iw
Vrijdag 14 September lttlV
Sle Jaargang
feuilleton.
De Groote Oorlog.
Binnenland.
Uitgave van
4» N&anal. Venn. LUCTOR ET EM ERGO,
gevestigd te Goes.
Hoofdbureau te Goes:
LANGE VORSTSTRAAT '219,
Bureau te Middelburg:
fIRMA F. P. DHUIJ L. BURG.
Drukkers:
Dosterbaan Le Cointre, Goes.
De Zeeuw
VERSCHIJNT ELKEN WERKDAG.
Abonnementsprijs:
Per 3 maanden fr. p. post f 1.50
Losse nummers -0.06
Prijs der Advertentien.
i4 regels f 0.60, iedere regei meer 15 e&
3-maal wordt 2-maal berekend.
Bij abonnement voordeelige voorwaard*»,
Bewijsnummers 5 cent.
De Reformatie.
„Stemmen des' Tijds" van deze maand
(en) no. 10 en 11 bevat schoone blad
zijden, die alle handelen over de Re
formatie. Dr. J. W, Pont schrijft over
„Maarten Luther"; dr. H. H. Kuyperover
„De Reformatie in Nederland"; dr. A-
Eekhof over „De Reformatie in verschil
lende landen"; dr. W,. J. AaJders over
„De Reformatie en de cultuur"; dr. J.
Th. de Visser over „De Reformatie en
de Staakunde"; mir. P. A. Diepenhorst
over „De Reformatie en het economische
leven"; dr. J. R. Slotemaker de Bruine
over „De Reformatie en de toekomst."
Alleen aan deze opschriften bemerkt
men reeds dat wij met hoogst belang
rijke verhandelingen te doen hebben ;^en
de namen der schrijvers doen ons zien
een zestal' hoogleeraren, terwijl de ze
vende niet minder is "een man van hoog
staande geleerdheid. Doch, wanneer mien
zich tot lezen zet, wordt men nog: meer
getroffen, door de onbevangenheid die
uit menige opmerking of herinnering
spreekt. Zoo treft al dadelijk' in het op
stel van den (Ev. Lutherschen) Hoog
leeraar Pont het streven om de geschie
denis in het juiste licht te stellen. Het
praatje vau de „duistere" middeleeuwen
wordt naar het rijk der fabelen, waar
uit het voortkwam, om de "beteLe!kénis
der Hervorming te beter te doen uitko
men, terug .verwezen. Die beteekenis d'er
Hervorming wordt tot haar juiste ver
houdingen en motieven teruggebracht. Dr.
P. schrijft namelijk:
„De ongelukkige, veel gehuldigde voor
stelling alsof de Middeneeuwen wareni
een duistere tijd die met de Hervorming
overging in een tijd van licht, isi verre
van juist. Zij "is het gevolg van een
overschatting van de beteekenis der Her
vorming, die, hoe gezegend ook, toch
waarlijk niet de uiteindelijke oplossing
biedt op de vraag; naar het wez|en en
den_ vorm) yah het West Euxopeesche
Christendom, en van een ongewettigde
geringschatting van de eeuwen, die aan
haar voorafgaan." „Reeds langen tijd vóór
Luthers geboorte wordt de wereld be
wogen door stroomingen, die tot het in
eenstorten van het machtigje middel-
eeuwsch-roomsche wereldgebouw moeten!
leiden." „Op elk 'levensterrein is er gis
ting. Op kerkelijk, geestelijk, litterair,
economisch terrein." In dien trant schrijft
Prof. Pont.
Op uitnemende wijze toont prof. Kuy-
per aan, langs welken weg en "door wel
ke jnvl'oeden de Reformatie in Neder
land is doorgedrongen. Dien weg en die
invloeden hebben wij in biet buitenland
te zoeken. „Zelfs' onze. Geloofsbelijdenis,
onze Catechismus, onze Liturgie en Ker
kenorde zijh niet op Nederlandschen bo
dem ontstaan, maar hebben we overge
nomen van de Kerk in de Paltz en de
Hugenoteakerk in Frankrijk. Aan Luther
danken we den .stoot tot reformatie, een
Pool (a Lasco) heeft het eerst de or
ganisatie onzer Kerk ons geschonken;
Ruilingen 'heeft door zijn Huyshoeck ons
volk gesticht; Calvijn leiding, aan heel
ons kerkelijk leven gegeven."
Pr°f. Eekhof beschrijft het aanlichten
der Reformatie in de verschillende lan
den. Hij wijst af alle beweringen van
Roomsche schrijvers als zou de Refor
matie bloot een opruiming zijn geweest,
of van socialisten als Kautsky, dat het
in de allereerste plaats ging om „de gees
telijke goederen", Hij laat ons dien tijd
zien, de kerk, de kloosteirs rpel haar
72)
Bewerkt naar het Engelsch van
EMMA JANE W O RJ3 OIS E.
We gingen nu samen de steenen trap
op en kwamen toen op1 een groot portaal,
waarop verschillende gangen uitliepen.
Een van die gangen gingen wij in en
ik dacht al, dat we dan in een of andere
slaapkamer terecht zouden komen, toen
Louis mij de gewenschte inlichtingen gaf:
„Grootmama heeft tot salon gekozen - de
kamer, die vroeger de dames-zitkamer
werd genoemd, want heneden is er geen
enkel vertrek, dat je bewonen kunt. Maar
ik n?°e ,le zeggen, 3at het me hier ver
schrikkelijk verveelt".
Hij deed nu de deuren open van een
kamer» die op het westen uitkwam, een
ruime, smaakvol gemeubileerde kamer, en
waaIjn T?en ,^aai"d een lekker vuurtje
brandde. Er hing een aangename geur
in de kamer van bloemen, die op ver
schillende plaatsen in sierlijke vazen ston
den en iets fleurigs gaven aan de ouder-
wetsche omgeving. Bij het vuur zaten
twee dames de een© een. jaar of ze-
groot grondbezit en rijfce inkomsten, meest
door vriendelijke afpersing verkregen; het
Humanisme en andere intellectueel-ethi
sche krachten. „Inzonderheid voor het
Gereformeerd Protestantisme is Erasmus
van groote beteekenis geweest"; hetgeen
i we wel beamen, mits met de toevoe-
1 ging van dr. Kuyper (folzi. 130) dat Eras-
j mus „w-el de Mo-zes Was die het volk
j tot de beloofde erfenis heeft gevoerd,
maar er zelf niet is! ingegaan." Treffend:
juist is ook de teekening van het ver
schil tusschen het Gereformeerd en het
Luthersch Protestantisme in -oorsprong,
eeredienst, belijdenis en karakter.
In een schoon betoog, waarin hij, on
der herinnering dat de katholieke kerk
zelve, de gekerstende wereld, het ge
doopte Romeinsche wereldrijk, in de
eerste plaats een groote cultuurwereld is,
aantoont dat de Reformatie, sfchoon van
het cultuurstreven niets verwachtende,
toch de cultuur als zoodanig niet uit
sluit, laat Prof. Aalders enkele reforma
toren optreden, die allen min of meer
den invloed van de cultuur hebben on
dergaan. Toch is) het onjuist te spreken
van Protestantsche cultuur. Het artikel
eindigt met een aanhaling van Luthpr,
eene van blijvende waarde, waarin de
vraag omtrent de verhouding tusschen
de hervorming en de cultuur afdoend
beantwoordt wordt.
Dr. de Visser kweet zich op uitne
mende wij'ze van zijn taak door elk "der
drie -groote Hervormers Luther, Zwing-
li, Calvijn te beschouwen in hun op
vatting omtrent de taak en het karakter
der overheid, en dan deze drie opvat
tingen te toetsen aan het geheel' der
Schrift.
Onze ruimte gedoogt niet ook de ove
rige artikelen zoo te behandelen. Doch
hetgeen wij reeds mededeelden uit deze
mooie aflevering, zal wel voldoende -zijn
omi te bereiken dat alle lezers: van S t e ra
men des Tijds1 van dez'e opstellen-
reeks- studie maken.
Er is een treffende eenheid bij- zooveel
verscheidenheid.
Terecht schrijft prof. Slotemaker de Bruine
(blz. 280) in het artikel „De Reformatie en dé
Toekomst": „Het geestelijke waarom het ten
slotte ging in de reformatie is t.-iet het louter-
geestelijke; daar ligt een gansch we
reldleven onder d[e 11 greep van dit
geestelijke. Maar ookhet aardsche, inen-
schelijke, tijdelijke, wisselende, gewone, waarin
de reformatie on3 binnenvoert, is niet het SU,
ook niet het eigenlijke, alsof het geestelijke een
stuk toegift was. Wat eigenlijk is in, en wat
voort dr ij ft. achter de uitwendige
dingen, dat is het geestelijke".
Beknopt overzicht van den toestand.
De toestand in Rusland vraagt in de
eerste plaats onze aandacht.
Kornüoff had grootsche plannen. Hij
wilde zelf een nieuwe voorloopige re
geering vormen, en hij had Kerenski zelfs
de portefeuille van justitie toegedacht,
maar jammer voor den man Korni-
loff n.l. dat zijn aanhang niet groo-
ter is.
Want nu dreigt het geheele Korniloff-
av-ontuur te mislukken.
Naar de bladen beweren, zou hij. heb
ben aangeboden onder zekere voorwaar
den te capituleenen, juist vóór het oogen-
blik, dat een bloedig treffen der beide
legers in de hoofdstad verwacht werd.
ven en* dertig misschien, en de andere,
gerimpeld, mager en ineengedrongen, die
er niet veel jonger dan "honderd uitzag.
De jonge dame was- in de rouw, het
was een lieve, weemoedige verschijning,
blond en bleek met zachte bruine oogen.
Deze dame was mevrouw James Traf-
ford, de moeder van Louis.
De dame aan de andere zijde van den
haard, gehuld in een dikke shawl, was
mevrouw Trafford, Louis' grootmoeder
de schoone Julia uit den roman van mijn
heer Perren. Ik had mij! haar altijd voor
gesteld als een grijze dame met ietwat
vervallen gelaatstrekken, maar in plaats
daarvan zag ik een klein, verschrompeld
vrouwtje, die er nog heel wat ouder dan
tante Rachel uitzag met haar geelachtig,
gerimpeld gezicht en haar scherpe, dunne
lippen. Zonderling afstekend bij dit oude
gezicht waren de dikke vlechten, die Zij
droeg, en welker kleur niet veel verschilde
van de mijne, waaruit ik afleidde, dat
zij valsch haar droeg.
De dame Zag er niet alleen oud, maar
ook hijzonder onvriendelijk uit. Haar don
kere oogen vooral hadden een zeer on
aangename uitdrukking en als zij iemand
doordringend aankeek, was het altijd met
zekeren achterdocht. Het was mij: inder»
daad moeilijk bij het zien dezer oude
vrouw te gelooven, da,t dit nu de beeld-
Maar Kerenski, die zich zelf aan het
hoofd van de troepen in Ptetrograd heeft
gesteld, is in deze omstandigheden na
tuurlijk niet geneigd nog voorwaarden van
Kornüoff in overweging te nemen. Hij
eischt dan ook een onvoorwaardelijke j
overgave.
De roem van Kornüoff begint derhalve
reeds vroeg te tanen. Hij heeft zich blijk
baar vergist in den omvang van zijn
aanhang, en nu het er op aankomt, schijnt
hij aan het succes te twijfelen.
Moge de burgeroorlog vooralsnog ver
ijdeld worden door deze zwenking, een
janboel blijft het niettemin.
De strijd, die thans in Rusland wordt
gevoerd, moet invloed hebben op de ge
beurtenissen aan het front. Wel wordt
nog dagelijks het officieele Russische le-
gerbericht uitgegeven, maar de gebeur
tenissen zijn zeer onbelangrijk. De Duit-
schers schijnen ook geen gebruik te ma
ken van den Russischen burgeroorlog,
maar blijven toeschouwers.
Ook op de andere fronten gebeurt niets
van belang. De vliegeraanvallen op Brug
ge, Thourout en Zeebrugge overtreffen
nog in belangrijkheid de daden op het
slagveld, waar slechts de artillerie spreekt.
Naar de „Wiener Politische Rundschau"
bericht, zal het antwoord der centralen
op de pauselijke vredesnota de volgende
week worden overhandigd.
Tusschen Duitschland en Oostenrijk-
Ho-ngarije werd over het tijdstip en den
inhoud van het antwoord volkomen over
eenstemming bereikt.
Naar in wei-ingelichte politieke kringen
verluidt, is de nota in volkomen tege
moetkomend-en en vriendschappelijken
toon gesteld. Zij: bevat de warmste- woor
den van dank aan den P!aus, die bij
zijn actie slechts het welzijn en geluk
der geheele menschheid op het oog had.
Het antwoord der centrale mogendheden
wijst op de principieele rechten van alle
staten en houdt zich. in bijzonderheden
bezig met de afzonderlijke voorstellen des
Pausen.
Een typische bijzonderheid deelt de
„Kreuzztg." mede. Dit blad weet te ver-
teüen, dat, toen de rijkskanselier voor
enkele dagen een bezoek aan Stuttgard
had gebracht, hij: door de groote men-
schen-menigte op het station, onder het
zingen van nationale liederen, werd uit
geleid. Dr. Michaelis kwam voor het
raampje van zijn coupé, en zeide o.m.:
„laat -ons hopen, dat wij: nog dit jaar
vrede krijgen".
De rijkskanselier betuigde dus openlijk
nog eens zijn vredelievendheid en liet
in het vertrouwen, dat hij; bleek te heb
ben op een vrede nog dit jaar, de be
reidwilligheid doorschemeren, om van zijn
kant offers voor het tot stand komen
van den vrede te brengen. Want 'nie
mand beter dan de rijkskanselier zal we
ten, dat voor een spoedigen vrede ern
stige opofferingen no-odig zijn.
De Zweedsche telegrammen-affaire is
nog niet tot ieders bevrediging opgelost.
Doch vermoedelijk loopt ze wel met een
sisser af.
Minister Lansing heeft in een persge-
sprek gezegd, dat Amerika niet van plan
is, het Zweedsche volk te straffen voor
de -daden, die, sommige zijner bewinds
lieden hebben bedreven. Voor het Zweed
sche volk, aldus zeide hij, hebben wij
altijd de meest vriendschappelijke gevoe
lens gekoesterd.
De diplomatieke betrekkingen met
schoone Julia was, ik bedacht niet, dat
een veeljarig verblijf in de! tropen iemand
zóó verouderde.
Louis stelde mij- aan de beide dames
voor en <Je jonge mevrouw verwelkomde
mij heel vriendelijk, terwijl zte. een ges-
makkelijk laag stoeltje voor mij' aanschoof.
Intusschen was Louis naar zijn groot
moeder toe gegaan en ik merkt© nu met
de grootste verbazing op, dat hij haar
„madame" noemde. Later vernam ik, dat
zij dien titel verkoos boven dien van
grootmama.
„Kom hier, kind", zeide madame, met
een onaangename, scherpe stem, „kom
hier, dan kan ik je beter in oogenschouw;
nemen".
Ik stond op en ging dicht bij haal)
staan, met gloeiende- „wangen en het
hoofd fier opgeheven. Het is nooit "heel
pleizierig een scherp onderzoek te moer
ten ondergaan, maar cle wijze, waarop
die zwarte oogen mij: voortdurend aan
staarden, was al heel onaangenaam. Ik
wüde dan ook al heel gauw! weer terug-
keeren naar mijn stoelage naast de jonge
mevrouw, maar eèn paar lange, magere
handen grepen mij vast, en dwongen mij,
te blijven, waar ik stond. „Wees toch
zoo haastig niet, kind, ik zal je nietj
opeten,', kraste :de akelige stem en on
middellijk liet de oude dame er op vo-I-
Duitschland zullen waarschijnlijk worden
verbroken, tenzij' de Argentijnsche gezant
te Berlijn een bevredigende verklaring ont
vangt over het optreden van de Duit-
sche duikbooten in verband met de te
legrammen van Luxburg.
Met de regeering van de Vereenigde
Staten zijn onderhandelingen geopend, al
dus een bericht uit Rome, om de be
gunstigde positie der neutralen, waardoor
deze zich van cijferschrift voor hun te
legrammen kunnen bedienen, op te hef
fen. Vermoedelijk is dit het ernstigste
gevolg der kwestie.
Korts oorlogsberichten.
Te Honnepel' in het gebied van
Kleef 'is een Duitsch© tweedekker bijl ver-
vergis'sing door eigen afweervuur neer
geschoten.
Bijl het Isonzodal, dus vlak bijl het
front, "hebben de Italianen rijke steen-
kooRagen ontdekt.
De En-gelsche verlieslijden in de
Times van 6—12 Sept. bevatten de na-
mien van 775 officieren en 28150 mini-
deren.
De landheer Misegniski te Bormo-
wo (Posen) islrijk met kinderen gezegend.
Vóór het uitbreken van eten oorlog "had
hij: er 7, toen kwam er nog een, daarop
een tweeling, en nu pas een drieling.
Naar aan het Zweedsche „Afton-
bladet" via Haparanda geseind wordt,
hebben .Russische soldaten een Fransch
vliegofficier, die te Odessa als instruc
teur optrad, vermoord.
De „Tribuna" zegt in een bespreking
van de nota van Wilson, dat de oorlog
nog minstens een jaar zal duren. Vol
gens Wilson is een veldtocht in 1918
noodzakelijk en onvermijdelijk en worden
alle maatregelen genomen om "dien te
voeren.
De gezondheidstoestand van de 'ko
ningin van Beieren laat te wenschen
over. Zijl moet zich z'eer in acht nemen.
Hindenburg heeft er in zijn telegra
fisch antwoord op de verklaring; van de
Kamer van Koophandel te Lübeck op
gewezen naar Wolïf seint dat de
g;eheele wereld thans weet, hoe de Duit-
sche Keizer voor het behoud van den
Vrede heeft gearbeid. Het Duitsche volk
staat vaster en eensgezinder dan ooit
rondom den keizerlijken leider geschaard.
Tengevolge van groote overstroomin-
gen in China zijn 3 millioen mensehen
dakloois. Er is groote schade aangericht.
Het aantal -omgekomenen is nog niet te
schatten.
De hongersnood heeft in Astrakan
een bijlzonder ernstigen vorm aangeno
men. In eenige plaatsjen kwam het tot
hongeroproeren met. de gewone progrom-
verschij'nseJen. In Moskou werden de voor
raden levensmiddelen "in beslag genomen.
De Paus zou een nieuw document,
in verband met de vrede, voorbereiden,
en het isl niet uitgesloten, dat later nog
een dergelijke stap ^ondernomen wordt
Volgens! een Engelsch bericht zou
den de Duitsche duikbooten tegenwoor
dig in flotilles1 opereeren, zoodat een
nieuw istadium is1 ingetreden in d^n
duikbo-otoorlog;.
Het kabinet Painl'evé vindt bij: de
Franjsche pers een vrij gjitnstig onthaal'.
Een Engelsch blad waarschulwt te
gen 'oorlogsmoeheid. Hijl raadt aan er
niet over te -spreken en er niet aanj
te denken, vóór de oorlog gewonnen is.
Volgens het „Journal of Commerce"
wordt pok in de Vereenigd-e Staten het
gebrek aan kolen steeds ernstiger merk
baar, daar de oorlogsindustrie voortdu
rend meer arbeiders tot zich trekt en
de mijnen dientengevolge aanhoudend hun
personeel' zien slinken. De berichtgever
is van meening, dat Amerika het Fran-
sche voorbeeld maar moest volgpn en
Chineezen moest invoeren om in de mij
nen te werken.
Het „Journal of Comlmerce" meldt
dat het leven in de Vereenigde Staten
nog duurder is dan in Engeland. Het
brood (van 4 Engelsche ponden) kost er
13,5 pence, in Engeland 11,5 pence. Ook
boter en aardappelen zijn er duurder,
dan in Engeland.
In het tijdperk van 31 Maart 1914
tot 31 Maart 1917 is (het ledental der
sociaal-democratische partij in Duitsch
land van 1,085,905 afgenomen tot 243,061.
Meer dan '50 afgevaardigden van
den ontbonden Finschen Landdag' zjrjn
gearresteerd. Te Wiborg hebben de, Fin
nen de staatsmunitiefabrieken in de lucht
laten vliegen.
Volgens de Italiaansche bladen is
de Servische -minister-president Pasitsj in
alle stilte uit Rome naar Brindisi ver
trokken, van waar hij naar Korfoe scheep
Aan de handelshoogeschool te Kon-
stantinopel is een vrouwenafdeeling ge
opend, waar vrouwen en meisjes zich
voor een handelsloopbaan kunnen bekwa
men.
In het jaar 1916 zijn in Engeland
en Wales' 41 pprsonen van honger of
gebrek gestorven, waarvan negen te Lon
den.
De Senaat der Ver. Staten nam
een wet aan tot het heffen van een oo-r-
logsbelasting tot een bedrag van 2 mil
liard "470 millioen dollar.
Kerenski is thans tot generalissimus
benoemd en Alexief tot chef van den
generalen staf.
gen: „Ik verlang alles aangaande je be
trekking tot de Berre-ns te weten".
Met tegenzin zeide ik haar, dat ik hun
aangenomen nichtje was.
„Aangenomen nichtje! Wat 'n zot idee
voor een ongetrouwd heer en twee oude
juffrouwen. Zijn ze streng?"
„Neen, ze zijn"zleer vriendelijk en ik
houd veel van hen".
„Zoo zoo- enne, heb je nog, fa
milie?"
„Ik geloof wel, dat ik .van moeder's
zijde nog familie heb, maar waar ze
wonen weet ik niet. Ik "behoor evenwel
nu geheel aan mijn oom en tantes".
„Hebben ze je dan gekocht?"
„Neen, mevrouw", hernam ik veront
waardigd, „te koop ben ik niet. Ze heb
ben me in hun huis opgenomen, omdat
ik geen ouders meer had en ook geen
tehuis".
„Spreekt Matthias Perren nog weleenjs
over mij?"
„Ja, ik hgb oom weieens een enkelen
keer uw naam hooren noemen". Meer
zeide ik 'echter niet, en ik was ook niet
van plan meer te zeggen en haar te
vertellen hoe vaak oom het in den laatsten
tijd over haar gehad had, ze z:ou er hem
misschien nog om hebben bespot.
Dat duurde m,et die ondervraging zoo
een kwartiertje en het begon mij dan
Breekpeen
mag niet voor het buitenland, noch voor
verduurzaming worden geveild. Roode be-
waarkool mag niet worden geveild.
Z o m e r t ij d.
In den nacht van Zondag op Maanidag
zal de zomertijd 'huiten werking treden.
Om '3 uur zomertijd zullen de klokken
een uur worden stilgezet.
Varkens.
De telling van 24 Augustus heeft uit
gewezen, dat er 299000 varkens van 100
K.G. slachtgewicht zijn opgegeven.
Allerlei vragen.
Naar Het Volk ter oore komt, heeft
Duitschland geëischt,' dat de Nederlandt
sche gemeenten die Duitsche kolen zul
len -gebruiken, dus niet de Nederland^
stehe Regeering voor ,een gelijk bedrag
als de waarde der kolen is, zullen in
schrijven op een 6 pet. geldleening.
Andte'rzijids stelt Engeland ook voor
waarden. Als' de tonnenmiaat ervoor be1-
sfchikbaar is, dan ligt er in het werk
voor de noodlijdende Belgische bevolking
werkelijk veel sympathieks.
Intusschen moet men niet meenen, dat
dan alle moeilijkheden pveï wonnen zul
len zijto.. 1 i
ook duchtig te vervelen', zoadat mijn ant
woordend al korter werden. Gelukkig ech
ter kwam Louis mij te hulp.
„Hoor eens, grootmoeder, je hebt missi
Tyndale nu genoeg uitgehoord, zou ik
denken. Ik moet zeggen, dat ze wel een'
geduldig meisje moet zijn, een ander had
er al lang de brui van gegeven. Laat
haar nu eens een oogenblik met rust,
dan kan ik eens met haar babbelen, want
ik heb haar heuschl ook wel een beetje
voor me zelf meegebracht, 'tls hier net
een plaats, om je anders dood te ver
velen".
Behalve Louis zou niemand van de
familie het gewaagd hebben de oude da
me op die wijze aan te spreken, want
haar humeur was allernaarst en ze wtas
ontzaglijk kwalijknemend. Als iemand
haar, zij het onopzettelijk, beleedigd had,
dan kon hij er zeker van zijn, dat ze
het hem betaald, zou zetten en de piinste
tekortkoming vergat ze nimmer en ze
had een uitstekend geheugen om oude
koeeien uit de sloot te halen. En op
oogenblikken, dat ze zich het vriende
lijkst voordeed Kan je er zeker van zijn,
dat ze den een of ander een steek on
der water zou geven, in het kort, Julia
Catherwood was mij een bittere teleur
stelling. j
(Wordt veï-volgd.)
