V
fto 296
Zaterdag 16 September 1933
36e Jaargang
BANK-ASSOCIATIE
EERSTE BLAD.
CREDIETEN - EFFECTEN - COUPONS
DEPOSITO - REKENING-COURANT
OVERSPANNING
Dit nummer bestaat uit twee bladen
#rn
BRAND- EN INBRAAKVRIJE KLUISINRICHTING
Drukkers-Exploitanten
OOSTERBAAN LE COINTRE GOES
Bureaux: Lange Vorststraat 68—70, Goes
Tel.: Redactie no. 11; Administratie no. 58
Postrekening No. 36000.
Bijkantoor te Middelburg:
Firma F. P. DHUIJ, L. Burg. Tel. no. 259
*De Zeeuw
VERSCHIJNT ELKEN WERKDAG.
Aboinementsprl]*:
Per 3 maanden, franco per post t 3.—
Losse nummersI 0.05
Prijs der Advertentiën:
1—4 regels f 1.20, elke regel meer 30 cL
Bij abonnement belangrijke korting.
Zij, die zich met ingang van 1 October
op ons blad abonneeren, ontvangen de
vóór dien datum verschijnende nummers
gratis.
VOOR HONDERD JAREN.
Een eeuw geleden, na den val van
Napoleon, was de economische toe-
Stand in Europa en de staat der Rijks-
geldmiddelen in verschillende landen
al even slecht als tegenwoordig.
Het Handelsblad geeft er eenige
staaltjes van; en publiceert enkele des
tijds geheime adviezen van erkende
staatslieden aan hunne regeeringen
om tot verbetering van den toestand
te kunnen geraken.
Zoo schreef Salviati, Pruisisch: zaak
gelastigde, in een schrijven aan zijn
vorst op 7 Juli 1881 over de ont
stemming, die algemeen in Pruisen
heerschte, de verkwistende politiek der
regeering en de vrijgevigheid der bu
reaucratie.
De minister van Staat Roëll hier
te lande klaagde in een advies aan
Koning Willem I over de werkloos
heid.
„Wat de mindere volksklasse be
treft" schreef hij „deze zijn
bij uitstek ter nedergeslagen en on
vergenoegd ten gevolge der werkloos
heid, welke de vermindering des han
dels in dit oogenblik bij hen teweeg
brengt".
En wat het openbare leven aan
gaat, ook in dat opzicht treft ons de
overeenkomst. Immers ook toen, ge
lijk nugaandeweg verarming der meer
gegoede families, die hunne woonhui
zen en lusthoven te koop sloegen en
geld moesten opnemen om de zware
belastingen te voldoen.
Ten onzent was de toestand nieb
minder ernstig.
Aan een diner bij den Amsterdam-
schen bankier Hope on (wikke de zich
tusschen den minister van Buiten-
landsche Zaken Van Nagell en den
Belgischen patriciër de Garre in die
hagen een heftig dispuut. Waarbij de
laatste verzekerde, dat hij zeer goed
Hollandsch kende en onze gansche
taal slechts uit deze drie woorden
bestond: „Jij mot betaal".
Eigenaardig is ook de klacht over
den papieren rompslomp der bureau
cratie en de hooge kosten van de
verzorging der ambtenaren in over
eenstemming met dergelijke klachten
in onzen tijd. De bekende financier
Gogel gewaagde in een onderhoud met
den Inspecteur Generaal van Invoer
rechten en Accijnzen Copes van Cat-
tenburch van de dreigende vermin
dering, althans stilheid van promotie,
die de ambtenaren ontmoedigde, en
van de malle uitvinding van papier
van zeshonderd voeten lengte, terwijl
hij er den staatssecretaris Falck op
wijst, dat, „wanneer de 'Koning (Wil
lem I) door samensmelting en op
heffing van administraties in den
staatsdienst de zoo dringend noodige
bezuiniging wil tot stand brengen,
ten einde niet door het behoud der
bureaux in hunne bestaande situatie
het doelwit te missen, een" en ander
te 's-Hage ook gepaard moet gaan
met inkiïmping van lokalen, wat min
der kosten aan huizen met zich zal
brengen".
Wanneer men nu ziet, dat alle mi
nisters, wier namen thans publiek
•werden, hun begrootingen aanmerke
lijk hebben verminderd, dan valt het
té meer op, dat dit in 1818 ook zoo
was.
De minister Van Maanen, minister
van justitie, wiens huis te Brussel,
later, in 1830, door de oproerige on
derdanen van Koning Willem 1 zou
geplunderd worden, schrcel in een der
jaren tusschen 1815 en 1825 aan zijn
vriend Roëll: „Mijn budget, dat op
4 millioeii was gesteld, is met
300.000 guldens verminderd. Ook alle
de anderen hebben vermindering on
dergaan".
De natie wist van deze dingen even
wel niets af, evenmin als van het
algemeen bij de departementen toe
gepaste stelsel van begunstiging; en
het. systeem van geheimdoen.
Het was een algemeen gekuip en
gekonkel om vriendjes of bloedver-
Wanten aan prachtige betrekkingen te
helpen. Een euvel, dat zoodanig voort
woekerde. dat Elias Canneman in 1832
als Staatsman in ruste, den koning
moest verklaren: De zucht om ten
bezware der schatkist een bestaan te
vinden heerscht bij velen, die zich
aanzienlijk beschouwen zonder uit
stekende verdiensten en aanbevelens
waardige bekwaamheden te kunnen
doen gelden.
En ae minister Roehussen wees in
1840 in de Arnhemsöhe Courant op
't groot aantal geheime fondsen waar
door de natie nooit achter de waar
heid van den werkelijken toe
stand kwam.
(Slot volgt
De slichting van New-York.
Mien bereidt in Europa en Amerika de
feestelijke viering voor v,an de stichting
van New-York. Ën dan spreekt men van
„de Waelen van 1624 op de Nieu-Neder.
landt", me en en de dat tot deze stichters
ook Delgen hebben behoord. Maar dit is
merkt „Het Vaderland" terecht, op
een vergissing. De stichting van New-
York is zuiver ien .alleen het. werk van
Hollanders geweest. Daar was geen eene
Delg bij. De Waalsche families, die mede
op genoemd dooi' een Hollandsch© maat
schappij uitgerust Hollandsch s'chip wa
ren, zijn hugenoten geweest, Fmnsche
vluchtelingen. Men noemde toch destijds in
ons land Fransch sprekende vreemdelin
gen veelal Walen. Vandaar dat de kerken
der Hugenoten Waalsche kerken werden
genoemd, en nog zoo heeben.
Thans is verschenen in een Ameri-
kaansch blad een opstel van den heer Wit-
tert van Hoogland te Nieuw-York, secre
taris van de Nederlandsche Kamer van
Koophandel, over „Nieuw-Yorks 300-jarig
bestaan (16261926)", waarin hij aan
toont, dat bovenbedoeld feestcomité mis is.
Hij verhaalt dat Peter Minuit, de eerste
gouverneur van Manhattan, in 1626 als
vertegenwoordiger v,an de West-Indische
Compagnie uit Amsterdam op Manhattan
aan wal kwam, ruilhandel dreef met de
opperhoofden der Indiaansche stammen,
en het heele eiland kocht voor zoowat
zestig gulden of een dollarcent per vier
hectaren van onze tegenwoordige munt.
Zestig jaar later werd het belastbaar eigen
dom van bet eiland reeds op 380 duizend
dollars geschat; thans schat men 't op
zes miljard!
Peter Minuit, zoo lezen wij in „Het
Vaderland", was echter niet de eerste,
die naar die streken reisde. In 1609 zou
de koene zeevaarder Hendrik Hudson, naar
wien de Hudsonbaai genaamd is, op last
der Oost-Indische compagnie daar reeds
de rivieren opgevaren zijn, op zoek naar
een nieuwen en korferen weg naar de
Oost. Toen het echter bleek, dat het
Amerikaansche vasteland daar ook den
weg versperde, voelde de compagnie niet
veel meer voor die streken. Vergeleken
met de enorme rijkdommen van Oost-
Indië was Amerika immers ©en arm land.
Andere 'Amsterdamscbe kooplieden die
niet zoo gelukkig waren aandeel te heb
ben in de winsten der Oost-Indische com
pagnie, besloten echter die kusten, welke
Hudson ontdekt had, beter te leeren ken
nen. In 1610 zonden zij een schip uit met
allerlei goederen, geschikt voor den ruil
handel met primitieve volkeren. De naam
van dit schip is ons niet overgeleverd.
Blijkbaar werden er echter goede zaken
gedaan. Het duurde niet lang of er wer
den inner expedities naar de West uitge
rust; de Fortuna onder Cornelis Jacobsen
en de Tijger onder Adriaan Blok. In 1613
verging de Tijger vlak bij de kust. Een
nieuw schip werd in Amerika zelf ge
bouwd. Het w,as bet 'eerste schip, dat op
Manhattan gebouwd werd en werd de
Onrust geheeten.
Op 11 October werden dezie ondernemin
gen als het ware officieel erkend. De Sta
ten-Generaal stichtten de Nieuwe Neder
landsche Compagnie, welke kort daarop
herdoopt werd als West-Indische Com
pagnie. Van toen af vaarden er geregeld
schepen van Amsterdam uit naar wat la
ter Nieuw Amsterdam zou worden en wat
nu Nieuw-Yorlt is. In 1624 gebeurde er
echter nog wat anders. N. Wassenaer, de
Amsterdamscbe arts uit dien tijd. die een
„Historisch verhael aller gedencwaerdiger
geschiedenissenliet verschijnen be
richt daarover:
„De West-Indische Compagnie, gheoc-
troyeert Synde de Rivieren te bezeylen,
heeft zulcx niet versuymt, maer int Voor-
ja®r ©en Schip van 130 Last, Nieu Neder
land t gbenaemt, toegherust, daer Schip
per op was Cornelis Jacobsz. May van
Hoorn, met het gheselschap van 30 Huys-
ghesinnen, meest Waelen, om een Colo
nic daer te planten. Sy liepen nvt in
't beginsel van Maert en voor de Canari-
schie°Fyl.anden ha©r cours setlende, stae-
cken sy over na© de wilde cust, en be-
quamen de Weste wint, die haer gelucke-
lick in .'.t heginsiel van May inde Revier,
eerst Rio de Montagne, nu de Revier
Mauritius gbenaemt, legghend© op 40 gr.".
Tot voor korten tijd heeft men algemeen
aangenomen, dat J. May van Hoorn mót
WEBTMEItë GöffiPERTZ 1834 EN CREQIETVEREENIGING 1853.
KA M T A A £S A i? C GROOTE MARKT 24
gig 1 S*# UlUsLa TEL. INTERC. No. 41 en 227
zijn dertig „Waelen" de eigenlijke stich
ters zijn van Nieuw-Amsterdam. Nauw
keuriger onderzoek heeft echter uitge
maakt, dat dit ©en vergissing was. De
mannen di© m'Ct de Nieu Nederlandt
vaarden hebben zich inderdaad hoogerop
gevestigd. Zoowat waai' nu Albany ligt.
Eerst twee jaar later werd Nieuw Am
sterdam gesticht. Peter Minuit zeilde in
Januari 1626 als eerste gouverneur van
Nieuw Nederland op de Zeemeeuw naar
Manhattan. Over zijn werk op dit eiland
willen wij nog eens Wassenaer citeeren.
„De Coloni© wert gheleyt nu ter tvt op
de Manhates, daer is een Fort afgesteècken
van een Ingenieur, Meester Kryn Frede-
rycke; sal heel groot begrepe syn, en
conrt met het schip des© ma©n gearriveert
wederom, met monsters van alderhande
ghewas aldaer: de ladinghe synde 7246
Bevers-vellen, 675 Otters-vellen, 48 Min-
ckien, 36 Catt©Iossen, ende andere soorten
meer; veel Eycken balcken en Notenhout.
Het Comptoir, dat daer is, wert in een
steenen buys ghehouden, met riet ge-
deckt; d 'andere huysen syn van basten
van hoornen; ©lek heeft syn eigen huvs.
De Diuecteur met de Coopman woonen by-
©en; gemeene buy sen synder dertich aen
de Oost syde van d© Revier, die Syden
en Moorden ten naestenby streckt. Hcde
is aldaer Directeur d'Eersame Pieter Mi
nuit, Schout-et Jan Lempou, Kranc.k-be-
zoieckers Sebastiaen Jansz. Crol, en. Jam
Huych, die op Sondaghen de Ghemeente
aldaer eeni'ghe Texten uyt de Schriftuyr
met de glossen voortesen; .met verwach-
tinghe van een Predicant, alsoo Francoys
Moliemaecker besich is met een Ros-meu-
lem t© bouwen, waerboven een ruyiue
plaiets giemaeckt sal wei'de, die wel tot een
gr-oobe vergaderinghe dienen sal, en dan
©en Toren opgheset daer de Glocken van
Puerto Rico ghehaelt, ghebruyekt sullen
werden."
Het duurde echter niet lang of de Hol
landers kregen ook daar moeilijkheden met
de Engelschen. In 1664 kwam de neder
zetting aan Engeland en werd Nieuw-
Amsterdam New-York.
Ten slotte nog dit over de quaestie
Walen én Belgen. De „Walen" die op
de Nieuw Nederland vaarden, waren du?
niet wat men tegenwoordig in België de
Walen noemt, ,.maar meerendeels Hollan
ders .afstammelingen echter van de Fran-
sche vluchtelingen (refugiés). En nu heette
Nieuw Nederland in 't Latijn wel Nova
Belgica, doch dit heeft niets te maken
met het tegenwoordige België. Belgica was
toentertijd de Latijnsche vertaling welke
de humanisten voor Nederlandsch bedacht
hadden. Eerst veel later is België de naam
geworden van wat in de zeventiende eeuw
nog uitsluitend de Spaansche Nederlan
den heette.
De waterleiding op Tholen.
Als opschrift zouden we kunnen kiezen:
een verloren dag en tóch ook weer geen
verlcTen dag. Verloren dag in zooverre,
dat het aangekondigde werk, het doen
Zinken van de buisleiding door de rivier
de Eendracht bij Tholen, gisteren niet is
geslaagd. Maar anderzijds toch ook weer
geen verioren dag, omdat we nu in staat
zijn iets meer uitvoerig te vertellen om
trent den stand van zaken dier water
leiding.
Zoowei uit Holland als uit Zeeland be
gaven zich dan gisteren ondanks het erg
ongunstige weer op uitnoodiging van Aen
Raad van Beheer der N. V. Waterleiding-
Maatschappij Tholen vele autoriteiten en
verdere genoodigden naar het stille, af
gelegen stedeke aan de Eendracht, om
blijk van belangstelling te geven in het
groote werk, dat daar te1 gebeuren staat.
Door de goede zorgen van.de gastheeren
weiden we> per auto van Bergen op Zoom
naar Tholen gebracht.
Natuurlijk maakten we nu ook kennis
met het gebrekkige Middeleeuwsche ver
keersmiddel: de pont. 'tls toch eigenlijk
onbegrijpelijk, dat, hierover 't grootste deel
van het verkeer van en naar een eiland
met vel© duizenden inwoners geleid wordt.
Na de Waterleiding de brug, heer©n au
toriteiten r
Baar we vrij vroeg in Tholen waren
het stadje droeg door de vele vlaggen
ondanks den neerplassenden regen ©en
feestelijk aanzijn werd ons de gelegen
heid geboden per auto. een kijkje- te gaan
nemen naar den in aanbouw zijnden water*
toren bij Scherp-e-nisse. Deze belooft ©en
flink stuk werk te worden. De hoogte
zal 5.4 M. zijn. Nu is er nog slechts tot
een uoogte van 1.79 M. A. P. beton
gestort, maar men was ijverig aan den
arbeid, zo-odat dit werk wel vlug zal op
schieten. Aannemer is de Zuid-Nederland-
sche Beton IJz©rbouw te 's Hertogenbosch.
Door Poortvliet keerden we weer terug
naar Tholen. In het antieke stadhuis aan
gekomen, bleek, dat nu ook' de gasten uit
Holland waren aangekomen en al spoedig
vereenigde men zich aan tafel, waar ©en
welvoorziuene disch ons wachtte.
Van de aanwezigen noemen wij': Jhr J.
v. Vredenburch, Voorzitter van den Raad
van Beheer, de burgemeester van Tholen,
Poortvliet en Scherpenisse, St Maartens
dijk, Stavenisse, St Annaland ©n Oud-V os
sein eer, leden van dien raad, de Commis
saris der Koningin in Zeeland,, enkele le
den van Gedep. en Prov. Staten van Zee
land, dhr Van Raai te, bouwdirecteui', de
Biiteteur van het Rijksbureau oor Di.r.k-
water-voorziening, hoofdingenieur, ingeni
eur en opzichter van den Rijks- en Pro
vincialen Waterstaat, Directeuren van Wa
terleiding-bedrijven te Goes, Amsterdam,
Rotterdam en van N. W.-Brabant, ,dhr Jos.
van Raalte, oud-directeur der Schelde te
Vlissingen, dr. J. W(. Jenny Weyerman te
Goes, enz.
Toen bet eerste gerecht genuttigd was,
nam de voorzitter van den Raad van Bie-
heer, Jhr v. Vredenburch, het .woord, om
de 'gasten het welkom toe te roepen. Een
jongeling van 11 jaar, zegt Spr., moet
bescheiden zijn. En dit wil ook de Raad
van Beheer der Waterleiding zijn, waarom
hij ook eerst deze gebeurtenis onopgemerkt
wilde laten voorbijgaan. Maar door aan
drang yan buiten en omdat het hier wer
kelijk iets buitengewoons is, heeft men
verschillende autoriteiten uitgenoodigd. Al
wordt de waterleiding vandaag wel wat
rijkelijk met water ingewijd, hoopt Spr.
toch, dat het werk straks slagen zal.
De Commissaris der K oningin, even latei-
het wooi-d verkrijgend, wil nu reeds een
woord van lof en hulde richten tot de
hoeren van 't waterleiding-comité en hoopt
dat binnenkort -een der rijkste schatten
der aarde, ja, des hemels, op Tholen in
voldoende mate zal kunnen worden aan
gevoerd.
Toen de maaltijd, die zich zieer goed
deed smaken, was beëindigd en een foto
van 't gezelschap; was g'enomen, begaf Men
zich op weg naar het terrein der werk
zaamheden. Het weer was wel bijziender
ongunstig de bijkans tot storm aan
gegroeide wind en de hevige regenbuien
voorspelden weinig goeds, maar we gaven
den moed nog niet op. Doch later zou
wel blijken, dat men misschien wel alle
technische moeilijkheden, maar niet de na-
tuur-eleraenten kan overwinnen. Daarover
echter straks. Eerst willen we een korte
toelichting van 't hoogst belangrijke werk
geven.
Gelijk men wel hegrijpen zal, moet het
water van den Birabantschen naar den
Zeeuwscben oever gebracht worden. En
dit kan natuurlijk alleen door buizen.
Nu is de hier te leggen buis, naar men
ons verzlekerde, de eerste bnis van een
waterleiding, die in ons land door een
zeearm gelegd wordt, Verder zijn er tal
van moeilijkheden te overwinnen, daar de
180 M. lange buis in een kwartier tijds
in de rivier de Eendracht moet zijn gelegd,
daar anders het sterk stroomend water het
'zinken onmogelijk zon maken. Het water
staat bij éb ongeveer een half uur stil en
het verschil tusschen vloed en eb bedraagt
31/2 M., zoodat te begrijpen is, dat er een
'zware stroom gaat.
Van dat „stille" half uur moet men nu
juist gebruik maken.
Geen wonder, dat men dus voor 't zinken
Slapeloosheid, onrush gejaagdheid.
Gebruik MUNHA1 R.DT'5
Zenuw-f a bl ei-hen.
fol>ipfer7Sd. bij Apoth.en drogisten
der buis niet de gewone methode door
middel van staaldraad b.v. kon gebrui
ken, want dit zou uren duren. Hier moest
alles uiterst vlug gaan.
Maar 'laten wij liever het woord geven
aan den heer Van Raalte den directeur
die later op den middag bij neerstroo-
menden regen de volgend© toelichting gaf:
Het werk wat hier geschiedt, lijkt voor
den leek eenvoudig. Op het eerste gezicht
toch izou men niet denken, dat het leggen
van "11 buis door een water van zekere
grootte meer bezwaren imtet zich m'oet bren-j
gen dan 't leggen van 'n huis in den gewo*
nen weg. Het eenige bezwaar, dat de buis
over zfjn gehe-ele lengte tegelijk moet ge
legd worden, schijnt slechts een gewichts-
kwestic en dus op te lossen dooi* de buis
aan een voldoend sterken lier of meerdere
lier en op te hangen en dan te laten zakken.
En dan bedenkt men daar wellicht bij, dat
dit gewicht niet eens zoo bijzonder groot
is, zoo ongeveer 25.000 IC. G. als de buis
met water is gevuld.
Er komen hierbij echter verschillende
factoren, die de zaak minder eenvoudig
maken. In de eerste plaats dan moet in
het oog worden gehouden, dat men hier
te doen heeft met ©en lichaam van 180 M.
lengte, vervaardigd van een niet, of zoo
goed als niet buigbaar materiaal, n.l. ge-
goten ijzer en dan nog wel opgebouwd uit
stukken van circa 3V2 M. Deze lange buis,
sterk genoeg om, indien behoorlijk onder
steund, aan een grooten, inwendigen druk
weerstand te bieden, is niet in staat om
op twee ver van elkaar verwijderde punten
'ondersteund, zijn eigen gewicht te dragen.
Zeer waarschijnlijk zou een aan beide ein
den ondersteunde buis van b.v. 20 M. glad
middendoor breken, doch zeker zouden
zelfs bij een karteren afstand reeds de
verbindingen van de samenstellende dee-
len onderling zoo-danig ten opzichte van
elkander werken, dat deze verbindingen
niet meer waterdicht zouden blijven. Uit
het bovenstaande volgt, dat de buis op
vele punten moet gedragen worden, niet
alleen, maar dat men ook zeker moet zijn,
dat gedurende het zakken al' deze punten
gelijkelijk omlaag gaan.
De mieest gevolgde methode van het
doen zakken van een dergelijke buis in
êtil water is, dat op een stelling in het
water een aantal lieren dei buis draagt.
Aan elke lier draait een man en elke halve
slag die aan de lier gedraaid wordt, wordt
aangegeven door een ijveren vlag; aan de
,een© zijde rood, aan Aé andere zlijde wit.
De leider van het weide overtuigt zich bij'
'het begin, dat alle vlaggen naar eene Zijde
'dezelfde kleur toonen. Op een fluit of
hoorn-signaal draait elke man een halve
slag. De leider overtuigt zich, dat nu alle
'vlaggen de andere kleur vertoonen en
niet verder z'ijn gedraaid, waarna hij' weeir1
een signaal geeft, enz'. Bijj elke slag zakt
de buis b.v. een halve centimeter.
Deze methode zou wellicht 3 of meer
uren duren en was dus onbruikbaar.
Daarom werd door den aannemer, L.
v. d. Valk, Amsterdam, gezocht naar
een methode om den zinker in circa
15 minuten te laten zakken, juist op
het oogenblik va.n''stil water of ongeveer
stil water.
Hiertoe zijn speciale lieren vervaardigd,
die onderling door kettingen zijn verbom
den, zoodanig, 'dat niet meedraaien van
een der lieren uitgesloten is. Dte zinker
wordt opgehangen aan zoogenaamde ge-
calibreerde 'kettingen, waardoor men ze
kerheid heeft dat elke slag van elke
lier overeenkomt met een bepaalde ket
tinglengte, dus zakking van de buis.
Om zeker te zijn, dat de bode'mi van
de rivier het gewicht van den zinker
zal kunnen dragen is de eisch gesteld,
dat behalve de gebruikelijke diepte van.
inbag'gering van den rivierbodem van 1 |M.
ter bescherming' van den zinker tegen
uitwendige invloeden, de eventueel daar
onder voorkomende veenlaag ter plaatse
werd opgeruimd. Dit heeft er toe ge
leid dat op sommige jdaatsen tot 3 toeter
grond onder de rivierbodem moest wor
den weggehaald.
Direct na het zinken van de huis zou
begonnen worden met voorloopige vast-,
legging ter bescherming- tegen de door
komende stroonr. Hiertoe lagen ter weers
zijde van de stelling een groot aantal
scheepjes met zand g:ereed, van waaruit
op verschillende punten, door houten ko
kers het zand onder en opi de buis
zou 'wórden gestort, tot zoolang dat men
er izeker van was, dat de buis voldoende
.steun had.
Alvorens de buis wordt gezonken, werd
ze beproefd door persing Op1 10 atmos-
