Woensdag 8 November 1916 31e Jaargang
No. 33
De Groote Oorlog.
Sfafen-Generaal.
Binnenland
Uit de Pers.
'Ds Zeeuw
Uitgave van
dis ïSiasmL Venn. LUCTOrt ET EMERGO
gevestigd te Goes.
Hoofdbureau te Goes:
&,&NGE VORSTSTRAAT 219„
Bureau te Middelburg:
■ff SSBISA F. P. DHUIJ - L. BURG.
Drukkers:
o^sterbaan Le Colntre - Goes.
Tweede Kamer.
Niet te groot vertrou
wen Troelstra tegen
over het .onaannemelijk''
van den Premier. Nog
niet gerust.
„Moet dan de volksvertegenwoordiger'
telkens weer van hgar beste mannen be
roofd worden!"
De voorzitter kon dit mistroostige woord
niet inhojuden, toen hij aan de nagedachte
nis van den pas overleden afgevaardig
de Tydeman hulde bracht.
Inderdaad is het opmerkelijk, dat ons
Parlement de laatste jaren zooi zware
verliezen leed. We denken maar aan man
nen als Boft Van Deventer, De Stuers en
Talma.
Het politieke leven is voor de leiders
sioopend. Menigeen werd reeds op jeug
digen leeftijd aangetast en naai- menscbe-
'lijke berekening veel te vroeg ten grave
gesleept.
De voorzitter heeft Tydeman in harte
lijke "woorden herdacht. Hij bracht o.m.
in herinnering, dat hij nog één dag voor
zijn verscheiden temidden van de afge
vaardigden zat, nauwgezet aanteekenend
onder de rede van minister Cort van
der Linden.
Ook de regeering heeft, bij monde van
onzen premier, hulde gebracht aan de
nagedachtenis van den heer Tydeman,
en na haar deden gelijkerwijs de beide
sprekers der middagzitting, de afgevaar
digde voor Goes, de heer Lobman, en
de heer Troelstra.
De heer Lohman heeft nog eens uiting
gegeven aan zijn vertrouwen in zijn te
genstanders, ten opzichte van de zaak
van het onderwijs.
Met dat wantrouwen moest het nu eens
uit 'zijn, meende hij, en hij wilde er niet
van weten.
Overigens ging hij krachtig te keer te
gen hen, die willen teruggaan tot vóór
1889, tot. vóór den tijd der subsidieerin'g.
Toen volgde een eenig pleidooi voor
gewetensvrijheid.
Verder kwam hij er tegen op, dat men
de beide soorten van onderwijs van meet-
af tegenover elkander heeft gesteld, terwijl
we hier toch staan voor de regeling van
het geheele volksonderwijs.
Dat het in zijn geheel deugdelijk zij',
daarvoor hebben wij te waken.
In dit verband wees hij ook de voorr
stelling af, als zou het openbaar onder-,
wijs het peil hebben aan te geven.
Het bijzonder onderwijs is nog steeds
de eerste in het verschaffen van waar-
horgen van deugdelijkheid geweest.
Overigens zijn geen nieuwe gezichts
punten geopend, noch inzake onderwijs
noch inzake kiesrecht.
Uït Troelstra's rede zij in de eerste
plaats aangeteekend de verwatering van
het amendement der socialisten, dat di
recte invoering van algemeen vrouwen,-
Kiesrecht eischte.
De premier hacl 'het, zooals men weet
„onaannemelijk" verklaard.
Nu scheen Troelstra toch nog kans te
zien aan dit „onaannemelijk" te ontko
men.
Die ontsnapping probeerde hij langs den
weg der analyse.
Op dezie manierHij ontspon het amen
dement in drie deelenéén voor het kies
recht der vrouw voor de Kamer, één
voor de Provinciale Staten, en één voor
den gemeenteraad. Zou nu het „onaan
nemelijk" voor alle drie de onderdeelein,
gelden?, vroeg de heer Troelstra. Minister
Oort gaf echter al aanstonds bij inter-
raptie te kennen, dat het „onaannemelijk"
gold over de geheele linie.
Dat bracht den opzet van zijn tactiek)
een «ogenblik in de war. Zich herstel
lend bracht hij echter terstond dan maar
de batterij in stelling, welke hij ©erstj
nog scheen in petto te hebben gehou
den. Die nieuwe zet bestond in een mo
tie, welke de wenschelijkheid van "het
algemeen vrouwenkiesrecht uitspreekt.
Daarmee kan de grondwetsherziening niejt
in gevaar worden gebracht en tevens
toch een uitspraak der Kamer worden'
gevraagd.
Troelstra vertelde er echter niet bij',
of het amendement nu al of niet inge
trokken is.
Vervolgens maakte hij nog eenige op
merkingen over art. 192, en weersprak
de bewering, dat de sociaal-democraten
een school zouden willen, waar kleine
soeiaal-democraatjes zouden worden ge-
vormd. Voorts betoogde hij, dat de op-
Positie links geen groeten omvang heeft.
i m! ('e ^eer ^er Spill heeft de moge-
ijkheid opengelaten tegen bet voorstel
e stemmen. De oppositie acht spreker
an nok van geen beteekenis. Het com-
konm'S zi" zonder twijfel tot stand!
.De debatten hebben z.i. aangetoond,
dat de Rechterzijde eenige van links te
wenschen wijzigingen wel zal acceptee-
ren. Rechts wil geen wijziging in de ge
dachte van het artikel; dat moet het
criterium zijn. Troelstra is wel bereid
hiertoe mede te werken. Hij wil nog een
poging doen hierin tegemoet te komen
en stelt daarom de volgende wijziging-
voor, zonder hiervan nog een amende
ment te maken. De wet stelt de regelen
vast, waardoor de deugdelijkheid van het
uit de openbare kas te bekostigen onder
wijs wordt gewaarborgd. Deze regelen
kunnen verschillend zijn oor openhang
en bijzonder onderwijs, mits de gelijk
waardigheid van beiden en de gelijkheid
Van richting voor het bijzonder onderwijs
worden in acht genomen.
In de morgenvergadering kwam Eerd-
mans nog eens vertellen, dat hij nog niet,
iz'oo gerust is op den toestand, die zal
ontstaan als art. 192 wet wordt.
Nu, wij ook niet, tenzij een ondubbel
zinnig en vrijgevig additioneel artikel er
bijgevoegd wordt.
De heer Van der Voort van Zijp heeft
dan ook krachtig aangedrongen op vast
legging van het compromis in de addi
tion eele artikelen, wijl men buiten dd
Kamer aanstuurt op het doen misluk
ken van de pacificatie.
Namens de vrije liberalen spraken Kno
bel (over vrouwenkiesrecht) en Visser van
IJzendoorn, welke laatste de plaats in
nam van wijlen Tydeman.
De heer De Muralt (U. ,L.) betoogde,
dat do waarborgen voor het bijzónder
onderwijs in de toekomst van zoo groote
beteekenis zullen zijn, omdat het „om
ons eigen hachje" gaat. Komen de waar
borgen niet in het onderwijsartikel, dan
zal dit op De Muralt's stem niet kunnen
rekenen.
De heer Otto (U. L.) keurde af het
verband door den -Minister gelegd tus-
schen kiesrecht en onderwijs. Tegen fi-
nancieele gelijkstelling heeft hij geen be
zwaar, indien dit werkelijk gelij'k'stellingi
wordt.
Eerste Kamer.
De heer Zijlma had aan de Kamer
bericht gezonden, dat hij als lid ontslag
neemt. j M J. I
Gisteravond vond de voorzitter gele
genheid eenige waardeerende woorden te
wijden aan de hoeren Zijlma en Water
schoot van der Gracht, die door hun
beginselvol aftreden zich aller sympathie)
verworven hadden en wier ernstig plichts
besef hen het ,,il faut quitter le monde)
avaht que le monde veras quitte" in toe
passing deed brengen.
Van V ichen (Zuid-Holland) werd ver
volgens beëedigd en geïnstalleerd en daar
op ook Drucker (Noord-Holland).
Donderdagochtend elf uur weer open
bare vergadering.
Beknopt overzicht van den toestand.
De Fraiiischsn hebben het succes bij
fort Vaux dus verder kunnen uitbuiten.
Uit de nadere bijzonderheden blijkt,
dat z© nu ook het geheele dorp hebben,
benevens het dorp Damloup.
Daardoor zijin de Flranschen, gelijk
„Havas" opmerkt, op dat deel van het
front weer in het bezit van. de Maas-
hoogtein.
Zeer waarschijnlijk hebben de Duit-
schers dus ook de andere bedireig|de
punten op de Maashoogten behalve het
fort Vaux niet langer dan poodig in
handen willen houden omi zich niet aan
al te ernstige gevaren bloot te .stellen.
En daardoor is de opmiarsch der Fran-
sfchen (aanvankelijk in de hand gewerkt.
Dit neemt niet weg, dat de Fjranschen
in ieder geval op moreel succes kun
nen bogen.
En da,t kunnen ze ook goed gebrui
ken.
Aan de Soimjme'plasregens en
Zi. W. storm.
Dat de gealliëierden meer dan moreel
stucces behaalden moge blijken uit deze
FransChe statistiek:
„Vain dan lsten Juli tot den lsten
November hebben de FpanschEngalsche
troepen, gedurende den slag aan de
Somma 71.552 Duitsche soldaten en
1.449 officieren gevangen genomen. Het
oorlogsniiateriaal, door de geallieerden
gedurende dien tijd buit gemaakt, be
draagt 173 veldkanonnen, 130 zware
kanonnen, 215 loopgraa fmorl iaren en
988 machine-geweren. Het aandeel der
Fransche troepen hierin is: 40.796 sol
daten, 809 officieren, 77 veldkanonnen,
101 zware kanonnen, 104 loopgraaf-
rniortieren en 535 machinegeweren."
Op het Oostfront hebben de Russen
gelijk Weenem bekent, bij Tölgves het
O. II. front in het grensgebied na een
hardnekkigen strijd van vele 'dagen eenige
kilometers ingedrukt.
De fouten der Entente.
A n A r Cherada m S Schrijft in de
V i c t o i r ei
„De hoofd-fouten, die door de Entente-
mogendheden begaan werden en die tot
verlenging vain den oorlog bijdragen, zijn:
De Balkan-politiek in het jaar 1915;
Die expeditie aan de Dardanellen;
Die te late en ontoereikende hulp! aan
de Serven;
De ontbrekende eehheid in do operaties
sedert de Roemeensche interventie".
Korte Oorlogsberichten.
Lloyds verneemt uit Falmouth: De
stoomboot „Aaleisund" heeft de bemanning
van de Noorsche stoomboot „Schwei-
gaaid" (321 ton) geland, welke Zondag
in zinkenden toestand verlaten werd.
Volgens mededeelingen van, de
rijks-verzekeringscommissie heeft de
Zweedsche handelsvloot sedert Augustus
1914 iu bet geheel 61 schepen door den
oorlog verloren. In het geheel zijn 222
personen omgekomen.
Marine-luitenant Uusita Klasing,
een der schitterendste. Ooistenrijk-Hon/-
gaarsch© vliegerofficieren, vond <jiein hel
dendood.
Joffre 'en C;a,dorna ontmoetten, el
kaar gisteren te "Saint Michel (te Mau-
rieaine.
Honderd studenten vap ,de univer
siteit van Standtort in Californiö heb
ben bij de Amerikaansche ambulanciers
op het Fraiitóche front dienst genomen.
De .uitgaven worden door een groep
rijke inwoners) van San Francisco gedekt.
Op 1 December a.s'. wordt in
Duitschland eein veetelling gehouden, n.l.
van paarden, runderen, schapen, geiten
en pluimvee. 1
Een gedeelte van een vermoedelijk
Engelsc'h vliegtuig is 'Zaterdag door een
vissc'her uit Steenfelda (Oostfrieslapd)
uit den Dollard opgevischt.
De Fransche minister van Oorlog,
generaal Roques, is te Saloniki aange
komen met teen bijzondere opdracht der
Fnajnsóhe regiaering.
De. Frainsehe ministerraad heeft bei-
sloten streng op te "treden tegen, "het
stakende trampersoneel van Parijs.
Niet minder dan 656 studenten,
v,an de Londenschie universiteit zijn op:
de Engelsche fronton in, den oorlog ge
sneuveld.
De Pruisisch© beul Lorenz Schwietz
te Breslau, heeft zijn ambt neergelegd.
Hij 'heeft het 16 jaren lang uitgeoefend
en in dezen tijd 120 personen terecht
gesteld.
Een Engelsch marine-communiqué
meldt, dat nog ©en Duitsch linieschip van
de Kaiser-klasse is getroffen en bescha
digd.
In Dessau is Zaterdagmiddag de
gasfabriek in de lucht gevlogen. Van ver
schillende huizen in de omgeving werd
het dak afgerukt en muren ingedrukt.
In de stad werden honderden spiegelrui
ten verbrijzeld. Enkele personen werden
licht gewond. De stad is zonder licht.
Een koerier van de Zwitsers'éhe
regeering, die opi liet s.s. Noordam! te
New-York is aangekomen, heeft verteld,
dat toen het schip Falmouth aandeed zijn
bagage door de Engelscben is onder
zocht en daaruit twee pakjes met offici-
eele bescheiden zijn genomen. Het
een© was bestemd voor het Zwitsersche
gezantschap te Washington het andera
voor den consul-generaal te New-York.
Beide pakjes waren van het zegel der
Zwitsersche regeering voorzien.
Ten Oosten van Winsóhoten is gis
teren een groote Zeppelin waargenomen,
die in noordelijke richting voer.
Prins Hirohito Van Japan, de oudste
zoon van den keizer, heeft den. titel van
kroonprins gekregen.
De sneltrein DyonGrenoble is op
een goederentrein geloopen. Acht wagens
zijn ontspoord en verbrijzeld. Verschei
dene menschen zijn gekwetst.
In de „Nowoje Wremja" van
10 October vinden wij een lijst van in
den oorlog gevallen officieren; er komen
er niet minder dan 84 namen van de
voornaamste Russische adellijke families
op voor.
Rusland is achterlijk op veterlei
gebied. Het is niet alleen „zijn tijd ten
achter", maar ook.... den zomertijd!
Een bericht uit Kiew aan de Utro Rossy
toch meldt, dat het gemeentebestuur met
het oog op de schaarschte aan kolen
gelast heeft, de straatverlichting te be
perken en de winkels reeds om 7 urn-
te sluiten. Ook met het electrisch licht
moeten de burgers spaarzaam omgaan.
Voorts acht het gemeentebestuur het ge-
wenscht, den werkdag met een uur te
verschuiven.
Gisteren twee jaren geleden, den
7den November 1914, gaf de vesting
Tsingtau, in de Duitstohe kolonie Kiao-
Tsjao, in China zich over aan de Japan-
neezen na ieen beleg van 73 dagen.
Evenals in Duitschland, worden
ook in België koperen huisraad en sier-
artikélein Aoot de Duitschers opgevorderd.
Te Brugge1 bracht, naai' de „Tel." ver
neemt, een eenvoudige vrouw, wier zoon
aan het front staat, bij de hequisitie
een oud koperen kruisbeeld in, zooals
ïnen er in de Ylaamsehe huizen nog
veel aantrof en sprak tot de officieren:
„Hier is het Christusbeeld. Maria moest
de spijkers niet leveren, Wiaarmie© haai'
zoon gekruisigd werd, maar gij vraagt
dat offer wel van ons. Gij eischt koper
om onze kinderen neer te schieten."
Het eenige antwoord was: Herau.s (d'r
,uit.)
Volgens de „Tetrnps" is de vliege
nier Lenoir sinds 24 October zoek. "Hij
keelde van 'een verkenningstocht niet
terug. Lenoir wordt een van Frankrijk'»
schitterendst© vliegeniers genoemd.
Njaar men verneemt zullen alle zich
nog in Frankrijk bevindende Duitsche
gezondbeidsdienstmannen, weldra uit
gewisseld worden.
De voorloopig© regeering te Salo
niki overweegt het, plan, de Grieksche
stoomschepen te bewapenen voor het
tusscheneilandsch verkeer.
Volgens den „Times -correspon dent
te New-York zou, kapitein König aan een
schaar interviewers aldaar bekend heb
ben, dat de „Breinen" verloren isge
gaan, niet door de "Engel,schen miaar door
'n ongeluk in het schip. De „TI 53"
werd, volgens hein, uitgezonden, niet
om de „Bremen" te zoeken, maar haai'
bij aanval te verdedigen.
Roverend Hodgs'on, die al 25 jaar
de Bijbelverspreiding in Turkije leidt,
schreef dezer dagen uit Konstantinopel
Ons bijbelwerk gaat kalm voort. Onze
colporteurs hier ©in in Bulgarije >verken
kalnr en gestadig met zeer 'bemoedi
genden uitslag. j\Vij zijn dankbaar, dat
de verspreiding van Gods Woord niet
gestaakt behoefde te worden in een tijd
als deze, waarin men zoo'n behoefte
heeft daaraan.
De Manchester jJuardian meldt uit
Honden: „In regeeringskringen koestert
men geen twijfel, dat de prijzen der le
vensmiddelen nog veel hooger en die
van koren en aardappels zelfs
veel hooger zullen stijgen. Die
regeering zal misschien den gelicelen in
koop injh'iet buitenland overnemen. Boven
dien wordt overwogen, brood uit een
mengsel van koren en maiis-meel te bak
ken. Tevens wordt het Duitsche brood
zeer geprezen, dat uit rogge- en koren-
meel is samengesteld".
De 1 a nd s t o r mi j a a r k 1 a s s e 1909.
Het hoofdbestuur vande Ver. van
landstormplichtigen der jaarklasse 1909
in Nederland, gevestigd te "h Gravenhago
(Reitzstr. 238) heeft zich tot den minister
van oorlog gewend met het verzoek,
evenals dit nu twiee jaar achtereen is
gebeurd, ook ditmaal de .militieplichtigen
vain (het volgende jaar (1917) vervroegd
in dienst 'te doen treden, 'hetgeen ten
gevolge zou hebben, da,t de landstorm
plichtigen van de jaarklasse 1909 eerst
ongeveer vijf of zes) maanden Jater zouden
worden i ngel ijfd
Bronzen pasmunt.
De correspondent van het „Hbld." te
Utrecht meldt:
Heden had ik, naar aanleiding van de
op sommige plaatsen voorkomende
schaarschte aan bronzen pasmunt, een
onderhoud met den rijksmuntmeester, dr.
Hoitsema, die mij verklaarde, dat er voor
de vrees, dat er een bepaald gebrek aan!
deze muntsoort zal ontstaan, geen aan
leiding behoeft te 'bestaan. Er is nog|
voldoende bronzen pasmunt in omloop
en in voorraad.
De oorzaak van de op sommige plaatsen]
voorkomende schaarschte aan 2i/2 cent-
stukken is hierin te zoeken, dat de stuk
ken, die bij lediging van de muntgasmeters
VERSCHIJNT ELKEN WEKJOA®.
Abonnementsprijs
Per 3 maanden fr. p. post1JV
Losse nummerst.OS
Prijs der Advertentiën
15 regels ƒ0.50, iedere regel meer 10 et,
3-maal plaatsing wordt 2-maal berekend.
Bij abonnement voordeelige voorwaarden,
Familieberichten van 110 regels ƒ1.—»
iedere regel meer 10 ct.
vrij komen, in t,e grooten getale in dd
gewone circulatie geraken en daardoor
niet onmiddellijk weder voor nnrntgas be
schikbaar zijn. Dit heeft ten gevolge, dat
hierdoor zelfs handel in deze muntsoort
wordt gedreven, waarvan de verbruikers
van muntgas de dupe worden.
Wat den vermeenden uitvoer van 2i/r
cent-stukken betreft, zeide dr. Hoitsema,
valt op te merken, dat deze minder voor-
deelig moet zijn dan een uitvoer van
1-cents-stukken (er bestaat bovendien een
uitvoerverbod), want 10 bronzen centen
wegen 25 gram en 4 bronzen halve)-
stuivers slechts 16 gram.
Den muntgasverbruikers zou de munt
meester den raad willen geven, steeds
een zeker aantal halve stuivers op te
sparen en niet in de circulatie te bren
gen.
Tactische oefening.
D'e commandant van het veldleger heeft
bapaald, dat gedurende de a.s. winter
maanden bij alle onderdeelen minstens
2 maal per maand door de officieren
tactische oefeningen op de kaart zullen!
worden gehouden.
Hospitaalsoldaten.
Er is bepaald, dat op 15 November
de opleiding van 105 miliciens uit de
militie-lichting 1916, die 2 October on
der de wapenen is gekomen, tot hospitaal
soldaat zal aanvangen.'
Tuinbouwzaden.
Die Minister van Landbouw heeft nader
bepaald, dat aan de exporteurs en produ
centen van tuinbouwzaden, ingeschrevenl.
bij de Rijkscommissie van Toezicht op
de Vereeniging Zaadcentrale vergunning)
zal worden gegeVen voor den uitvoer van
bepaalde partijen peen- of wortelzaad, van
nader door genoemde Rijkscommissie van
Toezicht aan te wijzen soorten.
De ministerieele rede.
Dl e Rotterdammer driestart
De red© Van den Minister, waarin de
talrijke redevoeringen vanuit de Kamer
werden beantwoord, was in grooten stijl
gesteld en getuigde van vastheid.
Van uitbreiding dei' Grondwetsherzie
ning komt niets.
Onverbreekbaar legde de Minister het
verband tuss'chen de artikelen 80 en 192.
Wordt één van beide verworpen, dan
neem ik het andere terug, zoo verklaarde
de Minister. Dit vergemakkelijkt zeker het
debat.
Ook het algemeen vrouwenkiesrecht als
grondwettelijk beginsel werd door den Mi
nister teruggewezen.
Minder „gelukkig was de uitval naar
den heer Van der Voort van Zijp over
de openbaring Gods. Ook de bladen van
de overzijde keurden dezen uitval af.
Op het punt van het onderwijs bleef
de Ministejr zijn standpunt innemen. Die
heer1 Eerdmans werd forsteh teruggewezen.
Van additioneele artikelen wilde de
Regeering niets -weten. Wel kon een ter
mijnbepaling geaccepteerd.
Nieuws bracht alzoo de rede niet.
En de positie van de antirevolutionaire
partij blijft ook na deze rede, zooals die
de vorige week in de Dieputaten-vergla-
dering werd aangegeven.
Dankbaar, maar niet voldaan.
„Bij die Vrouwemonument."
We lezen in de f,N. R. C.":
De Toorts 'bevat een gedicht van A.
D. K. „bij die Vrouwemonument"„
het gedenkteeken bij Bloemfontein opge
richt ter gedachtenis van de vrouwen,
en kinderen die in de concentratiekam
pen zijn omgekomen.
i i S 1
Terwijl die pijne-krete
Nog luide roep om wraak
En oor die land se breedte
Die wagwoord was: Ontwaak!"
Terwijl die dorre bene
Kon opstaan uit die graf
Van Vrijburg tot bij Weenen
Begin die père draf;
En oorals gaan die mare:
„Daar's Oorlog in die land,
Kom op in grote skare,-
Kom veg vir Engeland.
Maar de Wet en Beyers hebben het
volk der Afrikaanders herinnerd aan ;,die
vrou die so moes lij." En de dichter
eindigt
Die volk gaat nooit verlore
Wat sulke vroue eer,-
Hij sal vandaag of more
Sijn land se lot b,eheerl
