No 117
38e Jaargang
Oiilfealaiii
Staten-Generaal.
Binnenland.
üit nummer bestaat uit twee bladen
"EERSTE BLAOT
Drukkers-Exploitanten
eOSTBRBAAN LE 60INTRE GOES
Bureaux: Lange Vorststraat 68—70, Goes
Tel.: Reiaetie no. 11; Administratie no."58
Postrekening No. 36000.
Bijkantoor ie Middelburg:
Firma F. P. DHUIJ, L. Burg. Tel. no. 259
Te Zeeuw
VERSCHIJNT ELKEN WERKDAG
Abonnementsprijs
Per 3 maanden, franco per post, f2.—
Losse nummersf 0.05
Prijs der Advertenties:
1—4 regels f 1.20, elke regel meer 30 et.
Bij abonnement belangrijke korting.
De heer Jobs. v. d. Maas bericht met
vriendelijken dank dat bjj hem nog zijn
ingekomen de volgende giften van:
C. de K. te W. f2.50; P. P. te W. f2.50;
M. v. H. te W. flO; wed. v. cf. V. te W.
fl; N. N. te W. fl.
Door bemiddeling van ds de Wijk te
Kamperland f45.50. Vorige verantwoor
ding f 100. Totaal f 162,50.
Bij het Goesche sub-Comité kwamen
sedert nog ih van: kinderen Chr. U.L.O.-
sehool te G. f 1.75; in collectezak Ned.
Herv. Kerk te G. f3; N. N. te 's-Heeren-
lioek fl. Laatste verantwoording f595,11.
Totaal f600,86.
Een telegram uit Budapest berichtte
aan het Centraal Comité in Den Haag,
dat de kindortrein op 5 Maart in Holland
en op 6 Maart in Zeeland zal aankomen.
Hedenmorgen ontvingen wij dit bericht;
de moeilijkheden, schijnen dus opgelost te
zijn. De heer v. Vredenburg, voorzitter
van het Centraal Comité, gevoelde be
hoefte om zelf aan ons te schrijven en
zijn hartelijken dank uit te spreken aan
de -Zeeuwsche kindervrienden die zoo
prachtig geholpen hebben om het noodige
geld bijeen te brengen. Gaarne brengen
wij dien dank aan u allen over en voegen
den onzen daarbij.
Het Goesche sub-Comité:
Ds STEINZ.
PH. WESSELS.
A. L. VAN MELLE.
Het betin der Hervorming op Walcheren.
De geschiedenisboeken op de scho
len behandelen min of meer uitvoe
rig de hervorming in ons land; maar
van de hervorming op Walcheren,
welk eiland vooral vroeger met zijn
5 steden en talrijke dorpen 't voor
naamste deel van Zeeland was, wordt
op de school niets verteld. Uitvoerig
wordt verhaald, hoe Hendrik' Voes,
.lan van Essen, Jan de Bakker hun
leven voor hun geloof opofferden,
maar hoe de toestand hier op Wal
cheren: .was en wie er den martel
dood stierven, wordt verzwegen om
de 'eenvoudige reden, dat de leer
boeken er totaal niets van vermelden.
:t Zelfde geldt ook voor de staat
kundige gebeurtenissen in die dagen,
welke gebeurtenissen zoo nauw hij
de godsdienstige beweringen betrok
ken waren. Waar wordt een weinig
"-Ï®
uitvoerig 't belangrijke beleg van Mid
delburg verteld? Nauwelijks wordt he!
feit aangehaald. Het beleg van Lei
den b.v. wordt vaak in geuren en
kleuren geschilderd (de hutspot wordt
zelfs niet vergeten). Van Middelburg
geen woord. Toch was Middelburg
de eenige belangrijke stad, die de
Prins van Oranje innam, en wel in
den moeilijksten tijd, dien de zaak
van den opstand doormaakte.
In dit en in de vervolgartikelen zul
len wij min of meer uitvoerig d'e vol
gende punten bespreken over het be
gin van de Hervorming op Walcheren.
1. De reformatoire (Luthersche en
Anabaptistische) beweging.
2. Het. langzame verdringen hiervan
door het Calvinisme.
3. Hagepreeken en Beeldenstorm.
4. De inquisi'tie en haar werk en
ten laatste
5. De volledige vrijheid van het ge
loof.
Na de verbranding van de Pau
selijke Bul had Luther alle gemeen-
schap met Rome verbroken en den
strijd met de Katholieke Kerk open
lijk aangebonden. Ook in Nederland
vond de Hervorming een wei toebe
reiden bodem, al ging de overgang
op een andere wijze dan in Duitsch-
land. In dit land ging de Hervorming
uit en vond steun bij de vorsten. De
Heer der Nederlanden, Karei V, ver
volgde in onze gewesten de nieuwe
leer met alle macht. De Lutherany,
moest worden uitgeroeid. De Hervor
ming in ons land werd een zaak van
t volk zelf; zij kreeg een eigen Ne-
derlandsch karakter. Daardoor schoot
zi| des te dieper wortel en ontplooide
zij te grooter kracht, ja, heeft d'e
gedaante van ons volk in die dagen
geheel vernieuwd.
Wii moeten echter niet uit 't oog
verliezen, dat er een nauw verband
was tusschen de zucht naar staat
kundige vrijheid en die van den gods
dienst.
In Zeeland was de strijd betrek
kelijk nog moeilijker dan in Holland,
daar de Zeeuwsche adel lang een zeer
gebouw aanhanger der H. Moederkerk
Weef, terwijl in Holland vele edelen
tot de nije leer overgingên.
In 1521 gaf Karei V zijn eerste
plakkaat tegen de ketterie of Lutherie.
De plakkaten, die hij later gaf, volg
den spoedig op- elkaar, zoodat hieruit
blijkt, dat de hervormers zich niet
er aan stoorden en hun aantal gesta
dig uitbreidde.
Wie is de eerste geweest, die over
de Hervorming mondeling onderwijs
heeft gegeven op Walcheren? Dit is
niet met zekerheid te zeggen. Mel
ding wordt gemaakt van een zekeren
Walter of W o u t e r D e e 1 e n, ook
genoemd Gualtherus Delaenus en
dat hij zich te Middelburg als pre
diker heeft opgehouden. Mogelijk is
het dezelfde Wouter, die reeds in 1520
in Zuid-Hollanrl predikte na het Uo-
mini'kaner ordekleed te hebben afge
legd. Hij was het, die te Delft den
grondslag heeft gelegd van de eerste'
Hervormde gemeente in ons land. Wel
is bekend, dat Wouter Delenus later
naar Engeland is gevlucht en een der
eerste predikanten te Londen is ge
weest.
Met meer zekerheid kan gezegd
woeden, dat in 1559 op Walcheren,
"ik'te Ge I e i n J a n s. z. d'Hoo r
n e, afkomstig van Brugge en schrijn
werker van beroep. Over hem, die
de eerste predikant der Hervormde
gemeente te Middelburg is geweest,
zullen wij later meer hooren.
Meestal waren echter de eerste pre
dikers der nieuwe leer evangelisch
verlichte geestelijken. Wij zullen nog
hooren van Bernard Donde r,
pastoor van Biggekerke, H e n d r i lc
van Os, pastoor in de St. Pieters
kerk te Middelburg en Johannes
Miggrode, pastoor te Veere. Zoo
als te begrijpen is, gang d'e vervolging
vooral tegeii de predikers. Er w&s on
der de vervolgers echter vaak ver
deeldheid. De plaatselijke overheid en
ook de geestelijken verzetten zich
soms tegen de bevoegdheid van de
inquisiteurs en bemoeilijkten daardoor
de uitvoering van de geloofsdecreten
naar den wil des vorsten. Was het
echter voldoende bewezen, dat
iemand „Lutherde", zoo was de straf
gestreng. Door openlijke marteling of
terechtstelling wilde men de nieuwe
leer den 'kop indrukken.
Zoo werd te Middelburg Janne
Pier, Kerstiaens dochter in 1527 ge-
condempneert (d.i. veroordeeld) qm
gesteld te worden op- die Ka-pe of
kaeke (d.i. een verhoog ing tegen den
gevel van 't stadhuis). Haar werd een
stuk van haar tong afgesnedenvoorts
werd zij voor den tijd van 2 j aai
de stad uitgebannen; alles omdat zij-
God en Maria had geblameerd.
In 1.538 werd Wouter Heyne
van der Gapinghe met zijn vrouw'met
vuur geëxecuteerd wegens ketterij.
Deze voorbeelden zouden met tal van
andere kunnen vermeerderd worden.
Na,ast de aanhangers van de leer
van Luther komen -op Walcheren ook
veel Wederdoopers of Anabaptisten
voor. De-ze hebben het eigenlijke volk',
vooral onder de lagere klassen, in
beroering gebracht. Naar hun grooten
voorganger Melchior Hofman werden
zij ook Melcliiorieten genoemd'.
De Wederdoop-ers werden strenger
vervolgd dan de Lutherschen. Zij tra
den ook meer openlijk op1. In 't'eerst
werden bij de rechtspraak die 2 par
tijen niet altijd zuiver van elkaar ge
scheiden. Men sprak dan eenvoudig
van „Ketterij". Een bekende weder
doop-er was Cornelis Polder
man, -die in 1533 uit Middelburg naar
Munster vluchtte.
Op-merkelijk is het, dat het aantal
veroordeelden om 't geloof van 1540
tot 1555 betrekkelijk gering was. Het
scheen of de Hervorming te niet was.
In 't geheim bestond zij echter nog.
Als schoenlapper gingen sommige
voorgangers den boer op. Behalve
hun gereedschappen hadden zij in de
zakken bijbels of kleine geschriften,
zooals fonteynkens des levens.
Filips II, die in 1555 aan de règee-
ring kwam, trad nog strenger tegen
de hervorrping op dan zijn vader. Vele
personen uit Walcheren vluchtten
naar Engeland, waar Nederl. Herv.
gemeenten werden gesticht. Ook trok
ken versch-eid-enen naar de Duitsöhe
steden Emden en Wezel, destijds de
Pella's der uitgewekenen.
Kwam in ons land de eerste stoot
tot nieuw godsdienstig leven van Lu
thersche zijde, toch was het de kracht
van het meer scherp belijnde Calvi
nisme, die ons volk in staat stelde
zich in den ongelijken strijd niet al
leen staande te houden, maar ook te
overwinnen. Het is hier de plaats niet
't verschil tusschen Luther en Calvijn
uiteen te zetten. Wij moeten echter
in 't oog houden, dat 't verbreiden
van de ieér van Calvijn samen viel
met de worsteling voor de staatkun
dige vrijheid in de Nederlanden. Toch
wem d'e Luthersche leer zoo maar
niet ineens verdrongen, al moesten
de Martinisten het ten laatste afleg
gen tegen de Calvinisten.
Laten wij tot de Walchersche toe
standen ter'ugkeeren. Met kracht werd
de Hervorming onderdrukt, 't zij de
aanhangers Lutherschen, Wederdoo
pers ot Calvinisten waren.
De vertegenwoordiger des Konings
in Walcheren was de Rentmeester Be-
wester Schelde. Hij was voornamelijk
de persoon, die iiit naam des Ko
nings de Hervorming moest uitroei
en. Fi 1 ibert van Tuy 1 van Se-
rooskerke bekleedde dit ambt,
toen de vervolging het hevigst was.
Zijn stadhouder Ja n Tur'k of zijn
deurwaarder Hendrik van Be-
kerke en hun dienaars trokken er
dadelijk op pit, zoo zij van iets de
luchtgekregen hadden. Zoo vertrok
de stadhouder eens des nachts van
uit Middelburg naar Domburg met 3
schuiten, 4 dieners en 7 assistenten
om eenige anabaptisten aldaar gevan
gen te nemen.
Onder de hervormde partijen was
het ook niet altijd pais en Vree. Menig
maal werd door hen een disputatie
of twistgesprek gehouden. Den 6en
Oct. 1566 hielden Hans Bos-
schaart, predikant der Wederdoo
pers en een Calvinistisch predikant
bij den W-estsouburgsc-hen molen zulk
een disputatie. Van'beide partijen was
een groote affluentie (toevloed) van
yolk vergaderd. De genoemde Jan
Turk verscheen spoedig op het terrein
en verbood verdere disputatie en pre-
dicatie. Drie dagen later, den 9en
Oct., waren dezelfde 2 personen bui
ten de Dampoort bij Middelburg weer
aan het disputeeren, in 't bijzijn van
een groote menigte volks. Weer kwam
de stadhouder om hen te scheiden.
Ritthem. B. J. DE MEIJ.
(Wordt vervolgd).
Alweer een schandaal.
Uit New York wordt gemeld, dat vol
gens een bericht uit Anchorage in Alaska
Sumner Smith, oiud-superintendent van
de Alaska-commissie, het departement van
binnenl. zaken er van he-eft beschuldigd
een steenkoolmijn te hebben verwaar
loosd en te hebben laten onderlo-open
en de voorraden te hebben vernietigd
teneinde te voorkomen, dat de ontwik
keling dezer brandstof voor de marine
in concurrentie zo-u komen met petro
leum.
Het einde van den slaat van beieg1.
President Ebert heeft in een brief aan
generaal V-on Seeckt medegedeeld in
-overeenstemming met den Rijkskanselier
voornemens te zijn opi 1 Maart de maat
regelen betreffende den staat van beleg opi
te beffen. Die generaal had van te voren
in een brief aan Ebert zelf medegedeeld
zijn taak als geëindigd te beschouwen
en daarop opheffing dier bepalingen
voor noodzakelijk te houden. De kanse
lier heeft de betrokken ministers de vraag
voorgelegd, hoe na opheffing dier be
palingen in de toekomst moet worden
gehandeld bij dreigende pogingen tot om
wenteling.
Dreigende bootwerkersstaking in
Engeland.
De dreigende Engelsche havenstaking
die het gevolg is van den eisch der boot
werkers om twee shilling lo-onsverho-o-
ging daags, z,au- vandaag moeten begin
nen, daar de gestelde termijn dan voorbij
is. Maar indien de onderhandelingen fa
len, zal waarschijnlijk pas Maandag het
werk stilstaan. Toen de onderhandelingen
afgebroken werden, was er geen schikking
in het gezicht. Indien de nieuwe onder
handelingen mislukken, beteekent dit het
plotseling stopzetten van den overze-e-
schen handel en het binnenlandsch ver
voer van en naar de havens hetgeen
zoowel nijverheid als voedselvoorziening
zotu treffen. Er zal nog een conferentie
plaats hebben voior de bespreking van
den eisch der scheepswerfarbeiders in
het gansche land betreffende een loons-
verhooging van tien shilling in de week.
De werkgevers verzetten zich tegen de
verhooging wegens slapte in het scheep
vaartbedrijf. De l-ooneisch geldt voor
200.000 man en beteekent een verhmoging
van de koeten voor de werkgevers met
vijf millioen pon'd in het jaar.
Later wordt gemeld: De onderhande
lingen met de bootwerkers zijn mislukt-
Tiet is thans zeker dat de staking door
gaat. Bevin, de secretaris van den trans
portwerkers-vakbond, verklaart, dat het
besluit om vanmiddag om 12 uur in sta
king te gaan, is bekrachtigd.
Lawines.
De lawines in Oostenrijk, waarvan wij-
melding hebben gemaakt, zij'n grooter ge
weest dan in tientallen van jaren het
geval is geweest. De lawine, die het
station llieflau en een deel van den
splaorweg aldaar heeft vernield, was de
grootste. De baan is over een lengte
van 400 M. met de lawine bedekt, welke
hier en daar een dikte bereikt van 15
M. Voor het vriji mak-en van de sporen
moet ongeveer een millioen kubieke meter
zand en steenen worden opgeruimd. Op1
het baanvak Hieflau-Eisenerz, waren 4
lawines neergekomen, waarvan twee'vin
ongeveer 200 M. lengte en 5 M. hoogte.
Misplaatste bezuiniging.
Het „J-aurnal des Debats" waarschuwt
de Fransche regeering niet al te voiortva-
rend te werk te gaan bij: de noodzakelijke
bezuinigingen. Er is n.l. thans sprake van
bijna de helft der Fransche consulaten in
het buitenland af te schaffen, hetgeen tot
gevolg zou hebben, dat' aan Frankrijk
belangrijke inkomsten zouden worden ont
houden en dat het tevens onmisbare
lichamen voor economische en vaak po
litieke inlichtingen zou "kwijt raken. Zoo
zqu men er -ook over denken den offi-
cieelen draadloozen persdienst af te
schaffen, welke een belangrijk p-rqpa-
ganda-middei vormde, terwijl de Duïtsche-
draadloo-zo berichten dan Zlon-d-er Fransch
„tegenwicht" zouden zïj|n.
De salarissen der Engelsche ministers.
Lord Haldane heeft afgezien van het
pensioen van 5000 p.st. dat hij- trok en
zij'n salaris, dat opi 10.000 p.st. staat, ver
minderd willen zien tot 6000 p.st. Dit
is een besparing van 9000 p.st. De 5000
p.st., die voor den minister van Buiten-
landsche Zaken zijn uitgetrokken, ver
vallen, gelijk het gebruik is, zoolang de
eerste minister, die als le lord van de
schatkist een salaris van 5000 p.st. heeft,
beide pioisten bekleedt. De regeering zal
later de salarissen, die zeer ongelijkma
tig -over de ministeries zijn verdeeld, her
zien. Een conservatief lid van het La
gerhuis vroeg Dinsdag: -of de inxom-
sten van de rechtsgeleerde ministers niet
op een maximum van 10.000 p.st. konden
worden bepaald, terwijl ze tot nog toe
meer dan het dubbele kunnen bedragen.
Een Arbeiderspiartijder riep totenWaarom
hebben jullie dat niet ingesteld, t isn
jullie aan de. regeering waren? Vaorloopög
blijven dus de hooge ministersalarissen
onder de Arbeidersregeering gehandhaafd.
Korte Berichten.
Volgens de bladen worden, als
maatregel van bezuiniging, op 31 Maart
5700 apihtenaren van de gemeente Ber
lijn ontslagen.
Bij een stemming onder de Ween-
sche bankbedienden heeft 94 percent hun-
ner zich uitgesproken voor een werk
staking, indien de bankiershuizen hun
eischen niet binnen zekeren tijd inwil
ligen.
De officieele Bayerische Staatsztg.
verklaart, dat het besluit der rijksregee-
ring om met 1 Maart den staat van
beleg op te heffen, niet voor Beieren
geldt.
De Noorsche regeering heeft thans
het -ontwerp tot intrekking van het al
coholverbod ingediend. Te Kristiania
heerscht, ook in verband met het drei
gend arbeidsconflict, een opgewonden
stemming.
Onbekenden hebben de sluizen bij
het pasgebouwde electriciteitswerk bij
Rosenheim in Beieren geopend, waardoor
de heele fabriek door den stroom werd
weggespoeld. Alleen de machines wer
den gered.
Naar de Russische bladen melden,
'neemt de bevolking van Moskou, die ten
tijde der „hongerjaren" sterk achteruit
is gegaan, weer toe. In de stad wonen
thans 80 pet. van het aantal inwoners
van 1915.
Uit, Brussel wordt gemeld, dat een
groep Canadeesche journalisten in Juni
a.s. een bezoek komt brengen aan de
voormalige frontstreek in België en
Frankrijk. De aankomst uit Canada, per
schip, zal te Antwerpen plaats hebben.
Door de koude
worden Uw handen ruw en gesprongen;
Uw gezicht en lippen pijnlijk schraal.
Purol maakt ze spoedig beter. In doozen
van 30, 60 en 90 ets. Bij apothekers en
drogisten.
Tweede Kamer.
Gisteren was eerst de voorzitter der
A.-R. Kamerfractie, mr V. H. Rutgers, aao
het woord.
De financieele politiek der regeering
besprekende, constateerde hij. dat de
onderdeelen van het regeeringsplan wel
voor wijziging vatbaar zijn. Waarom ook
niet? Maar in de geleverde kritiek op
dat plan is veel onbillijks gelegen, omdat
Imen er niets voor in de plaats geeft.
Spr. bestreed de motie-Troelstra, waar
door de onderwijsbezuiniging op de lange
haan geschoven wordt. Mr R. verklaar
de zich bereid de regeering bij de onder-
wijsbezuiniging te steunen.'Hij verdedigde
verder de voornemens der regeering in
zake de ambtenaarssalarissen tegen de
critiek van mr Marchant, en verklaarde,
dat de regeering en de Kamer nboit ge
bonden kunnen zijn aan de onzekere uit
komsten van 'het georganiseerd overleg
inzake art. 40 van het bezoldigingsbesluit.
Dit artikel moet verdwijnen om een bil
lijke salarisreg-eling mogelijk t-e maken.
Hij kwam ook op tegen het persoonlijk
karakter van. mr Troelstra's rede, en
vroeg een crematie- (lijkverbrandings-)
verbod, bestrijding van het bioscoopgevaar
-en een nieuwe Zondagswet.
De socialist Jan ter Laan liet in een
zuur spee-chje van het gansche regieerings-
beleid ge-en stukje heel. Zelfs in de voor
gestelde- weelde-belasting schijnt deze de
magoog1 een aanslag op- de uitgemergelde-
arbeidersklasse te zien; want er is vol
gens hem in de regeerin-gsplannen letter
lijk niets te vinden, dat niet op de volks
massa een nieuwen druk legt. Hij herin
nerde er aan, dat de Oorlogswinst min
stens in o-ns land 4 milliard heeft bedra
gen, -doch desondanks zuchten wij- nog;
onder de lasten der crisisschuld. Dit is
een ge-volg" van het feit, dat men de
oorlogswinst niet straf genoeg heeft aan
gepakt. Men heeft op de waarschuwingen
en voorstellen der S.D-.A.P. geen acht
geslagen. Van een heffing-ineens heeft
men niet willen weten. D-e schuld ligt dan
ook bij Regeering en Kamermeerderheid.
Ziedaar de socialistische redeneering.
De heer Schokking (Chr. Hist.) zei te
recht, dat de gehouden redevoeringen
nogmaals bewezen hebben hoe ingewik
keld het bc-zuinigingswerk is en hoe moei
lijk het zal zijn het te volvoeren. Spr. con
stateerde, dat de Memorie van Antwoord
in het algemeen weldadig aandoet. De ver
eenvoudiging van den staatsdienst zal ech
ter moeilijker zijn dan men zich wel voor
stelt. Men zal daarbij een tegenwerkende
kracht hebben te overwinnen.
Ook de heer Schokking moest na den
heer Lovink nog eens de tariefsherziening
aanroeren, om de rege-ering te vermanen
zich toch van alle protectie verre te
hquden. Als handel en industrie moeten
gesteund worden dan geschiede dit döor
ze aan nieuwe relaties en afzetgebieden
te helpen en niet door beschermende
rechten te-gaan heffen.
D-hr. Fleskens (R.-K.) tapte uit een an
der vaatje en nam- liet op voor d-e zwaai
lijdende industrie-, die aan bescherming
behoefte heeft. Dhr. Weitkamp (C.-H.) ver
klaarde zich juist tegen deze bescher
mende rechten, zulks terwille van de»
landbouw.
Dinsdag komen de ministers aan het
woord.
E x - m i n i s t e r König.
Naar wij reeds meegedeeld hebben
heeft de directeur-generaal der Pos
terijen, Telegrafie en Telefonie, dhr
A. A. H. w. König, ontslag uit zijn
ambt gevraagd tegen 1. April a.s.
Naar alle waarschijnlijkheid' is de
oorzaak dezer, ontslagaanvrage
waarover de heer König zich
nog niet wenschte uit te laten te
vinden in hetgeen minister Va;n Swa,ay.
29 Januari jl. bij de behandeling der
interpellatie-Boon ten aanzien van den
tegenwoordigen D.-G. zeide*), in ant
woord op de interruptie van den heer
Boon, dat de minister toch voor de
benoeming van den D.-G. verantwoor
delijk was, n.l.
„De heer Van Swaay, minister van
Waterstaat: Zeker, daar ben ik verant
woordelijk voor, -en nu is dus de vraag,
of men voor dat ambt iemand
Wij citeeren uit de „Handelingen".
