Mo. 307
Donderdag 28September 1916 30e Jaargang
De Qroofe Oorlog,
fU
,rm
Uitgaye ran
d? 25aamL Venn. LUCTOR ET EMERGO
gevestigd te Goes.
Hoofdbureau te Goes:
VOR5TSTRAAT 2IÖ-
Bureau te Middelburg:
ri WrüWA F. P. DHU1J - L. BURS.
Drukkers:
•uifcerbaan Le Coinire - Goes.
De Zeeuw
VERSCHIJNT ELKEN WER9C3AGL.
Abonnementsprijss
Per 3 maanden fr. p. post.
Losse nummers
Prijs der Ad verten tidn
15 regels 0.50, iedere regel meer lick
3-maal plaatsing wordt 2-maal berekend.
Bij abonnement voordeelige voorwaarde»,.
Familieberichten van 110 regels ƒ1,
iedere regel meer 10 ct.
D* Grondwet en de School.
Hei is te bejammeren dat in 1913 het
liberalisme met de sociaal democraten
in bond er in beeft kunnen slagen een
deel onzer Rechtsche kiezers over to
halen om te stemmen op de candidaten
van Links, waardoor Rechts in de min
derheid kwam, en het ministerie-Heems-
kerk moest aftreden.
Te meer omdat Heemskerk een wets
ontwerp tot grondwetsherziening- had in
gediend, waarbij artikel 192 zoodanig ge-
wijzigd werd dat „de vrije school regel,
de staatsschool aanvulling", het ideaal
van alle antirevolutionairen, bij aanne
ming in vervulling zou kunnen gaan.
Met den val van het ministerie Heems
kerk ging echter onder meer ook dit
mooie .artikel van de baan.
Door den triumf van het liberalisme
verdween van zelf de hoop op een voor
ons bevredigende regeling. Hetgeen jam
mer was. Immers de ervaring in 1889
opgedaan bad geleerd dat, wanneer Rechts
in de meerderheid is, on een wetsont
werp wordt ingediend dat recht wil doen
aan de vrije school, er wel groote tegen
stand .komt van vrijzinnige zijde, maai
dat er toch ook door hoogstaande mannen
uit. de vrijzinnige partijen steun gebodert
wordt, aan een dergelijk ontwerp.
In 1889 toen minister Mackay zijn ont
werp schoolwetsherziening indiende, vond
hij steun bij de professoren J3uijs en
Fruin: en 'het is wel aannemelijk dat op
hun advies een groot deel der liberalen
in Tweede en Eerste Kamer hun steun
aan 't ontwerp Mackay gegeven hebben.
In 1912 ging het evenzeer met helt
nieuwe grondwetsartikel door ministef
Heemskerk voorgesteld, waarin „de vrije
school voorop" in .de Grondwet Zou wor
den vastgelegd.
AI dadelijk waren er ook toen twee
vrijzinnige professoren, Colenbrander en
Krabbe, die zich voor deze wijziging ver
klaarden. Eerstgenoemde gewaagde van
„de inderdaad verloren positie der Staats
school" en gaf toe, dat de Grondwet-
behoort uit te gaan van de gedachte
de vrije school regel, openbare school
aanvulling. En ook professor Krabbe er
kende zonder eenig beding of tegenspraak
het recht der vrije school op de eere
plaats.
Wel was dr. Colenbrander zoo on-
menschlievend om de verwachting uit te
spreken, dat daarna de voorstanders der
Vrije school zich wel dood zouden eten
aan de Staatsruif. Doch dit doet niets
af aan. de groote beteekenis van zijne
erkenning, dat de vrije school-regel be
hoort. te zijn in de wetgeving, ep grond
van hare gebleken levensvatbaarheid bo
ven de staatsschool, en van de groote
plaats, die zij heeft ingenomen in de
batten Vaar de meerderheid des volks.
Allicht zouden ook in 1913, gelijk in
1889, meerdere liberale loden van Eers
te- en Tweede Kamer met het advies van
twee hunner beste voormannen zijn mee
gegaan.
Deze kans is nu verkeken.
'Hef nieuw,-voorgestelde .artikel 192 gunt
aan de Vrije school deze eereplaats niet.
Wij zullen ons hierbij hebben neer to
leggen.
W'ottlt dit artikel aangenomen, waarop
wel kamp schijnt te zijn, dan zrülen wij
het met dankbaarheid, om hetgeen er
goeds in ié, aanvaarden. Maar het ideaal:
de vrije school regel wenschen wij ook
in de toekomst niet uit 't oog1 te ver
liezen. En ook zonder dat dit in de grond
wet staat kunnen wij allen naar de ver
wezenlijking van dit .ideaal streven.
Het onderwijs en de Groninger motie.
Het Bestuur van de aftteeling Amster
dam IX der S. 1>. A. P. voegt zich hij
de vrij liberalen, Eendmans, de mannen
van de Bloicte, m anderen, ora zic-h te
verzetten tegen de financiëeil'e gelijk
stelling van openbaar en bijzonder pn«
dierwijs, aïiders dan onder de "voorwaar
den in de Groninger motie dier S. JD|
A. P. vastgesteld.
in die motie werd als voorwaarde
gesteld kosteloosheid, gelijkheid van stof
felijks'' eischen, waarborging van do
vrijheid van schoolkeuze voor idie ouders,
Die Groninger motie wordt, aldus deza
klagers uit Amsterdam IX, bij aanneming
vair 'het nieuwe grondwetsartikel dood
gemaakt.
W]at punt 3 aangaat, hierin gaan wij
met hen akkoord. De opvoeding deaf
kinderen 'Wij zeggen 't voor 't gemak
maar eens met de woorden yan minis
ter Coirt v. d. L. is in da teerste
piaató de taak der ouders. Die overheid,
onderwijs ter hand nemend, verschaft
den ouders bijstand owii hun eigen taak
te -vervullen, zooals 's lands belang dit
eiscbt.
Dit beginsel, hetwelk uit de natuur
ran de verhouding van ouder- en kind
voortvloeit, drijft ons. 'tis derhalve ge
makkelijk om met deu eisch 'der soci
aal-democraten op dit punt in te stem
men.
Wat de -algeanieenie kosteloosheid aan
gaat, deze quaesti-e kunnen de jhseren
beter met hunne vrijzinnige concentratie
vrienden uitvechten.
Voor ons staat principieel vast de
plicht der ouders om het onderwijs hun
ner kinderen te bekostigen, tot een be
drag dat berekend is; op hun draagkracht;
zoodat een rijke sociaab-ldemocraat hel
volle schoolgeld betaalt, en een onver
mogende vrijgesteld is. Of dit in de»
vorm' van schoolgeld of van sclioolbe
lasting voorgeschreven is, en of 'taan
het hoofd "dér school of aan den ge-
meente-ontvanger moet worden ter hand
gesteld., raakt, voor ons geen beginsel.
Het is bijzaak.
Maar groote klams pp kosteloos onder
derwijs' bestaat vooralsnog niet, naar 't
ons voorkomt.
Immers de regeling, uit het nieuwe
artikel1 192 voortvloeiende, waartoe be
hoeren verheffiug van hel onderwijspeiï,
lutbreidng van schonlmeubelen, en ver
[«tering der leerkrachten, zal miljoenen
kasten. Kwam daar ide kosteloosheid
nog bij, het zou den belastingdruk on-
noodig verscherpen. Bovendien men waar
deert pas datgene- wat mien, geniet, wan
peer men er voor betaalt. Dit leert de
ervaring.
Ten slotte de eisch van matoriëelo
gelijkwaardigheid. Hier raken de uiters
ten elkaar. De vrij-liberalen, op voor
gang van nu*. Tydeman in diens nota
bij het rapport der Bevredigingscommis-
sie, zijn hét op dat punt met deze so
ciaal-democraten hartelijk een-s. Gelijk
ten slotte alle sclioolwet-fanatieken uit
do jaren om ,.èn bij "'78 elkander hierin
vinden.
Maar aan dien eisch z#l wei nimmer
worden toegegeven. Diat zou ook niet
billijk zijn.
Immers de vrije schooi zal zich al
enkefe materielede moeilijkheden meer
moeten getroosten.
Zoo wordt o.a. liet minimum aantal
teerlingen, voor overheidssteun vereischt,
van 25 gebracht op 40, en voor ge
meenten boven 40 duizend inwoners op
100. Tem ijl niet minder bezwarend is
de eisch dat 15 procent der kosten
voor scholenbouw, inclusief' grond en
inrichtingskosten, door het schoolbestuur-
als waarborgsom mooL gestort worden,
alvorens - met den bouw wordt aange
vangen.
Voorts' is er van ,<jl© zijde der voor
standers van tde yi'ije school reeds op
gewezen dat „de openbare school voor
op" in 'meerdere' gemeenten tot nadeel
voor de vrije school zal strekken. Zoo
ondier anderen de plicht tot stichting
eener ulo of mulo-openbana-school wan
neer er een zoodanige vrije School zal
gesticht zijn.
[Wie tegenover dat alles nog vast houdt
aan plcn (bisch tot zuivere concurrentie,
die -doet tekort aan do waarheid en
de billijkheid.
Afgedacht neg van de onmogelijkheid
om Van bestaande Christelijke scholen
materieel© gelijkwaardigheid met op kos
ten van allen gebouwde en weelderig
ingerichte openbare scholen te vorde
ren.
Griekenland.
De Grieksche regeoring heeft eindelijk
partij gekozen. Zij besloot 'tot samenwer
king met de geallieerden.
Gevolg van jiare, nu (twee jaar lang
volgehouden, onvaste houding.
Men zegt dat Griekenland al van den
beginne zich ontkracht 'had, door zich als,
in politieleen zin gesproken, noch vleesch
noch visch te openbaren.
Het sloot vriendschap met Servië en
stond aan dat 'land een landingsplaats na
bij Saloniki in huur af. Het noemde zich
neutraal en 'stond loch aan de troepen
der geallieerden 'doortocht toe, en schond
derhalve zijn Neutraliteit.
Nu is "t toch wat 't tot op dit oogen-
blik wilde keeren in den oorlog ge
trokken. Gedwongen, 'zeer zeker. En 't ver
speelt er 'de Sympathie van beide par
tijen bij.
Anders dan 'België. Dit rijk stond van
den beginne pal voor zijn neutraliteit,
en koos 'fier én frank partij voor de
Entente.
Het won er de sympathie van heel
Europa bij. Van neutralen en belligerenten.
Male mori quam foedari. Beter
sterven dan geknecht worden. Deze zin
spreuk van Kardinaal Manning wist Bel
gië zich te herinneren. Daarom staat het
nog onverzwakt in 'de schatting der pu
blieke opinie.
Griekenland evenwel heeft meer van
de ridder 'der droeve figuur.
Üe zonde van de sport.
De ervaring leert, dat ook ontspanning
en lichaamsoefening zonde worden kan.
Zoodra er de hartstocht den boventoon
in krijgt, is het op zichzelf goede kwaad
geworden.
Dit geldt ook van de sport
Deze mooie beweging is in den laat-
sten tijd verlaagd geworden tot een object
van wedstrijd, en ook deize wedstrijd,
waartegen op zekere hoogte eveneens geen
bezwaren behoeven te bestaan, worden
weer kwaad, dewijl er de Dag des Heeren
voor ontheiligd wordt.
Doch hierom geven vele jongelieden
niet ,yieer. Zij zijn alleen maar tuk op
't genot de meeste, de snelste, de sterk
ste te zijn in wieier- en worstel- ep
loiopwedstrijd, en door de menigte te wor<
den toegejuicht.
Menig ongeluk is al van dergelijke spe
ten 't gevolg geweest; pn menige jongen
dankt aan dezen hartstocht een vroegen
dood.
Zou wie nu naar den predikant niet
meer luisteren wil, dan nu naar den
dokter willen hooien j
De bekende Amsterdamse-hé geneesheer,
dr. Van Dieren, een vrijzinnig m'an,
maar met een open oog. voor de vete
buitensporigheden van onzen tijd', schreef
oyer doze sport in „Mpllcschott" o.a. het
volgende
„Reeds in 190(5 heb ik me beroepen
op de statistieken van eenige Amerikaan-
s'che i -evensverzekeringsmaatscbappijen,
waaruit overtuigend bleek, dat die- sport
beoefenaren zich door hun hoog sterf
tecijfer als 2©er onvoordieelige klanten
déden kennen. Inmiddels is hela,as ook
in Nederland een daarmee overeenko
mende ervaring opgedaan; eenigen tijd
geleden is in Utrecht een academisch
proetfschift verschenen, waarin te lezen
staat, dat in ide laatste jaren bij da
miliciens' zes ihaal meer hartsgebreken
voorkomen dan vroeger
Men heeft getracht dit feit te verkla
ren door te zeggen, dat er tegenwoor
dig heter gekeurd' wordt. Maar ik heb
den ouden tijd als officier van 'gezond
heid meegemaakt en icl§n nieuwen tijd
ken ik even goed. Ik durf die verklaring
dan ook op gronid van mijn ervaring
een „smoesje" noemen. Vermoede]ijk is
het bedacht door 'een sportaanbidder
die lont rook.
Sport laat ik goed zijn. Maar boa
drijft men de sport tegenwoordig? Van
elke oefening wordt een wedstrijd ge
maakt ©n wat ontspanning moest we
zen, wordt, de bron van nieuwe inspan
ning. Men bedekt daarbij niet, dal iedere
beweging haar oorsprong vindt in do
hersenen. Hieruit komt het hevel voof
elke beweging. Even inspannend ala
geestelijke overlading, is dus voor de
bersenen ook "de lichamelijke inspanning-
Hoe kan de overdreven lichaamsbewe
ging dan ook opfrisschen als zij zooveel
eischt van heit gewichtigste aller man-
schcvorganen Bij het dolle springen,
rennen en vliegen over do siportvelden,
het overdreven roeien en fietsen, wordt
te veel gevergd van het centrale zenuw
stelsel, dat in het lichaam de rol ver
vult, die een electrische centrale speelt
in het bedrijfsleven eener stad.
„Welk een nadeeligen invloed de li
chamelijke overspanning vooral op het
hart ©n de bloedvaten uitoefent, ;s ten
overvloed© in alle oorlogvoerende lan
den in de laatste jaren gebleken. Het
aantal lijders aan hart- en vaatziekten
is onnarekenbaar. Wie genezen heeten,
zijn inderdaad maar opgelapt. Do „ouden"
worden ze nooit meer, en de jeugd-
kracht is verslapt als een elastiek storm
band je waar „ide krimp" .uit ïsi. Laat
men toch van honger hand tie Sport-
maniakken in bedwang houden. Reeds
de Grieken wisten dat de athltetan slech
te soldaten waren. Hun ontbrak het
no.odige uithoudingsvermogen.
„Het is een .bekend feit, dat de over
dreven sportbeoefenaars al: heel gauw
koudkleumers worden. Wie te; veel van
zijn lichaam beeft gevergd, wordt oud
vóór zijn jaren en kruipt bij de ka
chel eer de herfst van zijin leven aan
gebroken ié. "Normale jnenschen leven
dan ook normaal1, en zij worden oud.
Laten de abnormalen zich verbranden,
zich roosteren en uitrekken het Zal'
tot hun schande zijn. D'aar wordt geen
measch mooier op, maar ook niet ge
zonder1. Want 'elke overdrevenheid wreekt
Zich zelf afgezien nog van de ziek
ten, die volgen."
Laat er nu nog eens een dokter op
staan, die in naam der gezondheid der»;
jongelui .aanraadt om dergelijke sportfees-
tea voortaan in de week te houden.
Mienschen die alle dagen werken of
fietsen, en 's Zondags ook nog in touw
TW>r dergelijke „ontspanningen" zijn
„op" voor den tijd. Zij hebben den Rust
dag gemist, den heilzamen Rustdag, die
'weer toit de nieuwe dagtaak van Maan
dag sterkt.
Wie zelf werkman is. en met werk
lieden verkeert, weet bij ervaring dat ver
ten 's Maandags met moeheid in oogen
en leden op hun werk verschijnen, effil
dien dag belangrijk minder prestoeren dan
op ,audere werkdagen.
Hoe dat komt?
Vraag hun maar, waar om in |d®
taal onzer ouden te spreken zij 's Zon
dags „gezeten" hebben.
Beknopt overzicht van den toestand.
Waaraan danken de geallieerden in. tie
eerste plaats hun succes?
De centralen hebben thans zijdelings
erkend, dat het de voorsprong op 'hel)
gebied van den munitie-aanmaak is.
De geallieerden beschikken over enorme
hoeveelheden munitie en in hoofdzaak
hebben zij het hieraan te danken, dat
zij aan de Somrne zoo belangrijke voor-
deelen behaalden.
Herhaaldelijk 'is de munitie-kwestie de
spil genoemd van den oorlog, of is zij
vergeleken met het gewicht, dat ten slotte
de oorlogsbalans zou doen overslaan.
Niet ten onrechte.
Met zekere spijtigheid moet nu dooi
de Duitschers erkend worden, dat het
verlies van een gewichtig steunpunt teil
minste moet worden toegeschreven aan
het overwicht, dat de tegenpartij: bij de
oplossing van die kwestie heeft verkregen,
Deze erkenning werpt op den toestand
van de Duitschers in het Westen een
veel schriller licht dan de geruststellende
bijzonderheden, welke in een officieus
Wol ff telegram gegeven worden naar aan.
leidingen van de jongste vorderingen door
de geallieerden gemaakt. In dat telegram
heet het Oi.m. dat de geallieerden, na
de drie maanden, welke het Somme-offen-
sief reeds duurt, onder verbijsterende ver
liezen, nog slechts 0. 3pCt. heroverd heb
ben van het door de Duitschers in België
en Frankrijk bezette gebied.
Zoo beschouwd moet bet offensief van
de entente voor de Duitschers weinig ver
ontrustends hebben.
Maar er wordt geen rekening gehouden
met hel geweldig verschil in omstandig
heden, waaronder de Duitschers het be
doelde gebied konden bezetten en waar
onder de geallieerden het nu moeten her
overen.
'Waarschijnlijk zullen de Duilschers
met mindere krachtsontwikkeling hun
groot resultaat bereikt hebben dan de
geallieerden nu voor bet bereiken van
het drie duizendste deel er van hebben
moeten ontplooien.
De geallieerden zullen nu het oog
slaan op Bapaume en Peronne.
De bezetting van Bapaume kan invloed
oefenen op de Duitsche linie ten 0. van
Atrecht tot aan de Ancre.
De verovering van Peronne kan ge
volgen hebben voor de stelling der Duit
schers te Noyon, het punt waar zij hef
dichtst hij Parijs zitten.
Ten N.O. van Peronne hebben de Fran-
schen nog lastige, hinderpalen uit den
Weg te ruimen.
De linie van La "forti 11e, (de naam
van- een riviertje) is moeilijk in rug-
waartscbe beweging te krijgen.
Volgens de jongste berichten uit Pa
rijs, hebben de Duitschers ten N. van
de Somme na een hevig artillerie-vuui
een sterken aanval gedaan op de nieuwe
Fransche posities tusschen Bouchavesnes
en de Abbé-boerderij.
Doch blijkbaar heeft de munitieregen
den aanval gestuit. Het Fransche staf
communiqué spreekt van een „schitteren
den tegenaanval op de golven van vij
anden, die in wanorde werden terugge
slagen."
De Franschen gingen ten O. en ten
Z.O. van Rancourt vooruit en drongen
het bosch van St. Pierre—Vaast binnen,
Uit Londen wordt het volgende gemeld;
„Ten N. W. van Fiers hebben onze
troepen verdere vijandelijke loopgraven
over een front van 2000 yards genomen^
'zij zijn nu vlak bij de Oostzijde van
Eaucourt-I'Abbaye.
„Een hevig gevecht heeft plaats gehad
ten N-0. van Thiepval, waarbij1 onze troe
pen stormenderhand het vijandelijke ver
dedigingswerk, bekend onder den naam
van „Stuff Jtedoute"; namen en behiel
den op den voornaamsten heuvelrug, 2000
yards, ten N.-O. van het dorp.
„Meer dan 1800 geweren, 4 vlammen
werpers en verscheidene duizende pak
ken aitilleriemunitie en granaten werden
dooi- ons in Combles buitgemaakt, waar
onze bondgenooten ook veel materiaal
veroverden. Het aantal gevangenen, dat
gedurende de laatste twee dagen gemadfcf
werd, brengt het totale aantal gevangene*
bij de operaties gedurende de laatste twee
weken op 10.000."
Gistermorgen hebben Engelsche ma
rine-vliegtuigen (vermoedelijk de in Zea
land waargenomen machines) aanvallen
uitgevoerd op de vijandelijke vliegloodse»
van Evere, Berchem, St. Agatha en. Et-
terbeeck bij Brussel. Zij bombardeerde»
die loodsen, „die klaarblijkelijk in braad
vlogen." De bommen, welke op Evere
geworpen zijn, troffen een gebouw, „waar
schijnlijk een munitie-depot." Vlak bij de
vliegtuigenlooidsen zijn ontploffingen e»
wolken rook waargenomen.
Alle vliegtuigen zijn behouden terugge
keerd.
Griekenland schijnt eindelijk de keuée
gedaan te hebben.
Het kan niet langer weerstand bieden'
aan den druk eu de pressie der Entente-
Reuter meldt, dat de ministerraad na
met koning Konstantijn tot een overeen
komst geraakt te zijn, in beginsel be
sloten heeft tot militaire samenwerking
met 'de Entente.
Verder heet het, dat de Grieksche krui
ser .„Hydra" (5000 ton) het anker ge
licht heeft en zich gisteravond! bij dé
vloot der geallieerden gevoegd heeft'.
Welken staat is 'tragischer lot bescho
ren
De koning der strategen.
De Plarijscbe Intransigeant verheugt zich
ini het bezit van een militairen medefwer
ker met buitengewone gaven. In een va*
zijn laatste strategische beschouwingen
is de man tot een conclusie gekomen,
waaromtrent men met recht vragen mag,
hoe de jjerusuur voor den vijand Zoo
kostbare inlichting kon toelaten.
Hij schrijft n.l.
Ongetwijfeld vloeit voor de Bul
garen uit dit succes eeu verzekering vaa
hun front voort, daar de Donau steedal
meer de zee nadert, hoe dichter hij biji
zijn monding komt.
Niet zonder huiveren denkt men aai»
de strategische moeilijkheden, waarmede
de Bulgaren zouden hebben te kampen,
wanneer de Donau zich voortdurend ver*
der van de zee verwijderen zou, hoe
dichter hij hij zijn monding zou komen.
De Intransigeant is om dezen deskun
digen medewerker, dezen koning der stra
tegen, wel te benijden!
De doorbraak van de groote Belt.
Rusland heeft gebrek aan alles, aa*
munitie, aan levensmiddelen en aan geld,
En de hulp der bondgenooten kan dit Landt
niet bereiken.
Deze waarheid komt hoe langer hoe
meer aan den dag, naarmate de wintei
meer nadert. De havens in het noardett
zulten weldra dicht vriezen en de Sibew
rische spoorwe is zoo met goedereul
overladen, dat de dienst niet meer nom
inaal iser m -o e t dus een uitweg
gev-ouden worden.
In verband daarmede is het belangrijk^
wat Fransche dagbladen, zooals b.v. do
Rappel en l'Heure schrijven over de on
derhandelingen met Zweden. Zij verkla
ren, dat aan Zwedens weigering om mu
nitie voor Rusland door te laten, weJ
niet te tornen zal zijn. Er blijft dus ai-
leen over de zeeengten biji Denemarken!
te forceeren! Nood breekt wet, want da
Dardanellen zijn onherroepelijk gesloten.
Een nieuwe poging, om daar door te
breken, zou tot niets leiden 1 Dus dan!
ïmaar met geweld de opening van da
Oostzee! Dia,t is de eenige weg!
De Zomertijd.
De Kamer van Koophandel te Eiber-
feld [besprak de ervaringen van detn zomer
tijd. Nadeelen kon men niet opsporen.
De zekerheid van het bedrijf tóed niet,
de arbeiders bleven goed voor hun taak
berekend. De gezondheid had er gotede
gevolgen van daar de arbeiders bij dag
licht konden g|aan wandelen.
Op het platteland hadden de arbeiders
nog het voordeel, dat huis en akker be
bouwd konden worden.
De Kamér besloot werkzaam te zijn
voor een duurzame invoering van den
zomertijd, onder uitbreiding van dezen op 1
April. Ook besloot de Kamer werkzaam te
zijn voor de inrichting van een vasten ka
lendertijd, waardoor alle Maanddagen op
denzelfden werkdag vallen en alle feest
dagen op een bepaalden datum.
Aan God de wrake.
Wladünir Sis vertelt in het Berlinej
Tageblatt de volgende episode uit Ma
cedonië
„De (dageraad breekt aan. Een patrouille
rijdt het dorp binnen. D» oude Nina ia
