So. 168
Zaterdag 15 April 1616
30e Jaargang
De toelichting.
Staten-Oensraai
Uit de Pers.
Oit nummer bestaat uit twee bladen
Uitgave van
de Naaml. Venn. LUCTOR ET EMERGO
gevestigd te Goes.
Hoofdbureau te Goes:
LANGE VORSTSTRAAT 219.
Bureau te Middelburg:
FIRMA F. P. DHUIJ - L. BURG.
Drukkers:
Oosterbaan Le Colntre - Goes.
VERSCHIJNT ELKEN WERKDAG
Abonnementsprijs
Per 3 maanden fr. p. post. 1.85
Losse nummers8 .05
Prijs der Adverientiën
15 regels ƒ0.50, iedere regel meer 10 ct
3-maal plaatsing wordt 2-maal berekend.
Bij abonnement voordeelige voorwaarden.
Familieberichten van 110 regels ƒ1.
iedere regel meer 10 ct.
D» 4e alinea van het concept luidt
anders dan het overeenkomstige Grond
weteartikel. In dit laatste toch staat dat
overal van overheidswege voldoend la
ger onderwijs wordt gegeven. In het
concept staat echter dat overal van over
heidswege de gelegenheid woixlt gegeven
tot het ontvangen van voldoend
openbaar .algemeen vormend lager
onderwijs.
Tegen dien term „algemeen vormend"
hebben wij geen bezwaar. Zij is- zeer
terecht gekozen ter onderscheiding vatqj
het vakonderwijs.
Hoe zich de commissie deze alge-
meene openstelling denkt, verklaart zij
in de Toelichting aldus:
„De redactie is ruimer gesteld dan
in het overeenkomstige lid van het be
staand© Grondwetsartikel. Zij biedt den
waarborg, dat niemand verstoken blijft
vaar de gelegenheid om voor de kinde
ren, aan zijn zorg toevertrouwd, het on
derwijs te erlangen, dat allen in do
maatschappij noodig hebben en waarbij
ieders" godsdienstige begrippen worden
geëerbiedigd. In 'dê eerste plaats zal de
gelegenheid kunnen bestaan in het van
Overheidswege te geven onderwijs. Ver
mits1 er "echter - ook thans ge
meenten ^fjn, waar een openbare school
niet bestaat, behoort er voor te worden
gewaakt, dat de enkele kinderen, welke
daar openbaar onderwijs zouden willen
genieten, de gelegenheid daarvoor ont
vangen. Dit kan o.a. geschieden door
samenwerking van gemeenten of het ver-
leenen van vergoedingen ten behoeve
van het bezoek eener elders gelegen
school.''
Alinea 5 stelt het toezicht vast, ter
wijl tegelijk wordt vastgelegd dat aan
de vrijheid van richting van het 'bijzon
der onderwijs niet mag geraakt worden.
W,j hopen dat deze formuleering vol
doende zal zijn om te voorkomen, dat
van een bijzondere school goedkeuring
van haar leerplan, met de mogelijkheid
bijvoorbeeld van schrapping van het
leervak Bijbeische Geschiedenis of Bij
belles, zou kunnen gevorderd worden.
De 6e alinea regelt de financiële ge
lijkstelling-. Bijzonder onderwijs naar
denzelfden maatstaf «als het openbaar
onderwijs uit de openbare kas bekostigd,
de voorwaarden vast te stellen door de
wet; inderdaad een moedgevende con
cessie; een reebtserkenning ligt er in;
en tegelijk een „peccavi" van de vrij
zinnigheid, die zooveel jaren geweigerd
heeft op dit punt recht te doen.
Uit de toelichting drukken wij af
van de commissie deze woorden:
„De bepaling is; thans opgenomen, dat
-het bijzonder algemeen vormend lager
onderwijs, dat aan bij de wet te stel
len voorwaarden voldoet, naar denzelf-
deïi maatstaf als de openbare overeen
komstige scholen uit de openbare kas
wordt bekostigd. Ook voor het bijzonder
algemeen vormend middelbaar en het
voorbereidend hooger onderwijs is 'thans
de verleening van bijdragen uit de open
bare kas voorgeschreven. De 'financieel©
regeling kan voor dit onderwijs, dat
niet overal en voor allen noodig is, niet
dezelfde zijn als' voor het lager onder
wijs, weshalve de wetgever- hier meer
vrijheid van beweging behoort te heb
ben,"
De Commissie' heeft meer gedaan dan
een redactie van artikel 192 te ontwer
pen. Haar opdracht luidde „wettelijk©
voorschriften te ontwerpen ton aanzien
vail' de voorziening in de kosten van,
het bijzonder onderwijs, waardoor de
deugdelijkheid en de krachtige vooruit
gang van het onderwijs der jeugd wordt
reraekerd, onder behoud van de opvoed-
kUndige zelfstandigheid van het bijzon
der pndffifwijs."
verband nu met deze opdracht
heeft zjj onder meer ook een omver-
fcing van de Lager-Onderwijs-Wet en af-
aötfjlarigke wetsontwerpen ter regeling
rah de opleiding tot onderwijzer en ter
edgBÜng van het bewaarsehoplonderwijs,
overgelegd.
Ho wetsontwerpen tot wijziging en
aoRraling van de Schoolwet, zp rer
gezeld van een uitvoerige toelichting,
waaraan we een en ander ontleenen.
Vooreerst zekere algomeene beschouw
ingen
Het stelsel, dal in de voorstellen der
Staatscommissie voor het onderwijs is
uitgewerkt, berust op vergoeding van de
kosten voor bet bijzonder algemeen vor
mend lager onderwijs uit de openbare
kassen naar denzelfden maatstaf als het
overeenkomstig openbaar onderwijs. Ten
aanzien van het aan lager onderwijs"
voorafgaand bewaarschoolondenvijs en
de opleiding van onderwijzers voor het
lager onderwijs is eenzelfde 'stelsel aan
genomen en in afzonderlijk© wetsont
werpen uitgewerkt.
Het bijzonder ouderwijs-, dat voor deze
geldelijke voorziening in aanmerking zal
komen, moet aan even hooge eischen van
deugdelijkheid voldoen als aan het open
baar onderwijs worden gesteld. Alleen
dan is liet verdedigbaar, dal uit de
openbare kassen op dezelfde wijze wordt
geput en aan het bijzonder onderwijs
de-gelegenheid wordt geschonken lot bree
der ontwikkeling, omdat dit deel van
het onderwijs dan, zelfs voor een groot
deel, bet peil der volksontwikkeling
mede bepaalt. Bij het formuleeren van
deze eischen moet de grondslag van
het bijzonder onderwijs, 'het behoud van
de vrijheid van richting, de opvoedkun
dige zelfstandigheid, onaangetast blijven,
evenals de eischen, voor deugdelijkheid;
van het openbaar onderwijs gesteld, met
de eerbiediging van ieders godsdienstige
begrippen niet in strijd mogen komen.
De uitgaven, welke voor iedereschool,
te maken zijn, kunnen in drie groote
rubrieken worden verdeeld, nl. lo. de
bouw en inrichtingskosten2o. de jaar
wedden voor bet onderwijzend perso
neel en 3o. de overige exploitatiekos
ten, waaronder dan de kosten van dage-
lijksch onderhoud der gebouwen, de loer
en hulpmiddelen enz. worden samenge
vat, in het kort dus de jaarlijksche uit
gaven met uitzondering van die voor
het personeel.
De zorg voor het stichten van de
schoolgebouwen, zoowel voor openbare
als bijzondere scholen, wordt gelegd op
de schouders der gemeenten en de kos
ten daarvan komen voor hare rekening.
De regelen, bij algemeenen maatregel" van
bestuur omtrent den bouw en de in
richting vair schoolgebouwen te stellen!,
zullen voortaan gelijkelijk moeten gelden
voor de openbare en de van overheids
wege bekostigde bijzondere scholen.
Met inachtneming van die regelen
bouwt of verbouwt de gemeente niet
alleen de gebouwen ,voor de openbare
scholen, maar ook die voor de bijzon
dere, welker besturen een daartoe strek
kende aanvrage indienen.
Er dient echter, zegt de commissie,
voor gezorgd te worden dat oen aan
vrage niet lichvaardig wordt gedaani,
't zij voor een te kleine, 't zij voor ©ene
niet levens-vatbare school.
"Vooreerst moet het bestuur door hand-
teekeningen van ouders of op andere
wijze, nader te regelen, aantoonem dat
er werkelijk .een bepaald minimum van
kinderen is, waarvoor een dusdanige
school wordt verlangd.
En in de tweede plaats wordt van
het schoolbestuur de storting van een
waarborgsom in de gemeentekas ver
langd. Die som wordt met een enkele
uitzondering, „waarbij zij op hooger be
drag wordt gesteld, bepaald op 15 pet.
van de kosten, waarop de bouw of
verbouw van de school wordt geraamd,
en- moet gestort worden, voordat niet
den bouw of verbauw wordt aange
vangen. Onder deze 'kosten vallen aile
uitgaven, benoodigd voor dp verkrijging
van den grond (of zoo de grond reeds
eigendom der gemeente is, do geschatte
waarde daarvan), voor den bouw en
voor de eerste inrichting mot inbegrip
van de aanschaffing van de schoolmeu-
belen. De schattingen, zoowel van de
hier bedoelde waarde als pok in ande
re gevallen, die hieronder ter sprake
komen, geschieden door een commissie
van drie schatters, van wie ©en door
het gemeentebestuur, een door het; school
bestuur en een door den onderwijsraad
wordt aangewezen.
De waarborgsom, door het schoolbe
stuur te storten, blijft eigendom der
scboolvereenigingen en de gemeente keert
daarover dan ook jaarlijks tot een be
paald percentage rente uit. Krimpt later
het getal leerlingen in tot beneden 2/s
van het getal, waarvoor de school ge
bouwd is, dan vervalt een in de wet
aangeduid gedeelte der waarborgsom aan
de gemeente. Daalt het cijfer tot beneden
tie helft of beneden 25 leerlingen, dan
komt de waarborgsom geheel aan de
gemeente en moet de bijzondere school
het gebouw ontruimen. Heeft echter een
zoodanige daling gedurende itwintig ja
ren na de opening van de school niet
plaats gehad, dan mag men aannemen
dat de praktijk de noodzakelijkheid en
levensvatbaarheid der school genoegzaam)
heeft aangetoond, en wordt de waar
borgsom geheel of gedeeltelijk aan het
schoolbestuur terugbetaald.
Wanneer het schoolbestuur 'aan de
gestelde eischen heeft, voldaan, gaat de
gemeente over tot het opmaken van het
bouwplan. Dit geschiedt in overleg met
liet schoolbestuur en onder goedkeuring
van het schooltoezicht. Met onderling
goedvinden en onder voorbehoud van
gelijke goedkeuring kan ook ©en reeds
bestaand gemeente-gebouw aan het school
bestuur ten gebruike worden gegeven.
Ten aanzien van moeilijkheden die hier
bij kunnen rijzen staat voor belangheb
benden beroep op Ged. Staten open,
die alvorens te beslissen liet advies van
den onderwijsraad moeten inwinnen.
Is het gebouw gereed dan wordt dit
voor zoolang de school daarin geves
tigd blijft, ten gebruike aan bet school
bestuur afgestaan. De gemeente blijft dus
eigenares en beeft' het grove onderhoud
voor hare rekening. De sclioolverceni-
ging krijgt de rechten, voortvloeiende
uit de overeenkomst van bruikleening1,
en heeft te zorgen voor de kleine re
paration.
Wie dit alles nauwkeurig leest, zal
zich verblijden ©ver velerlei verbetering
gen.
Er komt nog meer.
Men bedenke echter't is nog maar
'een advies van de Commissie.
Tweede immer.
Een rumoerige dag.
Lohman's protesten.
Klachten baten niet.
Het karakter van de
Avondvergadering.
Over de replieken zullen we 'tkort
maken. Vermelden we slechts, dat do
chr. hist, afgevaardigde Snoeck Hen-
keanans .no-g eens kort en krachtig heeft
.uiteengezet, waarom hij tegen het ont
werp blijft, niet alleen omdat hij er
principieel tegen is', maar ook omdat
hij er op practische gronden .voor ons
volk geen heil van verwacht.
Nu, ook deze pracïische gronden heb
ben we reeds meer dan ©ens voor onze
lezers mogen ontwikkelen.
Bij de regeling van werkzaamheden
is weer eens gebleken, dat het lands
belang wel degelijk geschaad wordt door
terugkeer der politiek, welke zelfs voor
een toenemen der gevaren niet wijkt.
De 'voorzitter deelde mede, dat het
Eindverslag oorlogswinstbelasting gereed
is en dat het zijn voornemen is de Ka
mer Woensdag 26 April bijeen to roe
pen, en tevens in die week twee avond
zittingen te houden (Woensdag en Vrij
dag) ter behandeling van o.a. de duurte-
toeslagwetten, de extra,-kommiezenwet,
'molestrisico-wet, buitengewoon crediet, de
oorlogswinstbelasting, de Indische loo
ming, wijziging L. 0. wet, enz. In de
eerste plaats gaan de twee eerstgenoem
de ontwerpen voor.
Aan de orde was toen het voorstel
om avondzittingen te houden in d© week
van 26 April.
De heer Lohman (c. h.) kon zich
"met dit voorstel niet vereenigen.
Er is geen oogenblik gelegenheid om
de wetten, waarmee, de Kamer overstelpt
wordt te béstudeeren, betoogd© hij. Er
is al zooveel tijd verloren gegaan dooi
de moeilijkheden tusschen het, Kabinet,
nu'. Treub en de .linkerzijde. Terwijl we
bezig zijn met de Oud.-verzekering, wor
den ons belangrijke voorstellten gedaan),
die wel toekomstmuziek zijn, maar de
bedoeling hebben de rechterzijde goed
te stemmen.
Spr. kwam tegen de lange vergade
ringen, ook met herinnering aan, het
debat van 1912 in verzet.
„Wij worden als schooljongens bedreigd
met, lange zittingen. Het schijnt dat wij
als. Kamerleden alleen af te lossen heb
ben hetgeen wij aan de kiezers" heb
ben beloofd."
Aldus luidde de rechtmatigs klacht.
Doch wat baat "het klagen?
D© heeren van links komen, alleen om
te spreken en gaan dan weg, maar onze
mannen kunnen dat niet doen. Moet aan
spoed 's lands belang worden opgeofferd
De door de voorzitter genoemde ontwer
pen zijn til belangrijk genoog, ien er
ware duts reden die aan de orde te
stellen in de week na Paschen, maar
de voorzitter doet daf niet; fijrj ziet s&
op de agenda voor de avondvergaderingen.
Indien nu de Ouderd.-rente urgent was,
zou men zeggen: Het kan niet antlers.
Maar dat is het geval alleen, omdat de
heeren order hebben dit ontwerp te be
zigen als munitie voor de Statenverkie
zingen. We gelooven niet, dat de 'Eer
ste Kamer zich er door zal laten leiden,
gelijk zij evenmin deed inzake de H. 0.
wet. Maar de kiezers schijnen er anders
over to. 'dienken.
Do heer Lohman begreep ook, dat
klachten niet helpen zullen. Links drijft
z'n zin toch door.
De geachte Goescbe afgevaardigde be
dankte er echter voor om als partij-in
strument te worden gebruikt en beloofde
niet meer in de Kamer te verschijnen,
tenzij hij zelf iets te zeggen heeft, en
ook niet op de lijst te teekenon, omdat
hij niet op twee plaatsen tegelijk kan.
zijn.
Het is inderdaad geen manier om als
er uren lang vergaderd is, te zeggen
dat het onbehoorlijk is als men .laat in
den avond naar huis wil gaan.
Nogmaals, protesteeren helpt niets.
Het voorstel van den voorzitter werd
met 50 tegen '25 stemmen aangenomen,
Links tegen rechts. Bichon links.
En toen werd het débat weer opge
nomen.
De Geer (c. h.) bepleitte weer ver
plichte verzekering
Aalberse (r. k.) had nog een appeltje
te schillen met D-uijs betreffende liet ci
taat van Jaurès; de Muralt (u. 1.) zeide
geen socialist te zijn, al heeft hij aan
geraden het geld te halen waar het zit;
Teenstra (v. d.) dwaalde, toen hij meen
de, dat de verschillen tusschen rechts
en links niet zoo groot zijn als ze schij
nen.
Tenslotte een staaltje van het karaktcr
van de Avondvergadering.
Commentaar overbodig.
Als de heer Duymaer van Twist (a.
r.) zijn rede begint, is er rumoer. Hij"
zegt: als fo niet bedaart, dan schei ik
er uit.
Geroep: Ga je gang maai-!
De heer DuymaerDan doe ik het voor
stel om de debatten te verdagen tot
Woensdag 26 April.
De heer Otto (u. 1.)Dat was al klaar
voor u begon!
De heer Duymaer: Afijn voorstel wordt
ondersteund door de heeren v. d. Voort
van ZSjfpl, Beumer, Rutgers, v. d. Velde
en Van Vliet.
De voorzitter: Ik wil die heeren vóör
dat het voorstel in behandeling komt,
wel eens eerst zien. Ik lieb hier ©an
voorstel van- één lid. .Wordt het onder
steund?
De heeren v. d. Voort van Zijp- en nog
twee leden van rechts kwamen daarop
de zaal binnen en gaven te kennen het
voorstel-Duymaer van Twist te onder-'
steunen.
De voorzitterHet voorstel wordt -niet
voldoende ondersteund en maakt dus
geen punt van behandeling uit.
De heer Dymaer verzoekt dan de hee
ren van links, die wat te praten heb
ben, naar de koffiekamer te gaan.
De voorzitter ondersteunt dit verzoek
instantelijk. En laten de heeren met zwa
re stemmen Vooral wat zachter spreken.
De heer Duymaer Vervolgt zijn repliek.
Hij komt op tegen de deprimeeren.de wijt
ze, waarop dê heer Duys tegen de rech
terzijde optrad.
De Voorzitter: Mag ik u opmerken, dat
we niet over den heer Duys discussi
eeren, maar over de Ouderdomsrente-
wet. I
De heer Duymaer zegt, in de houding
van den beer Duys aanleiding te vinden,
voor te lezen, wat Het Volk over dien
afgevaardigd© zegt.
De heer Duymaer beklaagt zich, dat
het doel alleen is de wetten-Talma te
begraven en het staatspensioen door te
drijven.
In verschillende vrijzinnige bladen
wordt in de Kameroverzichten met zeker
leedvermaak geconstateerd, dat de heer
Duymaer van Twist zich door den slim-
toen voorzitter heeft laten overtroeven
(de socialisten gebruiken in den regel
daarvoor een leelijker woord!); namelijk
door er in te berusten, dat zijn voorstel
'om de beraadslagingen uit te stellen, niet
voldoende door aanwezigen ondersteund
werd.
Dr. Beumer heeft er op grond van art.
57 van het reglement van orde dan ook
op gewezen, dat de voorzitter het vooi-stel
had moeten in stemming brengen.
De voorzitter, de heer Schaper, maakte
er zich nu met een Jantje van Leiden
van af, doch was eerlijk genoeg toe te
'geven, dat dr. Beumer gelijk kon hebben.
Intusschen waren, door dit truc-je van
den voorzitter, de algemeen© beraadsla
gingen, zij 't. ook ontijdig, gesloten.
Tof. 36 April dan.
Onbillijk.
We zijn 't met de Rotterdammer sco
rend eens, als,G het blad schrijft:
Nog steeds gaat men voort ook i* de
groote bladen, om hetzij openlijk, hetzf
bedekt, Duitschland aansprakelijk te stel
len voor het verloren gaan van de „Tubao-
tia", en daaraan dan allerlei onvrien
delijkheden te verbinden op een toon,
alsof men sprak over een bewezen zaak.
Hierin is iets, wat het rechtsgevoel
kwetst.
Do Duitsche Regeering heeft, nadat
haai- het feit was bekend geworden, on
middellijk laten verklaren aan onze Re
geering, ©p grond van ambtelijke inlich
tingen, dat geen Duitsche duikboot de
schuldige was. Terwijl in vroegere ge
vallen steeds erkentenis en verontschul
diging volgde, komt thans deze verkla
ring. Wat reden is er nu, om aan de
oprechtheid van deze verklaring te twij
felen?
Toen daarna stukken metaal weiden
gevonden, die aan een torpedo van een
Duitsche duikboot Ideden denken, werd,
direct Ivan Duitsche zijde gemeld, dat
men er grooten prijs op zou stellen, zelf
die stukken te onderzoeken. Met ande
re ivoorden, men veronderstelde de mo
gelijkheid, dat de ambtelijke rapporten on
juist waren geweest, en Was dan blijk
baar bereid, op zijin verklaring terug Ie
komen.
Voegt men daarbij nu, dat de strijd
onder de D"uitsche politieke ten militaire
machthebbers over het karakter van de®
duikbootenoorlog is beslist ten gunste der
eersten, dat is alzoo tot een actie met
ontzien van de neutralen, dan komt het
ons in strijd met het recht voor, zooals
men thans, ook van overigens gematigde
zijde, ©ver deze zaak spreekt.
Zeker, aan het volkenrecht, zooals dat
Vóór den oorlog bestond, is van Duitsche
zijde op velerlei te kort gedaan.
Maar - op dat punt, staan alle oorlog
voerende partijen precies gelijk.
Het rapport der Bevreriigingscommissie.
„Het Centrum" (r. k.) verwacht, dat het
rapport der bevredigingsconunissie een.
nieuwe aera zal openen in onze onder -
wijs-geschiedenis.
Komt wettelijk tol stand, hetgeen dooi
de Commissie is ontworpen en wordt
voorgesteld, dan zal van den school
strijd in zijn ouden vorm geen sprake
meer kunnen zijn en een toestand wor
den verkregen, welke een eerlijke mede
dinging tusschen de openbare en bi zon
etere school mogelijk maakt.
Dit moet wij zeiden het reeds
vroeger aan het onderwijs-zelf ten
goede komen.
Het openbaar onderwijs zal niet ver
dwijnen, maar het bizonder onderwijs
zal, gelijk niet anders dan behoorlek is,
beter aan zijn recht en tot zijn recht
kunnen komen door de financieele ge
lijkstelling.
Wij begrijpen niet, dat men daartegen
van Rechts ernstige, laat staan princi-
pieele bezwaren zou kunnen aanvoeren^
De arbeid der Commissi© is een rijp
stuk werk, getuigend van het oprécht
verlangen, om tot overeenstemming' te
geraken.
Het blad verwacht, dat de heer Ty-
deman in zijn afwijkend oordeel buiten
de commissie nog wel bijval zal" vin
den.
Zonderling zou het echter wezen, in
dien die bijval zij 'tdan op andere
gronden ook kwam van den kant
dergenen, die in principe Ijjnrecht tegen
over mr. Tydeman staan.
Het verslag der Staatscommissie opent
een beter verschiet, en dit niet slecht*
ten aanzien van het onderwijs maar
ook op ander gebied, wijl het uit dea
politieken strijd een verbitterend element
verwijdert en dien strijd dus brengen
kan op hooger plan.
Uit „De Gelderlander" (f, k.)
Is, wat het lager onderwijs betreft
waaronder ook het bewaarschoolonder
wijs wordt gerekend, de indruk van de
grondwetsformule zeer bevredigend
kleiner puntjes in de pratische uitwer
king, zooals wij die in de Memorie vim
Toelichting vinden, zijn natuurlijk gemak
kelijk voor wijziging vatbaar ook waf
het middelbaar en voorbereidend hooger
onderwijs betreft, willen wig geenszin»
van èen teleurstelling spreken. De ver
leening van bijdragen uit de openbare
kas ook aan dat - onderwijs wordt
Regeering thans bindend voorgeschreveö-
Uit de Memorie van Toelichting zou mei»
zelfs durven opmaken dat ook hi?*
iets 'bereikt, is, wat gelijkstelling sterit
benadert.
Zonder ons ja alte finesses te ttegv
reu, waarvan rcren tvowwej© na fcfe®