Zaterdag 35 November 1914$ 31e Jaargang
No. 48
Be Uroote 0©ri®ga
Sfaten-Generaal.
Binnenland
Uit de Provincie.
Uitgave van
HaamL Venn. LUCTOR ET EMERGO
gevestigd te Goes.
Hoofdbureau te Goes:
&&9GE VORSTSTRAAT 219,
Bureau te Middelburg:
*MA F. P. DHUIJ L. BURG.
Drukkers:
^tierbaan Le Cointre - Goss.
Tweede Kamer.
Geen nieuwe gezichts
punten. Van het leer
plan afblyven. Een
gewijzigd voorstel van de
regeering. De amende
menten onaannemelijk.
Gok gisteren is men in o-ns Lagerhuis
in herhaling-en vervallen.
Hoe kan 't ook anders, waar dc zaak
reeds Van alle kanten is bekeken, zoodat
geen nieuwe gezichtspunten meer k u n-
ii.cn geopend worden!
Zoo heelt de heer Schemer (a. r.)
ee.ii Verdienstelijk woord gesproken, doch
nieuws kreeg men daarbij biet te hooren.
Ilij is ongerust, d'at art. 192 niet vei
lig zal wobdën binneug'eloodst.
Hij' zou het betreuren, als de oplos
sing van het compromis werd' gezocht in
de richting van -een der amendementen-
Visset Van fJzeddöom of van. Raalte.
Hij is (dlajnkhaar Voor tie voorgestelde
verbetering, doch niet gteheel voldaan en
legde fer den nadiruk op, dat rechts voor
de oppositie niet uit den weg gaat, en
nimmer zal oapituleeren.
Een Vastberaden woord, dochoud-
nieuws".
Van !der Molen -(a. r.) tiet nog even
nieuw geluid hooren, ofschoon zijn be
toog hoofdzakelijk bekend moest zijln.
Zoo moest zijn conclusie geen andere
wezen ,dan in zijn groote rede bij de
algemeene beschouwinglen
Hiel' ligt het resultaat van een com
promis. We zullen daaraan meewerken.
Doch wordt het. veranderd, dan is dc
kans verkeken. Laat Id'us de minister ons
het medegaan mogelijk maken.
Vooral was 's1 heeren Van der Molen's
verzet tegen de „waarborgen" sterk.
Men kan de normen van deugdelijk
heid' niet in de grondwet zetten, zoo
betoogde hij. En men mag1 die nonnen
nooit zóó regelen, d'at het bijzonder on
derwijs het openbare tot toonbeeld krijgt.
I >iie normen zijn niet te stellen. Daar
is bijvoorbeeld 'het leerplan. Zelfs dat
gcel't geen waarborg, aangezien het ge
meenlijk diplomatiek-nietszeggend is
saamgesteld. Door belangrijke interrup
ties op dit punt, bleek, dat het ge
wichtigste ter aanduiding - van wat leen
leerplan eigenlijk wel beteekent is, de
opgave der 'leerboeken. Doch daarmee
zou rnien al terstond de vrijheid' van
richting raken. Wanneer mien waarbor
gen wensb'ht van deugdelijkheid, zoo
zeilde de heer Van der Molen terecht,
dan z,orge men voor goede s'alarissan
ten goede opleiding voor de onderwijzers
en voor goed schooltoezicht, drie «la
kenwaarvoor rechts minstens 10 ven veel
gevoelt 'als links.
De Beaufort (u.l.) maakte een opmer
king over „de zorg der regeering"
voor het onderwijs in het algemeen. Men
weet, dat in de eerste alinea het woord
„openbaar" is geschrapt.
Van de zorg waarvan alleen de open
bare school genoot, wil mien dus ook
de bijzondere school laten genieten.
Maar dan is „zorg" niet meer het
„zleilf doen", dat het altijd nog aan
duidde.
En ook' kan hel onderwijs niet alle
soorten onderwijs omvatten.
'to opheldering vroeg de heer De
Biea-ufort daarom oen verklaring der Re
geering, opdat de beteekenisi der eerste
alinea -goed zou vaststaan. De jtfemici'
antwoordde in zijn red© van gistermid
dag kloek'weg„het onderwijs" is ,,al
dat. onderwijs, dat aan wettelijk© rege
ling is onderworpen of dient t© wor
den onderworpen."
Onnoodig te zeggen, dat ook de r.k.
afgevaardigde Notens alle amendementen
onaannemelijk verklaard©, immers Mies
wat voorgesteld is, bevat wezenlijke af
wijkingen .van het compromis! der Be-
v re-digi ngs-commissie.
Tenslotte kwam de Premier met een
gewijzigd voorstel, ©en laatste .poging,
otoi aan dien strijd ©en einde te ma
ken.
En, liet hij uitkamen, nu of nooit!
Zijn slotwoord wasHiermede besluit
ik mijn pogingen en ik wijk van dit stand
punt verder niet af.
Zijn voorstel komt hoofdzakelijk hierop
neer:
Alinea 4 worde aldus gelezien:
„In elke gemeente wordt van over
heidswege voldoend openbaar algemeen!
vormend lager onderwijs gegeven in een
genoegzaam aantal scholen.
Volgens bij de wet te stellen regels
kan afwijking van deze bepaling worden
toegelaten mits tot' het ontvangen van
zoodanig onderwijs gelegenheid wordt ge
geven".
En na alinea vijf wenschl hij in te
©ze twee a-lineae:
„Deze eischen worden voor het alge
meen vormend lager onderwijs zoodanig
geregeld, dat de deugdelijkheid van het
geheel uit de openbare kas bekostigd bij
zonder onderwijs en van het openbaar
onderwijs even afdoende worden gewaar
borgd.
Bij deze regeling wordt de vrijheid van
het bijzonder onderwijs wat betreft de
keuze der leermiddelen en de aanstel
ling der onderwijzers geëerbiedigd".
In de rake opmeikingen, waarmede de
premier alle amendementen van de hand
heeft gewezen, heeft hij blijk gegeven de
beleekenis tc begrijpen van de vrijheid
der bijzondere school.
Met beslistheid heeft hij alle pogingen,
welke die vrijheid belagen, onaanneme
lijk verklaard.
't Blijft de vraag, of de nieuwe redactie
do verlangde uitkomst biedt.
In ieder geval worde de poging van.
minister fort, om de zaak tot een voor
ons zoo goed mogelijk einde te brengen,
zeer gewaardeerd.
Tot Dinsdag hebben de Kamerleden den
tijd, om de zaak te besludeeren. Nu, het
voorstel mag wel met een fijnen balans
gewogen worden.
IWe schorten ons eindoordeel dus
maar op.
Beknopt overzicht van den toestand.
Van belang is' het feit, dat in de
Walachijsch© vlakte d© troepen van
Falkenhavn de rivier de Alt bereikt
hebben.
Hot wijst er op, dat Roemenië met
den dag terrein verliest.
In den Westelijken hoek is nu, ook de
vijandelijke tegenstand gebroken.
Orspva en Turu-Severin zijn genomen
©11 de troepen van de legergroep-Mae-
'kiensen zijn op verscheidene punten over
don Don.au getrokken.
De afbrokkeling van tot Roemeense he
grondgebied zal 'duis voorloopig nog wel
voortgang hebben.
In het Westen heerscht stilte. Alleen
de storm doet zich hooren.
Deze kan echter niet zoo hevig' zijn.
of die koen© vliegers stijgen op en leg
gen hun gewone bezoeken al", die dan
het 'karakter van bezoekingen krijgen.
Tientallen luchtgevechten hebben plaats
gtehad, waarbijverscheidene machines
te gronde gingen en velevliegers den
dood vonden.
In Italië wordt tot weer juist beter,
zootlat de artillerie-gevechten op het
Karst-plateau weer zijn begonnen. Veel
uitwerking 'hadden ze echter nog niet.
Tenslotte nog enkele opmerkingen over
de verhouding van de Entente tol Grie
kenland
De ei.Sch tot uitzetting van de ge
zanten der cientralen is door Griekenland
mauw ingewilligd, of nadere bijzonder
heden worden bekend omtrent, don eisch
tot het uitleveren van wapens en Mu
nitie, dien de entente gesteld heeft.
Die entente eisclrt vair het „neutrale"
Griekenland een aanmerkelijke 'hoeveel
heid munitie en wapens als compen
satie voor het oorlogsmateriaal, dat aan
die Bulgaren en Duitschers is uitgeleverd.
Griekenland weigert den eisch toe te
staan, daar de centrallen gedreigd heb
ben in de inwilliging van den eisch
een vijandelijke daad te zien. Weer
staat Griekenland, dus voor d© keus,
die het ten koste van alles wil ver-
mjjden, maar die telkens weer terug
keert.
Met spanning wacht men af, wat het
einde van deze tragedie zal zijn.
Fijngevoeligheid.
In tot blad voor de Engelsche soldaten
in de loopgraven bestemd, The Trench
Echo, leest men het volgende ver
haaltje
In de loopgraven liggen Duitsche troe
pen tegenover Canadeesche. Een Roche
roept den Canadeezen toe:
„Zijt gij in Ottawa (Canada) bekend?"
Een Canadees„Ja".
De Roche: „Mijne vtouw en drie kleine
kinderen wonen daar".
De Canadees: „Steek je hoofd maar,
eens over den rand. Dan wonen in Ot
tawa ©ene weduwe met drie wee zen".
Het. Fransche dagblad La Victoire
neemt dit verhaaltje over met een op
merking over de geestigheid ervan.
Menigeen zal hier liever een ander
woord gebruiken.
Korte Oorlogsberichten.
De toestand der groothertogin-moe-
der van Luxemburg is verergerd. De
krachten nemen merkbaar af; het be
wustzijn blijft helder.
(De groothertogin-moeder Marie Anne
van Luxemburg was den 13en Juli 1861
als infante van Portugal geboren. Den
21en Juni 1893 huwde zij met groot
hertog 'Willem van Luxemburg).
In den namiddag van 15 Novomber
had de laatste doorboring plaats van den
tunnel in het Taurusgebergte, welke
plechtig gevierd werd. Hierdoor zijn all©
technische hindernissen voor het in ge
bruik nemen van den Bagdadspoarveg
uit den weg geruimd.
De chef van de Dnitsche Marine
staf stelt vast, dat het hospitaalschip
„Brittannic" niet door een Duitsche duik
boot tot zinken is gebracht.
Hel Griekse he s.s. „Joannis", me
lende 3828 ton, werd door een Dnitsche
duikboot in den grond gehoord.
De onderhandelingen over de uit
wisseling van Dnitsche en Fransche bur
gerlijke geïnterneerden zijn geëindigd. Het
betreft ditmaal niet minder dan 20.000
personen, die zullen worden uitgewis
seld. Het transport begint 4 December.
Men weet, dat Filipescu. de vu
rigste oorlogsapostel, onlangs stierf. Daar
Filipescu lijdende was aan het hart, werd
zijn dood algemeen daaraan toegeschre
ven.
Roiemeensche gevangenen hebben ver
klaard, dat het in heel Roemenië een
ppenlijk geheim is, dat Filipescu zich
vergiftigde. Hij zou daartoe gekomen zijn
uit wanhoop over den oorlog, die een
geheel ander verloop nam dan hij ver
wacht had.
In een van Frits lleuler's mooiste
werken „Ut mine Stromtid", spelend ia
Mecklenburg, spreekt d© schrijver ook over
de toenmalige levensmiddelenprijzen, on
getwijfeld een heel verschil met de tegen
woordige. Lte korenprijzen waren destijds
zloo laag, dat het de moeite van' het
verbouwen niet loonde. Spoorwegen wa
ren er niet en Zoo werd zelfs tarwe
als veevoeder gebruikt. Ook dc vleesch-
prijzeri waren abnormaal laag, het kwam
voor, dat een, slachter voor een vet ztvyijn
maar elf thaler bood. Ondanks de gekl-
schaarschte kwam het toch maar zelden
voor, dat een boer zijn vlcesch voor zulke
lage prijzen verkocht, hij zoutte het dan
liever zelf in. Ook de boter kostte maar
een paar stuivers.
De krijgsraad te Chalons-sur-Marne
heeft den fabrikant Gulden, in Champagne
wijnen, tot 5 jaar gevangenisstraf en
20.000 francs boete veroordeeld, daar hij
over Zwitserland wijnen aan Oostenrijk
geleverd heeft.
Door de Italiaansehe Regeering is
het Palazzio-Chigi, het vroegere Oosten)
rijksche gezantschapsgebouw, voor 4mil-
liaen lire verkocht geworden.
Op de spoorlijn WeenenBoedapest
zijn 60 vrouwelijke conducteurs uit ge
brek aan mannelijk personeel aangesteld.
Het „Wiener Tagblatt" meldt, dat
keizer Franz Jozef in de z.g. „kleine
werkkamer", zittend in een leuningstoel
gestorven is.
Bij C raio va vielen, behalve andere
buil, 300 spoorwegwagons in Dnitsche
handen.
Te Montrose is' een vliegmachine,
met een schoonsteen van een" huis in
aanraking gekomen. De benzinereservoir
werd d-oor den schok stuk gestooten en.
de benzine geraakte in brand. Voor er
hulp kon verleend worden, was de vlie
ger (dood, men weet niet of hij' door d©
botsing of door de vlammen het leven
Verloor.
De Madirileensche Debate heeft on
langs melding' gemaakt vair een gerucht,
'dat ,de paus voornemens zou zijn, Italië
te verlaten en toen ook gezinspeeld op
een fuitnoodiging, die .Spanje aan den p>aus
zou hebben gedaan, om in het Escuri-
aal zijn intrek te nemen. De Weenscto
Reichspost spreekt op- grond Van uit het
Vaticaan antvjangeii inlichtingen het ge
rucht tegen. De Paus heeft ook nooit
een uitmoodiging van Spanje ontvangen.
Fransche troepenafd e elingeu heb
ben, naar idie Temps verneemt, de dor-
pien ider z.g. onzijdige landstrook in Griel-
ketiland 'bezet. Die koningsgezinde Griek'-
sche troepen weigerden de dorpen te
verlaten, bewerende dat zij1 nog gieen be
vel uit Athene hadden ontvangen.
Ge-Volg gjevenide aam den wensch
van vele Hongaren zal Keizer Karei I
geregeld een deel van het jaar te Boe
dapest. doorbrengen.
In. Brandenburg (hoofdstad Berlijn)
is een verordening uitgevaardigd, die
personen beneden 17 jaar verbiedt zich
Ides avonds nfa 9 uur op straten' of pleinen
te bevinden, zonder geleide van volwas
senen.
Nog steeds worden duizenden bur
gers uit België weggevoerd, waarbij zich
hartverscheurende toomeclen afspelen. Zoo
.werd een Vader van elf kinderen onmee-
doogend met zijn twee oudste zoons weg
gescheurd. Onder hen, die weggevoerd
weiden, zijki kasteelheeren, studenten,
kooplieden, fabrikanten enz., waaruit
blijkt, (d'at het niet waar is, dat slechts
werkeloozen, levend van de liefdadigheid,
opgeëischt worden.
Bij d'e besprekingen in de Rijks
dagcommissie van de wet op den bur
gerlijken dienstplicht is' opgemerkt, dat
ook de bevolking van het bezette gebied
meer v'oor den arbeid moest worden op
geroepen.
De Engelsche admiraliteil deelt,
iraede, dat tot Engelsche hospitaalschip
„Braieimr Castle" (3991 ton) op de
thuisreis van Saloniki naar Malta met
gewonden aan boord in 'het Myhoni-
k'anaal in de Aegeische Zee op een
Mijn gielooperr of 'getorpedeerd is. Allen,
die aan 'boord waren, zijn _g©r©rl.
Gisterochtend hoeft het Oosten-
rijksche ministerie zich aan keizer Ka
rei voorgesteld.
Tc Kopenhagen wordt de voorraad
petroleum ki'ap, vooral 't soort dat voor pe
troleumkachels wordt gebruikt. Men hoopt
nu van de Engelschen gedaan te krij
gen, dat ze wat meer petroleum voor
Denemarken door laten.
- Sir Hiram Maxim, Van wiens dood
een telegram bericht brengt is lid ge
weest van de groote wapenfabriek en
scheepswerf Vickers Sons and Maxim,
was de uitvinder van de maxim-kanon-
neo en heeft zich vele jaren bezig ge
houden met wetenschappelijke onderzoe
kingen inzake vliegtuigen zonder het hier
in 'tot een praktisch resultaat te brengen.
In Duitsclüand wordt het publiek
erop voorbereid; dat, tengevolge van den
verminderden invoer uit de neutrale pan
den, doordat Engeland de levering mieor
tot zich heeft getrokken en doordat voor
het leger steeds mjeer noodig is, de ver
strekking van eieren nog meer ingekrom
pen zal moeten worden.
De Fransche regeering overweegt
een beperking van het automobiel-ver
keer, teneinde de petroleum-, benzine.-,
olie- en caoutchouc-voorrad'en le sparen.
Naar liet Journal mededeelt, is het
stijgen der Seine dit jaar zeer vToegj
begonnen, hetgeen nieuwe moeilijkheid
voor ide kolen-verzorging van Parijs mee
brengt. Ongeveer tien lage bruggen ver
hinderen tusschen Rbuen en Parijs bij
hoogen waterstand het verkeer der sleep-
booten. Op het oogenblik kunnen over
de Seine inplaats van 20.000 ton Slechts
7—8.000 ton Verzonden worden.
Nu aartshertog Karei, Keizer van.
Oostenrijk is gewonden, is tot opperbe
velhebber van het Oostelijk Gevechts
front van Galicië tot de Karpathm be
noemd aartshertog Jozef ©enige zoon van
Wijlen aartshertog Jozef en August en
- Clotilde van Safeen-Coburg. Hij is ge
boren in 1872, en was voor den oor
log commandant eenier divisie infanterie
te Boedapest Hij is gehuwd met Prin
ses Augusta van Beijieren, uil: welk hu-
wielijk geboren weiden twee zoons (Jo-
steph ©n Ladislaus) en twee dochters
(Sophie en Magdalena). Zijn groot
vader (Jozef) was een broeder van den
grootvader van den overleden Keizer.
Onlusten te Dij am bi.
Bij het .Departement Van Koloniën is
ontvangen het volgende telegram van dep
Gouv.-Geiïera,al van Nediert-Indië:
Hadji Sales, een van de moordenaars
van den controleur Walter, meldde zich
den 22ste,n dezer met twee volgelingen.
Die vrouwelijke verwanten van den in
vloedrijken verzetleider Rio Depati zijn
gevangen genomen. De controleur van
Moeara Tebo bericht, d'at de vader van
den gevangen genomen Sultan Boewahid
en Panglima Soeto zich met 35 volge
lingen hebben onderworpen.
Die Vaaniidri g- 0 p'l e i di ng.
Naar wij vernemen, zal, vermoedelijk
met, ingang van 1 Januari, dë kroon als
o'niderscheidiiigsfeeken voor de practische
geschiktheid voor den rang' van vaandrig
worden afgeschaft.
De reserve-sergeants zulten van dien
datum af een cursus van drie maanden
moeten volgen aan een dier schoten voor
verlofsoffkieren en daarna zoowel een
practisch als een theoretisch examen af
legden. (Vati.)
De S t©enk o 1 enn0 0d.
Naar tot „Hbld." meldt, zal in een
nieuwe circulaire vair de regeering aan
de burgemieestears krachtig op zuinigheid
VERSCHIJNT ELKEN WEKIOAtfl,
Abonnementsprijs
Per 3 maanden fr. p. postf 1,09
Losse nummersf.05
Prijs der Advertentiën
15 regels /0.50, iedere regel meer 10 d
3-maal plaatsing wordt 2-maaI berekend.
Bij abonnement voordeelige voorwaarde^
Familieberichten van 110 regels ƒ1,—
iedere regel meer 10 ct.
bij het steenkolen verbruik worden aan
gedrongen .In overweging wordt gege
ven over "te gaan tot een. vervroegde
sluiting van winkels en. koffiehuizen eti
verder verhooging van den gasprijs boven
verbruik'van een bepaald minimum.
Aan de, circulaire Wordt, de mededeet-
liing toegevoegddat geen rekening kau
worden gehouden met de aanvragen om
steenkolen van gemeenten, waar deze
zuinigheidsmaatregelen niet worden toe
gepast.
Het Hof
zal met ingang van Zondag gedurende
een viertal weken den rouw aannemen
wegens den dood van Keizer Frans
Jozef.
De heeren J. Nieuwenhuyse en
P. J. Stigter zijn gesteld ter .beschik
king van den Gouverneur-Generaal
om drie jaren t© worden werkzaam
'gesteld als gouvernementsarts.
Door Ged. Staten van Zeeland
is de sluiting der jacht op hazen, fa
zanten, korhoenders en kwartels bepaald
op Zaterdag 30 December a.st met
zonsondergang en zal tot tijdstip van
de sluiting dor jacht op houtsnippen en
waterwild nader worden vastgesteld.
Bevorderd tot hoofdcommies der
posterijen o.a. de heeren F. J. Mijnssen
en K. A. v. Langeraad, beiden voorheen,
werkzaam te Goes.
De minister va.11 landbouw heeft
als maximum-melkprijzen vastgesteld voor
de gemeentenKoudekërke productie
prijs 8, consumptieprijs 10 cent per liter;
Nieuw- en St. Joosland consumptieprijs
9 cent. Voor bezorging aan huis mag niets,
in pekening worden gebracht.
Bondsring „W,es t-Z ui d-Bev ei
land en N oor d-B e ve 1 and". Op
Dankdag, Woensdag 29 Nov. a.s., hoopt
bovengenoemde ring samen te komen te
Heinkenszand in de Geref. Kerk. De bij
eenkomst zal aanvangen 's avonds 6 uur.
Er zullen worden behandeld: 1. „Een
proeve van behandeling van een onder
werp uit onze Vad. Gesch.", door A.
Bakker, van Driewegen. 2. „De Christen-
jongeling in de Kazerne", door W. Dek
ker, van Nieuwdorp.
Waar nu twee onderwerpen zullen be
handeld worden ter bevordering van het
heil der vereenigingen en bovenal van
den jongeling (zie opstel 2) .mag Zeker
wel een groote schare belangstellenden
verwacht worden. 1
Middelburg. I11 verband met ons be
richt betreffende de vergadering va.11 de
begrafenisvereeniging „Uit Voorzorg" al
hier, in ons nummer van Donderdag, deelt
toen ons nader mede, dat niet alleen
tegenstanders van het bestuursvoorstel do
vergadering voor de stemming verlieten,
maar ook voorstanders daarvan, die meen
den, dat het bestuur in strijd met artikel
18 der statuten handelde door bij machti
ging ie laten stemmen. Het bewuste aiti,-
kel 18 der statuten bepaalt namelijk, dat
alleen ter vergadering aanwezige leden,
mogen deelnemen aan de werkzaamheden.
Goes, Duikbooten. Gisteravond trad
voor „Wetenschappelijke Belangen" op
de luitenant ter zee le klasse Van Nij
megen. ISchoonegevel, commandant van het
Dïuikbooitstati'on te Vlissingen, met het on
derwerp „Duikbooten". Een onderwerp
dus, dat alleen al om z'n actualiteit cLe
belangstelling moest trekken. De concert
zaal van de Sociëteit V. G. V. was dan
ook stampvol.
Spr. begon met te constateeren, dat
de duikbooitvaart de laatste jaren flink
is vooruitgegaan. In 1912 nog vond men
eon afstand van Hoek van Holland naar
Nieuwediep enorm en nu is de U 53,
zooals men heeft kunnen lezen, aan de
Amerikaansche kust geweest. Verder con
stateerde hij, dat het een Hollander is
geweest, die het eerst onder water heeft
gevaren. Het was Corn. Drebbel van Alk
maar, die in 1620 zijn uitvinding toepaste.
Zijn boot werd door riemen voortbewo
gen. Ze was evenwel meer een weten
schappelijke aardigheid dan van practisclil
nut. 1
De groote principes van de tegenwoor
dige booten grootte, stabiliteit, on
zichtbaarheid, snelheid, enz. zijn eersjf
in 1900 tot toepassing gekomen. De ont
wikkeling kwam 'echter geleidelijk. In
1801 b.v. werden duikbooten gemaakt,
welke 'in staat waren een explosieve la
ding naar een vijandelijk schip te bren
gen en het te doen zinken. Ze beant
woordden echter heelemaal niet aan den
eisch der onzichtbaarheid.
In 1862, toen de Amerikaansche kust
geblokkeerd werd door de Engelschen,
had men kleine onderzeeërs met 3 man
