosch is Zaterdagmiddag
een jongetje spelenderwijs in de Zuid-
Willemsvaart gevallen en verdronken. Het
lijkje werd eenige «ogenblikken later door
de politie opgehaald. Twee jongetjes
te Bunschoten klommen op den eersten
