Zaterdag 38 October 191ft
31e Jaargang
O® Oorlog,
Mo.
Staten-Oeneraal.
Binnenland.
Uit de Provincie.
Uitgave va*
O* NaamJL Venn. LUCTOrt ET EMERG®
gevestigd te Goes.
Hoofdbureau te Goes:
d 4.NGE VORSTSTRAAT 21©.
fiuroau te Middelburg:
'tüAA F. P. DHU1J - L. BURG,
Drukkers:
o^sterbaan Le Cointro - Goea.
Een held
Een h©ld in volle wapenrusting. Zoo
luidt de titel van het bij de drukkerij
Libertas te Rotterdam, versc-hencn boek
over A. S. Talm,a en zijn arbeid, door
Smeènlk'. Een lijvig boekdeel wtsuirin met
groote piëteit verhaald wordt van heftl
groote aandeel dat. Talma gehad heeft in
den strijd tegen, het conservatisme, den
tijdgeest, do systemen die op onderdruk
king van den werkman schenen aange
legd; en in. de groole worsteling naar
binnen on maar huiten in het belang van
don arbeid en den arbeider.
Wij la,zen dit werk met een weemoe
dig genoegen; wij verblijden ons dat. God
de Sfeer© dezen nuan verwekt heeft, en
«feil (hij onder de velen die hein begrepen,
en ge Wjaaischujwd hebben, een man als
Smeenk bekwiaamd heel'l 0111 dit alles te
hoek te stellen.
Dit hoek leziende, worden de liefelijkste
herinneringen ook bij oins opgewekt aan
de kennismaking met dezen groeten, pre-
d i ker-staatsma n -socioloog, wiens Chris
tendom niet alleen woord, maar in de
eerste plaats daad wasen wiens vroeg
tijdig heemgaan bij' ons volk, inzonderheid
bij Patrimonium, een leegte achterlaat,
welk© men niet kwijt kan worden.
Het goedgelijkend portret vpn Talma
sta,at voorin het boek, terwijl de heer
Van. (Vliet er uil zijn herinnering nog
©enige belangrijke mededeelingen aan toe
voegt.
Worde dit boek door velen gelezien en
besproken, worde de herinnering aan Tal
ma in ons en onze kinderen nimmer
uitgewischt.
Kater f
Een niet minder krachtig man, mara
van beteekenis in de arbeidcrswereld is
eergisteren van ms heengegaan.
Klaas Kater, de ex-werkman, jarenlang
voorzitter van het door hem en Poesiat ge
slichte Christelijk Werkliedenverbond Pa
trimonium" is op 83-jarigen leeftijd ge
storven.
Wij, die hem van nabij gekend hebben,
mochten in hem steeds bewonderen zijn
rondborstig karakter, zijn zin voor recht
en waarheid, zijn broederhart. De Chris
tenwerklieden hebben in hem steeds ge-
eerd hun kloeken leider en woordvoer
der; de tegenstander had in hem een
geduchten strijder te ontzien. Voor de
eere Gods heeft Ka,ter 't gedurende na
genoeg zijn ganse lie leven opgenomen. Hij
heeft gewerkt totdat hij niet meer toon.
Het is opmerkelijk, en liet stemt zioo
droef, dat hot viertal, aan hetwelk dq
Christenwerklieden, Patrimonium met
name, zooveel te danken hebben binnen]
enkele maanden elkander in den dood ge
volgd zijn: Hoivy, de Christen-patroon,
Talma. do Christen-staatsman, Kater de
Christen-werkman en Wiormser. Dazie
laatste vooral was in Patrimonium een
gewenschte kracht, en gat eenige jaren
geleden een levensschets van Kater uit.
Slechts enkele maanden mocht Kater de
zen zijn biograaf en medestrijder over
leven.
•Ook Bijleveld. de strijder voor 'tgoed
recht van ons vrije Christelijk onderwijs,
ligt op zijn uiterste,
Zooi gaan zij henen, de ouderen.
Wiaar zijn de jongeren die hen vervan
gen, met woord en pen even beslist, als
zij, in openbaren wandel even onberis
pelijk, levende op ieder terrein naar de
ordinantiën Gods, en met liun geld, wan
neer de Ueere hun althans dit. talenfc
heeft toebetrouwd, de zaak des Heeren,
ook op het terrein van den Arbeid, die
nende?
Antirevolutionaire staatkunde.
Van dit standaardwerk van dr. Kuy-
per, vervolg op Ons Program, een werk
dat in 21 maandelijksche afleveringen z'al
verschijnen, is nu uitgekomen de 14e af
levering. De verschillende paragrafen la
ten 'zich aangenaam lezen. In verschillen
de spreekt de oud-minister, die uit de
door hem opgedane ervaring critiek oefent
of duidelijk maakt hoe 'tziju moet. Ook
historisch bevat deze afl. weer menige
herinnering, waarmee wie ze mee door
leefde kan accoord gaan.
Eén vergissing begaat de hooggeleerde
schrijver op bladzij 172 van zijte
standaardwerk. Hij meent daar dat er
m 1877 toen het ministerie-Kappeijne opj-
trad slechts zes departementen waren en
dat minister Tak aan het hoofd van het
zevende, dat van waterstaat, handel en
nijverheid kwam te staan.
V oor dat. zes leze men ze've n. En
voor zevende: achtste. Door een omis
sie K-och werd het departement van fi
nanciën overgeslagen. Onder het ministe-
i f'er kreeg men derhalve niet
achtste(niaar het negende departement.
Uitgever van dit boek is dhr. Kok te
DeZeeuw
VERSCHIJNT ELKEN WERK!>4@.,
Abonnementsprijs
Per S maande* fr. p. postf 1.8®
Losse nummerst.8S
Prijs der Advertentiën:
15 regels f 0.50, iedere regel meer liet,
3-maal plaatsing wordt 2-maal berekeni.
Bij abonnement voordeelige voorwaarde®..
Familieberichten van 110 regels 1.v
iedere regel meer 10 ct.
Voorzichtig 1
De verschillende uitlatingen tegen het
onderwijsartikel in do Kamer vernomen,
Versterken ons in de meening dat wij
moeten helpen aandringen op een addi
tioneel artikel in de Grondwet inzake
de uitvoering van het onderwijsartikel 102.
In de afwijzing van dit billijk verzoek'
mogen wij niet berusten.
Wij kunnen* het volgend jaar een mi
nisterie krijgen van paistaahders, typen-
Eerdmans, De Muralt, Van Doom, Lief-
linck, Oito', dat het nieuwe grondwets
artikel eenvoudig links liggen laat, en,
blijft 't niet zijn eventueel eender den
kende opvolgers, stel tien jaren aan 't be
wind, dan hebben de voorstanders der
bijzondere school een grondwetsartikel,
doch geen schoolwet en geen rechtsge
lijkheid en geen financieel© gelijkstelling
van bijzonder en openbaar lager onder
wijs.
Er behoort in de grondwet minstens,
een additioneel (bijgevoegd) artikel voor
te komen hetwelk bepaalf'wanneer de
schoolwet op artikel 192 gegrond moet
zijn .ingevoerd.
Hoe langer de openbare beraadslagingen
duren, hoe meer de geesten 'der pal
staanders openbaar worden.
(De Mura.lt, wij releveerden dat reeds,
vond ,,nog de eenige lichtstraal dat helt
nog wel een jaar of tien zal duren voor
dat er iets van de zaak komt".
L i. e f t i n c k, toen een der leden op
merkte dat in 1889 ook liberalen gestemd
hadden voor de sehoofwet-Mackav, riep
uitstom genoeg.
T,al van anderen: Ik eiscli waar-
horgen van even groote deugdelijkheid van
bijzonder lals van openbaar onderwijs.
V a n D o o 1* n (die holle phrase na
zeggende en. ten slotte gevraagd welke
waarborgen hij verlangt, zegt:) Ik zou
Wenschen dat alle onderwijs in alle scho
len gegeven werd van Rijkswege!
Waar nog dergelijke elementen in de
tegenpartij zijn overgebleven, durven wij
niet met den heer Lobman alleen o,p
de eerlijkheid van liet volk en deszielfs
vertegenwoordigers vertrouwen, maar vra
gen ook wij een waarborg in de Grond
wet, en wel deze dat hetgeen in de
Grondwet omtrent do financieel© gelijk
stelling komt te staan, welhaast bij de
gewone wet ons ook zal toekomen.
Zelfs voorstanders van het artikel
denk o.a. aan mr. Troelstra drukten
zich op niet onbedenkelijke wijze uit. Zoo
in den geest van: stem er maar voor;
bij de uitwerking kun je nog genoegzaam
in den geest v,an je partij verbeteren.
Terwijl pok Ter Laan, Ketelaar en ando
ren zich bereids voor wijzigingen in den.
geest der oude palstaanders verklaard
hebben.
Hiervan acte genomen, en er rekening
mee gehouden.
Beknopt overzicht van den toestand
De Duitschers hebben na langen tijd
van betrekkelijke rust op de wateren
den duikbootoorlog laten we even buiten,
beschouwing zich weer eens geducht
doen voelen als een groot machthebber
ook pp de zeeën.
In den nacht van 26 op 27 October
n.l. drong een gedeelte van de Duitschei
torpedobootstrijdkrachten uit de Duitsche
bocht door het nauw van Dover—Galais
tot de lijn Folkestone—Boulogne in het
Engelsche kanaal.
Volgens tot nu toe ingekomen berichten
van den commandant Michelsen. werden
ten deele vlak voor de vijandelijke ha
vens tet zinken gebrachtMinstens elf
yoorpostenschepen, twee of drie torpedo
jagers of torpedobooten. Enkele leden der
bemanning konden gered worden en als
gevangenen meegevoerd. Verscheidene an
dere vrachtschepen en minstens twee tor
pedojagers werden door torpedotreffers of
artillerievuur zwaar beschadigd.
Verder werd de Engelsche mailboot
„Queen" ten Zuiden van Folkestone tot
zinken gebracht, nadat de bemanning tijd
was gegeven om zich te bergen.
Het Reuter-bericht over de zien zeeslag
spreekt van 10 vijandelijke torpedojagers
en natuurlijk van een mislukte poging"
om een aanval te doen „op onzen
transportdienst in het Kanaal".
De berichten stemmen ook verder in
't geheel niet overeen.
Reuter beweert, dat drie vijandelijke
torpedojagers getroffen zijn, twee zouden
op den Zeebodem liggen en een derde
Zou aan den grond zitten. Berlijn daaren
tegen meldt, 'dat alle Duitsche torpedo-
booten zonder eenig verlies in de
Duitsche wateren zijn teruggekeerd.
Ra, ra. wat is nu de waarheid?
Na de actie op de fronten blijkbaar
Intusschen hieven belangwekkende (bij
zonderheden omtrent den Franse hen aan
val bij Verdun uil.
Wel word het gevangenencijfer der
Franschen needs als 5000 man opgege
ven, doch een uitvoerig bericht over het
verloop van de gevechten hebben we nog
niet. Dit wijst misschien op een voort
zetting van den aanval, zoodra de door
de Franschen veroverde Stellingen beves
tigd zijn.
In het Oosten bepaall zich de strijd
tot plaatselijke ondernemingen, behalve
jn de Dobroedsja, waar de Russisch-
Roenieenscbe legers nog steeds krachtig
vervolgd worden.
Straks zal de geheeie Dobroedsja ge.-
zniverd zijn.
Korte Oorlogsberichten.
Volgens de Times is in de Lager
huis-zitting van 18 October de kapitein)
W. A. Remond als gewonde, met den
arm in een verhand, ter vergadering ver
schenen. Hij verklaardde, dat het batal
jon der Dtublin-fusiliers1, waartoe hij be
hoort, reeds vier mi aal zoo goed
als vernietigd is. Den laatsten
keer heeft het 50 pet. verliezen gehad.
Een Amerikaansche dokter deelt
mede, dat hij in Frankrijk een 9-jarigen
Belgischen jongen ontmoet had, die be
weende door een ulaan gekruisigd te zijn.
Hij toonde daarbij de litteekens aan
zijn. handen. Merkwaardigerwijs had hij
ze alleen aan de bovenvlakken, niet aan
de Linnen vlak ken van zijn hand. Nu bleek,
dat de jongen een luberculoose verzwe
ring aan de beentjes van de middenhaad
had gehad, die van buiten af geopereerd
was.
Een opmerking van de Matin geeft
als resultaat van de Engelsch-fransohe
minister-vergadering te Boulogne Le ver
staan, 'dat Frankrijk voorneinleinsl is, geen
verdere stappen meier te doen voor de
overweldiging van Griekenland. Het ging
er 0111, Ide militaire veiligheid vain liet
S.aloniki-leger te verzekeren, en Frank
rijk heeft te tlien opzichte zijn taak ver
vuld.
Met die inneming van Gonstahza op
den geboortedag van de Keizerin van
Duitschlan'd hebben de Midden-Europee-
sche mogendheden en hun boindgenoo-
ten die vijftigste vesting veroverd.
IVolgens berichten uit Jeruzalem! zou
den alle gebouwen vfoor godsdienstige
doeleinden in Palestina in den laatsten
tijd door Diuitsche en Turksche troepen
in gebruik genomen zijn als kazernes'.
Het (departement van oorlog van
de \rer. Staten meldt, de mededeelingi
te ihebben ontvlangen, dat de tegenstanders
van ide politiek der regeering ten opizich-
te Van Mexico met Villa en zijn aanhan
gers zijn overeengekomen, 'dat dezen een,
aanval zullen 'doen op de Amerikaansche
troepen aan ide grens of oen grensplaats
vóór do presidentsverkiezing, teneinde
stemming tegen de regieerm.g te maken.
IEen Russisch bericht meldt, dat
hij de bestorming van Gonstanza door de
Duitschers, Idie Russische zeelieden in da
haven dapper werkten ondanks het bom
bardement. .Waarin bestoud rtn die dap
perheid? Zij staken de graanelevatoren
de voorraden granen, meel, benzine,
naphta, kortom alles wat er was in brand.
Zondag zal te Havre de herdenking
van den tweeden verjaardag van den
slag aan de Uzer plaats hebben. Zij zal
des ochtends beginnen met een saluut
aan de Vaandels.
ln deze maand zullen aa'n de Duit
sche Bondsstaten 250 miliioen worden
terugbetaald Van hun uitgaven voor steu'nj
aan gezinnen voor gemobiliseerclen.
- Een blad te Louisville s'chrijft, dat
drommen vreemdelingen voor Frankrijk
de wapenen willen opnemen. Hoe velen
willen dat voor Duitschland doen?
- De buit te Konstanza aan petroleum
en (benzine zou een Waarde vertegenwoor
digen van 50 miliioen francs.
De Engelsche Stoomboot Rowan more
en de Noorsche stoomboot Skog zijn ge
zonken.
Volgens berichten uit Sofia is de
brug over de Dion.au bij Cemavoda wel
zWaar beschadigd, maar bij lang© na niet
Vernield, zoodat er nog voetgangers oveil
kunnen
i— De Roemeniërs en Rusteen hebben
reusachtige voorraden krijgstuig en le
vensmiddelen in Cemavoda moeten ach
terlaten. In Gonstahza is' slechts één pe-
troleumhouder verbrand, de overige zijn
onbeschadigd.
Engeland heeft aan Chili verzocht,
twee op Engelsche werven gebouwde
dreadnoughts af te staan. Engeland heeft
Met ingang van l December Wordt
het. aantal personentreinen op ide Pruis-
si.seb-liessische spoonvegen ingekrompen,
vermoedelijk in verband mot hel gebrek
aan personeel.
Langs den' Rijn in den omtrek van
Coblenz beeft ide vroeg ingevallen vorst
ernstige schade aan de wijndruiven en
de winteraardappelen berokkend.
I11. Üe Christliclie Welt van 19 de
zer komt naar de N. R. G. meldt, een
lied Voor, dat de Evang. gemeente te
Villars in Karinthië gezongen heeft bij
het afnemen Van de klok. In een noot
wloiklt meegedeeld, dat thans in Oosten
rijk Veel kerkklokken tot kanonnen ver
smolten worden. De redacteur geeft in
hetzelfde nummer den wenk 0111 goiutenl
avonidmnalsteHen, die geen kunstwaarde
hebben, it en bate van liet rijk te ver
smelten.
Aan de geheeie bevolking van Ze
venburgen is, nu dit land gezuiverd isi
van. vijanden, toegestaan naar hun woon
plaatsen te vertrekken.
Door de nationale regeoring zijn
te Parijs 25.000 grijze uniformen besteld
'•voor het .nationale leger van SalOnikt dat
binnenkort naar bet front vertrekt.
in Pruisen zullen alle partijen eikels
en w'ilde kastanjes Voor veevoeder wor
den in beslag genomen.
Gisterochtend was te Maastricht een
verschrikkelijk kanongebulder duidelijk'
hoorbaar.
Tweede Kamer.
Theoretische bespiegelin
gen. Een rechtsvraag?—
Practijk en beginsel. Pre-
sentiëlijstgeld? Met avond
vergadering gedreigd I
Eerst word liet hoog© auditorium in
bet Lagerhuis vergast op theoretisch©
bespiegelingen van. hot vrijzinnig-demo
cratisch lid Koster.
Hij gat een krachtige verdediging van
het vrouwenkiesrecht.
Dezelfde redenen als. bij het mannen-
kies re© hl klemmen z.i. voor algemeen
vroUwon-kiesitiecht.
Voor hem is hot niet genoeg, dal de
grond wettel ijkte belemmeringen tegen
vrouwenkiesrecht worden weggenomen.,
maar dat er algemeen vrouwenkiesr
recht in de Grondwet karnt.
Hij deed Troelstra natuurlijk geen plei-
zier, toon liij betoogde, dut voor de
soc. dein. de vrouwenbeweging een
machtsvraag en voor hem, Koster, een
rechtsvraag is.
Toch wilde hij alle burgeressen naar
de stembus sturen en beval hij; hel arnen-
dennml-Troelstra met warmte aan.
Rutgers, de a,.r. afgevaardigde uil "Hil
versum, gaf een exposé van het organisch
kiesrecht
Hier stond liij wel voor een voor-
stol, dat algemeen kiesrecht inhoudt,
maar dat voorstel zal zijn. stem hebben,
wijl hij c.S'. nooit togen uitbreiding v.an
bet kiesrecht zijn geweest en dit alge
meen kiesrecht in beginsel niet anders
is dan het tegenwoordige.
En dat is ook individualistisch.
In beginsel heeft hij trouw gezworen
aan het organisch kiesrecht.
De hieer Rutgers hoopte, dat de re
georing (het. voorstel inzake hel presen
tiegeld zal terugnemen. De moeilijkheden
van hei, quorum zijn slechts te bestrij
den door wijziging van art.. Ill van
do Grondwet en een herziening van het
Reglement van Orde.
Ook dr. Nolens (r. k.) kwam verklaren,
dat hij altijd aanhanger was geweest
van. hef organisch kiesrecht.
De bezwaren tegen hel vrouwen-kies
recht wiegen zwaar bij hem. Vooreerst
is) bei geen eisch van den „volkswil",
zoo zeide hij, iziich stellende op bet
standpunt van minister Gort. Bovendien
vreesde liij groote nadeelen voor het
gezinsleven
Krachtig heeft, de katholieke spreker
het verband gehand liaafd tusschen het
grondwetsartikel inzake onderwijs en de
wetsvoorstellen, welke de bevredigings-
oommissie 'heeft ontworpen. Hij, ziet,
omdat het grondwetsartikel een uitvloei
sel is viain de wetsvoorstellen, ©en in
nerlijk verband tusschen beide. Ook
zijn beide saamgebouden in dat één©
vertrouwen, waarin het compromis is
tot stand gekomen.
Ook Riehon (c.-h.) bleek afkieerig van
het presentiegeld-voorstel llij vond het
met Rutgers meer een presentie 1 ij s |t-
geld Hij is verder /.onder geestdrift voor
iart. 192, doch tegen art. 80.
De' heer Oosterbaan (a. r.) verheugde
zich 0,ver de thans door de Regieering
«gj|iiv nnvi.neen. omdat Olie yolk in d©-
zon moeilijken tijd 'niels zoo noodijj
heeft als 'eenheid ca ontwikkeling.
Uitvoerig ging hij daarop de ontwik
keling na van. het standpunt der anti-
revolutionnaire pairtij ten aanzien vat*
hot kiesrecht
De voorgestelde uitbreiding van het
kiesrecht ligt in democratische richting
en beeft iu zoover dus de sympathie
der anti - re vol utionna i ren
Wiat niet weg neemt, dat wc onder
protest meegaan. Want organisch kies
recht. staat het hoogst.
Ook Oosten-baan pleitte voor ©en tor-
mlijnbopaling, gezien de ongerustheid door
de „frontmakers" giewekl.
Do voorzitter kondigde voor tVoeHiSl-
dag avond ©an avondvergadering aan,
als dien dag de beraadslagingen, in, eers
ten termijn nog niet zijn afgeloopetn, op-
dal don volgenden dag de Minister a;ui
bel woord zal kunnen komen.
Er zijn nog 10 sprekers ingeschreven,
ofschoon reeds 24 liet oord hebbein
gevoerd.
Die Eerste K,amer
zal 7 Nov. 8.30 u. nam. bijeenkomen.
Belust?
De heer v. Wicben is tot lid der
Eerste Kamer gekozen. Het is nog niejt
eens bekend of hij aanneemt, en reeds
nu worden er namen „genoemd" van wio
hem zullen opvolgen als lid der Tweed©
Kamer 'voor Haarlemmermeer. Een bloem-
bollenhanldelaar, een hoofdonderwijzer,
©en griffier, een onderdirecteur van liet
bureau der K. S. A. komen al vast in
aanmerking. Zij heeten Balvers, Moerql,
Rits en Tepe Wie volgt nu?
Broo'drants oen.
Naai' het „Hbld." verneemt, moet bin
nenkort een regeeringsmaatnegel te wach
ten zijn, waarbij, evenals thans met bruin-
brood het geval is, ook de witbrood-
veis trekking op beperkte scha.aj en on
der kaart-verhaud zal plaats hebben. Hot
kwantum wordt hoogstwaarschijnlijk 3 ki
lo witbrood per hoofd per week, be
halve de kinderen onder i jaar.
De Zeppelin boven ons land.
Naar wij thans van bevoegde zijde kun
nen 'nned edeelen heeft het onderzoek, door
de militaire overheid ingesteld inzake Let
voorwerp dat dezer dagen in de nabij
heid van Gorkum uit een luchtschip naar
beinedein is gekomen, uitgewezen, dat hier
in geien geval sprake te van een spiritnjji-
of branidpnojectiel.
Vermoedelijk waren de stukken af
komstig van reservoirs.
De regeering zal ter zake van deze
nieuwe schending van ons1 gebied eea
ernstig vertoog tot de Uuitsciie regeeringj
doen richten.
I,
Middelburg. Gisterenavond is zekére d.
R. die' behulpzaam! was bij het lossen
vain de 'iVIiddeiburgische boot tusschen
kaai en schip gevallen. Hij werd met
groote' moeite gered en wiaisi geheel be
wusteloos. De pogingen tot opwekking
der levensgeesten werden 'eerst door >jtm
hospitaal soldaat 011 latei' cloor twfee
doktoren met gunstig gevolg toegepast,
waarna de man per brancard* naar zijn
woning werd vervoerd.
Bij de politie is aangifte gedaan,
dat in het begin van dezte week bij, P,
G. op den Seis,weg door middel van een
valschen sleutel inbraak is gepleegd en
een bedrag van ongeveer f 10 is ont
vreemd.
ln een heden gehouden algemeeuie
vergadering van aandeelhouders der
Naaml. Vennootschap Zeeuwsche Voeder
en Kunstmesthandel voorheen S. en M.
Boogerd is na ruime afschrijving het di
vidend bepaald op 24 pet.
Boes. Verplaatst van 's Graveinhaga
naar Goes (telegraafkantoor) do tate-
grafist, de beer Bi. Kok.
S t u k k ei n v 01 o r d n g e m fe li
ter a ad. D© financiëeJe-commissiie vraagt
in verhand met die beg rooting der
gasfabriek' o.m. of het niet get-
weinscht is v.oor de salariëeiring] den-
klerken een vaste regeling te ontwer
pen Het bedrag voor de acte boek
houden toegekend aan dein J.sten klerk
komt haar te laag voor. Ze' heeft be
zwaar tegen de jaarlijfcsehe vergoeding
van f 500 aan detn Directeur dei' Gas|-
fabriok. Ze vraagt of dit wel een „ver
goeding" is ©n vraagt o.rn.-i
c. Munt de Directeur in beleid en
bekwaamheid zoo zeer uit hoven andere