No
Vrydag 1 Juni Ifl$3
37e
aargang
DU-IJ VIS'
EEE0ZE1
Staten-Generaal.
$1
j
Drukkers-Exploitanten
OOSTERBAAN LE C01NTRE GOES
Bureaux: Lange Vorststraat 68—7.0, Goes
Tel.: Redactie no. 11; Administratie no. 58
Postrekening No. 36000.
Bijkantoor te Middelburg:
Firma F. P. DHUIJ, L. Burg. Tel. no. 259
VERSCHIJNT ELKEN WERKDAG
GROEN EN HET ONDERWIJS.
In 1840 hield Groen van Prinsterer,
naar „De Nederlander" ons dezer dagen
herinnerde, zijn eerste rede over den
eiseh van vrijheid voor het bijzonder on
derwijs, strijder als hij was voor twee
.onderscheiden belangen: ten eerste voor
het Christelijk karakter der Volksschool,
welk karakter hij te redden en te bevor
deren zocht, afwisselend langs drie we
gen: de Christelijke openbare school, de
facultatief-gesplitste Ovcrheidsschool, de
vrije Christelijke school; en ten tweede
voor de vrijheid der bijzondere school.
Thans, na ruim tachtig jaar, is deze
vrijheid, en tevens de gelijkberechtigdheid
verkregen. Ofschoon, ook volgens „De
Nederlander" nog wel een en ander te
vragen valt. Het blad noemde een viertal
punten: meer vrijheid voor onderwijs in
de vreemde talen, kleiner aantal uren
voor de verplichte vakken, meer ruimte
voor facultatieve vakken, vrijheid voor
extra-belooning der onderwijzers. Doch
bet voegde er aan toe: Deze dingen
zijn noodig, en, als wij1 eenig geduld
hebben, komen zij van zelf. Bij de sa
menstelling der Wet van 1920, wierp
de oude concurrentievrees tnsschen o'pfen-
bare en bijzondere school nog hare scha
duw over de beraadslaging. Het gelijfc-
lieids-fanatisme Was velen te miachtig. Dit
komt echter alles geleidelijk in het goede
spoor."
In hetgeen wij hierboven aanhaalden
spreekt zich de tweeërlei richting uit
waarin Groen van Prinsterer de oplossing
van de schoolquaestie heeft gezocht.
Vóór 1857 streed hij voor de faculta
tieve splitsing der Overheidsschool. Na
1857 wierp hij zich onder de bekende leus
„de vrije school regel, de staatsschool
aanvulling" op de vrijheid van onderwijs.
Eerst kort voor zijn sterven keerde hij
tot zijn oude standpunt terug en beval hij1
opnieuw de facultatieve splitsing aan.
Met dit ideaal: facultatieve splitsing
bedoelde hij dat de Overheid scholen
zou bouwen, verschillend naar de ge
zindheden: afzonderlijke scholen voor 'Jo
den, voor Roomschen, voor Protestant-
sche Christenen, elke „gezindheid" haar
school.
Dus geen neutrale school, maar een
school die rekening zou houden met de
verschillende overtuigingen der ouders.
Het kan nuttig zijn de geschiedenis
van den schoolstrijd dier dagen even
kort op te halen.
Reeds voor zijn eerste optreden had
Thorbecke, de geestelijke vader der libe
rale partij, zich verklaard voor de neu
trale school, met een godsdienstig' karak
ter; de ééne gemengde school, waar
plaats zou zijn voor kinderen uit gezinnen
van allerlei gezindten; een ideaal waar
tegen Groen en zijn geestverwanten in
en buiten de Iyamer sinds 1848 zich ten
krachtigste hadden verzet.
Inmiddels was nog van andere, na
melijk van zoogenaamd protestantsch con
servatieve zijde tegen Thorbecke's stre
ven verzet ingetreden; en dat niet zoo
zeer om zijn onderwijspolitiek, dan wel
om zijn begunstiging van de Roomschen.
In ons Persoverzicht van gisteren heeft
men hieromtrent kunnen lezen; wij be
hoeven deze geschiedenis derhalve nu
niet op te halen. Genoeg zij 't te herin
neren dat de benoeming der Bisschoppen
aanleiding gaf tot de zoogenaamde April
beweging van 1853 Welke het ministerie-
.Ihorbecke ten val bracht. Opvolger van
dat ministerie Was het gematigd liberale
ministerie -Van Hall, dat onder meer zich
tot taaie koos de schoolquaestie op1 te
lossen. Het zocht evenwel deze oplos
sing in de verkeerde richting, hetwelk
bleek toen, in 1856, dit zoogenaamde
April-ministerie 'met een ontwerp-School-
wet voor den dag kwam, waarboven de
vlag Wapperde van het godsdienstloos
onderwijs.
Wij zouden krijgen de neutrale ge
mengde volksschool. Geheel in strijd
met het ideaal van Groen van Prinsterer,
en tegen het verlangen van vele Christen
ouders, die tegen het neutraal onder
wijs ernstig bezwaar hadden, en dit toon
den door een groote adresbeweging tegen
het wetsontwerp op touw te zetten. Onze
Koning Willem III het strekke hemi
'tot blijvende eere! schaarde zich aan
de zijde van het Christenvolk. Hij deed
zijn minister weten dat hij aan adres
santen wilde recht doen en derhalve
een ander ontwerp verlangde. Gevolg
was, dat het ministerie zijn ontslag in
diende, en vervangen Werd door het
ministerie Van der Brugghen.
Nu was mr v. d. Brugghen een vriend
en geestverwant van Groen van Prin
sterer, en ging op het punt van het
onderwijs veel meer in de richting dei-
vrije school dan hij!. Niet de. facultatieve
staatsschool, maar de vrije bijizondere
school Was Van den Brngghen's ideaal.
Alom in den lande werd Gode dank
gebracht voor deze oplossing: Van der
Brugghen, de antirevolutionair, de vriend
van Groen, aan het hoofd van het nieuwe
ministerie, en bereid een ander ontwerp
van wiel. op het Lager Onderwijs in te
dienen, welke de adressanten bevredigen
zou.
De nieuwe premier sprak bij zijn in
trede in de Tweede Kamer deze aange
name woorden
„De reden van de aftreding van het
eeno en de vorming van het andere Kabi
net is geheel gelegen in de kwestie van
het onderwijs en in den wensch, door
Zijne Majesteit te kennen gegeven, om
nog te beproeven aan de gemoeds
bezwaren v an velen tegemoet
te koon en."
Geheel in overeenstemming met de be
woordingen, waarin hij, destijds nog lid
der Kamer, drie jaar geleden nog zoo
kras mogelijk zic|h tegen de gemengde
school had verklaard.
Immers den T6en Juli '54 nog had van
der Brugghen o.m. ook gezegd: „Men
heeft zich voorgesteld, de mogelijkheid
van de invoering van een algemeen
Christendom voor de schoolIk erken,
dat denkbeeld heeft iets zeer liefe
lijks Het verwondert mij ook geens
zins, dat edele gemoederen daarmtee zijn
ingenomenEn desniettemin is het
een hersenschim. En w'aarom? Omdat het
in weerspraak is met het wezen van
het Christendom zelf."
Was '1 wonder dat Groen goede hope
had
En hoelang duurde die hoop? Nog geen
veertien dagen!
Toen reeds w'as hij overtuigd, dat er
van Van der Brugghen voor de zaak van
't ojnderwij's om 't zacht te zeggen
zeer Weinig meer was te verwachten.
Toen reeds zag hij, dat Thorbecke 't
spel gewonnen had.
Want wie beschrijft zijn verbazing, toen
hij den 5en Juli in de sluitingsrede las:
„Die Kjoning, getroffen door de gemoedsbe
zwaren van velen zijner onderdanen te
gen het ontwerp, verlangt, dat een mid
del gezocht wórde, om deze gewichtige
zaalk in dier voege te regelen, dat nie-
mands geweten worde gekwetst, zonder
af te wijken van het beginsel der ge
mengde school, waaraan sedert 1806 de
natie gehecht is.
In dien staart, daar zit het 'em.
Diat w'as pogen, een vierkanten cirkel
te beschrijven
Niemands gew'eten kwetsen en toch
de gemengde school handhaven
Onmogelijk!"
Groen zag dat dadelijk in, evenals
Wormser.
En wa.t Groen voorzag is gebeurd, want
precies dezelfde w'et, waartegen in '54
Van der Brugghen zijn stem verhief,
waartegen in '5'G tienduizenden protes
teerden, werd in '57 door hem ingediend
en verdedigd.
Die wet, die ons de gemengde school
gaf. Die neutrale school. De school voor
Christen en Jood, voor Gereformeerde
en Roomsche. De school z oinder Chris
tus, zonder Bijbel! Alleen Werd, om
de oogen der oppervlakkigen te verblin
den, en zoo de wet ook voior dezulken
aannemelijk ie maken, in artikel 23
van liet wetsontwerp de bepaling op
genomen, dat zoodanig „openbaar" on
derwijs zou moeten opleiden ooik tot
C h r i s t e 1 ij k e deugden. Een leugen
achtig leuisWoord dat ergernis gaf in
den lande en Groen van Prinsterer noopte
met smart in de ziel ontslag te nemen
als lid der Kamer.
Van dat oogenblik nu liet Groen van
Frihsterer de leus der facultatieve split
sing los om het pleit te gaan voeren vooir
de vrije school als regel, met de openbare
school als aanvulling daar w'aar 't tot
stichting eener vrije school niet komen
kon. Vooral na 1869, het jaar der stich
ting van de vereeniging voor Christelijk
Nationaal Schoolonderwijs. Aan deze leus
is hij tot een paar wieken voor zijd dooid
getrouw gebleven. In zijn laatste levens
dagen heeft hij de oude leus Weer naar
voren gebracht, dewijl voor zijin ziels-
besef, dank zij de tegenwerking van "het
de vrije school vijandige liberalisme van
dien tijd het Was de tijd van Kap-
pevne's heerschappijde vrije sJhool-
gedachte niet meer voor verwezenlijking
vatbaar scheen.
Die geschiedenis heeft het tegendeel be
wezen, Diank zij1 de samenwerking der
drie Rechtsche partijlen en de propaganda
onder ons volk, is het vrije onderwijs
tot bloei .gekomen, en ten slotte als
gelijkgerechtigd met het „openbaar" on
derwijs erkend.
Geen wonder dan ook, dat toen Mi
nister De Visser, althans volgens de ver
slagen, in de predikantenvergadering on
langs vertelaarde dat de Wet van '20
ons langs een om'w'eg zou brengen tot
de facultatieve splitsing, daartegen van
alle kanten Werd geprotesteerd, en' de
ontspanning niet intrad vóór dé minister
WiiiNiiiiwiiiiAi'iiiiiiiiraiiiiiini^ VOOP PUDDING.
VLA'S en algemeen gebruik.
in de Eerste Kamer, op een vraag van
mr. S. do Vries, den oud-minister vau
financiën, pertinent verklaard had dat hij
niet aan facultatieve splitsing denkt, en
niet van plan is aan de vrijheid der bij
zondere school te tornen.
Uit het Ruhrgebied.
De fabrieken van do Rheinstahl te Duis
burg, die wegens een weigering om 14
locomotieven aan do Franschen te leve
ren bozet waren, zijn weer ontruimd. De
Franschen hebben alles wat zij konden
meenemen weggesleept, zoowel metalen
als half- en heel afgewerkte producten,
machines, enz. Bovendien hebben zij veel
onbruikbaar gemaakt. De directie schat de
aangerichte schade op 40 milliard.
Woensdagmorgen verscheen een Fran-
sche afdéeling in de woning van den di
recteur-generaal der „Bergwerkgesellschaft
Dahlbusch", om hem te arresteeren. Hij
bevond zich echter in het onbezette ge
bied. In zijn plaats is toen de procuratie
houder gevangen genomen. De arrestatie
houdt vermoedelijk verband met een wei
gering om kolen aan de bezetting te le
veren.
De Vossischc Ztg. rekent uit, dat bij de
communistische onlusten in het Roerge
bied 40 dooden zijn gevallen. In de Zie
kenhuizen liggen 300 zwaar gekwetsten.
De staking in België.
Zooals gemeld, heeft de staking gis
teren weer eenige uitbreiding ondergaan,
ofschoon op verschillende plaatsen arbei
ders, die het staken m'oe wórden, den
arbeid gaan hervatten.
Het „H. v. A." geeft het volgende
staaltje van de terreur, welke op het
oogenblik dolor de socialistische leiders
wordt uitgeoefend.
„Op een klein station van Qost-Vlaan-
deren liet een stationschef een machi
nist, die aan den arbeid gebleven was,
bij zich roepen en zeide hem
Vriend, gij zult morgen naar Kortrij'k
moeten rijden.
Ik zal niet gaan, antwoordde de ma
chinist.
En w'aarom?
Het wórdt mij door het syndicaat
verboden.
In die omstandigheden, zal ik ver
plicht zijn u, w'egens gehoorzaamheids-
weigering, in uwen dienst op te schorten.
Twee uur later ontving de stationschef
bezoek van een afgevaardigde van het
nationaal socialistisch syndi'kaat, die hem
rekenschap kwam vragen!
De stationschef Weigerde den leider in
lichtingen te verstrekken. Deze vertrok,
ontevreden, gekwetst in zijin waardigheid
van svndikalist.
Ik zal aan al de machinisten van
de streek bevel geven te staken, bulderde
hij. En dit bevel w'erd gegeven, en de
georganiseerden volgden gedw'ee, als
ware slaven, het bevel van den tsaar
van 'tsyndikaat op.
Een internationale conferentie ie Londen?
Ei' is een bewóging gaande tot het
organiseeren van een internationale con
ferentie te Londen van zakenlieden, vijf
landen vertegenwoordigend. Volgens de
„Evening Standard" zullen de Britsche
gedelegeerden de volgende voorstellen
doen: een moratorium) voor Duitschland
voor een overeengekomen aantal jaren;
vaststelling van schadevergoedingssom,
die Duitschland binnen een redelijk aan
tal jaren kan betalen zonder nadeel te
berokkenen aan den handel der Gealli
eerde landen; een internationale 'leening
aan Diuitschland en een w'aarhorg vaar
interest en amortisatie.
Korte berichten.
Uit Hamburg wordt gemeld, dat de
staking in het vi s s ch e r ij-be d r ij f
thans algemeen is. De reeders hebben het
ultimatum, gesteld door de bonden van
kapiteins, stuurlieden, machinisten, sto
kers en matrozen onbeantwoord gelaten.
Sedert Zondag zijn geen schepen uitgeva
ren. De binnenkomende schepen worden
nog gelost. i
Te Saint-Ouen, een voorstad van
Parijs, zijn vijf gevallen van pest
voorgekomen, waarvan vier in één gezin.
Twee gevallen hadden doodelijken afloop.
Nieuwe sneeuwval wordt uit
de Pyreneeën gemeld.
In de Saksische Munt te Mulden-
hütten worden thans zoogenaamde hon-
gerthalers .gemaakt, die moeten die
nen als herinnering aan de moeilijke jaren
die Duitschland doorleefd heeft. Men
vindt er op afgebeeld het beeld van twee
uitgehongerde mensc.hen en daaronder een
schedel. Het opschrift vermeldt den Imo
gen prijs der levensmiddelen op 1 Febr.
1923, toen een pond meel 1000 mark en
een pond vleesch 4000 mark kostte.
Uit New-York wordt bericht, dat
aldaar 60 millioen D u i t s c li e gou
den m a r k e n zijin aangekomen. Naar
van bevoegde zijde te Berlijn medege
deeld wordt, betreft het hier de inlos
sing van een Dlultschen schatkistwissel
aan België, die in dollars betaalbaar
is. Op 15 Juli zal de laatste termijn
der 250 millioen gouden marken wórden
ingelost.
Het aantal buitenlanders on
der de studeerenden in Duitsch
land bedraagt voor de vrouwelijke stu
denten 13 pet. en voor de mannelijke
9 pet.
Staking van landarbeiders.
Donderdag is op Flakkee en de dorpen
Oude Tonge, Ooltgensplaat, Achthuizen
en Langstraat een staking onder de land
arbeiders uitgebroken. Er bestaat volle-
ledige samenwerking tusschen den mo
dernen, den Roomsch-Katholieken en
den Christelijken bond.
De staking is uitgebroken, omdat do
arbeiders de loonen en arbeidsvoorwaar
den van het vorige jaar gehandhaafd
willen zien. De patroons stellen een
loonsvermindering van 20 pet. m'et een
uur Werktijdverlenging pier dag voor. Al
leen te Ooltgensplaat omvat de staking
ongeveer 200 personen.
Weder o m achteruitgang.
De verwachting dat de grootste achter
uitgang in de Vakbeweging nu wel voor
bij zou zijn, is in het eerste kw'axtaal van
1923 Wel deerlijk teleurgesteld. Ook wat
de Christelijke Vakbeweging aangaat. „Be
Gids" van deze maand meldt, dat het
C. N. V. in het eerste kwartaal 3561
leden verloor. 'Het ledental daalde van
62.521 op' 58.960. Een achteruitgang al-
zop van 5.7 pet.
Drie organisaties, de Belastingambtena
ren, Grafische arbeiders en Mijnwerkers
gingen met 99 leden vooruit. Die overige
17 organisaties verloren samen 3672 le
den. Het meest ging achteruit de Landar-
beidersbond, die 1137 leden verloor. Doze
organisatie, die bijna 10.000 leden heeft
geteld, heeft er thans nog slechts ruim
5500. De Fabrieks- en Transportarbeiders
verloren 735 leden en de Bouwarbeiders
661.
Dat zijn belangrijke verliezen.
Welk een enorme schade dit berokkent
zal men misschien te laat beseffen.
Weesinrichting Nee rlioscli.
Vandaag, 1 Juni, bestaat de Weesin
richting Neerbosch zestig jaar.
D'e stichter dezer instelling, de heer Jo
hannes van "t Lindenhout, voelde zich
zeer aangetrokken tot de opvoeding van
verlaten Weezen, welker verzorging inder
tijd veel te w'enschen overliet, vooral in
ons land. Zoo kwam hij er toe olmi op
dan eersten Juni 1863 het eerste wees
kind in huis te nem'en. Bijl dat eene kind
bleef het echter niet, zoodat al gauw uit
gezien moest worden naar een grooter
huis. Ondertusschen maalde Van 't Lin
denhout kennis met het werk van Fran-
che te Halle en dat van George Maller
te Bristol. Hij meende, dat hij' de per
soon was, die, ter navolging van boven
genoemde personen, hier in Nederland
een huis moest openen, wiaar Weezen
een onderkomen konden verkrijgen.
Met deze gevoelens betrok hij' een huis
in de Brouwerstraat te Nijmegen. Daar
het aantal kinderen steeds wies, bleek
deze woning ook al gauw te klein, zooi
dat men naar een andere huisvesting
uitzag.
Toen boden de Gebrs. Jan Dierk's en
en Hendr. Jansen „Vader Van 't Linden-
bout" een stuk land aan, waarop de he
den ten dage alom bekende „W'eesini
richting te Neerbosch" is gebouwd.
Het eerste gebouw' werd geopend op
den 9den-^Mei 1867. Weldra verrees ean
tweede en het derde werd reeds in 1869
geopend. Het aantal kinderen bedroeg
toen een kleine 300. Daarna werden
verschillende werkplaatsen' en een kerk
gebouwd. In Maart 1894 werd een Zie
kenhuis en in 1906, ter voorbereiding
van het L. O., een bewaarschool geopend.
In 1909 voegde men er nog een Vak-
teekenscbool aan toe.
In de „.Staatscourant" van 27 Januari
1870 Werd gepubliceerd, dat de Inrichting
rechtspersoonlijkheid verkreeg onder den
naam van: Vereeniging tot opneming en
opvoeding van verwaarloosde weezen, ge
vestigd te Nijmegen."
Abonnementsprijs:
Per 3 maanden, franco per post, f 3.—
Losse nummers f 0.05
Prijs der Advertentien:
1—4 regels f 1.20, elke regel meer 30 cL
Bij abonnement belangrijke korting.
DE EINDELOOZE TAAK VAN VROUWEN.
Gemiddeld werkt een huisvrouw lan
ger dan ieder ander. Do rust, die zij
kan nemen, is slechts een 'onderbreking
van haar nooit eindigende taak'. Dit is
te betreuren. Alle lichaamsorganen voe
len de inspanning, vooral de nieren. Dan
ver to enen zich urinestoor nissen, zenuw
achtigheid, prikkelbaarheid, hoofdpijn,
duizeligheid, pijn in den rug of in de
lendenen en zijden, loomheid, moedeloos
heid, bloedarmoede.
De vrouwen moeten er werkelijk op
uit zijn om dit te veranderen. Meer tijd
moet worden gevonden voor rust en voor
ontspanning buitenshuis. Voorkom zoo
doende de ontwikkeling van fheumatiek,
waterzucht, steenvorming, graveel, of nier
en blaasontsteking.
Laat Foster's Rugpijn Nieren Pillen u
nu helpen. Wacht niet, tot do vermoeide
nieren uitgeput zijn. Neem een verstandi
ge .leefwijze aan en vertrouw het hor
stellende werk aan Foster's Pillen toe.
Verkrijgbaar in apotheken en drogist
zaken a f 1,75 per doos. 26
Nadat de stichter, Joh. van 't Linden'"
hout, tevens directeur der instelling, in
1903 als zoodanig aftrad, Werd in zijn
plaats benoemd Ds. J. Schrijver, welke in
de twintig jaar, die hij thans' als zoodanig
werkzaam is, zich gekenmerkt heeft door
zijn organisatorstalent. De feestelijkheden
aan dit jubileum verbonden, zullen plaats
vinden op Woensdag 6 Juni a.s.
Eerste Kamer.
De Eelrste Kamer boomde gisteren
lang niet ongezellig voort över de
wijziging detr1 huurwetten. Dhr v. d. Hoe
ven (C.-H.) was zeer1 ingenomen met het
ontwerp, dat ook de kantonrechters in
de groote steden van veel werk' verlossen
zal, maar vond alleen het amendement-
Oud de eeni'ge vlek, die er op rustte.
Die dichterlijke geest werd zelfs over
dezen spreker vaardig, want, zoo zeide hij
zeide hij::
„Het amendement-Oud,
is een fout;
en door het advies Van den Bergh,
wordt de zaak heel erg".
De heer Mondeis (S.D.) antwoordde hier
op zeer gevat:
„Van der Hoeven,
Gij kunt op uw dichtkunst niet snoeven".
Dhr Hazevoet (Ri.K.) wees op den nog
steeds bestaand-en woningnood, die al
lerminst verzwakking der Huui-wetten
rechtvaardigt. Hij is een bewonderaar
van de woningpolitiek van den Minister,
maar dezen maatregel begrijpt hij niet.
Dia wetswijziging -zal prijsstijging van
nieuwbouw en dus huuTverhoog'ing met
zich medebrengen.
Minister Aalberse Verdedigde zijn ont
werp krachtig. Deze wetten sdijn nooit
anders geweest dan crisiswetten en daar
om moeten ze geleidelijk worden af
geschaft. Hij gaf vele cijfers en gege
vens, maar dhr Mendels was hiermede
niet voldaan. Deze bleef er bij, dat de
minister de Kamer niet voldoende heeft
ingelicht. Het ontwerp werd echter aan-
igenomen met 23 tegen 6 stemmen. (Te
gen de heenten: Mendels, Douwes,. Haaze-
voet, Smeenge en WiesteTdijk en mevr.
Pothuis).
Nadat d« Indische leening was goed
gekeurd, ging deze Kamer tot nadere
bijieenroeping uiteen.
Tweede Kamer.
Nadat gisteren nog enkele sprekers het
woord hadden gevoerd, heeft Minister
Buys in een kloeke en duidelijke rede
zijn beleid ten aanzien van den landbouw
verdedigd. Allereerst de bezuiniging. Ter
wille van den heer A. Co-lijh zette hij'
noig eens met cijfers uiteen ten minste
voor zoover djt mogelijk was voor
hoeveel geld 'er door de opheffing van
het departement van Landbouw is be
spaard, zonder dat de landbouwbelangen
werden geschaad.
Verder de teruggenomen post voor ont
ginning op woeste gronden. De Minister
bleek ook geheel van de gTóote beteeke-
nis van dit ontginningswerk doordrongen
en "beloofde dezen post zoo gauw het
maar ©enigszins mogelijk zou z'ijn, op
de begroeting te zullen herstellen. Hij
zal zoeken, hoe hij voor dezle én andere
groote landbouwbelangen gelden zal kun
nen vrij maken.
Vervolgens de landarbeiderswet. Niet
tegenstaande het pessimisme en wantrou
wen der socialisten, verklaarde de minis
ter, dat deze wet niet onbevredigend
Werkt. Voor een kamer van Landbouw
een .Pruisisch instituut voelde de
minister niets. Wij hebben hier onze land
bouworganisaties, die goed werk doen.
Ten aanzien van de emigratie nam de
