!\o 11 Woensdag 13 October it 1360 35e Jaargang Middelburgsche huizen-namen. Uitgave van de hi a ami. Venn. LUCTOR ET EMERGO, gevestigd te Goes. Hoofdbureau te Goes: LANGE VORSTSTRAAT 219. (Telefoon No. 11), Bureau te Middelburg:: FIRMA F. P. DHUIJ L. BURG. Drukkeïs Oosterbaan Le Coin1 tie, Goes. De Zeeuw VERSCHIJNT ELKlEN WERKDAG. Abonnemientspriif?: Prijs per 3 maanden fr. p. post f3, Losse nummersf0.06: Pr ij's der Advertenitiën: 14 regels f 1.20, elke regel mteer 30 cent. Bij! abonnement belangrijke korting. Bewijsnummers 5 cent. Het valt levenzeer te bewijzen, dat de hedendaagscbe maatschappij zich met hare betóngsbelling, zelfs met zekere voorlief de, tot het oude wendt, als dat zij alles wat oud is minderwaardig acht, verwerpt en zich liefst op het allernieuwste werpt. Voor beide meeningen zijn getuigen. Laten we ons bepalen tot ©ene, zich in ons midden openbarende sympathie voor het oude. Als ge in dit jaar 1920 met opmerk zaam oog Middelburg doorwandelt, dan zal het wel duidelijk blijken, dat, althans naar de Uiterlijke verschijnselen te oor doelen, in onze Provinciale hoofdstad toe nemende waarde wordt gehecht aan het verleden. Middelburg's oude geschiedenis spreekt uit 'de restauratie van menigen fraaien gevel ,aan welker herstel reeds jaren ge arbeid wend, en dit jaar in 't bijzonder door bet veelvuldig hergevlen van de oude historische huizen-namen. Indien men weet dat onze hedendaag- sche wijkvierdeeling, met letters en nom- mers, eerst dagteektent van de invoering van het kadaster, dus eerst van het einde der achttiende leeuw, dan zal men lichtelijk de gewoonte van het do open der huizen kunnen begrijpen. De naam op het huis van voorheen was niet alleen leien stukje poëzie, dat verband hield met het geloof, de herkomst, het bedrijf of de bestemming van den bouwer, maar het idienide ook tot omderscheidings- teeken. Tot in onzen tijd leefden de namen van enkele huizen, van geslacht tot ge slacht voort. Ieder inwoner van Middel burg kent „de Roode Toren" en „det Steen rots". Ieder wist en weet wiel waar „de Drie 'Spuiten" en bet „Melkboerinnetje1" te vinden zijn. Maar het waren slechts enkele. In 1904 werd door het Zeieuwsch Ge nootschap der Wetenschappen een boek, 100 bladzijden in kwarto-formaat, uitge geven, opgevende de oude huizen-namen; Het was samengesteld door wijlen den heer M. Fokker, destijds gemeente-ontvan ger, en verzameld uit oude koopbrieven, acte-stukken, of persoonlijke herinnerin gen. Die uitgave trok destijds weinig de publieke aandacht. Totdat in het voorjaar van 1920 een tweetal ingezetenen op eene in 't oog val lende wijze de oude namen op hunne woningen deden herlevien. Dat trok de aandacht en vond navolging bij tientallen. En voor 't oogenblik maakt de vraagwel ken naam zou mijn huis hebben, een niet onbelangrijk deel uit van de onderlinge conversatie, en de weinig opgemerkte naamlijst van 1904 bewijst daarbij goede diensten. Men gevoell en daarom belangstelling 'die letters en cijfers zeggen niets, maar dien naam, dat opschrift, die spreuk, dat jaartal zelfs, zeggen ons dat ook steenen spreken kunnen. Tal van namen zijn door den tijd ver loren gegaan of ons onbekend gebleven, maar op de velen, die hervonden zijn, en voor ons bet verleden dolen herleven, te wijzen, kan geen ondankbare taak zijn. Het zal wel nauwelijks herinnering be hoeven, dat Middelburg's bouw dagteekent van de elfde eeuw en de Hervorming van de zestiende eeuw. En eveneens zal het wel voldoende bekend zijn, dat op denzelEden tijd de overgang na lang durig beleg plaats had van de Grafe lijke regaering tot die der Staten. Deze twee historische feiten splitsien de geschie denis van Middelburg in twee deielen. Aan die feiten gedachtig zal het wel niemand kunnen verwonderen, dat bij het noemen der huizen zooveel aan heiligen is gedacht. Rondom de (talrijke kloosters in bet oud ste deel der stad vond men ievtenzeer straten-namen als huizen-namen aan hei ligen gewijd. St. Jan en St. Jacob, St. Andries en St. Adriaen, St. Nicolaas en St. Petrus en zoovele andere heiligen zijn devotelijk gedacht. Hun werd leere gebracht en. zij werden aangemerkt als beschermheiligen van huis en bewoners. Dat ook het comischie in die naamge ving van onze Katholieke vaderen niet ontbrak, moge blijken uit den naam St. Jan en den Hopzak. In de oude poelen van de vest liet blijkbaar een vijand van cri- tiek een huis bouwen, dat hij den naam gaf „Niets zonder God". De dagteekening is 1592 en in den gevelsteen liet hij dit advies beitelen:- (Schuitvlotstxaat N 208.) „Die bij de wege timmert, die heeft veel berecht, lek pryse hem Idie siet en met verstande segt In de oude feste ben ick gefundeert, Bost ick of scheur ick niemant en deert, Gaat wel of qualick ick sal 't vreucht of lyde, 't Sy u verhoelt in Godt verblijden." En ook spreekt het vanzelf, dat Jonas in den walvisch niet ontbrak. Het was 'wel juist gezien van de Katho lieke Kerk der Middeleeuwen,, dat zij zoo groote waarde heeft gehecht aan Paulus' bekeering, dat aan dit feit een herden kingsdag is gewijd. Paulus, de Heiden- Apostel, de eerste Zendeling in Europa, heeft meer dan iemand gedaan voor de uitbreiding van het Christendom. 25 Jan. is de gedenkdag. In onze oude* almanak, die op Nieuwjaarsdag ten plattenlande door den veldwachter met ©en zegen- wensch werd gebracht, en door de moe der des huizes 365 dagen in de schuif van de tafel werd bewaard tot algemteem gebruik, daar kunt ge met roode letter dien gedenkwaardigen dag vinden. 25 Jan. was bovendien voor Middelburg een her- inneringsdag. Op dien dag in 1568 werd de Abdijkerk en toren door brand verwoest. Het kan ons bij die wetenschap niet be vreemden, dat zelfs twele huizien geheeten zijn Paulus' bekeering. Alleszins godsdienstig was al de eenwen door, zoowel in den Protestantschen als in den Katholieken tijd de reputatie der oude stad met hare drie Parochie- en vier Kloosterkerken, en na de zestiende eeuw middelpunt van bet Calvinistische Walcheren. Is het daarom, dat bet hei lige getal „drie" zooveel, ook in huiz'en- namen, gevonden wordt? Men vindt drie mollen en drie hollen, drie kerken en drie klerken ,drie Moria nen en drie Indianen, drie tonniekens en drie gistpotten, drie rozen en drie bomba zijnen, drie duiven en drie tentvogels en zooveel meer. Waar is het einde? Met den overgang van de Spaansche tot de Staatscbe zijde, en van het Katho licisme tot de Nieuwe'leer, wierd het mid delpunt van liet leven, geestelijk zoowel als stoffelijk, verlegd. De Oostkerk, zeld zaam juweel vain Protestantschen kerk bouw wordt een nieuw centrum van geies- telijk leven, len de Oostpunt wordt centrum van het zich sterk ontwikkelend bedrijfs leven. Van het Oost-Indische huis tot de West-Indische pakhuizen, langs beide kaaien, werden de aanzienlijke huizen niet monumentale gevels gebouwd, 'die. ons den -bloeitijd van handel en scheepvaart her inneren. De religieuste namen der huizen worden nu vervangen door die ontleend aan bedrijf of positie van den bewoner, of aan de planten- of dierenwereld. De scheiepvaart wordt vertegenwoordigd door ,yde Rogge" of de bloeiende handel door de vele landen en steden waarmee relaties bestaan. Deneniarkten en Dender- monde, Dieppe en Brussel, Gent en Lier, 's Hertogenbosch en Hulst Frankfort len Antwerpen. Aan Iden aanvoer van buiten herinneren ons de namen: het suikervat, de hout tuin en de zeildrager, en aan de fabri cage van binnen: de meeJbaal, het bier vat en het azijntonnetje. Het spreekt vanzelf, dat onderscheidene van die inamen niet meer accoord gaan met onze begrippien. Zoo denken we on willekeurig bij het lezen van namen als „Mol" en „Salamander" aan dieren. De overlevering zegt, dat mol ook gebruikt werd als .naam voor een klein kanaal, bestemd tot afvoer van water uit den spuiboezem, en dat de salamander, gelijk de sierpentijn, leen soort geschut ter ver dediging was. Ook is het duidelijk, dat vele oude namen in onze samenleving gelen plaats meer zouden kunnen vinden of tot bespot ting strekken. Menige naam zou te zeer. afwijken van de hedendaagsche bestem ming of te zeer uiteenloopien met de positie van den bewoner om te kunnen herleven. Immers, een gebelel-omthouder zon niet wenschen te wonen in ©en huis dat „de Brandewijnketel" genaamd wordt. Een dames-modemagazijn zon niet wenschen te letaleeren in „Het wilde varken". Een magazijn van levensmiddelen kan zich niet presenteeren als: „de bont in de pott"; en 'een Notaris of Bankinstelling zou niet begeeren gevestigd te zijn in ,,'t Hoofd vol muizennesten". Ook de legende heleft zich om de Middel burgsche huizennamen gekronkeld. Bij overlevering is het verhaal bekend van een brief aldus geadresseerd Dezlen brief te bestelte, Tusschen den hemel en de helle, Bij dominé Plevier In 't Vagevier. Dit verhaal moet zijn merkwaardigheid ohtleenen aan dri e huizen-namen. Het middelste, het Vagevier gieheeten, en be woond door ds. Plevier, was wederzijds geflankeerd door den Hemel en de Hel. De geschiedenis geeft daarvoor geen enkel bewijs. Maar ook goede, wijze raadgevingen ont breken niet, evenmin als onvergankelijke waarheden, geldende voor alle tijden. Zoo kan men lezen,,'t Einde zal den last dragen", of „Wacht u voor den slag van den molen", of „in den grootsten voorspoed behoeft men den besten raad". En bij het opschrift „de wereld vol ci'uys", zegt ongetwijfeld ook het thans levende geslachtAmen. M. de K. Elias Anne Borger. Gisteren 12 October was 't honderd jaar geleden dat „Borger", de bekende dichter van het gevoelvolle in vele talen overgebrachte „Aan den Rijn" overleed. Hij werd 26 Februari 1784 te Joure geboren en was de zoon van een een- voucligen kuiper. Reeds als knaap ver toonde hij wat hij eens. worden konwant menigmaal stond hij in een ton en „preek te" voor de knechts in de kuiperij zijns vaders. Toch ..was hij' volstrekt niet een ■saiaie Piet; in spelen en stoeien gaf hij zijn jeugdigen dorpsmakkers niets toe; in knikkeren en dammen blonk hij boven 'hen uit; evenzeer in zwemmen en schaat senrijden. Vroegtijdig echter- moest hij Kiede voor het gezin gaan verdienen, waar toe hij bij een gpud- en zilversmid in de leer werd gedaan. Dot strookte echter geenszins met .zijne neigingen. Zijn vroe- !g(e.re onderwijzer Homstra, zijn leeraar ds, Schlikker te> Langweer en de notaris Van den Arker te Joure ontfermden zich over hem, .zoodat hij op zeventienjarigen leef tijd ingeschreven kon worden als lid der theologische faculteit te Leiden, waar hij met eene beurs begiftigd werd. Zes ja ren later* promoveerde hij op eene dis sertatie over Paulus' brief aan de Gala- tiërs. De kosten der promotie werden door curatoren gedragen, terwijl de stedelijke regeering hem een gouden medaille ver eerde. Nu stond de kansel' voor hem open. Maar de hoogeschool wilde hem niet af staan. Aanstonds volgde eene benoeming tot lector in de uitlegkunde van het Nieu we Testament, na vier jaar veranderd in een buitengewoon en wederom drie jaar later in een gewoon hoogleeraarschap. In 1817 verwisselde hij van faculteit, door het onderwijs in het Grieksch en de alge meen© geschiedenis op .zich te nemen. Het Handelsblad schrijft van hem Een jaar te voren was hij lid geworden van het Koninklijk Nederlandsch Instituut, voorlooper van de Koninklijke Academie van Wetenschappen. Twee malen zag: hij zijn geleerden arbeid door Teyler's God geleerd Genootschap bekroond; het gold eene verhandeling' over het Mysticisme, en eene bestrijding van Eberhard's mee rling;, thans wederom door tal van onder zoekers voorgestaan, dlat het Christendom zijn oorsprong vond in begrippen van Alexandrijnsche wijsbegeerte en Joodschen godsdienst. Ook de Maatschappij, van We tenschappen te Haarlem deed hem twee Malen de eer eener bekroning, toekomen. Doch ook buiten de geleerde wereld was izijin naam roemvol bekend. Hij was een Uitmuntend kanselredenaar. Destijds ver vulden de boogleeraren der theologische faculteit met elkander ééné predikanfs1- plaiats in de stad hunner inwoning, en traden dus geregeld, buiten den vacantie- ftijd, om beurten des (Zondags op. Natuurlijk waren zij bevoegd buiten dezen voorge schreven dienst ook elders te preeken. Zoo kreeg Borger ook dezen lieven wensch vervuld. Niemand minder dan ,zijn ambtgenoot Van der Palm, die 'zelf schitterend in praktijk bracht hetgeen hij over de ge wijde welsprekendheid doceerde, getuigde: „Indien Borger soms dwaalt, hetzij in keuze van woord of uitdrukking, hetzij in standpunt of behandeling' van zijn on derwerp, men moet Borger zijn om aldus te kunnen dwalen. Men miatiige zich dan niet licht het vonnis der ,beoordeeliug> 'aan over hetgeen men in hem laakbaar acht, en bekenno ook daarin den,zelfden 'geest, die in. zijn hoog© en edele vlucht ons met zich ten hemel voert." En van ,zijn geschriften getuigde hij van „de vonken van vernuft, die in zijn werk schitteren, de trekken van schran derheid en scherpzinnigheid, die er zelfs te, overvloedig in voorkomen, de verras sende wendingen, het diep roerende, het 'aangrijpende zijner uitdrukking, zijn ver wonderlijk talent om de ziel te schokken en te verheffen". Gelijk hij in de collegezaal vloeiend Latijn sprak, .z'oo was hij eveneens be- heersoher .zijner moedertaal. Bij de promotie van zijn zoon in 1840, die in de voorrede zijner dissertatie vol ■hartelijkheid den reeds lang verscheidene herdenkt, heeft prof. Ter Haar vader en zoon beiden gehuldigd. Dien eerste gedenkt hij als' redenaar, van Pinkstervuur om blonken; en als den dichter, wiens zan gen niet zullen sterven, vooral niet die eene .zang Want wie, p grijze Rijn, doolt langs uw [o overdreven, Hoort niet itt 't .zuchtend riet een droeve [hiarpklank beven? 't Is Borger's zwanenlied! Tweemaal is Borger gehuwd geweest, beide malen,1 slechts kort. In 1814 met Abrahamina van der MeUlen, die hem het volgend jaar reeds geftoemden zoon schonk, maa,r .zelve na de geboorte over leed. Tot zijn; jongen sprak hij in een treffend lied van de teeder geliefde vrtfuw. In 1819 met Cornelia Scheltema. In 1820 kwam een levenloos kindje ter wereld, welks geboorte ook deze moeder het leven kostte. Het is haar (food geweest, die hem zijn leed deed uitzingen in zijn onsterfe- lijken lierzang „Aan den Rijn". IZijn wensch aan den Rijn: „en dek ook eerlang mijn gebeente bij 't overschot dat mij behoort", werd vervuld. Nog in dit zelfde jaar, 12 Oct. 1820, overleed hij' en werd te Katwijk begraven, evenals latei- zijn ambtgenoot v. d. Palm (overleden 8 September 1840). Blinden en hun leidsman. De Nederlander knipt onderstaand stukje verslag nit een redie van Wijnkoop: „De bolsjewiki zijn tegein dien gods dienst, maar z'e wieten, dat de nieuw© maatschappij den godsdienst zal ontwor telen. Daarom laten ze het maar gaan. „De revolutie is vreesielijk. Maar het kan nu eenmaal historisch niet zonder geweld. De nieuwe maatschappij is niet te bereiken zonder offers. Wij hebben de communistische revolutie meegemaakt, wij hebben .gevoeld dn gezien, dat dit een vreeselijke zaak is> maar het zal niet gaan zonder .geweld, omdat de bourgeoisie het wil. Stelt het geweld dus in uw dienst tegen het kapitalisme, om de dictatuur van het proletariaat tot bet brengen van het communisme te verhaasten." Er staat bij, dat er luid en langdurig applaus volgde. Blinden en hun leids man. i SuifstriancL De toestand. 't Botert niet tusschen Engeland en Frankrijk. Allereerst is de Èngelsche pers hoe langer hoe minder te spreken over liet Fransch-Belgiscbe verdrag, dat men, wellicht niet ten onrechte, als strijdig Met de Volkenbond-idee beschouwt. Geruchten gaan reeds, dat Engeland er op staat, deze kwestie aan bet oordeel van den Raad van den Volkenbond te onder werpen. Voor hen, die in hun onnoozelheid ge meend hebben, dat de Volkenbond een einde zou maken aan de geheime af- spraakje's en militaire overeenkomsten, is- dan ook dit Fransch-Belgiscbe verdrag eén hittere ontgoocheling ien hoe langer hoe meer blijkt, dat men de waarde van den Volkenbond toch vooral niet te hoogmoet aanslaan. Maar er is nog eien tweede verschil punt Susschen Engeland ten Frankrijk, die eens van „vriendschap' 'blaakten. Engeland wil, dat de uitgestelde conferentie van Genève (voortzetting van die te Spa), waar het punt der Duitsche schadeloosstelling z,al worden behandeld, doorgaat en Frank rijk wil 'daarvan niet weten. Engeland wil bovendien, dat de Duitschers op die con ferentie als volledige leden zitting hebben, opdat men de te Spa gedane belofte in to sse. Engeland wil, dat er klaarheid kome in den financiëelen toestand van Europa en van Duitschland, maar Frank rijk beschouwt Duitschland liever als een eeuwigdurend melkkoetje. Hopen wij, dat de Èngelsche opvatting hier de overhand mag krijgen. Het Europeiescbe belang zou er nreie gediend zijn. In het Oosten is er een kink in den kabel gekomen. ^Althans dit schijnt zoo, want zekerheid is uit de elkaar vierkant tegensprekende berichten moeilijk te trek ken. Een Msh.-bericht komt melden, dat Maandag de onderbeekening van een over eenkomst voor den wapenstilstand tus schen Polen len Rusland, di.e 21 dagen zal duren, is gesloten. Maar zo(d_ goed als alle andere berichten houden in, dat de onderteekening van die overeenkomst voor onbepaalden tijd is uitgesteld, wegens moeilijkheden over den tekst. Dat valt tegen, nu bet reeds zoo goled als vaststond, dat de vrede tusschen Polen en Sovjet-Rusland er komen zou. Een deel van het Poolsche leger, onder- generaal ZeligowsM, komt de moeilijkheden nog vei'grooten door de eigenmachtige bezet ting van Wilna, een tweede d'Annunzio- daad. Daardoor krijgt het conflict-Polen- Lithauen een zeer scherp karakter. Wilna ligt in den Poolschen corridor tot aan de Duna, dien de Polen van de bolsjewiki, gekregen hebben, len die volgens de voor waarden van Riga dus toch, vroeg of laat onder Poolsch bestuur moet komen, zoodra die voorwaarden uitgevoerd wor den. Het conflict met Lithauen ,dat uit deze toewijzing van Wilna aan de Polen moest voortvloeien, is alleen maar- wat verhaast. De intocht der divisie-Seligowski te Wil na geschiedde onder groote geestdrift der bevolking. De soldaten werden met bloe men overdekt. Het was hun onmogelijk de marschcolonne te handhaven. Alleen de Joodsche bevolking onthield zich voor het meerendeel van lelke manifestatie. Bestrijding der duurte. De Fi'ansche ministerraad zal naar de Msb. meldt, verschillende maatregielen be spreken tot vermindering van de levens duurte. Hij wil trachten ©en daling van de prijzen der grondstoffen te bereiken. Volgens minister Le Trocquer is de da ling dier ijzerprijzem reeds voldoende om. constructieijzer te doen dalen van 1195 op 945 frc. per ton. Door verdere verla ging van den prijs der industriekolett hoopt men onmiddellijk verlaging te berei ken van de prijzen van bouwmaterialen als kalk, cement en baksteen. Door prijsverlaging van die kolen voor de gasfabrieken hoopt men prijsdaling van de halffabrikaten te bewerkten. Daarmee wordt ook beoogd, het gas- en electrici- teitsverbruik door particulieren zooveel mo gelijk te bevorderen, waardoor hun kolen- gebruik zal afnemen. Evenwel worden groo- tere rantsoenen kolen toegezegd, daar de voorraden voor Parijs 160.000 ton tegen. 50.000 ton verleden jaar bedragen, zulks toelaten. Wat de restricties inzake den vleesch- verkoop betreft, wil i<|e regteering wachten, totdat er overvloedige en goledkoope visch op de markt kam. komen. De Kroonprins over zijn reis. Bij 'het beantwoorden van een welkomst- rede bij zijn aankomst te Portsmouth gaf de prins van Wales gisteren de indrukken van zijn reis weer. Hij zeide: „Ik heb twee groote dominions, die zelfbestuur hebben en vtete Britsche kolo niën bezocht. De Èngelsche instellingen zijn natuurlijk niet overal in denzelfden toestand van ontwikkeling in al deze ge westen, maar overal zonder uitzondering is de geest dezelfde. Ik keer terug, zeer diep ontroerd en onder den indruk van de eenheid en kracht van het gevoel, dat alle deelen van Zijner Majestieits dominions aan die Kroon verbindt, en de toekomst van het Britsche rijk zeker maakt." Hongarije weer een monarchie? De royalistische partij in Hongarije hoeft aartshertog Jozef candidaat voor den troon gesteld. Dit is de aartshertog ,die na de omwenteling den leed beeft afgelegd op de grondwet der toenmalige republiek en zich daarna naar zijn landgoed begaf. Na den val van de rademregeering beeft de entente geweigerd, dat hij op den voor grond zou treden. De Duitsche onafhankelijken en Moscou. Bij de stemming op den partijdag der onafhankelijke socialisten bleek, dat ©r een vrij sterke meerderheid, namelijk 220 tegen 158, voor aansluiting bij Moscou' was. Deze beslissing werd begroet met geroep van leve die' communistische wereldrevolutie. Korte Berichten. Weenien wordt weder mle.t ©enige stakingen bedreigd, namelijk met die van de busdokters, van het personeel van hospitalen en liefdadige instellingen, van de kleermakersgezelfen en van het perso neel van de postspaarbank. De grootste 'diamant, welke men nog ooit in de Vei'. Staten beeft gezien, is te New-York tem verkoop aangebracht. De steen is het eigendom van Abdiel-Hafid, 'den voormaligen 'Sultan van- Marokko. Hij weegt 183 karaat. De Fransche Middellandsche zee- vloot moet de Zwarte Zee binnengeloo- (p'en zijn. Men rekent op de landing van Fransche troepten te Odessa om het of fensief van generaal Wrangel te onder steunen. De groote metaalfabriek Tives te Rijssel is door brand vernield. Schade 300.000 frs. In Noord-Frankrijk alleen zullen meer dan 700 scholen opgebouwd moeten wor den. Ook te Plauen is een staking uitge broken onder ^le arbeiders van de elec- trieiteits- en gasfabrieken. Overal in Mid- den-Duitschland hebben wilde stakingen plaats. Te Londen is gisteren het gedenk- teeken, door de Belgische regeering aan de Èngelsche natie aangeboden, onthuld.

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1920 | | pagina 1