No. 30
Zaterdag 33 October 1915
30e Jaargang
Be Groot© Oorlog.
Uit de Pers,
Binnenland.
Uit de ProvisiGï©.
Uitgave van
de Naaml. Venn. LUCTOR ET EMERG©
gevestigd te Goes.
Hoofdbureau te Goes-,
<.AN sE VORSTSTRAAT 2!&.
Bureau te Middelburg:
flRSVJA F. P. DHUIJ - L. BUR©
Drukker-s:
□osterbaan Le Cointre - Goes,
IM..M.L «in nil II mil UW
B d e n k e 1 ij k
noemt Be Nede r 1 ahd er het, dat ook
do heer Snoeck Henkemans ia De O Ver-
ijs se la ar het laat voorkomen alsof
naast elkander staan, eenerzijds de anti
revolutionairen niet de „geref. kerken"
en anderzijds de chr. historischen met
de „volkskerk".
Daartegen komt De Nederlander
ten sterkste op en zegt o. m.
De geschillen lusschen Hervormden en
Gereformeerden raken op geenerlei wijze
onze politiek, en omgekeerd raakt de po
litiek op geenerlei wijze die kerkelijke
geschillen. Veeleer is het Streven van
beide ^Christelijke partijen, en wij' mo
gen er bijvoegen ook dat der Roomsch
Katholieke partij, steeds geweest, elke
botsing tusschen Kerken te vermijden,
door aan g'een enkele kerk eenigen voor
rang', welken ook. toe te kennen. In art.
12 van het Program van beginselen der
Christel. Historische Unie wordt dit nog
eens uitdrukkelijk bepaald; dat artikel
spreekt van „de Kerk in haar verschil
lende vormen als van eigen rechte". Ge
heel de regeling van het schoolonderwijs
berust op hetzelfde beginsel, n.l. dat de
wereldlijke Overheid zich verre moet hou-
_den van kerkelijke geschillen, niet omdat
zij de Kerk niet hooghoudt, maar integen
deel, omdat zij de Kerk en hare leiding
wil eerbiedigen, maar dan ook „de Kerk
in haar verschillende vormen".
Wie het verschil tusschen de Christel.
Historischen en de Anti-Revolutionairen
zoekt in het verschil tusschen de Neder-
landseh Hervormde Kerk en de Gerefor
meerde Kerken, slaat èn de geschiedenis
onzer politieke partijen in het aangezicht
èn ziet zelfs den bestaanden toestand ge
heel over het hoofd.
Wij zouden het eenvoudig! een ramp
voor ons land en een ramp voor „de Kerk
in haar verschillende vormen" achten,
indien de kerkelijke tegenstellingen wer
den overgebracht op het gebied der poli
tiek
Verbod van uitvoer:
..De Tijd" schrijft:
Er is geen regel zonder uitzondering.
Hoe zelden het dan ook gebeurt, zijn wij
het ditmaal eens met de socialisten, waar
dezen opkomen tegen de al te eenvoudige
w ijze, waarop het legerbestuur in de per
soonlijke vrijheid heeft ingegrepen, door
den metaalbewerkers te beletten, naar
Engeland te gaan.
In het begin der mobilisatie heeft de
militaire macht zich sterk doen gelden.
Men kan zich daarover troosten in de
meening, dat dit buitengewoon bewind
van korten duur zou zijn. Het duurt ech
ter niet alleen lang, maar het schijnt, dat,
al etende, de eetlust toeneemt.
Het wordt dan ook tijd, dat de Staten-
Generaal den betrokken minister ter ver
antwoording roepen en geen bestendiging
van den staat van beleg meer toestaan
zonder dat zij verzekerd zijn van een ge
bruik in overeenstemming met den toe
stand, die, gelukkig, in ons land nog geen
toestand van oorlog 'is.
Indien zulke ingrijpende maatregelen
noödig zijn, als nu zijn genomen, dan, wij
zijn dit met het „Handelsblad" eens, dient
de wetgever daartoe zijn medewerking te
verleenen. O.a. is de quaestie dan ook niet
op te lossen langs den eenvoudigen weg,
dien de betrokken werklieden aangevenin
een verhooging van loon. Het middel, hoe
aanlokkelijk misschien voor een minister
van oorlog, die over ruime kredieten be
schikt, lijkt ons zelf erger dan de kwaal.
Indien de regeering begint, wat hier
dan toch zou moeten gebeuren, aan werk
lieden in particulieren dienst een bepaald
loon te garandeeren, dan gaan wij een
weg op, waarvan 't einde niet te voorzien
is. Wat nu in oorlogstijd gebeurt, zal dan
in vredestijd worden gevraagd. Het lijkt
Ons dan ook van het hoogste belang, dat
•deze zaak zoodra mogelijk en voor verder
iets geschiedt in het Parlement ter sprake
komt.
Ssknopt overzicht van den toestand
Het drama 'van den Balkan moge de
gemoederen zeer in beweging brengen,
het kan dit thans niet in heviger mate
doen dan de sensationeel© tijding van de
terechtstelling van miss Cavell, een En-
gelsche verpleegster, die te Brussel werd
gefusilleerd, omdat zij gevluchte solda
ten geholpen had naar Engeland te ont
komen.
De verontwaardiging in Engeland over
dit feit is groot en algemeen, dat laaf
zich hegrijpen.
Ken roept om het luidst om, wraak.
1)e Zeeuw
VERSCHIJNT ELKEN WERKDA®
Abonnementsprijs
Per 3 maanden fr. p. post
Losse nummers
ƒ1.2
Zelfs de Lusitania-ramp heeft den Brit
misschien niet zóó getroffen als de tij
ding omtrent de executie van deze land-
genoote.
De bijzonderheden vullen pagina's in
alle couranten.
Zij waren het onderwerp van de re
devoeringen door de rccruteerings-wervers
gehouden. Op het voetstuk van het Nelson-
monument werd aan de honderdduizenden
die hulde kwamen brengen aan de nage
dachtenis van Engeland's nationalen zee
held, gevraagd: „wie zal den moord op
deze voortreffelijke Engelsche vrouw wre
ken?"
I)e bisschop van Londen zeide, in een
preek, dat de schandelijkheden, door de
Duitschers in België bedreven, en de Lu-
sitania-misdaad in de geschiedenis een
groote plaats zullen blijven innemen
maar de in koelen bloede bedreven moord
op een Engelsch meisje, wegens het huis
vesten van vluchtelingen zal niet bij' dio
andere misdaden worden achtergesteld.
De bedrijvers van die daad hebben er
niet op gerekend, dat zij aldus eens en
voor altijd de kwestie der recruteering
in Engeland zouden oplossen. Er bestaat
thans geen druk meer, noodig voor dienst
neming. Drie millioen Engelschen, Schot
ten en Ieren zullen de vraag komen stel
len waarom miss Ca.vell is doodgescho
ten.
En de bladen laten zich ook niet on
betuigd.
We moeten zeggen, dat we hier voor
een raadsel staan. Vergeet de Duitsche
overheid dan geheel, dat deze daad over
de geheele wereld een diepen indruk zal
maken
Welk 'n haat zal er weer gezaaid wor
den
We willen aannemen, dat miss Cavell
meer kwaad gedaan heeft, dan de Engel
sche pers voorgeeft, doch zelfs dan ware
ridderlijkheid eisch geweest.
We vreezen, dat deze onridderlijke daad
den naam van), den Duts veel schade zal
doen.
Het valt te bejammeren, dat in dezen
afschiiwelijken volkerenkrijg steeds nog
meer vrouwen ten slachtoffer vallen.
Alsof het bloed der jonge mannen de
aarde niet reeds genoeg gedrenkt heeft...
i
Van de slagvelden komt het sensatio
neele nieuws slechts druppelsgewijs.
De strijd op het Oosterfront is, gelijk
men reeds gelezen heeft, afgewisseld door
een Duilsch-Oostenrijksche nederlaag aan
de Styr.
Wat de worsteling op leven en dood in
Servië aangaat, de strijd woedt het gewel
digst over de geheele Oostgrens van oud-
Servië. De B.ulg'aren zijn op minstens 6
punten Servië binnengerukt, doch onder
vinden sterken tegenstand.
Toch winnen de bondgenooten, al gaat
het langzaam.
Van de legergroep Von Maekënsen, heeft
het leger Von Kövess de algemeene linie
Arnadjewo tot Slatina bereikt.
Het leger van Von Galhvitz drong door
tot SelevacSavanovacTrnovca, als
mede tot ten Noorden van Ranovac.
Het leger van generaal Bojadjeff rukt
ten Noorden van Knjazevac verder op.
Andere Bulgaarsche legerafdeelingen
hebben Kumanowa bezet. Veles is ge
nomen en ten Zuiden van Strumitza is
de vijand over de Wardar geworpen.
Servië komt meer en meer in het nauw.
Het, heet, dat de zetel der regeering nu
naar Kraljevo is verplaatst, daar de weg
naar Monastir niet meer vrij is.
Voor verder nieroVs zij naar Kokte Oor
logsberichten en Telegrammen verwezen.
De executie van miss Cavell.
Met volkomen instemming nemen we
het volgende uit de „N. R. Crt," over.
Miss Cavell was eene Engelsche ver
pleegster te Brussel. Zij had Engelsehei
en Belgische dienstplichtigen geholpen, -om
uit België weg te komen, en zich bij
de strijdende legers te voegen. De Duitsche
overheid in België ontdekte dit en bracht
haar voor een krijgsraad, die haar ter
dood veroordeelde. Enkele uien, nadat
het vonnis geveld was, werd de straf
voltrokken, zonder dat zelfs degenen, die
geroepen waren voor miss Cavell in de
bres te komen, daartoe gelegenheid had
den gehad.
In Engeland is men hierover veront
waardigd, en men kan zich dit begrijpen.
Deze gebeurtenis is lafschuwelijk, en zij
geeft een sprekend bewijs, hoe de oorlog
de zeden verhardt jen alle gevoelens doodt.
Wat miss Cavell deed was verkeerd, om
dat het in strijd Was met de door de
Duitsche overheid uitgevaardigde veror
dening. Zoo zij gestraft ware naar de
mate van hare schuld, zou niemand recht
van spreken hebben gehad. Maar hier is
een straf toegepast, die huiten alle ver
houding staat tot het vergrijp. Het ver
grijp was niet geniepig, gelijk dat van
een spion of verrader, die als het ware
den vijand lafhartig in den rug over
valt. Miss Cavell voerde de mannen toe
in het front; en deed ten slotte 'niets
anders, dan waartoe elkeen, die wat voelt
voor zijn land, zich zou laten verlei
den.
En men is slechts verbaasd, dat. een
krijgsraad, bestaande uit mannen, wel
licht allen met het ijzeren kruis op de
borst, en die dus geacht kunnen worden,
toch iets voor ridderlijkheid en vader
landsliefde te voelen, mannen, die zeer
waarschijnlijk indien zij in de omstandig
heden van miss Cavell kwamen te ver-
keeren, precies hetzelfde zouden doen,
als zij, en dit hun plicht zouden ach
ten, nu over .eene vrouw zoo hard kon
den oordeelen. Nog verbaasder is men
dat zulk een straf ten u'itvoer gelegd
wordt.
De strijd in Zuid-West-Afrika.
Er komen tegenwoordig uit Zuid-West-
Afrika brieven aan van. -Duitsche krijgs
gevangenen. Aan een van deze brieven
heeft de „Köln. Ztg." onder andere hot
volgende ontleendVan de moeilijkheden
waarmee onze troop van slechts 6000
man hier te kampen heeft gehad; kan
men zich geen voorstelling maken. Deze
6000 man hebben de verplichting gehad,
een land te beschermen, dat liefst even
anderhalf maal zoo groot is. als Duitsch-
land. En dat tegen een minstens tien
voudige overmacht, die bovendien nog
buitengewoon goed uitgerust was. Zoo
beschikte o.a. de Vijand over veel auto
mobielen en met behulp daarvan kon hij
zich altijd snel verplaatsen. Wij daaren
tegen hadden slechts de beschikking over
3 spoorlijntjes en niet eens dubbelspoor,
terwijl voor de grootere transporten ossen
wagens moesten gebruikt worden. Vandaar
dan ook, dat menige goede .stelling een
voudig door de automobielcolonnes van
den vijand werd omgptrokiken. Ook wat
zwaar geschut betreft, w'as de vijand verre
weg onze riteerdere. Bovendien hadden
wij niet alleen met Engelschen en Boeren
te doen, maar ook aan de Noordzijde
moesten wij op onze hoede zijn daar ons
tijdingen bereikten, dat groote Portugee-
sche troepenmachten zich in Angola sa
mentrokken.
Korta Oorlogsberichten.
In Italië zijn nieuwe lichtingen op
geroepen, n.l. de le en 2e categorieën-
mannen, .geboren in 1882 en de twee
volgende jaren.
Ma ilboot getorpedeerd?
Naar uit Marseille wordt geseind, is het
mailschip Peraire op weg naar Tunis ge
torpedeerd. Een officieel© bevestiging is
nog niet verschenen.
Van het O o s t e 1 ij k oorlogs
terrein. Uit Berlijn
Legergroep Von Hindenburg. Zware
aanvallen der Russen tegen onze steil in-
gen in de meer-engten bij Rade we ten
Oosten van Kosjany zijn afgeslagen.
Legergroep prins Leopold van Beieren.
Op een breed front vielen de Russen
ten Noord-Oosten, ten Oosten en ten Zuid-
Oosten van Baranowitschi aan. Zij zijn
teruggeslagen. Ten Oosten van Barano
witschi werden bij een tegenaanval met
succes acht officieren en 1140 man ge
vangen genomen.
Legergroep Von Linsingen. Onze om
singelende tegenaanval ten Westen van
Tschartorüsk had succes. De Russen zijn
wederom teruggeworpen. De vervolging
is begonnen. Negentien Russische offi
cieren en meer d a n 3600 m a n z ij n
gevangen genomen; een kanon en
acht machinegeweren buitgemaakt.
Uit Petrograd: Door een energieken
aanval in de streek van Nowo Aléxinez,
dertig wersten ten Noorden van Tarnopol
in Galicië namen wij gisteren een ge
deelte der vijandelijke stellingen. Ook
maakten wij ons meester van een ge
deelte der vijandelijk© stellingen in de
streek ten Oosten van Lopuschno en ten
noorden van Nowo Alexinez.
In den loop van den dag namen wij
bij deze gevechten 148 officieren en on
geveer 7500 soldaten gevangen.
Wij veroverden twee houwitsers en talrijke
machinegeweren.
Het Weensche stafcommuniqué
meldt o.m.
Bij Nowo Alexinez zetten de Russen
hunne aanvallen voort. Ons front werd
voor den druk van sterker troepenmachten
over oen breedte van vijf kilometer dui-
zenu schreden teruggeworpen.
Yan het Zuidelijk oorlogs
terrein. Het Weensche stafcoinmuniquó
meldt
Gelijk verwacht werd, begon gistermor
gen na een voorbereiding van meer dan
vijftig uur door de artillerie, de alge
meene aanval der voornaamste troepen
machten van het Italia^nsche leger tegen
onze stellingen in het kustland. Dit is
de derde aanval in de vijf maanden van
den oorlog.
Op de Krn (Monte Nero), aan de stel
lingen van het bruggenhoofd van Tol-
mein, vooral aan den rand van het pla
teau van Doberdo werd verbitterd ge
streden.
Er verluidt, dat Griekenland het
aanbod van het eiland Cyprus heeft af
geslagen.
De Engelsche stoomschepen „Duk
Iris" en „City of Berlin", bij 't begin
van den oorlog te Hamburg achterge
houden, zijn door den vijand tot zinken
gebracht.
De Engelsche vloot beschoot gis
teren Dedeagatsj. Er is geen schade van
beteekenis aangericht.
Een Oostenrijksche onderzeeër deed
een Italiaansch stoomschip zinken.
G e m e e n t eraadsve r-
ki ©zingen.
Te Rotterdam is bij herstemming voor
district IV gekozen de heer G. A. van
der Wilde (C'.-H.) met 4612 stemmen,
tegen 4145 o<p den heer J. Brautigam' (S.
D. A. P.). En te Haarlem' zijn in District
I uitgebracht 1684 geldige stemmen, w'aar-
van op dr. Kuenen (R.-K.) 928, die dus
gekozen is. Verder verkregen de heeren:
Joosten (soc.-deml.) 570 en Ven Saher
(v.-d.) 186 stemmen.. De Raad bestaat
thans uit 16 links, 16 rechts en één partij-
loc ze, (v. d. Kamp, die vroeger rechts
was). -•
Landstorm 1913.
De landstormplichtigen, jaarklasse 1913,
zullen op 8, 9 en 10 Nov. in werkelijken
dienst worden opgeroepen.
Uitvoer boter.
De consenten tot uitvoer van het Rijks
Centraal Bureau gelden tot en mlet 6 N o-
vember. Van 2431 'October moet 50
pCt. der productie voor binnenlandsch ver
bruik worden beschikbaar gesteld.
Rond van A. R. Prop. Clubs.
We herinneren er aan, dat de 12e Jaar
vergadering van den Bond van Anti Rev.
Propaganda Clubs in Ned. zal worden ge
houden, Woensdag den 27en October a.s.,
te elf u u r, in het gebouw Irene in de
Keistraat te Utrecht en dat in de namid-
dagvergadering Mr. J. A. de Wilde van
's Gravenhage hoopt te spreken over „Ons
ideaal".
Een o d e. r van den op p e r b e v e I'
ll b b e i'.
Het Koninklijk Nationaal Steuncomité
heeft, zooals men weet, zijn verlangen te
kennen gegeven om te komen tot eene
registratie van allen, die onder de wa
penen zijn geroepen, met uitzondering
van hen, waarvan vaststaat, dat zij ge
heel' voor zichzelf kunnen zorgen, of die
de zekerheid hebben, dat zij weder bij
een vroegeren patroon kuinnen terugko
men, zoodra de demobilisatie zal worden
bevolen of hunne lichting met z,g. „klein
Verlof" naar hare haardsteden zal worden
gezonden.
De minister van Oorlog wenscht het
Kon. Nat. Steuncomité daarbij alle mo
gelijke medewerking te verleenen.
Bedoeld Steuncomité zal daartoe twee
soorten kaarten ter invulling beschikbaar
stellen, en wel:
le. witte k a a r t e n voor elk van
hen, die in dienstbetrekking waren en
die niet zeker Weten, dat herplaatsing
in hunne vorige betrekking mogelijk is;
2e. rose kaarten voor elk van hen,
die zelfstandig Werkzaam waren en die
behoefte hebben aan eenigen finantieelen
Steun.
Gen. Snijders verzoekt nu bij leger
order zoo spoedig mogelijk en recht
streeks aan de afdeeling Beheer Land
macht van het Algemeen Hoofdkwartier,
de aantallen kaarten van elke soort op
te geven, die voor de conipagniën, esca-
drons, batterijen, forten, afdeelingen en
detachejnenten benoodigd zijn.
Deze kaarten zullen later door hem
van het Kon. Nat. Steuncomité in ont
vangst genomen worden en met eene
handleiding voor de invulling
daarvan aan de betrokken chefs ter
invulling worden toegezonden.
Benoemd tot organist in de kerk
der Ned. Herv. Gem. te Bergen op Zoomi
de heer J. R. v. d. Glas, kapelmeester
van de Stafmuziek van het 3e Reg. In
fanterie.
Prijs der Advertentlën
15 regels ƒ0.50, iedere regel meer 10 ct
3-maai plaatsing wordt 2-maal berekend
Bij abonnement voordeelige voorwaardea
Familieberichten van 110 regels ƒ1.v
iedere regel meer 10 ct.
Naar de Vrijz.-Dem. meedeelt, heeft
de heer Herman Snijders aan de afdee
lingen, die hem een candidatuur voor
het hoofdbestuur van de V.-D. partij aan
boden, bericht gezonden: „dat een even-
tueele benoeming tot lid van het hoofd
bestuur door hem niet zou kunnen wor
den aanvaard".
Middelburg. Ingekomen bij het Steunco
mité alhier, sedert de vorige opgaven van
M. R., f4.35; Personeel N.V. „De Auto
maat", f7.50; Afd. Middelb. Ned. On
derwijzersbond fll; Maandel. gift J. D.
f10; Maandel. gift Mevr. F. B. S. fl;
Weke 1 ijk scho bijdragen, week 14 Oct.
f 151.10. Voor de 62e uitkeering was noo
dig f 354.35.
De Penningmeester,
HERM. BOASSON.
Goes. De K ine ma. De eerste der
winterlezingen voor de vereeniging A. VV.
B„ alhier gisteren in de Sociëteit gehou
den, was geen lezing maar een causerie
met proeven en lichtbeelden, door den
lieer Van de Volkere. Deze heer heeft
het publiek dat in den regel deze voor
drachten met belangstelling volgt Weer
eens een aan ge na men avond bezorgd met
zijn popu 1 air-wetenschapipelijjge voordracht
over bovengenoemd onderwerp. Van 8 lot.
11 uur, behoudens een korte pauze, wist
de heer V. d. V. zijn gehoor te boeien,
en onze indruk is dat velen hemi over
ditzelfde onderwerp gaarne nog wel en
kele malen, zouden willen hooren. Want
dit onderwerp is schier onuitputtelijk. De
spreker die nogal van hyperbolen schijnt
te houden, noemt het „oneindig". Men
heeft dan ook „ontzettend" veel van Spr.
kunnen leeren; hetwelk ons genoegen
doet, Vooral voor de vele jongelui, die
hem hoorden. Alleen zouden wij wen-
schen dat enkele van deze laatsten voor
taan vooraan kwamen zitten. Er zijn gui
ten onder, die wel heelemaal met de
ouderen mee genieten, doch hieraan wel
eens ©en enkelemaal op al te bijzon
dere wijze uiting geven. De geachte spre
ker had daar blijkbaar last van. Hij kreeg
zelfs een oogenblik den indruk van eau
kinderschooltje, en dat verdient een zoo
Wetenschappelijk man en prettig vertel-
ler als de heer v. d. Volkere allerminst.
Doch nu ter zake.
Alles, aldus begon spr., maakt gébruik
van de bioscoop. De bioscoop wordt door
velen verheerlijkt, door enkelen veroor
deeld, maar die enkelen kennen allicht
de bioskoop niet genoeg. Spr. trof dezer
dagen een lid ©ener keuringscommissie
aan, die zelf verklaard© nimmer in een
bioscoop geweest te zijn. Een dergelijke
nonchalant© behandeling verdient de bios
koop niet, al erkent spr. dat er ook slechte
bioskopen zijn.
De bioskoop berust op gezichtsbedrog,
opeen negatieve eigenschap van het oog:
de traagheid (inertie); van deze traagheid
geeft spr. voorbeelden. Bij het oversprin
gen van 'een vonk schijnt het of er wel
honderd zijn. De bliksem, enz. De bios
koop is dan ook zoo oud als de wereld.
De bioskoop berust op momentopnamen
van twaalf in een seconde, waarbij een
dertiende seconde wordt vastgehouden de
indruk nadat de oorzaak is verdwenen.
Wij zien in een bioskoop nooit iets an
ders dan een 'stilstaand beeld. Het be
ginsel der bioskoop is het eerst voor
amusement toegepast geworden in 1826.
Toen was de plaat een .cartonnetje met
op den achterkant een Vogelkooi en op
de voorzijde een vogel. Bijl de draaiende
beweging zag men den vogel in de kooi.
Later werd de taumötroop of wonderschijf
de grondslag van de bioscoop-geschiede
nis. Nog later kreeg men de toepassing
in de bleurenschijf van Newton, waarbij
de zeven pygment-kleuren van den regen
boog bij draaiïnig één vaal witte kleur doen:
zien. Kon men de natuurlijke kleuren
volmaakt nabootsen, de indruk zou na
tuurlijk zuiver wit zijn.
De bioskoop is absoluut vrij van brand
gevaar. Zij is als 'tware de meest veili
ge brandkast ter wereld. De begrippen
brand en bioskoop sluiten elkaar uit<
Het atelier voor den operateur is één
stuk ijzer en beton; terwijl van de film,
mocht die eeai enkele maal in brand vlie
gen, nooit meer dan één decimeter ver
brandt. Hetgeen aan het geheel overi
gens geen schade doet; want men.
kan uit zoo'n film gerust vijftig
keer een c.M. uitnemlen, zonder het ge
heel te schaden.
Spr. liet achtereenvolgens de historische
ontwikkeling van de bioscoop op het
scherm zien, waarbij de heer H. Vissers
assisteerde. De wonderdraaier Van dr.
Paris, de wonderschijf (twee sohijlven
om dezelfde as draaiende); de inrichting
van Muyhridge te San Francisco was een
verbetering, deze nami moment-photo's
naar photo's, waarbij hij de bewegingen
trachtte te ontleden. Zoo toonde Spr. op-
het doek een paard in draf, ontstaan uit
