\o. 806
Woensdag 5 Juni 1018
e™a oh6t n\ukl weet boeien
38e Jaargang
De Qmoie Oorlog
Ditgav» ran
is Naaml. Veen. LUCTOR ET EMERGO,
gevestigd te Gees.
RoeMbareau te Goesi
LANGE VORSTSTRAAT 219.
Bureau te» Middelburg;
FIRMA F. P. DHUIJ L. BURG.
Drukkers;
Oostérbaan Le Coiutre, Goes.
Db Antirevolutionairs l(jst.
1. IDENBÜRG A. W. F.
2. v. d: VOORT VAN ZIJP C.
3. v. d. MOLEN J.
4. DE MONTÉ VER- LOREN F. H.
5. BEUMER dr. E. J.
6. RUTGERS mr. V. H.
7. DE WILDE mr. J. A.
8. DE VEER mr. A. A.
9. DUYMAER VAN TWIST L. F.
De Zeeuw
10. SCHOUTEN J.
De Wilde In Zeeland.
M r. D c ÏWi i 1 d e, di e d e vorig ,e
week te N e u z ei n e in Zaa.mslag
voor de kiezers optrad, hoopt
a. s. V r ij1 dag te Nieuwd o r p, Zat ei r-
dag te lersek® en Maandag te
C o 1 ij n s p 1 a a t, telkens 's avonds
op t e t re de n.
Nu er zulke gewichtige dagen komelnde
zijn, de verkiezing naar bet nieuw© kies
stelsel voor het eerst zal plaats hebben,
en de kiezers hun .aanspraak oip dege
lijke voorlichting reeds meermalen hebben
uitgesproken, zij onzerzijds op deze uit
nemende gelegenheid om terdege te wor
den voorgelicht, de aandacht gevestigd.
De gevestigde naam van den gevierden
spreker ontslaat ons van de verplichting-
om hem hij de kiezers in te leiden.
De toegang is vrij.
Een spotter.
Ver over de grenzen der profanie heen
is hetgeen de sociaal-democraat, de heer
Klee-rekoper een volksvertegenwoordi
ger in Het Volk van Zaterdag
schreef: Aanhalende bet woord van den
scheidenden fleiland tot zijn jongeren, uit
Johannes 15:15, noemt bij den Zone
Gods „den allerbesten Bolsjewiiki-Jood al
ler eeuwen".
En dat zou den Christen-arbeider nog
willen wijsmaken, dat hij bést in de ge
lederen der edele S. D. A. P. zou kunnen
plaatsnemen, zond-er gevaar van in zijn
gevoelens te worden gekwetst.
Of wij dit zeggen mogen na dit ééne
voorbeeld?
Och, de voorbeelden zijn voor bet gjrijL
pen.
En dan:
Ex uno discite omnes!
(Eén enkel voorbeeld kan veel duidelijk
maken!)
£®euwscfie Stemmen,
CXXXVIII.
Kerk en kunst
Ze mogen in ons land samen genoemd
worden.
Ja, ook in onze Provincie.
Laat mij de zaak eens van den gjun-
stigsten kant bezien en ge 'zult zeggen,
(lat m'n redeneeringi ermiee door kan; dat
de waarheid niet te kort gedaan wordt.
Over 'talg'emeen stellen wij hoogen prijs
op een schoon bedehuis. De oude ker
ken munten vee'al u t door harmonische
lijnen en ju sle raamve-rd© ling en ze
dragen vaak imponeerend© torens. En de
nieuwe be ©huizen zijn. vaak* vracht van
serieusen arbeid van bouwmeus ers, die
zin hebben voor arc-hiitecteur en symboliek
in, het kerkgebouw.
Inwendig is. echte harmonie te bewon
deren.
Menige kunstig gebeeldhouwde kansel
iisi een .sieraad der kerk en op zichzelf
een meesterstuk van b el.lhouwkunst; me
nige- „bocht" of „regeeringsbank" een
hoekje vol stemmigheid en intimiteit. De
zoogenaamde klankborden zijn soms de
dragers van kunst'g snijwerk.
Slaat men een oo.g| in het ruim), het
„isch:p der kerk, dan zullen tien tegien
één het eerst de rijk geornamenteerde
kronen en luchters de aandacht des toe
schouwers boeien, en wendt men het oog
at, dan treft ongetvvijfe'd het schoon© front
van het orgel, meesterstuk van Neder-
landsche orgelbouwkunde.
Want gelijk het kloi kespel de roem der
Belgen is, maakten en maken nóg de
iNederlandsche kerkorgelbouwors zich
naam door superieur fahikaat.
.org'el is de roem van Needands
industrie. Niet te verwarren^met 't har-
JT* Va? -de Amierk'ai1 'Org'an Com
pany, ons bu®-,,orgel".
het uiterlijk van het kerk-
is van ongemeen© bekoring, ook
Hetzn de inrichting' berust op de pmeu-
matiekdan wel een andere -iek, de klank
is veelal van zuiver allooi. Als een
hekwaam organist zijn handen over
t klavier laait giaan en zijn voeten het
pedaal bewerken, men er zeker van
dat echte kunst te genieten valt. Het
orgelspel moge dan maar een begelei
dende, een ondersteunende taak hebben,
het weet ook te ontroeren, zoo in jubel-
als klaaglied. j
Als een bekwaam organist
Tot dusver ging alles goed bij onze
beschouwing over kerk en kunst. Ik be
zag, cle l'chtzijde van de 'kwestie en nie
mand interrumpeerde, want de beschou-
wing kon er mee door.
Maar, zoodra denken wij niet aan het
hoogS-tgebrekk'ge orgelspel, dal in menige
kerk den dienst bederft, of we voelen ons
het slachtoffer van hittere ontgoocheling.
O, die dorpsorganisten, genieën in
eigen oogen, doch door hun isolement
aangetast door de kwaal van eigenwijs
heid en belerweteirij'.
En wat het erglste is, waar het orgel
spel niet deugt, is ook de zang' der ge
meente ongenietbaar. Haar wordt dan dia
muzikale en vocale vorming onthouden en
zij kan op haar beurt geen invloeden
ten goede meer op den-man-aa.n-'t orgel
organist past hier niet uitoefe
nen. v
Het komt nog! al te vaak voor in onze
provincie helaas; we hebben hier wel
met e©n specifiek Zeenwsch trekje te
doen dat de kerkzang! ontaard is in
een langgerekt uitschreeuwen van de
psalmwoorden, zonder dat uit iéts blijkt
van ée'ri zich rekenschap gteven van den
zin der woorden en van een streven,
om de uiting van het lied daaraan te
doen beantwoorden.
Veeleer dan een .glawijde stemming
brengt, zulke gerekte zang, waarbij' men
schier na elite noot naar lucht moet
happen, een gevoel van oneerbiedigheid
over mij;
Ik weet wel, de Zeeuwen bedoelen
't.goed, maar z'e hebben geen begrip va,n
de meest elementaire begrippen van den
zang;
Het heeft mij altijd bevreemd en! teleur
gesteld, dat, waar we toch zoove'e goed©
Chr. zangkoren bezitten, de leden indivi
dueel het meer invloed ten goede op
den kerkzang vermogen uit te oefenen.
Maar, ook den man-aian-'t orgel t "eft hier
schuld. Hij' vervult in onzen eeradienst
een ondergeschikten rol, doch hij dient
toch vormepde leiding, te geven, waar
door misverstand of conservatisme dwa,al-
begï'ppen heerschen.
Kerk en kunst
Zang en orgelspel zijn helaas het al
tijd hooge kunstuitingen in onze bede
huizen.
Ik las in, een der bladen („De Amster
dammer") een belangwekkend opstel over
dg taak van den org'anist, naar aanleiding
van een rede van dr. de Moor, glehouden
bij de ingebruikneming' van een "gerestau
reerd orgel.
Ik wil een paar brokstukken overnet-
men, in de- hoop daarmede veten on zier
Zeeuwsche organisten te dienen en iets
bij- te dragen tot verbetering en verede
ling van den zang in onze kerken.
De organisten dan hebben een taak,
ondergeschikt aan den Dienst des
Woords.
't Meest ideale zou zijn, indien de Ge
meente a capella, zong'. Daiar dit niet
mogelijk is, moet gezocht worderj, naar
leiding en steun.
Geen voorzanger, düe met ©en enorm
keelgeluid de schare op sleeptouw neemt.
Die Zou door zijn persoonlijkheid te veel
op den voorgrond treden.
Geen koor van sehoone, g eoefenctei
stemmen. Dat kan ontaarden in eein
zingen om de kunst, en per slot va,n
rekening; zou de Gemeente, zwijgen om
onverlet van den schoonen koorzang! te
kunnen geheten.
Het orgel is. dus het aangewezen paid-
del om den zang' leiding te geven.
Bij den dienst des Woordt heeft de
organist, ik zeide het Leeds, een onder
geschikte rol. Nimmer mag hij op den
voorgrond treden, enkei begeleiden en
steunen. Maar wel mag; bij1, als hij de
gaven er toe bezit, d©n zang verbeteren,
veredelen, bezielen. Ze.f een levend lid
der Gemeente zijhde, kan hij door in
troductie, registreering, accoordverbin-
ding'en het meeste er toe bijdragen om
het 'gebed in het lied. den roejj uit de
ellende, den juichtoon in den lofpsalm,
tot zijn recht te doen komen.
We komen thans tot, de voor-, tus
schen- en naspe'en. Beginnen we met de
jaatiste. Misschien zijh sommige orga
nisten volgens hun instructie ver
plicht bij het uitgaan der-kerk na te
spelen; zoo niet, dan zijn zij toch, zöo-
als het in anderer instructie luidt, vrij
een passend orgelspel te doen hooren.
AVat is een passend naspel?
We huldigen de opvatting, dat passend
bet, tegengestelde is van ongepast. Het
is niet te verwachten, dat eenigi organist
bij het uitgaan der kerk een naspel geven
zal, dat in een kerk niet past I welk soort
muziek behoef ik niet nader aan te duiden;
Dal passend zou beteekenen passend j
aan den gleëindigden dienst, ineen ik te
moeten betwijfelen. Na het uitspreken van j
den zegen is alles uit, en dan is de ge
bondenheid van den organist aan den
dienst ook uit. Dan is hij vrij1, en kan
spelen wat hij wil, d. w. z. wat hij- meent j
dal gepast is.
Wil hij verhand leggen tusschen de
predikatie en zijn naspel, dan kan hij
na de behandeling van Zondag 11 van.
den Heiielberg[seben Catechismus varia,-
tiën op „Er ruischt langls de wolken",
bij de herdenking' van de Kerkhervor
ming Jan Zwart's „Fantasie over Een
vaste burcht is onze God", voor Passie
en Paschen Boek V en met Kerstmis
Boek II van- de Nederl. Orgelmuziek spe
len, en de kans beloopen, dat een deel
der „uitgaande" mensehen. meezing! of
meeneuriet.
Behalve naspelen bij het scheiden. Zijn
er ook voorspelen bij den aanvang'. H'er-
omtrent is bij kerkeraden geen eenheid
van 'inzicht. Ben eenen organist wordt
gegund, wat den ander wordt geweigerd.
De tijd, die verloopt tusschen het ope
nen der kerkdeuren en den aanvang- der
godsdienstoefening, staat buiten den
dienst. In vele kerken wordt, die aangle-
vuld met lezen en zingen, iets wat in
den dienst behoort.
Wat dan?
Muisstil zijn?
Malkander groeten, kussen of op vriend
schappelijke wijze handgemeen raken?
Fluisterende of luidruchtige gesprek
ken voeren
Zicht vermeien in bijbel- of psalm
boek?
Twistinig. hebben over plaatsen?
De beste afleiding is zacht orgelspel,
't Is de meest natuurlijke en als vanz'elf
aangewezen introductie. Een niet te
lang', zacht praeludinm neemt rustig de
zielen op om ze op1 te heffen en op de
ontmoeting des Heeren voor te berei
den. Dan vervult het o-rgjel een zelfstan
dige roeping.
Er zijn ook voor- en naspelen onder
den dienst. Ook hieromtrent" is verschil
van ^opvatting'.
Mijns inziens is er tegen een uitge
breid voorspél hij den voorzang geen
beZwaar. Niet alle predikanten komen
even g'auw na 't opgeven hiervan op' den
preekstoel. Er zijn die een heele wande
ling van de consistorie moeien maken.
En 'tis goed, z'e tijd 'te gunnen op den
kansel een en ander te ordenen en ze
gelegenheid te geven mede te zingen.
Maar weet ik nu va,n 'den een o£ an
deren predikant, dat bij gaarne den kan
sel beklimt, terwijl de Gemeente zingt,
welnu, dan maak ik om .zijnentwil een
kort voorspel. Dat. behoort tot de ge
dienstigheden der practijk.
Met. de voorspelen bijl den tussehenr
zaïiig is liet anders.
Is er maar één tusschenzang:, bijiv.
van twee of drie verzen, dan is. 't ken
nelijk de bedoeling van den voorganger,
te voorkomen, dat het houden der col
lecte storend op den dienst'inwerkt. De
ze zang volgt in den regel onmiddellijk
op den tekst. Ook dan is ©en lang voor
spel niet 'te veroordeeten.
Wordt de predikatie onderbroken door
een tweeden tusschenzang;, dan legt de
prediker na een stijlging in zijn rede
voering; een bei© of lofzang op de lipp: n
zijner hoorders; dan neemt de, Gem en-
te het woord onmiddellijk over en mag
het voorspel slesbte u t enkele a- coord' n
bestaan, zonder sluiting; meteen begin
nen. Een lang! voorspel breekt het con
tact, verhoog! de stemming niet, maar
bederft die.
Na een boeiende predikatie met aan
grijpend slot volgt 'tnagebed. En dan de
slotzang met kort voorspel. De ge
meente behoeft geen lang voorspel'om de
kerk om te zet. en in een garderobe,
jassen, of mantels aantrekken; hoeden
glad strijken of rechtzetten; voiles nerflT
te laten en alzoo te zingen met geslo
ten. vizier; boa's om te doen; handschoe
nen aan te trekken. De heiligheid der
plaats gedoogt dat niet. Ook niet om ge
durende den nazang alvast een goed heen
komen te zoeken, om toch vooral g;auw
buiten te zijn; maar voor den vorm 'toch
nog even te blijven staan en den zegen,
aan te hooren (en te ontvangen?)
'De organist geve na den slotzang een
kort naspel, om de Gemeente gelegen
heid te geven rustig op te staan en dein
zegen te ontvangen".
Een spel tusschen de verzen behoed;
ook niet elastisch te zijn. Is een volgend
vers de voortzetting van een voorgaand,
dan moet het j,usschenspel wegblijven.
De beste kerkorganist is hij; di© toe
gerust met de vereischte gaven, het ver
mogen bezit om de geestelijke' indruk
ken, die zijn ziel ontvangt door de predi
katie, weer te .geven in klanken.
Tot zoover- de schrijver in het Api-
sterdamsche orgaan.
Zijn opnierkinigën zijn mij uit 't hart i
gegrepen.
KEES VAN DER MEER. j
Beknopt overzicht van den toestand.
De berichten van hel, Westfront voor
zoover in ons bezit g|even geen aan
leiding tof nadere breedvoerige' beschou-
wingen.
Gelijk wij gisteren al opmerkten wint l
de teigtenstand der Franschen aan kracht
en invloed en wordt, van de Duitsichers
schier het onmogielijke gevorderd.
In de Fransehe kamer zouden de socia
listen gisteren een comité generaal aan
vragen om de interpellaties te behandelen
over de militaire operates;
Wanneer aan het verlangen vian de
roode fracties gehoor gegeven is, dan zul
len in de beslotenheid van het Palais
Bourbon, vermoedelijk heel wat harde em
bittere woorden gevallen zijn over de ge
beurtenissen, die zich in de jongste dag n
hebben afgespeeld en diie zoo levendig
d© tragische dagen voor Frankrijk van'
het bqgin van den oorlog in het.'leven
hebben geroepen.
Intusischen heeft het uitstel van de
behandeling' der interpellaties, van Don
derdag tot Dinsdag aan de regeering een
belangrijk voordeel gebracht.
Immers, zie heeft intusschen weer een
enkel succesje op bet front kunnen boe
ken.
De vraag is echter, of cle afgevaardigden!
met zulk een geruststellend b eld tevre
den zullen zijn en of zij, in den gpest
van verschillende militaire schrijvers niet
op een jpositieve geruststelling ,in died
vorm van een tegenoffensief zullen aan
dringen.
Het zljin vooral generaal Civrieux in
de „Matin" en Rouscet in de „Petit Pia-
riisied", die ten gunste van een derge
lijke offensieve beweging van die gealli
eerden pleiten. Dez© militaire schrijvers
zijn van oordeel, dat de krachtsinspan
ning van Duitse bland nog niet ten ein
de is, maar dat een zijde'ingsche ont
wikkeling van het offensief tegeino' t kan
worden gezien, waarbij' dan voor Foch
en Petain, die zich tot dusver als man
nen van den aanval hebben doen kennen,
gelegenheid nioet bestaan om. bewijs te
geven va.n dezelfde offensieve eigenschap
pen.
Maar voor een dergelijken offensieven
tegenzet heeft men n.ec alleen veldiiueers-
talent noodig, dat men bij den generalissi
mus der geallieerden zeker veronderstel
len mag, maar ook de beschikking over
de noodige „stukken", manschapp|en, re
serves en materiaal. i
Berichten uit Havre melden, dat. de Bro-
cpieville, de Belgische' minister president
is afgetreden, en vervangen door dien vroe-
geren .voorzitter van de Belgische Kam1 r,
den oud-afgievaard igde van Gent e-n mi
nister van staat, Goorejnans.
De Broqueville was sedert Juli 1911,
na, het aftreden v,a,n he t kabinet Scholia,ert,
minister president. Aanvankelijk had hij;
naast het voorzi.tterschiap, de portefeuille
van spoorwegen, posterijen en tel gratie
voor zijn rekening genomen; na het af
treden van minister Hellepu t te nam 'hij
de portefeuille van Oorlog' over, en dien
de hij de tegenvoorstellen in, dia strek
ten tot aanzcenlijlke uitbreiding van het
Belgische leger, en die in 1913 weraen
aangenomen. Tijdens den oorlog had Bro
queville eenigien tijd de .leid.ng der bui-
tenlandsche zaken op zich genomen, na
het aftreden van baron Be,e-ns.
Het aftreden van de Broquetille is niet
het gevolg van meéningsverschiJen over
de gevolgde of te volgen staatkunde,
maar va,n verschil van inzicht ove'r1 de
„méthodes1 gouvernementales".
De Iersche onderkoning generaal French
heeft in een proclamatie het fersche volk,
doen weten, op welke voorwaarden het
den dienstplicht, waartegen het zoo krach
tig; in verzet gekomen is. ontgaan kan.
De voorwaarden zijn hard en zij vra
gen van Ierland vermoedelijk we nig"'min
der zware offers dan de dienstplicht
eischen zou. Ierland heeft, volgens ce
door French gestelde voorwaarden, 50.000
recruten te „leveren voor 1 'Oct. om
de Iersche divisies t(ei velde aan te vul
len en na dien datupi 2000 tot 3000
recruten maandelijks om de divisies op
sterkte te houden.
Voor het te leveren mannen-mat'eriaal
moeten, volgens French, vooral de jonge
mannen in de stelen in aanmerking; ko-
men, wier aantal veel te groot heet om
den 'glewonen gang van zaken vol te hou
den. Als leeftijd vöor de recruten wordt
voor den tegenwoordigen oproep- aange
geven de -grens van 18 tot 27 jaren.
VERSCHIJNT ELKJEN WERKDAG
Abonnementsprijs:
Per 3 ïitsumdatt ür. p. poei ilJSO
Losse nun»!*® d.Oö
Pr$s der Adverteatiës:
1 —4 pegals 10.80, iedere rage* anew SSO oi.
3-maad wordt 2 mast herakead.
Bij abonnement voordeeUgs voorwwadao,
tksw^smiimaera 5 CSBL
Met October zal Ierland dus moeten
laten zien of het al of niet ©enige- „na,-
tionale" gezindheid bezit.
Teruggedrongen voor een pöo*je.
Op sommige punten zijn de Duitschers
teruggedrongen. Aan de Manie zelfs zoo;
dat honderd Duitschers, die reeds over
de noodbrug den overkant bereikt had
den, en op de vlucht niet meer terug
konden, door de Franschen werden in
gerekend.
Het' Parijs©he avond-communiqué juicht
dan ook:
De achtste dag van het offensief ken
merkt zich door een duidelijken stilstand
van den Duitschen opniars-ch. Niet al
leen hebben de geallieerden op geen en
kel punt va;ni de linie terrein prijs gege
ven, maar op verscheiden plaatsen heb
ben zij plaatselijke voordeel-en behaald,
en op het deel van liet front tusschen
de Marne en bet bosch van Villers-Cot-
ter-ets, waar de vijand hevig aanviel, heeft
hij een volkomen tegenslag geleden.
is -dus een periode van stilstand
in het offensief gekomen, maar zoo
voegt het bericht er zuchtend tusschen
het zal stellig weldra, met nieu-
w e kracht worde n hervat. De vij
and heeft nog belangrijke reserves. Hij
zal het tegenwoordig doel stellig prijs
geven, in welks richting hij in den 'loop
van dit offensief gevorderd is, maar hij
zal ongetwijfeld den slag uitbreiden op
den rechteroever van de Ois-e, in de streek
van Noyon en Montdidier, misschien met.
een belangrijke afleiding aan het front
bij Amiens en in Vlaanderen, om troe
pen van de geallieerden te binden, maai
de indruk hier is uitstekend en men heeft
volkomen vertrouwen in den afloop van
den aanstaanden slag; Eiken dag neemt
de kracht van de geallieerden door de
Amerikaansehe hulp toe. De wijze voor
zichtigheid van Foch, die zich tot nu
heeft bepaald tot het defensief om de
reserves te ontzien, zal weldra vruch
ten dragen.
Uit Tripolis.
Een Turksch regeerlngsbericht meldt:
Omzie dappere troepen, die naar Tripo
lis zijn gezonden 'ten gevolge van de
deelneming van Italië laan den wereld
oorlog, hebben den strijd met groote zelf
verloochening .gevoerd, ondanks de moei
lijke verbinding: met het vaderland. De
Italianen, die voet voor voet naa.r de
kust zijn teruggedrongen, handhaven zich
daar nog slechts op enkele plaatsen en
zijn er aan het vuur van onze bat
terijen en van de Duitsche duikbooten
blootgesteld. Alle pogingen, die door de
Italianen werden 'ondernomen iom hun
stellingen te verbeteren, werden telkens
door ons gefnuikt. Bij hun laatsten uitval
moesten de Italianen, di-e aan een flank-
aanval onzerzijds waren b'ootiestcld, een
aantal gevangenen, geweren, paarden en
oorlogstuig in onze handen achterlaten.
Een reeks andere krijgsverrichtingen ver
liepen geheel in ons voordeel.
De Engelschen zuilen toch maar Duitsch
leeren.
De .Daily Telegraph" schrijft:
Het zou toch verkeerd zijn als wij de
Duitsche taal en literatuur in ons op
voedingssysteem zouden laten vervallen-
Dat kunnen wij als Eui'opeesche- en als
handelsmog-endheid nu eenmaal niet. Als
Duitschland na den oorlog met zijn onder
nemingsgeest, zijn industrie- en zijn orga
nisatietalent weer gereed staat en daar
mede moeten wij rekening houden dan
moeten wij er voor zorgen, dat ons ge-
heele volk met dien Duitschen geest eigen
wordt en hem bestudeert. Wij moeten
er rekening mee houden, dat het Duitsch
toch een voorname handestaal blijft, en
moeten niet in onze oude, fatale fout
vervallen, dat Duitsche employés de za
ken van onze handelshuizen drijven.
Uit Rusland.
Het was d© Russische soviëtre'geering
sedert eenigeii tijd bekend, dat de leden
der reactionaire partijen van verschillends
richtingen pogingen deden om de macht
■en het aanzien der soviët-regeeiring te
ondermijnen. Het is baar thans gelukt eein
samenzwering te ontdekken ©a de aan
stichters gevangen te nemen. Zoodoende
werd vastgesteld, dat de leiders der be
weging zich in l^et land ze.f bevindeln,
waar zij met -de verscheiden agen en dei-
entente iii Moskou levendige betrekkin
gen onderhouden. Het oproer van de Tse-
chisch-Slowaksche afdeeling in Tsje'.ja-
bensk, Omsk en Oefa en het reeds on
derdrukte oproer in Saratof, houden met
deze onbdektè samenzwering verband. De
De so.vielregeei'ing heeft het naar aan
leiding van deze contra,-revolution aire be
weging noodig gjeaeht om in Moskou den
staat van oorlog af te kondigen. Eenige
revolutionaire, bladen werden wegens het
verspreiden van valsche ophitsende be-
