No. 54
Donderdag 2 December 1915 30e Jaargang
Leider en Leiding".
Staten-Generaai
Uitgave ra»
de Nauol. Venn. LÜCTOR HT EfiOfMMt
gevestigd te fltas.
■oofdbureau te Qees.
S.AN3E VORSTSTRAAT 218,
Bareau te Middelburgs
FIRMA F. P. DHUIJ L. BURi,
Drukkers:
Oosterbaan te Cointre - Goas.
VERSCHIJNT ELKEN WERKDAG.
Abonnementsprijs
Per 3 maanden fr. p. postf^lM
Losse nmmmers0.05
Prijs der Advertent'ên
15 regels ƒ0.50, iedere regel meer 10 ct
3-maal plaatsing -wordt 2-maal berekent
Bg abonnement voordeelige voorwaarden.
Familieberichten van 110 regels ƒ1.
iedere regel meer 10 ct.
Sï
I* ons Persoverzicht ontleenden wij
Maandag een en ander aan een resumé
door een der liberale groote bladen ge
geven van den inhoud eener brochure met
bovenstaanden titel door een vijftal Am-
ssterdomsche heeren aan de antirevolutio
naire partij ter lezing aangeboden in ver
band met de quaestiën die haar in do
laatste jaren beroeren
De schrijvers zijn niet de eerste de
bestemmaar op wetenschappelijk en
staatkundig gebied vooraanstaande man
nen die er recht op hebben te worden
gehoord.
Onder hen is een oud-minister, oud-
Kamerlid, oud-wethouder van Amster
dam, tevens lid van het Curatorium der
Vrije Universiteit: mr. Heemskerk, dien
men van liberale zijde, naar wij mee
nen ten onrechte, voor den schrijver van
de geheele brochure houdt.
Verder is onder hen de hoogst be
kwame theoloog, philosoof en paedagoiog,
hoogleeraar aan de Vrije Universiteit,
oud-voorzitter van het Centraal Comité
der A.-R. partij, tijdens het ministerschap
van dr. Kuyper, en nu nog een algemeen
geacht en invloedrijk lid der Eerste Ka
mer: dr. H. Bavinck.
De overigen zijn twee wetenschappe
lijke rechtsgeleerden, wier namen ook bij
de tegenpartij een goeden klank hebben:
mr. Anema, de jurist, en mr. Diepen
horst, de oeconomist, beiden hoogst ver
dienstelijke hoogleeraren aan de Vrije Uni
versiteit.
Als vijfde in den bond trad op mr. S.
de Vries, wethouder van de eerste ge
meente des lands; oud-Kamerlid en man
ran veelzijdige bekwaamheid, insgelijks
■curator van de Vrije Universiteit.
Het is een voorrecht dat onze partij
dergelijke mannen heeft, en het zal wel
'niet mogelijk zijn dat de partij hun het
zwijgen oplegt, want daartoe genieten zij
te zeer in hun groote meerderheid 's volks
onverdeelde vertrouwen.
Door nauwen, intiemen omgang met
den leider onzer partij zijn zij, voor, een
deel althans, gevormd tot datgene, wat
zij op staatkundig gebied presteeren.
Er ligt een tijdperk van ruim twintig
jaren tusschen de uitspraak van een de
zer vijf in de Deputatenvergadering, on
der zoo goed als aller applaus, tegen
den heer Lobman: „het verdriet ons u
altijd te (moeten, zien in den conservatieven
hoek", en deze brochure, waarin niet
onduidelijk door dezen zelfden staatsman
wordt uitgesproken „dat de deputatenver-,
gaderiiigen niet hooger geschat mogen
worden dan zij waard zijn" en „dat de
vrijheid van een Kamerlid om (niet) iets
tegen zijn geweten te doen, volkomen
geëerbiedigd (moet) worden".
Daarom spijt het ons niet, de negen
wenschen dezer vijf inzake de Reorgani
satie in ons Persoverzicht van Maandag
te hebben afgedrukt.
De hoofdredacteur van De Stan
daard heeft deze adviezen dan ook ern
stig genomen, en zich bereid verklaard
de vijf heeren tot een samenkomst uit
te noodigen, teneinde een en ander wat
dem Leider en de Leiding raakt, binnens
kamers te bespreken.
Een eerlijke en ronde samensprcking
moge hierop volgen. En, zoo 't moet, een
wederzijéische erkenning van ongelijk en
gelijk.
Er zijn inderdaad, veel meer nog dan in
1894 en daaromheen, in verschillende
kringen onzer partij, in alle rangen en
standen, bezwaarden, die al lang, onder
elkander althans sommige grieven heb
ben genit, welke nu in deze brochure
zwart op wit staan. De openlijke klacht
komt uit Amsterdam, doch men geloove
vrij, ook andere gemeenten zouden hun
contingent van klagers wel geleverd heb
ben, indien aan de zijde derzulken even
veel schrijftalent en beschikbare tijd aan
wezig ware.
Men verlieze echter niet uit liet oog
dat de klacht der Amsterdamsciha heeren
niet alleen tegen de leiding en de orga
nisatie gaat, maar ook tegen meerdere
leden onzer partij1; en niet tot de lei
ding, maar tot hen in de eerste plaats,
de uitnoodigiug is gericht zicihzfelf te
herzien.
Daarom sohaffe iedere Kiesvereemging
zich de brochure aan, besprek® haar ern
stig in de vergaderingen, alsmede de bro
chure Heemskerk en de Asterisken trits
uit De Standaard. Men oefene critiek,
op de jongste brochure vooral, docih
trachte tegelijk naar levensverbeteringj
wanneer men acht door deze terecht we
gens plicht- en roepingverzaking te zijn
aangeklaagd.
Zoo onder anderen onderzoeke men
zichzelf of men ook behoort tot hen die
(zie blz. 39 der brochure) „klagen over
onze geestelijk» ellende en achteruitgang",
docli nalaten te trachten „tot een be
teren toestand te geraken'„stil en rustig
bij de pakken neerzitten", „geen hand
uitsteken om verbetering aan te brengen",
en al zuchtend en vroom doend een mo
tief meenen te hebben in den toestand
om de beurs gesloten te houden.
Men onderzoeke zichzelf of het geen
tijd wordt zich aan te sluiten bij do
Kiesvereeniging, en derhalve bij de partij,
teneinde met de anderen „saam naai' ge
nezing te zoeken".
Of we (blz. 43) ook behooren tot hen
die op 't gebied der school meenen ge
noeg gedaan te hebben, wanneer wij maar
zorgen dat de school Christelijke onder-
wijzers heeft, en op het gebied der kerk
het voldoende achten wanneer de kerk
maar „in den gewonen sleur voortleeft".
Of we er mee uit kunnen de vragen
van den dag,, ook op sociaal gebied, on
verschillig of gedachteloos langs ons
heen te laten gaan, en na te laten deze
verschillende vragen te hestudeeren of al
thans door te denken.
Of we en dit is wel het ergste
„al of niet bij ervaring wetende hoe moei
lijk het is, om beginseltrouw en prac-
tische politiek met elkaar te vereenigen,
er tee be neigen om aan het succes en de
macht de grootste waarde toe te kennen
en het met de beginselen niet'al te nauw
te nemen"; of „naar het verband van
beginselen en practisehe vraagstukken zoo
maar een slag te slaan, met beroep op
een tekst uit de Schrift de moeilijkste
quaesties op te lossen en den godsdienst
tot het hereiken van politieke doelebir
den te misbruiken".
Dr. Kuyper en de bezwaarde broederen
zullen het, hopen wij, wel eens worden;
maar wat zullen wij?
Na dit overwogen te hebben, wachten
wij met belangstelling de vrucht af der
saamspreking over Leider en Leiding
let wel niet over den leider Kuyper en
de leiding van dr. Kuyper maar over
Leider en Leiding in het algemeen, ge
lijk deze reeds tien jaar geleden door
professor Fabius in meeting en geschrift
werd ingeleid doch kiescihheidshalve niet
zoo zeer om hem, .als wel om. dr. Kuy
per, werd doodgezwegen. Een vraagstuk
evenwel, dat zich thans opnieuw, en nu
onweerstaanbaar helaasnaar voren
dringt, en door de schrijvers als volgt
wordt aangekondigd:
„Wat is de taak en de roeping van
den leider? Niet van den leider jure
suo (naar eigen recht) die dit is door
de bijzondere gaven hem van God ge
schonken. Want dit leiderschap is uit
sluitend van zedelijken aard en valt niet
onder de beschikking en regeling van
menschen. Maar dr. Kuyper is ook de
gekozen en telkens herkozen!
leider, en dankt daaraan niet zijne po
sitie maar toch zijn officieel recht. En
hierbij mag de vraag worden gesteld,
wat dit officieele recht insluit en mee
brengt. De bovengenoemde bedenkingen
hebben Zélfs, naar wij meenen, de nood
zakelijkheid aangetoond, om deze vraag
te stellen en naar een gemeenschappe
lijk antwoord te zoeken.
„Dit antwoord zou veel gemakkelijker te
vinden zijin, als het leiderschap in onzie
partij niet een dubbel karakter droeg en
meer nog op de aangeboren gaven dan
op de officieele keuze der deputatenver
gadering "berustte. Maar niemand kan
waarborgen, dat dit ook in de toekomst
zoo zijn en blijven zal. Genieën zijn zeld
zaam; en als deZe ontbreken, moeten wij
in kerk, school, staat, partij enz. met
mannen van minderen rang tevreden zijn,
die in hun. soort ook uitnemend kunnen
zijn en vruchtbaren arbeid kunnen leve
ren. Bij andere partijen hooren wij dan
ook zoo goed als niets van quaesties
omtrent het leiderschap. Dit vraagstuk
rees, althans in zijn acuten vorm, al
leen op in de Antirevolutionaire partij
en is dan pok uit den aard der zaak
van tijdelijken, Voorbij gaanden aard.
„Deze eigenaardige, toestand in onzie
partq-organisatic brengt het gevaar mede,
dat wij aan het leiderschap een gewicht
toekennen, dat er volstrekt niet van na
ture aan eigen is, maar er door de per
soonlijkheid van den tégen woordigen lei
der mede verbonden is. Onderstel echter,
dat wij in gewone omstandigheden leef
den en als voorzitter van het Centraal
Comité een man bezaten, die wel be
kwaam en degelijk was, maar toch niet
van de schouderen af en opwaarts bo
ven aile anderen uitstak, dan Zouden de
verhoudingen in de partij' op eene an
dere wijze te regelen zijn dan thans het
geval is. En wffl dr. Kuyper nu reeds
zijn 78en jaardag achter den rug heeft
en nergens in onZe kringen een leider
suo jure aan te wijten valt, zal de Anti
revolutionaire partij heel verstandig doen,
als zij het leiderschap in onze partij niet
met hét oog op het heden, maar bepaald
met het oog op de toekomst, regelt en
zich op den nieuwen toestand, die na
enkele jaren intreden moet, welbewust
voorbereidt".
Ook onze ervaring.
In het reeds vroeger besproken Jubi
leumnummer Van ..onze perszuster „D o
Rotterdammer", komt, zoo als te be
grijpen is, veel voor over den persarbeid,
bijzonderlijk over den strijd om liet
bestaan, „the struggle for life" van de
Christelijke Pers. Het bevat vele dingen,
die men in gewon© omstandigheden niet
pleegt te zeggen, maar die bij het be
reiken van een mijlpaal in het leven van
een dagblad, als d© man van de pers
over zich zelf en zijn werk mag praten,
naar voren komen.
Maar het bevat ook dingen, di© altijd
gezegd (kunnen worden, of liever, die
soms niet verzwegen kunnen worden.
Zoo klaagt de redactie over de wei
nige medewerking van vele Christelijke
broeders en zusters, die maar voortgaan
met het steunen van de „neutrale" en
liberale pers door abonnement zoowel
als met advertentiën, alsof er geen Chris
telijke bladen waren, die toch in de
eerste plaats op dien steun moesten kun
nen rekenen.
Dit is ook onze ervaring. De volgende
regelen zijn ons dan ook uit het hart ge
grepen
„Dat Christenen, di© in hun huis niet
gaarne het lezen van den Bijlbei zouden
nalaten, geregeld kennis nemen van cou
ranten, die ten aanzien van de Kerk
voor het modernisme strijden, op school
gebied voor godsdienstloos onderwijs ijve-
jen, in de Staatkunde zich kanten tegen
het beginsel 'da,t Christus eert en in het
maatschappelijk leven een leer huldigen,
die echtbreuk en vrijfe liefde niet in den
weg staat en moord en roof als ziekte
verschijnselen kan beschouwen, be
hoort tot wat voor den Chris ten-journalist
het „leed" is.
Dat Christenen, die in den schoolstrijd
voor de School met den Bijhei wel op
de bres willen staan (met geld en
gebed!), doch, als bet de Pers betreft,
door hun daden betuigen: nu kies 'ik
niet voor den Christus en die in huis
en op reis heel gemoedelijk het liberale
dagblad als hun Voorlichter raadplegen,
behoort tot de doornen waarlange de
Christen-journalist gaat.
Dat Christen, die in hun politioken
strijd meevechten naar behooren, zoo heel
gewoontjes des Zondagsmiddags, terug
gekeerd Van hun kerktocht, grijpen naar
en zich laven aan het blad, dat om
zijn Vérgaanden goddeloozen durf dooï
Neerlands Koningin het Paleis is uit
gebannen en niet meer in den Hofkring
geduld wordt behoort tot wat den
Christen-journalist schrijnt.
Dat zulke Christenen van de „neutrale"
en liberale pers schier alles dulden en
slikken en het met zooveel moeilijkheden
worstelend Christelijk dagblad zoo bijna
niets. Vergeven kunnen behoort tot
wat den Christen-journalist ontmoedigt.
Zoo zijn er velen, zeer velen."
Het is helaas ook onze ervaring.
Tweede Kamer.
Hoe Schaper kan dóór
slaan! Als kwajongens.
Gelukkig dat gebabbel
geneutraliseerd. Lohman
tegen „De Telegraaf".
Justitia.
Het moet voor de hoogstaande par
lementariërs, voor de mannen van de
oude garde de beer Lieftinck scha
kelen we liever uit een hard g!elag
zijn tes moeten luisteren naar een breed
voerige speech als de heer Schaper ge
meend heeft te moeten afsteken.
Om een uitdrukking-van-de-straat te ge
bruiken, 'twas „dun"1.
We spreken dan natuurlijk niet over
al de jonden, die het kapitaal opi z'n
geweten heeft, evenmin over de beschou
wingen over den oprlog, dien hij mis
schien niet ton onrechte vergeleek met
een voortwoekerende etterbuil. Tot zöo-
(ver [bleef hij nog al zakelijk. En wij kennen
Schaper als een Veel te goed sociaal
democraat, dan dat hij den kapitalist,
„het ikapitaal" zou sparen.
Doch pp ergerlijke wijze heeft deze
roode meneer weer het persoonlijk éle
ment erbij gesleept. De aardigheden, die
hij zich ten opzichte van de n.r. partij
en haar leider veroorloofde, waren be
neden kritiek.
Terwijl hij plechtig Verzekerde geen mis
bruik te zullen maken van de inwendige
twisten in onze partij -niet waar?
Ieder huis heeft zijn kruis, 'tis ook in
de ,S. D'. A. P. zeker weer niet pluis!
-maakte hij zich schuldig aan het ge
bruik jvan grove .hatelijkheden aan het
adres van dr. Kuyper.
De aardbevingen, aardstortingen en de
driestarren werdén natuurlijk weer
aangehaald, om de lachers op zijn hand
to krijgen. "Gelukkig, we lezen niet, dat
er om gelachen is.
We zullen niet alle wenschen van den
heer Schaper in extenso weergeven.
Doch een enkele aanteekening willen
Wo nog maken, opdat de lezer een goe
den indruk krijigp van het lage peil, waar
op zijn redevoering stond. Men zal dan
tegelijk zien, waarom we den heer Lief
tinck niet willen rekenen onder de waar
digste parlementsleden.
Schaper had getracht aan te toonen,
dat de oorlog mooie sociale hervormingen
gebracht heeft en hij had èr triomfan
telijk op gewezen, dat de arbeiders pu
weten, dat het geld er wel is, wanneer
het maar komen moet.
1 Zeer groote gëcmeenschapszorg, zeide hij,
is nu gekomen door den oorlog en men
heeft dat wel gezien, hoe goed die werkt,
zoowel gemeentelijke als staatszorg.
Lieftinck (u. 1. Zutfen): God be
waar me. We zien nu juist, hoe onmo
gelijk het socialisme is. Een fiasco. We
missen allen onze Vrijheid.
Schaper: Ja, daar kom ik juist opi.
Het is een zeer oppervlakkige meening.
Lieftinck: Niet iedereen denkt zoo
diep als 3e heer 'Schaper.
Schaper: pat tem men maar niet
zoo afdoen met een enkele interruptie.
Zulk een apodictische bewering stamt uit
uw dominoe'stijld.
Lieftinck: Uw opmerking stamt uit
uw sChil derstijd.
Schaper: Dan zou ik niet zooveel
moeite doen, het duidelijk te maken. Dat
er nu moeilijkheden zijn, bewijst vol
strekt niet, dat de overheidszorg op zich
zelf Verkeerd is
Ziehier op welk peil het Kamerdebat
heeft gestaan.
Denkt men niet onwillekeurig aan een
dispuut van kwajongens? Schaper kan
zich toch moeilijk meer op z'n schilders
opleiding beroepen; hij behoorde nu toch'
manieren te kennen, althans eenig par
lementair fatsoen, vooral nu hij telkens
geroepen kan worden om het parlement
te leiden. En Lieftinck? Is hij dan heele-
maal zijn aanvankelijke „roeping" ver
geten?
Een heel ander geluid kregen wij te
hooren, toen de heer Lohman opgestaan
was, en het gebabbel van Schaper ging
neutraliseeren.
Als we lezen hoe de heer Lohman
met zwakke stem, maar met ontroerende
overtuiging zijn grieven voordroeg, den
ken we onwillekeurig terug aan 1913,
en Vaardeeren wij het steeds meer,
dat deze veteraan zich toen bereid ver
klaard heeft nog een wijle in de Kamer
het land en onze beginselen te blijven
dienen.
Zooals we verwachtten, heeft de heer
Lohman de kwestie van bet bestand aan
geroerd. Geconstateerd werd, hoe de rech
terzijde zich steeds heeft gehouden aan
het bestand overtuigd vau de noodza-
lijkbeid Van continuïteit in da regeering
onder deze omstandigheden, al behoeft men
natuurlijk niet ja -en amen te zeggen op
alle® wat de meerderheid wenscht.
De heer Lohman wees er terecht op,
hoe de meerderheid had kannen 'zorgen,
dat het bestand voortduurde. Immers er
liggen tal van wetsontwerpen „in de neu
trale zóne" gereed, als wijziging yan het
burgerlijk wetboek, de administratieve
rechtspraak, wijziging van de hinderwet,
enz.; dat alles ligt reeds jaren. Men be
schuldigt wel steeds de Staten-Generaal,
dat er weinig gebeurt, maar men vergeet,
hoe weinig de Kamers zelve daaraan kun
nen doen wegens de wisselende regee
ringen, de andere inzichten dus in de
politieke zaken, die moeten worden af
gedaan.
Welnu, dan had men juist dezen tjjü
kunnen gébruiken om de neutrale dingen,
af te doen. Ten aanzien van de finani-
ciëele staatkunde, had het kabinet Zicfil
kunnen bepalen tot het voorstellen van de
maatregelen, welke kunnen strekken on*
het geschokt financiëele evenwicht te her
stellen. Maar wat doet het? zegt de beer
Lohman. Het stelt een aantal financiëele
wetten voor, die verre gaan boven de be
hoeften van het oogenblik en die moe
ten dienen om te voorzien in de kosten
van de uitvoering van wetten, die nog
niet zijn aangenomen. En er wordt (hei
melijk) staatspensianneering voorgesteld
onder den naam van ouderdomsvoorzie
ning.
Links moet met dit al wel inzien, dat
het zelf parlementairen strijd uitlokt, mei
al de gevolgen van dien.
Krachtig beeft de heer Lobman ge
protesteerd tegen de .wijze waarop „De
Telegraaf" Voortgaat tweedracht te zaaien
en de veiligheid van ons land in gevaar
te brengen.
Het laat bem koud, dat dit blad 'anti-
Duitsche gevoelens heeft en evenzeer op
welke wijze het daaraan wil uiting geven.
We leven in een vrij land. Doch ernstiger
acht hij, dat dit blad overtredingen van
uitvoer-verboden publiceert op een Wijze,
als waren wij de controleurs Voor de
maatregelen, die Engeland wenscht te ne
men en waartoe het geen recht heeft.
We leven niet meer in den tijd van Na
poleon. Zeer stellig evenwel mag de re
geering dat overtreden van uitvoerver
boden niet oogluikend te dulden.
Het blad insinueert zelfs, dat er te dien
aanzien een geheim verbond zou zijn
tusschen ons land en Duitschland. Wan
neer dat waar is, moet men het weten
en moet het blad het bewijzen, doch is
het niet zoo, dan is de insinuatie serviel
en laaghartig en het blad zeer zeker
strafbaar.
Minister Gort zeide, dat zulk een traci
taat niet bestaat.
De heer Lohman zou dan bet blad
met een verachtelijk schouderophalen kun
nen voorbijgaan, maar met het oog óp den
indruk in het buitenland, vroeg hij dan
toch, dat de justitie zou ingrijpen.
De heer Tydeman, de v.l. afgevaar
digde yan Tiel, sprak in een uitvoerige
rede zijn waardeering uit voor de maat
regelen van de regeering, welk© hij een
noodzakelijk kwaad noemde (hoe heel an
ders dan Schaper het trachtte voor te
stellen), dat we zooveel mogelijk moe
ten beteugelen.
Ook deze spreker wilde comité-generaal
voor inlichtingen over de mobilisatie.
Van Helsdingen (s.d.) kregen we nog
teen [motie, om uit te spreken, dat de loons-
verhooging noodzakelijk is .volgens een
bepaald systeem.
Vanmorgen zou 'tding tegelijk in da
discussie worden behandeld.
In de avondzitting was „justitie" aan
de orde.
De heer Breumer (a.r.) kwam op tegen
het niet naleven van de begrafeniswet
door den Minister. Onjuist is het
door den Minister ingenomen standpunt
dat hem niet bijzonder het toezicht op
de naleving is opgedragen van alle wet
ten, ook' die, welke zijn Departement niet
Takten. Een woord van dank bracht spieker
daarentegen ^iüen (Minister nopens diens
antwoord pp de vraag naar het bordeel-
wezen. Het deed spreker vooral genoegen,
dat nu vaststaat, dat de gemeente-bestu
ren de bevoegdheid hebben aanvullende
bepalingen te makten en spreker hoopt
dat zij van die bevoegdheid gebruik zul
len maken.
De heer Van Vuuren (r.-k.) besprak de
kwestie van de verwaarl oozing van kinde
ren door de ouders. De bond voor kin
derbescherming heeft de kwestie doen on
derzoeken door een commissie Van vijf
leden, welkte zich eenige juristen assH-
meerde.
Verder eenigszins uitvoerig op het
vraagstuk der kinderbescherming ingaan
de, beval spreikter verschillende maatre
gelen aan en o.a. plaatste hij Voorts de
opmerking dat hij wel eens den indruk
heeft, dat de armbesturen het Wel eens
laten aankomen op de voogdijraden, wan
neer zij te makten hebben met verlaten
vrouwen. Zeer noodig is.dat armbesturen
en voogdijraden samenwerken.
De heer Aalberse (r.-k.) beval de in
stelling aan van een handelsregister. Juist
nu de algemeene bepaling tegen de oneer
lijke mededinging bestaat kunnen er afzon
derlijke regelingen naast worden gemaakt.
Verder voerden nog het woord de hee
ren Van Sasse Van LTsselt en Spiekman.
Hun redevoeringen geven ons voorloopig
geen aanleiding tot opmerkingen.
L In "jjjj 5 V?® ;fï^
